(Vers. 22, 23.) Et omnia subjecit pedibus ejus, et ipsum dedit caput super omnia Ecclesiae, quae est corpus ipsius: plenitudo ejus qui omnia in omnibus adimpletur. Huic videtur illud esse contrarium, quod alibi scribitur: Necdum enim ei videmus omnia subjecta. Sed et illud: Oportet enim illum regnare, 0462B donec ponat omnes inimicos sub pedibus ejus (I Cor. XV, 25) . Si enim necdum ei subjecta sunt omnia, et oportet eum regnare, donec ei subjiciantur omnia: quomodo nunc sub pedibus ejus Deus universa subjecit? Maxime cum et in alio loco Paulus ipse testetur: Cum autem ei subjecta fuerint omnia, tun et ipse Filius subjicietur ei qui sibi subjecit omnia: ut sit Deus omnia in omnibus (I Cor. XV, 28) ? Ergo aut secundum praescientiam (( Al. praesentiam)) id quod futurum est, quasi jam factum esse commemorat, juxta sensum quem supra exposuimus, ubi ait: Benedixit nos in omni benedictione spirituali in coelestibus in Christo. Aut certe si de praeterito sentiendum est: sic debemus accipere, quod etiam ea quae non sunt ei voluntate subjecta, naturae conditione deserviant: 0462C verbi causa, daemones, Judaei atque Gentiles. Non enim serviunt Christo, nec subjecti sunt pedibus ejus, et tamen quia ab eo in bonam partem creati sunt, subditi sunt potestati ejus inviti, tametsi adversum eum repugnent liberi arbitrii voluntate. In hunc sensum et illud quod sequitur coaptatur: Et ipsum dedit caput super omnia Ecclesiae, quae 568 0463A est corpus ipsius. Quomodo enim caput plurima sibi habet membra subjecta, e quibus sunt nonnulla vitiosa et debilia: ita et Dominus noster Jesus Christus cum sit caput Ecclesiae, habet membra eos omnes qui in Ecclesia congregantur, tam sanctos videlicet quam peccatores: sed sanctos voluntate, peccatores vero sibi necessitate subjectos. Atque ita fit, ut etiam inimici subjecti sint pedibus ejus. Quapropter in eo quod ait, omnia, videtur facere quaestionem. Nam illud quod dictum est: Sede a dextris meis, donec ponam inimicos tuos sub pedibus tuis (Ps. CIX, 1) . Et alibi: Oportet enim eum regnare, donec ponat omnes inimicos sub pedibus ejus (I Cor. XV, 25) : non magnopere quaerit interpretem, ut ea quae inimica sunt, cum fuerint superata, subjiciantur 0463B pedibus ejus, et in victoris transeant potestatem. Cur autem omnia, id est, angeli, throni, dominationes, potestates, et virtutes caeterae, quae numquam fuerunt contrariae Deo, ejus pedibus subjiciantur, videtur obscurum. Potest itaque responderi, quod absque peccato nullus sit, et sidera ipsa non sint munda coram Deo, omnisque creatura paveat Creatoris adventum (Job. XV) . Unde et crux Salvatoris non solum ea quae in terra, sed etiam quae in coelis erant purgasse perhibetur. Alius vero, omnia, non ad universitatem, sed ad ea tantum refert, de quibus disputatum est: vel hoc modo, omnis civitas conclamavit, non quo aliquis tacens in urbe non fuerit, sed ex parte maxima etiam ea quae minora sunt appellantur. Et ipse Paulus apostolus: Omnes, 0463C inquit, sua quaerunt, non ea quae sunt Dei (Philipp. II, 21) : et: Omnes me dereliquerunt. Non quod Timothaeus et caeteri discipuli, qui illo tempore quo Epistolae scribebantur, cum eo erant, illum reliquerint; sed idcirco, quia a pluribus sit desertus, ab omnibus, id est, a maxima parte desertum se esse conqueritur. Simile huic quid et in psalmo sonat: Omnes declinaverunt, simul inutiles facti sunt: 569 Non est qui faciat bonum, non est usque ad unum (Ps. XIII, 3) . Si enim omnes declinaverunt: ergo declinavit et ipse qui loquitur. Et alibi: Ego dixi in excessu mentis meae, omnis homo mendax (Ps. CXV, 2) . Aut enim verum est hoc quod dixit, aut falsum. Si omnis homo mendax est, ergo mendax est et ipse 0463D qui loquitur. Si autem mendax est et ipse qui loquitur, ne hoc quidem quod ait verum est, omnem hominem esse mendacem. Porro si vera sententia est, omnis sic accipiendi sunt, ut supra diximus, quod magna 0464A pars hominum mentiatur. Scribit, et alibi Apostolus: Docentes omnem hominem (Coloss. III, 16) . Et rursum, commonentes omnem hominem: non quod omnes homines docuerit: quanti enim sunt qui usque hodie nec doctrinam Apostoli audiere, nec nomen; sed quod eos omnes doceat et admoneat, qui in Ecclesia sunt, et cupiunt scire quae Dei sunt. Sequitur: Plenitudo ejus qui omnia in omnibus adimpletur. Quod quidem sic accipiendum, quemadmodum et illud: Tunc subjicietur ei qui sibi subjecit omnia, ut sit Deus omnia in omnibus (I Cor. XV, 28) . Nunc enim Deus per partes in singulis est, in alio justitia, in alio castitas, in alio temperantia, in alio sapientia, in alio fortitudo: et difficile est etiam in sanctis viris atque perfectis omnes pariter esse virtutes. Cum autem 0464B in finem rerum, et consummatione mundi, ei fuerint universa subjecta, adimplebitur omnia in omnibus: ut juxta id quod Deus est cunctis virtutibus plenus, omnia in omnibus adimpleatur, et sint universi habentes omnia, quae ante singula singuli possidebant. Sed et hoc quod ait: Et ipsum dedit caput super omnia Ecclesiae quae est corpus ipsius: plenitudo ejus qui omnia in omnibus adimpletur, non solum hominum, sed etiam angelorum cunctarumque virtutum, et rationabilium creaturarum Ecclesia intelligi potest. Nec non et hoc: Qui omnia in omnibus adimpletur, nequaquam ita ut resonat, accipiendum; non enim ait: Qui omnia in omnibus adimplet; sed, qui omnia in omnibus 570 adimpletur. Siquidem aliud est implere, aliud impleri; quia in altero agentis, 0464C in altero patientis est verbum. Sicut ergo adimpletur imperator, si quotidie ejus augeatur exercitus, et fiant novae provinciae, et populorum multitudo succrescat: ita et Dominus noster Jesus Christus in eo quod sibi credunt omnia, et per dies singulos ad fidem ejus veniunt, ipse adimpletur in omnibus: sic tamen ut omnia adimpleatur in omnibus, id est, ut qui in eum credunt, cunctis virtutibus pleni sint, et juxta Evangelium faciant eum proficere aetate, sapientia et gratia, non solum apud Deum, sed et apud homines (Luc. II) .