Lectio 5

Postquam apostolus redarguit Corinthiorum inordinationes, quas committebant conveniendo ad eucharistiae sacramentum sumendum, hic agit de ipso sacramento. Et primo agit de dignitate huius sacramenti; secundo inducit fideles ad reverenter sumendum, ibi itaque quicumque manducaverit etc..

Circa primum duo facit.

Primo commendat auctoritatem doctrinae quam daturus est; secundo ponit doctrinam de dignitate huius sacramenti, ibi quoniam dominus noster, etc..

Circa primum duo facit. Primo commendat auctoritatem doctrinae ex parte auctoris, qui est christus, dicens: dixi quod iam non est vobis dominicam coenam manducare, sacramentum eucharistiae dominicam coenam vocans, ego enim accepi a domino, scilicet christo, qui est auctor huius doctrinae, non ab aliquo puro homine. Gal.

C. I, 1: Paulus apostolus non ab hominibus, neque per hominem, sed per iesum christum.

Hebr. II, 3: quae cum initium accepisset enarrari per dominum, etc..

Secundo commendat auctoritatem doctrinae ex parte ministri, qui est ipse Paulus, cum subdit quod et tradidi vobis. Is. XXI, 10: quae audivi a domino exercituum deo Israel, annuntiavi vobis. Sap. VII, 13: quam sine fictione didici, et sine invidia communico.

Deinde cum dicit quoniam dominus iesus, commendat dignitatem huius sacramenti, tradens institutionem ipsius. Et primo ponit institutionem; secundo tempus institutionis, cum dicit in qua nocte tradebatur, etc..

Tertio modum instituendi, ibi accepit panem, etc..

Institutor autem sacramenti est ipse christus. Unde dicit quoniam dominus noster iesus christus, etc.. Dictum est enim supra cum de baptismo ageretur, quod christus in sacramentis habet excellentiae potestatem, ad quam quatuor pertinent.

Primo quidem quod virtus et meritum eius operetur in sacramentis; secundo quod in nomine eius sanctificetur sacramentum; tertio quod effectum sacramenti sine sacramento praebere potest; quarto institutio novi sacramenti.

Specialiter tamen congruebat ut hoc sacramentum ipse in sua persona institueret, in quo corpus et sanguis eius communicatur.

Unde et ipse dicit Io. VI, 52: panis quem ego dabo vobis, caro mea est pro mundi vita.

Deinde cum dicit qua nocte tradebatur, describit tempus institutionis huius sacramenti, quod quidem congruum fuit, primo quidem quantum ad qualitatem temporis.

Fuit enim in nocte. Per virtutem enim huius sacramenti anima illuminatur. Unde I Reg. XIV, 27 dicitur quod ionathas intinxit virgam in favum mellis, et convertit manum suam ad os suum, et illuminati sunt oculi eius; propter quod et in Ps. Cxxxviii, V. 11 dicitur: nox illuminatio mea in deliciis meis.

Secundo quantum ad negotium quod in illo tempore gerebatur, quia scilicet quando tradebatur ad passionem, per quam transivit ad patrem, hoc sacramentum, quod est memoriale passionis, instituit. Unde dicitur eccli.

XXIX, 33: transi, hospes, et orna mensam, et quae in manu habes, ciba caeteros.

Deinde cum dicit accepit panem, etc., ostendit modum institutionis. Et primo ponit ea quae fecit et dixit christus instituendo hoc sacramentum; secundo exponit, ibi quotiescumque enim, etc..

Circa primum duo facit.

Primo agit de institutione sacramenti huius quantum ad corpus christi; secundo quantum ad eius sanguinem, ibi similiter et calicem, etc..

Circa primum ante expositionem litterae, oportet primo considerare necessitatem institutionis huius sacramenti.

Est autem sciendum quod sacramenta instituta sunt propter necessitatem vitae spiritualis.

Et quia corporalia sunt quaedam similitudines spiritualium, oportet sacramenta proportionari eis quae sunt necessaria ad vitam corporalem. In qua primo invenitur generatio, cui proportionatur baptismus, per quem regeneratur aliquis in vitam spiritualem.

Secundo ad vitam corporalem requiritur augmentum, per quod aliquis perducitur ad quantitatem et virtutem perfectam: et huic proportionatur sacramentum confirmationis, in quo spiritus sanctus datur ad robur.

Tertio ad vitam corporalem requiritur alimentum, per quod corpus hominis sustentatur, et similiter vita spiritualis per sacramentum eucharistiae reficitur, secundum illud Ps. XXII, 2: in loco pascuae ibi me collocavit, super aquam refectionis educavit me.

Est autem notandum quod generans non coniungitur genito secundum substantiam sed solum secundum virtutem, sed cibus coniungitur nutrito secundum substantiam.

Unde in sacramento baptismi, quo christus regenerat ad salutem, non est ipse christus secundum suam substantiam, sed solum secundum suam virtutem. Sed in sacramento eucharistiae, quod est spirituale alimentum, christus est secundum suam substantiam.

Continetur autem sub alia specie propter tria. Primo quidem ne esset horribile fidelibus sumentibus hoc sacramentum, si in propria specie carnem hominis ederent, et sanguinem biberent; secundo ne hoc ipsum esset derisibile infidelibus; tertio ut cresceret meritum fidei, quae consistit in hoc quod creduntur ea quae non videntur.

Traditur autem hoc sacramentum sub duplici specie propter tria. Primo quidem propter eius perfectionem, quia, cum sit spiritualis refectio, debet habere spiritualem cibum et spiritualem potum. Nam et corporalis refectio non perficitur sine potu et cibo.

Unde et supra X, 3 s. Dictum est quod omnes eamdem escam spiritualem manducaverunt, et omnes eumdem potum spiritualem biberunt; nam et corporalis refectio non perficitur sine cibo et potu.

Secundo propter eius significationem. Est enim memoriale dominicae passionis, per quam sanguis christi fuit separatus a corpore; et ideo in hoc sacramento seorsum offertur sanguis a corpore.

Tertio propter huius sacramenti effectum salutarem. Valet enim ad salutem corporis, et ideo offertur corpus: et valet ad salutem animae, et ideo offertur sanguis. Nam anima in sanguine est, ut dicitur Gen. IX, 4 ss..

Offertur autem specialiter hoc sacramentum sub specie panis et vini. Primo quidem, quia pane et vino communius utuntur homines ad suam refectionem. Et ideo assumuntur in sacramento haec, sicut aqua ad ablutionem in baptismo, et oleum ad unctionem.

Secundo propter virtutem huius sacramenti.

Nam panis confirmat cor hominis, vinum vero laetificat.

Tertio quia panis, qui ex multis granis fit, et vinum ex multis uvis, significant ecclesiae unitatem, quae constituitur ex multis fidelibus.

Est autem haec eucharistia specialiter sacramentum unitatis et charitatis, ut dicit Augustinus super ioannem.

His autem visis circa litterae expositionem, primo considerandum est quid christus fecerit; secundo quid dixerit, ibi et dixit, etc..

Tria autem facit. Primum quidem designatur, cum dicit accepit panem, per quod duo significari possunt: primo quidem quod ipse voluntarie passionem accepit, cuius hoc sacramentum est memoriale, secundum illud Is. LIII, 7: oblatus est, quia ipse voluit. Secundo potest significari quod ipse accepit a patre potestatem perficiendi hoc sacramentum, secundum illud matth.

C. XI, 27: omnia tradita sunt mihi a patre meo.

Secundum tangit, cum dicit et gratias agens. In quo datur nobis exemplum gratias agendi de omnibus quae nobis divinitus dantur, secundum illud I Thess. Ult.: in omnibus gratias agite.

Tertium tangit, cum dicit fregit. Is. LVIII, V. 7: frange esurienti panem tuum.

Sed videtur hoc esse contrarium usui ecclesiae, secundum quam prius consecratur corpus christi, et postea frangitur: hic autem dicitur quod prius fregit, postea protulit verba consecrationis.

Et ideo quidam dixerunt quod christus consecravit prius verbis aliis, et postea protulit verba quibus nos consecramus. Sed hoc non potest esse, quia sacerdos, dum consecrat, non profert ista verba quasi ex persona sua sed quasi ex persona christi consecrantis.

Unde manifestum est quod eisdem verbis quibus nos consecramus, et christus consecravit.

Et ideo dicendum est quod hoc quod hic dicitur et dixit, non est sumendum consequenter, quasi christus acceperit panem, et gratias agens fregerit, et postea dixerit verba quae sequuntur, sed concomitanter, quod dum accepit per se panem, gratias agens fregit et dixit. Et ideo cum Matth. XXVI, 26 dicatur quod iesus accepit panem, et benedixit, ac fregit, apostolus non curavit hic de benedictione facere mentionem, intelligens nihil aliud esse illam benedictionem, quam hoc quod dominus dixit hoc est corpus meum.

Deinde cum dicit et dixit, ostendit quid christus dixerit instituendo hoc sacramentum.

In verbis autem primo quidem iniunxit sacramenti usum; secundo expressit sacramenti veritatem; tertio docuit mysterium.

Usum quidem sacramenti iniunxit, dicens accipite. Quasi diceret: non ex potestate vel merito humano competit vobis usus huius sacramenti, sed ex eminenti dei beneficio. Sap. XVI, 20: Angelorum esca nutrivisti populum tuum, domine. Supra IV, 7: quid habes quod non accepisti? et determinat speciem usus, cum dicit et manducate. Io. VI, 54: nisi manducaveritis carnem filii hominis. Iob XXXI, 31: si non dixerunt viri tabernaculi mei: quis det de carnibus eius, ut saturemur? sciendum est tamen quod haec verba non sunt de forma consecrationis.

Est enim haec differentia inter haec et alia sacramenta, quia alia sacramenta perficiuntur non quidem in consecratione materiae, sed in usu materiae consecratae, sicut in ablutione aquae, aut in unctione olei seu chrismatis.

Et hoc ideo, quia in materiis aliorum sacramentorum non est aliqua natura rationalis, quae sit gratiae sanctificantis susceptiva; et ideo in forma aliorum sacramentorum fit mentio de usu sacramenti, sicut cum dicitur: ego te baptizo, vel confirmo te chrismate salutis, etc.. Sed hoc sacramentum perficitur in ipsa consecratione materiae, in qua continetur ipse christus, qui est finis totius gratiae sanctificantis.

Et ideo verba quae pertinent ad usum sacramenti, non sunt de substantia formae, sed solum illa quae continent veritatem et continentiam sacramenti, quae consequenter ponit, subdens hoc est corpus meum.

Circa quae verba tria oportet considerare.

Primo quidem de re significata per haec verba, quod scilicet sit ibi corpus christi; secundo de veritate huius locutionis, tertio utrum haec sit conveniens forma huius sacramenti.

Circa primum considerandum est, quod quidam dixerunt corpus christi non esse in hoc sacramento secundum veritatem, sed solum sicut in signo, sic exponentes quod hic dicitur hoc est corpus meum, id est, hoc est signum et figura corporis mei, sicut et supra X, 4 dictum est: petra autem erat christus, id est, figura christi.

Sed hoc est haereticum, cum expresse dominus dicat, Io. VI, 56: caro mea vere est cibus, et sanguis meus vere est potus.

Unde alii dixerunt quod est ibi vere corpus christi, sed simul cum substantia panis, quod est impossibile, ut supra ostensum est.

Unde alii dixerunt quod est ibi solum corpus christi, substantia panis non remanente, quae annihilatur, vel in praeiacentem materiam resolvitur. Sed hoc non potest esse, quia, sicut Augustinus dicit in libro LXXXIII quaest.: deus non est auctor tendendi in non esse. Secundo quia etiam per hanc positionem tollitur hoc quod substantia panis convertatur in corpus christi, et sic cum corpus christi non incipiat esse in hoc sacramento per conversionem alterius in ipsum, relinquitur quod incipiat ibi esse per motum localem, quod est impossibile, ut supra dictum est.

Oportet igitur dicere, quod corpus christi vere sit in hoc sacramento per conversionem panis in ipsum.

Considerandum tamen quod haec conversio differt ab omnibus conversionibus quae sunt in natura.

Actio enim naturae praesupponit materiam, et ideo eius actio non se extendit, nisi ad immutandum aliquid secundum formam vel substantialem vel accidentalem. Unde omnis conversio naturalis dicitur esse formalis. Sed deus qui facit hanc conversionem, est auctor materiae et formae, et ideo tota substantia panis, materia non remanente, potest converti in totam substantiam corporis christi.

Et quia materia est individuationis principium, totum hoc individuum signatum, quod est substantia particularis, convertitur in aliam substantiam particularem, propter quod dicitur ista conversio substantialis seu transubstantiatio.

Contingit igitur in hac conversione contrarium eius quod accidit in conversionibus naturalibus, in quibus, manente subiecto, fit transmutatio interdum circa accidentia. Hic autem, transmutata substantia, manent accidentia sine subiecto, virtute divina, quae sicut causa prima sustentat ea sine causa materiali, quae est substantia causata ad hoc quod corpus christi et sanguis sumatur in specie aliena rationibus supradictis. Et quia ordine quodam accidentia referuntur ad substantiam, ideo dimensiones sine subiecto remanent, et alia accidentia remanent in ipsis dimensionibus, sicut in subiecto.

Si autem sub illis dimensionibus nulla substantia remaneat, nisi corpus christi, dubium potest esse de fractionibus hostiae consecratae, cum corpus christi glorificatum sit, et per consequens infrangibile.

Unde non potest huic fractioni substare, sed nec etiam aliud potest fingi quod subsistat, quia sacramentum veritatis non decet aliqua fictio. Unde nihil sensu percipitur in hoc sacramento, quod non sit ibi secundum veritatem.

Sensibilia enim per se sunt qualitates, quae quidem remanent, sicut prius fuerant in hoc sacramento, ut dictum est.

Et ideo alii dixerunt quod est quaedam ibi vero fractio sine subiecto, unde nihil ibi frangitur.

Sed nec hoc dici potest, quia cum fractio sit in genere passionis, quae habet debilius esse quam qualitas, non potest esse in hoc sacramento sine subiecto, sicut nec qualitas.

Unde restat dicendum, quod fractio illa fundatur sicut in subiecto in dimensionibus panis et vini remanentibus. Corpus autem christi non attingitur ab huiusmodi fractione, quia totum remanet sub qualibet parte dimensionum divisarum.

Quod quidem hoc modo considerari potest.

Nam corpus christi est in hoc sacramento ex conversione substantiae panis in ipsum. Non autem fit conversio ratione dimensionum.

Nam dimensiones panis remanent, sed solum ratione substantiae. Unde et corpus christi est ibi ratione suae substantiae, non autem ratione suarum dimensionum, licet dimensiones eius sunt ibi ex consequenti, inquantum non separantur a substantia ipsius.

Quantum autem ad naturam substantiae pertinet, tota est sub qualibet parte dimensionum.

Unde sicut ante consecrationem tota veritas substantiae et natura panis erat sub qualibet parte dimensionum: ita post consecrationem totum corpus christi est sub qualibet parte panis divisi.

Significat autem hostiae consecratae divisio, primo quidem passionem christi, per quam corpus eius fuit vulneribus fractum, secundum illud Ps. XXI, 17: foderunt manus meas et pedes meos.

Secundo distributionem donorum christi ex ipso progredientium, secundum illud infra XII, 4: divisiones gratiarum sunt.

Tertio diversas partes ecclesiae. Nam eorum qui sunt membra christi, quidam adhuc in hoc mundo peregrinantur; quidam vivunt in gloria cum christo, et quantum ad animam et quantum ad corpus; quidam autem expectant finalem resurrectionem in fine mundi, et hoc significat divisio hostiae in tres partes.

Secundo considerandum est de veritate huius locutionis. Videtur enim haec locutio esse falsa hoc est corpus meum. Conversio enim panis in corpus christi fit in termino prolationis horum verborum. Tunc enim completur significatio huius locutionis.

Formae enim sacramentorum significando efficiunt; et ideo sequitur quod in principio locutionis quando dicitur quod non sit ibi corpus christi, sed sola substantia panis, quae demonstratur per hoc pronomen hoc, quando est demonstrativum substantiae. Idem est ergo, hoc, cum dicitur hoc est corpus meum, ac si diceret substantia panis est corpus meum, quod manifeste falsum est.

Dixerunt ergo quidam, quod sacerdos haec verba materialiter et recitative profert ex persona christi, et ideo demonstratio huius pronominis non refertur ad praesentem materiam, ut ex hoc locutio falsa reddatur, secundum quod obiectio procedebat.

Sed hoc non potest stare. Primo quidem, quia si haec locutio non applicetur ad praesentem materiam, nihil faciet circa eam, quod est falsum. Dicit enim Augustinus super ioannem: accedit verbum ad elementum, et fit sacramentum. Unde necesse est dicere, quod verba ista formaliter accipiantur, referendo ea ad praesentem materiam. Profert autem ea sacerdos ex persona christi, a quo virtutem sumpserunt, ad ostendendum quod eamdem efficaciam nunc habent, sicut quando christus ea protulit. Non enim virtus his verbis collata evanescit, neque temporis diversitate, neque ministrorum varietate.

Secundo, quia eadem difficultas remanet de prima prolatione qua christus ea protulit.

Ideo alii dicunt quod sensus huius est hoc est corpus meum, id est hic panis, designat corpus meum, ut ly hoc, designet id quod est in principio locutionis.

Sed hoc etiam esse non potest, quia cum sacramenta efficiant quod figurant, haec verba nihil efficiunt, nisi quod significant.

Secundo, quia ex hoc sequeretur, quod per haec verba nihil efficeretur, quam quod corpus christi esset ibi: sicut sub signo, quod supra improbatum est.

Et ideo alii dicunt quod ly hoc, facit demonstrationem ad intellectum, et demonstrat id quod erit in fine locutionis, scilicet corpus christi. Sed nec hoc videtur convenienter dici, quia secundum hoc sensus esset corpus meum est corpus meum, quod non fit per haec verba, cum hoc ante verba consecrationis fuerit verum.

Et ideo aliter dicendum est, quod formae sacramentorum non solum sunt significativae, sed etiam factivae: significando enim efficiunt. In omni autem factione oportet subiici aliquid commune tamquam principium.

Commune autem in hac conversione non est aliqua substantia, sed accidentia quae et prius fuerunt, et postea manent; et ideo ex parte subiecti in hac locutione non ponitur nomen, quod significat certam speciem substantiae, sed ponitur pronomen, quod significat substantiam sine determinata specie.

Est ergo sensus hoc, id est, contentum sub his accidentibus, est corpus meum. Et hoc est quod fit per verba consecrationis.

Nam ante consecrationem id quod erat contentum sub his accidentibus non erat corpus christi, quod tamen fit corpus christi per consecrationem.

Tertio autem oportet considerare quomodo est haec conveniens forma huius sacramenti.

Nam hoc sacramentum, ut dictum est, non consistit in usu materiae, sed in consecratione ipsius. Consecratio autem non fit per hoc, quod materia consecrata solum suscipiat aliquam virtutem spiritualem, sed per hoc quod transubstantiatur secundum esse in corpus christi; et ideo nullo alio verbo utendum fuit, nisi verbo substantivo, ut dicatur hoc est corpus meum. Per hoc enim significatur id quod est finis, quod significando efficitur.

Deinde cum dicit quod pro vobis tradetur, tangit mysterium huius sacramenti.

Est enim sacramentum repraesentativum divinae passionis, per quam corpus suum tradidit in mortem pro nobis, secundum illud Is. L, 6: corpus meum dedi percutientibus; et Eph. V, 2: tradidit semetipsum pro nobis.

Et ut ostendat rationem frequentandi hoc mysterium, subiungitur hoc facite in meam commemorationem, hoc recolendo scilicet tam magnum beneficium, pro quo vobis me tradidi in morte. Unde et Thren. III, 19 dicitur: recordare paupertatis meae, absinthii et fellis. Et in Ps. Cx, 4: memoriam fecit mirabilium suorum misericors et miserator dominus, escam dedit timentibus se.