Et hoc est quod sequitur :

" Regnum tuum. "

Patris enim dicitur hoc regnum : quia in ipso regnat, quia hoc Filio dedit, et quia in ipsum adoptionis filios ducit, et a Filio rege cum omnibus in quibus est, et qui in ipso sunt, in fine tradetur. De primo, Isa. XXXIII, 22 : Dominus legifer noster, Dominus rex noster : ipse salvabit nos, Psal. xcii, 1 : Dominus regnavit, decorem indutus est, etc.

De secundo, quod regnum dedit Filio quem misit ad nos, Jerem, XXVII, 5 : Suscitabo David, etc. Psal. lxxi, 2 : Deus, judicium tuum regi da, etc. Daniel, vii, 13 et 14 : Cum nubibus caeli quasi Filius hominis veniebat, et usque ad antiquum dierum pervenit. Et in conspectu ejus obtulerunt eum : ei dedit eipotestatem, et honorem, et regnum : et omnes populi, tribus, et linguae ipsi servient.

De tertio, quod in ipsum filios adoptionis traducit, ad Coloss, I, 13, dicitur, quod eripuit nos de potestate tenebrarum, et transtulit in regnum filii dilectionis suae. Matth.xx, 23 : Sedere ad dexteram meam vel sinistram non est meum dare vobis, sed quibus paratum est a Patre meo.

De quarto, quod regnum a Filio Patri offeratur, ut in perpetuum cum ipso regnent Sancti, dicitur, I ad Corinth.xv, 24 : Cum tradiderit regnum Deo et Patri. Tunc enim regno pleno perfectum erit omne propositum Patris, pro quo misit Filium. Baruch, v, 6 : Adducet illos Dominus ad te portatos in honorem sicut filios regni.

Hoc igitur est " regnum tuum, " habens aeterni Regis insignia : decorem in veste lucidissimae conversationis, fibulam claudentem sinum per incorruptionem secreti cordis : quia ad hoc fibula regibus dabatur, quod scirent sinum secreti cordis clausum retinere : habens etiam sceptrum divinae rectitudinis omnia recte dirigendo per judicium rectum : et habens diadema speciei in capite, quod significat in ipso totum circuitum orbis : quia quidquid pulchritudinis in orbe caeli est, totum ambit mentem, quae est in capite ejus. Sapient, v, 17 : Accipient regnum decoris, quoad vestem luminis : et diadema speciei de manu Domini, quoad coronam pulchritudinis totius ornatus caelestis, qui ambit capita eorum. De sceptro, Daniel, iii, 54 : Benedictus es supra sceptrum sanctum regni tui . Psal. xliv, 7 : Virga directionis, virga regni tui. I Machab, x, 89 : Misit Jonathae Alexander fibulam auream, sicut consuetudo est dari cognatis regum. Fibula haec significat absconsionem consilii, quae praecipue necessaria est filiis regis, ne revelent cuilibet secretum conscientiae suae. Proverb, XXXI, 4 : Noli regibus, o Lamul, noli regibus dare vinum. Tob. XII, 7 : Sacramentum regis abscondere bonum est.

" Tuum "

Igitur, o Pater, est hoc hoc regnum decoris: in tuo diademate fulget tota pulchritudo caelestis per circuitum orbis : in cujus manu sceptrum est rectitudinis, eaque omnis rectitudo est, certius verbis et sententiis : in cujus conscientia sacramenta consiliorum sunt abscondita : in cujus conversatione fulgens et regalis praefulget conversatio virtutis.

Hoc igitur regnum tuum

" Adveniat. "

Et non dicit, quod nos veniamus ad regnum: quoniam virtutem non habemus ex nobis, ut veniamus ad ipsum. Sed si ipsum primo venerit ad. nos, tunc virtute ipsius veniemus tandem ad ipsum. Propter hoc, infra. VI, 33, dicit, quod quaeramus primum regnum Dei et justitiam ejus, quia virtute regni et justitiae ipsius tracti veniemus ad regnum. Psal. xliv, 5 : Specie tua et pulchritudine tua intende, prospere procede, et regna. Species enim virtutis, et pulchritudo conversationis, quae sunt de regno, faciunt intendere, et procedere ad regnandum (alias, ad regnum Dei). Nec dicit: Veniat regnum tuum, quoniam regnum Dei per causam et per seipsum semper venit in multis : sed non prodest nobis, nisi adveniat ad nos. Unde, Matth. XII, 28, et Luc. XI, 20, dixit quibusdam : Si in digito Dei ejicio daemonia, profecto pervenit in vos regnum, Dei, hoc est, inter vos venit per causam, quae est gratia Evangelii, Sed non profuit eis, nisi ad eos veniret. Non enim novit me (alias, veniet in me), nisi quod sociatur mihi.Et ex quo regnum Dei potestas est perfecta) justitiae, ad nos venit regnum Dei, quando quidem nos praeveniens vindicat sibi, et postea nobis sociatur in opere, ut cooperemur eidem ad justitiam regni perficiendam. Et ideo, Matth.XXI, 43, dixit quibusdam Christus : Auferetur a vobis regnum Dei, ei dabitur genti facienti fructus ejus.

Et attende quod, dicit, " Adveniat, " quasi continue optemus ipsum venire : quia non est adeo justus, quod totum regnum Dei sibi advenerit. Unde etiam supra dicit, quod appropinquavit regnum caelorum : paulatim enim et paulatim venit regnum Dei, donec tandem totum obtinet hominem. Et hoc est, quod dicit, Psal.II, 10 et 11 : Et nunc, reges, intelligite : erudimini, qui judicatis terram. Servite Domino in timore, et exsultate ei cum tremore. Sapient, VI, 22 et 23 : Si delectamini in sedibus et sceptris, o reges populi, diligite sapientiam, ut in perpetuum regnetis : diligite lumen sapientiae , omnes qui praeestis populis. Ideo, Matth.xx, 22, cum mater filiorum Zebedaei oraret, et peteret ut duo filii sui sederent, unus ad dexteram et alter ad sinistram in regno Christi, et regnum eis non adhuc advenisset per justitiam, dixit Christus : Nescitis quid petatis. ''Non enim ad honorem regni perveniet, nisi cui primum regnum advenit per observationem legum, et virtutum, et justitiae, et potestatis secundum modum qui praedictus est.

" Fiat voluntas tua. "

Post petitionem de potestate, subjungit petitionem de perfectione operis: et circa hanc dicit duo : operis scilicet perfectionem, et perfecti operis formam.

Operis perfectio notatur in hoc, quod dicit: " Fiat voluntas tua. "

Et circa perfectionem tria dicit: causam veram operis, quae est " voluntas. "

Secundo, rationem operis, quando dicit, "tua, " quia haec nobis praecipua est ratio operis, si Dei est voluntas quod facimus. Et tertio subjungitur operis perfectio, quando dicit, " fiat. "

Sicut autem volunt Aristoteles et Damascenus, " Voluntas est appetitus cum ratione : " et in hoc differt a concupiscentia, quae irrationabilis est. Et nisi improprie pro concupiscentia et appetitu irrationabili ponatur voluntas, tunc habet in se quatuor : quorum unum et primum est libertas naturae et consilii et complaciti. Secundum est, quod est motor omnium virtutum rationalium, et ad ejus imperium agunt, aut cessant ab actione, sicut dicit Augustinus. Si enim volo, et quando volo, intelligo: et si volo, quando volo, video : et sic de aliis : unde voluntas motor est in omnibus in toto regno intellectualis naturae, quaecumque sit, sive creata, sive increata. Tertium est, quod voluntas post omnes impetum facit ad opus, et est causa operis. Quartum est quod dicunt Aristoteles et Damascenus, quod voluntas est in ratione. Dicunt enim, quod in ratione voluntas sit : in irrationali autem parte desiderium, sive concupiscentia, et animus, sive ira, sive irascibilis.

Ex istis quatuor proprietatibus quatuor accipimus in voluntate attendenda : omnium enim libera est, et non vult opus servile : omnium autem generalis omnium aliarum potentiarum motor est, et non vult secundum partem, sive imperfectum : omnium autem impetum ipsa sola facit ad opus, et vult opus promptum et paratum: et quia cum ratione est, vult opus ex rationis inquisitione ordinatum.

Primum autem horum (quod libertas est) ad hoc quod perficiatur, tres concurrunt libertates : a coactione videlicet, quae est libertas naturae ipsius voluntatis : et libertas consilii, quae est ne obligetur perversitati : et libertas complaciti, quae est ne indevotioni et insipiditati obligetur. Non enim liber est, quil cogitur: nec liber est, sicut dicit Tullius in libro de Locis liberalibus, qui subjacet perversitati: quia, sicut dicit Augustinus, qui potest ea quae sibi non prosunt, nec expediunt, quanto magis potest illa, tanto magis adversitas et perversitas possunt in illum. Similiter, qui non habet totum complacitum in hoc quod agit, et non sapit sibi neque pascitur, in hoc quod facit, non perfecte liber est, et aliquo modo nolens facit: vellet enim hoc non facere, eo quod hoc non placet: et ideo severitatis (alias, servilitatis) aliquid habet, vet ex timore, vel ex alterius amore, quod cum isto stare non potest. Quia, sicut dicit Philosophus, " Liberum dicimus, qui causa sui " est, et non causa cujusque alterius. " Sic etiam libera est voluntas in opere, vel volito, quod, causa sui, et non causa cujusque alterius facit.

Adhuc dicit Augustinus, quod " li-" bertas voluntatis triplex est, naturae, " gratiae, et gloriae. " Libertas naturae dat nobis facere hoc vel illud, libertas gratiae adjuvat voluntatem naturae, et libertas gloriae perficit libertatem gratiae. Libertas naturae liberat a coactione, libertas gratiae liberat a culpa, libertas gloriae liberat a miseria. Multas ei obligationes habet natura : quia dicit Aristoteles, quod " multipliciter humana na-" tura ancilla est, et nihil est in ea libe-" rum nisi voluntas, quae facit hominem " causam esse suorum actuum. " Libertas autem gratiae tangit formam, quae liberaliter et liberis intendit actibus. Libere enim facit, quando non coactionis, sed amoris causa voluntas fertur ad actum. Liberius autem, quando non nisi honestis intendit, quae sola libera sunt: quia sola propter se appetuntur. Sed libertas gloriae conjungit liberrime : cui cum conjuncta fuerit voluntas, libertatem habet volendi et agendi quod vult: eo quod tunc numquam aliquid serviliter, vel servile vult ex immobilitate aeternae libertatis, quae format (alias, nformat) eam.

De his igitur differentiis voluntatis loquentes ostendemus, qualiter debet fieri voluntas Patris : quoniam sua volunta s non fit nisi per nostram voluntatem : sicut etiam nostra voluntas causata et exemplata est a sua voluntate.

Dicamus igitur primo de voluntate secundum quod informatur libertate naturae et a coactione, quod hoc facit, quod sumus domini nostrorum actuum. Tunc autem facimus libere, quando nullo cogente extra, nulla necessitate extorquente, solo amore Patris facimus ejus voluntatem, non commodi, vel timoris alicujus causa. I Petr, ii, 16 : Quasi liberi, et non quasi velamen habentes malitiae libertatem, sed sicut servi Dei. Quasi dicat: Licet sitis servi Dei, tamen quasi liberi facite bona: non sicut illi qui libertatem commutant (alias, convertunt) in velamen, dicentes, quod si liberi sint, quod possunt agere quod volunt. Eccli, XXXI, 10 : Qui potuit transgredi, et non est transgressus.: facere mala, et non fecit. Sicut Dominus dat nobis formam benefaciendi. Matth.xx, 15 : Aut non licet mihi quod volo facere ? an oculus tuus nequam est, quia ego bonus sum ? Non enim placent Deo coacta servitia. Eccli, xv, 14 et seq. : Deus ab initio constituit hominem, et reliquit illum in manu consilii sui. Adjecit mandata et praecepta sua. Si volueris mandata servare, conservabunt te, et in perpetuum fidem placitam facere. Apposuit tibi aquam et ignem, ad quod volueris porrige manum tuam. Item, ibidem, v. 18 : Ante hominem vita, et mors, bonum, et malum : quod placuerit ei dabitur illi. Haec enim est causa, quod sumus arbitri nostrae voluntatis : ut si bene faciamus, ex nostro aliquid sit ibi: et si male facimus, hoc etiam non sit impune, cum ex nobis quod volumus, facere possumus. Isa. I, 19 et 20 : Si volueritis, et audieritis me, bona terrae comedetis. Quod si nolueritis, et me ad iracundiam provocaveritis, gladius decorabit vos.

Hoc enim justum est, cum domini simus actuum nostrorum.

Libertas autem consilii est, qua homo habet in potestate suum consilium sequi, vel non : vel melius dicatur, qua homo libere sibi consulit, et libera opera ex consilio suo sequenda determinat : ratio enim hominis semper aliquid consulit, et quando libere libera sequitur consilia, tunc libertatem sequitur consilii, non illectus concupiscentia et abstractus. Psal. cx, 1 : In consilio justorum et congregatione. Eccli, XXXII, 24 : Fili, sine consilio nihil facias, et post factum, non paenitebis, Aliquando enim homo avertitur a proprio consilio non ex libertate, sed potius ex obligatione concupiscentiae, vel infirmitatis. Proverb. XI, 14 : Salus, ubi multa consilia. Proverb. xiii, 10 : Qui agunt omnia cum consilio, reguntur sapientia. Haec igitur est libertas consilii, quando homo nulla obligatione recedit a consilio recto. Eccli. xxxii, 24 : Fili, sine consilio nihil facias, et post factum non paenitebis: Si enim consulatur conscientia, consulet melius. Sic igitur libere fit et consulte.

Libertas autem complaciti est, quando ideo facit, quia in bono pascitur et delectatur. Psal.XXXVI, 4: Delectare in Domino, et dabit tibi petitiones cordis tui. Psal. lxii, 6 : Sicut adipe et pinguedine repleatur anima mea, et labiis exsultationis laudabit os meum. De his tribus dicit Apostolus, ad Roman xii, 2 : Probetis quae sit voluntas Dei bona, et beneplacens, et perfecta. Perfecta enim est ex. consilio, beneplacens ex complacito, et bona ex libertate. Et efficitur his tribus laudabile bonum. Primum enim aufert ab opere timorem servilem, secundum perversitatem, et tertium indevotionem. Quoad primum dicit, Psal. LIIIi, 8: Voluntarie sacrificabo tibi. Quoad secundum, Tob. IV, 20 : Omnia consilia tua in ipso permaneant. De tertio, Deuter, xxxiii, 12 : Quasi in thalamo tota die morabitur, et inter humeros illius re-quiescet. Psal. lxxvi, 4 : Memor fui Dei, et delectatus sum. Non enim debet credi, quod aliqua voluntas in hoc sit libera, quod ad malum potest flecti, vel perversum consilium sequi, vel indevote facere obsequium Dei. Libertas enim hominis est ex hoc, quod homo causa sui incipit esse : bonum autem hominis totum, Deus. Et quando in illum libere et consulte et placite movetur, tunc liber est : aliter autem se habens, servus est.

Similiter est de aliis libertatibus naturae, gratiae et gloriae. Naturae enim libertas est, quando natura nulli se subdit servili, sicut quando homo tenet naturam in dignitate naturali, non permittens quod bestialiter vilescat et serviat. Sic liberos praecipue decet esse filios Dei: sicut dicitur, III Reg. IX, 22, quod Salomon de filiis Israel neminem servire constituit. Genes, XXI, 10: Non erit haeres filius ancillae cum filio meo Isaac, dixit Sara, quae libera fuit. Unde Tullius dicit, quod " non est liber, qui " inferioribus se ancillatur. " Liber enim in homine intellectus est, et illum sequens sequitur libertatem : sequens autem subjugalem bestialitate m sensualitatis, non habet naturae libertatem. Ad Galat, IV, 31 : Non sumus ancillae filii, sed liberae : qua libertate Christus nos liberavit. Et, ad. Galat, v, 13 : Vos in libertatem vocati estis, fratres : tantum ne libertatem vestram in occasionem detis carnis.

De libertate gratiae, Joan. viii, 31 et 32: Si vos manseritis in sermone meo, vere discipuli mei eritis : et cognoscetis veritatem, et veritas liberabit vos. Haec autem libertas est, quando homo libere secundum libertatis formam prosequitur gratiam, non inclinatus in aliquam peccati servitutem.

Libertas gloriae perfecte erit in patria. Sed etiam hic habentur primitiae ejus, quando homo in gaudio spe gloriae iacit hoc quod facit, sicut dicitur, Baruch, IV, 37 : Veniunt collecti ab Orienteusque ad Occidentem, in verbo Sancti, gaudentes in honore Dei. Et, Isa. lxi, 10 : Gaudens gaudebo in Domino, et exsulsabit anima mea in Deo meo.

Secundum ergo hunc modum, ex prima libertate efficitur opus voluntarium, ex secunda consultum, ex tertia devotum, ex quarta humane liberum, ex quinta meritorium et bonum, ex sexta jucundum et gloriosum : et tunc est Deo acceptum, quia tunc est divinae voluntati consonum., Haec igitur est libertas, in qua debet fieri voluntas Patris, sicut dicit Apostolus, ad Romam viii, 21 et 22, quod ipsa creatura liberabitur a servitute corruptionis, in libertatem gloriae filiorum Dei. Scimus enim quod omnis creatura ingemiscit, et parturit usque adhuc. In hac enim libertate Dei fulgent, et voluntatem Patris perficiunt hi qui veri sunt filii Dei,

Secundum autem est, quod voluntas est motor omnium virtutum intellectualium, rationalium, et sensitivarum, et etiam membrorum : ita qnod omnis talis motus vocatur motus voluntarius : et sic voluntas est universaliter motor in regno animae : in hoc etiam similitudinem habens voluntatis Patris, quae omnia movet, sicut dicitur, Esther, xiii, 9 : In ditione tua cuncta sunt posita, et non est qui possit tuae resistere voluntati. Hoc autem ideo Deus fecit, quod omnium potentiarum, et membrorum motum concessit liberrime, ut per illud omnia in suam voluntatem peragendam ordinaret, et nullum esset ex omnibus, per quod voluntas Dei non complerentur. Ad Roman. VI, 13 : Exhibete vos Deo tamquam ex mortuis viventes, et membra vestra arma justitiae Deo. Psal. XXXIV, 10 : Omnia ossa mea dicent : Domine, quis similis tibi ? sicut dicitur, I ad Corinth.xv, 28, quod erit Deus omnia in omnibus. Hinc est quod, Deuter. vi, 5, et Matth. XXII, 37, praecipitur Dominus diligi ex toto corde, ex tota mente, ex tota et ex omnibus viribus : quia omnia quae voluntati subjiciuntur, ad voluntatis nobilissimum affectum sunt redigenda : qui affectus est dilectio. Cor autem omnium est principium motuum, et omnia membra ad cor reducuntur et commoventur ab (alias, ex) ipso per voluntatem. Unde, Cantic. viii, 6 : Pone me ut signaculum super cor tuum, ut signaculum super brachium tuum. Super cor, propter universalem voluntatem : et super brachium, propter universalem operis potestatem et virtutem. Adjiciamus igitur istam operis perfectionem, et dicamus : Cum voluntarie, consulte, devote, humane, meritorie, et gloriose fit voluntas Dei, tunc fiet generaliter, et tunc est accepta. Non enim potest esse quod in uno fiat voluntas, et non in alio, sed. in omnibus oportet quod fiat. Exod, XXIV, 7 : Omnia quae locutus est Dominus faciemus, et erimus obedientes,

Tertium est, quod voluntas est quae in omnibus impetum facit ad opus : et in hoc notatur promptitudo et velocitas ad opus. I Paralip, XXIX, 17 : Populum tuum, qui hic repertus est, vidi cum ingenti gaudio tibi offerre donaria. Item, ibidem, infra, v. 18 : Custodi in aeternum hanc voluntatem cordis eorum, et semper in venerationem tui mens ista permaneat . II ad Corinth.VIII, 11 : Quemadmodum promptus est animus voluntatis, ita sit et perficiendi ex eo quod habetis. Ad Tit. III, 1 : Dicto obedire, ad omne opus bonum paratos esse. Ad Philip.II, 14 et 15 : Omnia facile sine murmurationibus et haesitationibus : ut sitis sine querela, ei simplices filii Dei. Psal. XVII, 45 : In auditu auris obedivit mihi. II ad Corinth. IX, 2 : Scio promptum esse animum vestrum : pro quo de vobis glorior, etc. Psal. cxviii, 60 : Paratus sum, et non sum turbatus. Psal.

lvi, 8 : Paratum, cor meum, Deus, paratum cor meum. Sic igitur prompte et parate fit voluntas Dei Patris.

Quartum est, quod omnis voluntas est in ratione, et significat ordinem voluntatis : rationis enim est ordinare voluntatem. Ad Romam XII., 1: Rationabile obsequium vestrum. Exod, xxviii, 4, praecipitur fieri rationale super vestes Sacerdotis, ut ordo rationis in omnibus operibus conversatione cuncta componat et ordinet. Eccle, II, 14 : Sapientis oculi in capite ejus : stultus in tenebris ambulat.

Si ergo universa colligantur a principio, quae sunt de modo voluntatis Patris, oportet quod voluntas fiat incoacte, consulte, et devote, ex divisione prima libertatis ejus : fiat etiam libere, nobili et humana libertate, meritorie et gloriose, ex secunda divisione : fiat etiam universaliter, prompte, sive parate, ex rationis ordine : et istae sunt propriae conditiones voluntatis.

Dicitur autem, o Pater " voluntas tua : " quae est quinque modis tua, scilicet auctoritatis, antecedens, consequens, beneplaciti, et signi.

Auctoritatis est voluntas reverenda, quae semper omni creatae voluntati debet anteponi. Matth. XXVI, 39 : Non sicut ego volo, sed sicut tu. Isa. xlvi, 10: Consilium meum stabit, et omnis voluntas mea fiet. Contra hoc peccant, qui voluntatem suam divinae anteponunt voluntati, vel contraponunt aliquando.

Voluntas antecedens dicitur, quae antecedit opus nostrum sine opere nostro, sine qua tamen non fit, opus nostrum, nisi illa antecedat, et cum qua non necessario fit opus suae voluntatis : sicut quando dedit naturam intellectualem, voluit eos quibus intellectum dedit, se cognoscere et colere : quia aliter talem naturam non dedisset. De qua dicitur, I ad Timoth, ii,4 : Omnes homines vult salvos fieri, et ad agnitionem veritatis venire : nisi enim haec vellet, naturam cognoscendi se non dedisset. Hac abutuntur, qui naturam non ad hoc applicant, ad quod Deus dedit eam. Etiam hoc modo dat gratias scientiae et sapientiae, et alia bona fortunae, ut in laudem suam expendantur : et qui non facit, increpationem sustinet. Matth.xxv, 14 et seq., Luc. XIX, 13, in parabola de talentis, dominus dedit... unicuique secundum propriam virtutem, et ait ad illos, scilicet servos : Negotiamini dum venio : sic etiam dat tempus per donum antecedens, significans, quod vult quod utamur illo ad poenitentias. Job, XXIV, 23 : Dedit ei Deus locum paenitentiae, et ille abutitur eo in superbiam.

Voluntas autem consequens est, quae est ex opere nostro, sicut vult justorum gloriam, et malorum paenam. Et paenam quidem malorum non vult nisi ex opere nostro, et non simpliciter. Ezechiel, XVIII, 23 : Numquid voluntatis meae est mors impii ? dicit Dominus Deus, et non ut convertatur a viis suis, et vivat ? Cum autem malum facimus, vult paenam nostram ex opere nostro, et gloriam nostram vult simpliciter, et ex opere nostro. Joan. XII, 2 : Ubi ego sum, illic et minister meus erit. Joan. XVII, 24 : Pater, quos dedisti mihi, volo ut ubi sum ego et illi sint mecum.

Voluntas autem beneplaciti est, quam sic vult, quod ex consilio aeterno stabilivit eam. Psal. cxiii, 4: Omnia quaecumque voluit, fecit. Esther, xiii, 9: Non est qui possit tuae resistere voluntati. Ad Roman. IX, 19 : Voluntati ejus quis resistit ?

Voluntas autem signi est quintuplex : praecepti, prohibitionis, consilii, operationis, et permissionis. Praecepti voluntas Dei est, quod implere tenemur : prohibitionis, quam oportet cavere : consi- lii, quod si implemus, remuneramur : si autem non implemus, non obligamur, nisi voluerimus (alias, voverimus) : operationis est exempli suorum operum : permissionis autem est id quod permittit, et vult aliquod bonum quod ex illius ordinatione resultat.

De voluntate praecepti, Psal. xv, 3 : Mirificavit omnes voluntates meas in eis. Psal. XXXIX, 9 : Ut facerem voluntatem tuam, Deus meus, volui, et legem tuam in medio cordis mei.

Prohibitio autem est de hoc quod vult Deus non fieri: quia non vult malum fieri: et hoc significat prohibitione. Habacuc, I, 13 : Mundi sunt oculi tui, ne videas malum, et rescipere ad iniquitatem non poteris. Sapient, xii, 4 : Odibilia opera tibi faciebant: et in talibus voluntas Dei est de contrario, sicut dicitur, I ad Thessal, IV, 3 et seq. : Haec est voluntas Dei, sanctificatio vestra: ut abstineatis vos a fornicatione : ut sciat unusquisque vestrum vas suum possidere in sanctificatione et honore, non in passione desiderii, sicut et gentes, quae ignorant Deum.

De voluntate autem consilii, Isa. lvi, 4 et 5 : Haec Dicit Dominus eunuchis: Qui custodierint sabbata mea, et elegerint quae ego volui, et tenuerint faedus meum, dabo eis in domo mea et in muris meis locum, et nomen melius a filiis et filiabus. Eunuchi enim illi sunt, qui se castraverunt propter regnum caelorum : et hoc est consilium et voluntas Dei : sed non obligat nisi eligentem ex voto.

De operatione dicitur, Joan. XIII, 15 : Exemplum dedi vobis, ut quemadmodum ego feci, ita et vos faciatis.

De permissione autem dicit Apostolus, ad Roman. I, 28 : Tradidit illos Deus in reprobum sensum, ut faciant ea quae non conveniunt. Apocal, XXII, 11 : Qui in sordibus est, sordescat adhuc. Exod, IV, 21 : Ego indurabo cor ejus, et non dimittet populum. Et circa hoc non vult

Dominus actum quem permittit: sed potius bonum quod inde elicitur, sicut ex induratione Pharaonis elicita sunt signa plagarum cogentium eum dimittere populum : ex quibus signis confirmata est fides filiorum Israel, et accensa devotio ad Deum, qui in tam valida manu eripuit eos de manu aegyptiorum. Exod. x, 1 et 2 : Ego induravi cor ejus, et servorum illius, ut faciam signa mea haec in eo : et narres in auribus filii tui, et nepotum tuorum, quoties contriverim aegyptios, et signa mea fecerim in eis : et sciatis quia ego Dominus.

De omnibus istis voluntatibus simul Augustinus exponit illud Psalmi cx, 2 : Magna opera Domini: exquisita in omnes voluntates ejus. Ad Hebr. x, 36 : Voluntatem Dei facientes, reportetis repromissionem : non enim est una voluntas quae facit reportare promissiones, sed omnes.

Colligamus ergo dicentes: 0 Pater, " voluntas tua fiat, " ex auctoritate reverenter, antecedens autem sapienter, consequens acceptabiliter, beneplaciti cum tremore suscipiatur, signi autem obedienter et discrete impleatur : ut sic reverenter, sapienter, acceptabiliter, humiliter, et obedienter omnis voluntas tua fiat. Act. XIII, 22 : Inveni virum secundum cor meum, qui faciet omnes voluntates meas. Haec igitur

" Voluntas tua fiat. "

Non dicit: Juva, ut faciamus: quoniam aliquando oportet non facere voluntatem Dei, sicut in promissione. Aliquando etiam implenda est, non a nobis, sed a Deo : et ideo non potest peti ut semper faciamus suam voluntatem, sed potius ut fiat. Licet autem voluntas Dei, quia beneplaciti, semper fiat, tamen oramus ut fiat: quia aliquando ita praeordinata est fieri, ut effectum juvent orationes Sanctorurum, sicut supra diximus quod et praedestinatio juvatur San- ctorum orationibus. Haec igitur est causa, quod ad nullam certam personam referentes impletionem divinae voluntatis, dicimus orantes: " Fiat voluntas tua, " I Machab, III, 60: Sicut fuerit voluntas in caelo, sic fiat. Isa. xlvi, 10 : Omnis voluntas mea fiet. Hoc modo etiam utitur beata Virgo, Luc. I, 38 : Fiat mihi secundum verbum tuum. Matth.xv, 28 : Fiat tibi sicut vis.

" Sicut in caelo et in terra. "

Hic ponitur forma, scilicet quod eo modo fiat in terra sicut est et fit in caelo.

Et quaeritur, quare talem formam non adhibuit aliis petitionibus, ut dixisset : Sanctificetur nomen tuum sicut in caelo et in terra : et, Adveniat regnum tuum sicut in caelo et in terra.

Et dicendum ad hoc, quod nomen non sanctificatur nisi ex caelo, et regnum non advenit nisi ex caelo : sed voluntas Dei fit etiam in inferno, et in mundo. Quoniam sicut diximus supra, voluntatem Dei nullus hominum effugere poterit: quia aut ipse facit eam devotus et spontaneus, aut de ipso invito fiet voluntas Dei judicantis et vindicantis. Quod ergo nobis proficiat ad salutem oratio, oportet quod in nobis impleatur, et a nobis fiat voluntas Dei, sicut fit in caelo. Et hoc est in tribus : in caelo enim Trinitatatis est voluntas praeordinativa et causativa eorum quae fieri habent ad salutem : in Angelorum autem ministerio est voluntas ministrativa salutis : in Sanctis autem beatis est voluntas quae est forma nostrae salutis. Et omnibus his modis oramus, quod fiat in terra, sicut in caelo : ut simus consonantes praeordinationi sicut causae et exemplari, non obdurantes corda contra voluntatem quae est in caelo Trinitatis: et simus obedientes Angelorum ministerio, non resistentes, vel repugnantes eorum purgationi, et illuminationi : et simus imitantes voluntatem sanctae Trinitatis Dei de nobis.

De prima dicitur, Act. IX, 6 : Domine, quid me vis facere ? I Reg. iii, 10 : Loquere, Domine, quia audit servus tuus. Mali autem de hoc arguuntur, Matth. xxiii, 37 : Quoties volui congregare filios tuos, quemadmodum gallina congregat pullos suos sub alas, et noluisti ?

De secunda habetur, Judicum, ii, 1 et 2, quod ascendit Angelus Domini de Galgalis ad locum flentium, et ait:... Noluistis audire vocem meam. Et hoc significatur, Joan. i, 51 : Videbitis caelum apertum, et Angelos Dei ascendentes et descendentes super Filium hominis : descendentes enim ponunt in nobis voluntatem Dei et suam, ascendentes autem offerunt Deo vitam. et orationes nostras. Hoc etiam significatur in scala Jacob per eumdem modum .

De tertio dicitur, III Reg. viii, 30: Exaudies in loco habitaculi tui in caelo : et cum exaudieris, propitius eris. Locus enim orationis et exauditionis nostrae est in caelis duplici ex. causa. Una est, quia ibi sunt nostri intercessores, ut supra diximus : et, sicut dicit Ptolomaeus, " intercessor est petentis ala. " Alia est, quia de caelo data sunt juvantia bona: terrena enim parum prosunt. Psal. cxxii, 1 : Ad te levavi oculos meos, qui habitas in caelis. Psal. cxx, 1: Levavi oculos meos in montes, unde veniet auxilium mihi. Item, Psal. xvii, 7 : Exaudivit de templo sancto tuo vocem meam: et clamor meus in conspectu ejus introivit in aures ejus.

De omnibus his simul dicitur, Job, xxxviii, 33 : Numquid nosti ordinem caeli, ei pones rationem ejus in terra ?

Attende autem quod supra dictum est, qualiter hi qui sunt in caelo, quatuor modis conformant voluntatem suam voluntati divinae : et hoc si similiter fiat in nobis, tunc fit voluntas Patris sicut in caelo, et in terra : sed. hoc non oportet hic repetere. Sed qui hoc modo rectitu- dinis facit voluntatem Patris, ille est qui. dicere potest illud Apostoli, ad Philip. III, 20 : Nostra conversatio in caelis est: unde etiam Salvatorem exspectamus Dominum nostrum Jesum Christum. Hoc modo petit David dicens, Psal. cxliii, 5: Domine, inclina caelos tuos, et descende. Hoc modo loquitur Ezechiel. I, 26, de firmamento quod erat imminens capiti, hoc est, menti animalium Dei. Hoc modo rapimur cum Paulo ad tertium caelum , rectificati ad formam Sanctorum, ad intentionem mysterii Angelorum, ad exemplar divinarum rationum quae in mente divina sunt descriptae. Hoc modo dictum est Moysi, Exod. xxv, 40 : Inspice, et fac secundum exemplar quod tibi in monte monstratum est. Sic enim terra plenitudinem caeli suscipit, cum dicit David. Psal. xxiii, 1 : Domini est terra, et plenitudo ejus, etc. Sic veritas de terra orta est, et justitia de caelo prospexit .

" Panem nostrum supersubstantialem da nobis hodie. "

Haec est secunda petitio, in qua secundum praeinductam divisionem petitur sustentatio in bonis impetratis in praeinductis petitionibus tribus.

Sed sciendum a principio, quod ubi dicit quotidianum, in Hebraeo, sicut Hieronymus dicit, habetur sogolla. Et ubicumque Septuaginta interpretes in Hebraeo invenerunt, in Graeco interpretantes transtulerunt AdminBookmark quod Latine sonat supersubstantiale. Et ideo etiam Hieronymus hic supersubstantiale transtulit : Symmachus autem sogolla ubicumque transtulit, egregium : Origenes autem transtulit secundum significatum, quotidianum. Omnes autem istae translationes in idem concurrant: quia supersubstantialis est, qui super substantiam sus- tentandam tamquam necessarius petitur: et ille est etiam egregius, quia tempus necessitatis facit ipsum esse egregium nobis. Vel, dicitur egregius, quia cum quatuor sint optime nutrientia, sicut dicit Avicenna, panis, vinum rubeum, ova recentia, et brodia carnium : panis solus ex soliditate plus confortat, et ex viscositate plus adhaeret, et ex temperamento plus convenit, et ex puritate plus nutrit. Caro enim et vinum inflammant : et ova sunt convertibilia in (alias, ad) omne quod inveniunt, sive bonum, sive malum. Et ideo ad nutriendum panis est egregius. Hic etiam est quotidianus, quod quotidianae necessitati relevandae est accommodatus . ''

Sic igitur intellecta littera, dicimus, quod sex continentur in petitione : quorum unum et primum est, nos in bonis Deus sustentans : et hoc significando dicimus : " Panem. " Secundum autem est quale dicit esse id quod sustentat : quia non de rapina, vel illicite acquisito, sed de nostro : et hoc significamus, cum dicimus : " Nostrum. " Tertium autem est causa potentis necessitatis nos Inducens ad petendum : et hoc innuimus, cum dicimus : " Quotidianum. " Quartum est, quod de largitate hunc panem petimus exspectatum : et hoc est quod dicimus, " Da. " Quintum est, quod "nobis " petimus, non canibus, vel aliis usibus deputandum. Sextum est, quod non petimus in longum, sed huic praesenti necessario (alias, necessitati) in solatium : et hoc innuitur, cum dicitur, " Hodie. "

Cum autem homo sit compositus ex spiritu et corpore, sicut dicit Damascenus, edulium ejus erit triplex : edulium sustentans spiritum, et edulium sustentans corpus, et edulium sustentans utrumque, et animam et spiritum. Edulium autem sustentans spiritum, est duplex : unum quidem secundum intellectum, alterum autem secundum affectum. Secundum autem intellectum panis sustentans est verbum Dei : secundum autem affectum panis sustentans est gratiae bonum. Verbum enim per hoc quod est continens veritatem, pascit intellectum qui sui est capax, et sine ipso quasi consumptus media destituitur intellectus. Deuter,VIII, 3 : Non in solo pane vivit homo, sed in omni verbo quod egreditur de ore Dei. Sapient, XVI, 26 : Non nativitatis fructus pascunt homines, sed sermo tuus hos qui in te crediderint conservat. Unde Plato, etiam in Timaeo loquens ad Socratem et Timaeum et Tricium, dicit : " Qui hesterni quidem epu-" li convivae fueritis, hodierni praebito-" res imitatoresque ex condictione (alias, " condicto) resideatis. " Et notat convivium sermonum sapientiae pasturam. Psal. cxviii, 103 : Quam dulcia faucibus meis eloquia tua, super mel ori meo ! Hic est panis Angelorum, quem manducavit homo . Unde, Proverb, IX, 2, dicitur quod Sapientia proposuit mensam suam. Hic est panis qui comedetur purus in regno Dei, ubi verbum ab ore Pa- tris dicentis ipsum auditur, et intra intellectum purum recipitur, ut ex ipso ad aeternam vitam vegetetur. Ex fundo enim in quo crescit hic panis, virtutem sumens, vegetat ad vitam aeternam: fundus autem est cor Dei Patris, et subvehens ipsum ad nos est Spiritus veritatis. Psal. xliv, 2 : Eructavit cor meum verbum bonum: dico ego opera mea regi. Hic autem panis purus est, nihil habens de palea : sed totus eliquatur ex veritate prima. Psal. cxlvii, 14 : Adipe frumenti saliat te.

Dicitur autem verbum Dei panis propter proprietates panis tres, quarum una est confortare, secunda delectare, tertia nutrire. Confortat autem ex adhaerentia, et delectat ex convenientia, et nutrit ex connaturalitate.

De confortatione, Psal. CIII, 15 : Panis cor hominis confirmat. Act. IX, 19 : Cum accepisset cibum, confortatus est. Genes. xviii, 5 : Ponam buccellam panis, et confortate cor vestrum.

De delectatione dicitur, Genes, xlix, 20 : Aser, pinguis panis ejus, et praebebit delicias regibus. Sapient, XVI, 20 : Paratum panem de caelo praestitisti illis sine labore, omne delectamentum in se habentem, et omnis saporis suavitatem.

De nutrimento dicitur, Genes. XXVII, 37 : Frumento et vino stabilivi eum. Isa. xxx, 23 : Panis frugum terrae erit uberrimus et pinguis.

Sic ergo est panis spiritualis, qui pascit mentem beatorum. De quo dicitur, Luc. XIV , 15 : Beatus qui manducabit panem in regno Dei.

Est etiam panis materialis, qui datur ad sustentationem corporis. Ge- nes. xxviii, 20 : Si fuerit Deus mecum, et custodierit me in via per quam ego ambulo, et dederit mihi panem ad vescendum, et vestimentum ad induendum Et hic debet esse arctus quantitate secundum necessitatis mensuram, subcinericius humilitate, asper per abstinentiam, et tamen saturans propter corporis sustentationem. Isa. xxx, 20 : Dabit vobis Dominus panem arctam, et aquam brevem. II Paralip, xviii, 26 : Date ei panis modicum, et aquae pauxillum, donec revertar in pace. De subcinericia per humilitatem dicitur, III Reg. xix, 6 : Ecce ad caput Eliae subcinericius panis, ei vas aquae. Genes, xviii, 6 : Tria sata similae commisce, et fac subcinericios panes. In signum autem abstinentiae asper debet esse : et ideo, Marc, VI, 43, et Joan. VI, 13, dicuntur hordeacei panes, quos Dominus distribuit. Similiter Eliseus distribuit filiis Prophetarum panes hordeaceos . Eccli, xxxiii, 25 : Panis, et disciplina, et opus servo. III Reg. XXII, 25 : Mittite virum istum, scilicet prophetam Michaeam, in carcerem, sustentate eum pane tribulationis ei aqua angustiae.Psal. lxxix, 6 : Cibabis nos pane lacrymarum. De saturitate, Exod. XVI, 8 : Dabit nobis Dominus panes in saturitate. Psal. XXI, 27 : Edent pauperes, et saturabuntur: et laudabunt Dominum qui requirunt eum. Isa. XXIII, 18 : Manducent in saturitatem, ei vestiantur usque ad vetustatem. Sic ergo panis iste parvitate, sive arctitudine refraenat luxuriam crapulae : per cocturam cineris admonet de mortalitate hujus vitae : per asperitatem dat eruditionem disciplinae : per saturitatem dat solatium vitae sustentandae : et sic unum panem habemus intellectus, et alterum corporis.

Sed quia anima duplicem habet faciem, intellectus, et affectus : sicut habemus panem intellectus, ita habemus panem affectus, qui est dulcedinis gratiae: et hic est septiformis gratia Spiritus san-

cti, de qua dicitur, Isa. IV, 1 : Apprehendent septem mulieres virum unum in die illa, dicentes: Panem nostrum comedemus, et vestimentis nostris operiemur. Unde ista significantur per septem panes, de quibus habetur, Matth.xv, 34. Hoc est manna, quod in modum roris de caelo descendit. Isti sunt tres panes, quos is qui de via venit, noster amicus a nobis expostulat : pabulum veritatis quaerens intellectui, sustentationem corporis necessitati, et gratiae confortationem petens affectui. De his panibus dicitur, Isa. XXI, 14 : Qui habitatis terram austri, cum panibus occurrite fugienti. Panis enim gratiae calore Spiritus sancti decoquitur igne charitatis, conficitur ex puritate bonitatis, et commiscetur de humore pietatis et devotionis. Et hoc totum significatur in praeinducta auctoritate : quia terra Austri calida est, et pura sive luminosa, et flatus ejus humidus est. Et tempore quidem primo accepimus a Deo panem sustentationis corporalis : et deinde petimus panem agnoscendae veritatis : et demum perficiendae in opere panem quaerimus primae bonitatis. Dignitate autem prima est bonitas : secunda, veritas : tertia, necessitatis sustentatio. Sed secundum modum accipiendi a Deo prima est perceptio veritatis : secunda, infusio bonitatis : et utrique deserviens sustentatio necessitatis. Quia tamen veritate pascuntur multi qui non pascuntur bonitate, et media est sustentatio corporis, utrique deserviens : propter hoc in medio rationabiliter ponitur. Isti igitur sunt tres panes, qui petuntur.

Quia vero homo, sicut dicit Damascenus, compositus est ex anima et corpore (et homo est conjunctus ex his) ideo oportet per congruitatem ipsum habere edulium compositum : et illud est panis Eucharistiae, qui efficaciam habet ex virtute deitatis, dulcedinem ex condimento gratiae, vitam ex anima conjuncta cum corpore, et connaturalitatem ex corpore et sanguine. De quo dicitur, Sapient. XVI, 20 et 21 : Paratum panem de caelo praestitisti illis sine labore, omne delectamentum in se habentem, et omnis saporis suavitatem. Substantia enim tua dulcedinem tuam quam in filios habes ostendebat, et deserviens uniuscujusque voluntati, ad quod quisque volebat convertebatur.,

Hic panis origine caelestis est, substantialiter deificus est, causaliter vivificus est, sacramentaliter unitivus, effectu viaticus est, specie tenus aeternae fruitionis designativus. De primo, Joan. VI, Si : Ego sum panis vivus, qui de caelo descendi. Psal. lxxvii, 24 : Panem caeli dedit eis. De secundo dicitur, Joan. VI, 58 : Qui manducat me, et ipse vivet propter me. I ad Corinth. x, 16 : Panis quem frangimus, nonne participatio corporis Domini est ? De eo quod causaliter sit vivificus, Joan. VI, 52 : Si quis manducaverit ex hoc pane, vivet in aeternum. Quod sacramentaliter unitivus, 1 ad Corinth. x, 17 : Unus panis, unum corpus multi sumus, in Christo scilicet, omnes qui de uno pane participamus. Quod effectu sit viaticus, III Reg. XIX, 7: Surge, comede : grandis enim tibi restat via. Et ideo filiis Israel, dum erant in via, non defecit : cum autem fuerunt in terra promissionis, tunc defecit. Quod specie tenus aeternae fruitionis sit designativus, Matth.XXVI ,29 : Non bibam amodo de hoc genimine vitis, usque in diem illum cum illud bibam vobiscum novum in regno Patris mei. Luc. XXII, 30 : Ut edatis, et bibatis super mensam meam in regno meo.

Adhuc, iste panis quadruplicis gratiae est effectivus, quae apparuerunt in discipulis. Fervorem enim effecit in Petro, qui dixit : Tecum paratus sum et in carcerem, ei in mortem ire . Refectionem in aliis discipulis, Luc. XXII, 15 : Desiderio desideravi hoc Pascha manducare vobiscum. Quietem in. Joanne, Joan. XXI, 20:

Qui et recubuit in caena super pectus Jesu. Memoriam autem abeuntis Domini in omnibus, Luc. XXII, 19 : Hoc facite in meam commemorationem. I ad. Corinth. XI, 26 : Quotiescumque manducabitis panem hunc, ei calicem bibetis, mortem Domini annuntiabitis donec veniat ,

Adhuc, sumitur hoc sacramentum stando, renes succingendo, calceamenta in pedibus, baculos in manibus tenendo, festinando, vorando, in sapore amaritudinis sumendo. Et de omnibus illis dictum est, Exod. XII, 8 et seq. ((Status, " ut dicit Augustinus, rectitudinem si-" gnificat confortatae conscientiae : suc-" cinctio renum, luxuriae coarctationem " (alias, coertionem) : calceamenta in pe-" dibus, memoriam Christi mortis: ba" cuius in manibus, crucis Christi baju-" lationem : festinantia famis, calidita-" tem ex igne charitatis causatam : vo" ratio autem per devotionem, sumptio-" nis aviditatem. " Eccli. XXIV, 29 : Qui edunt me, adhuc esurient.

Sic igitur, o Pater, da panem.

Sed quaeritur : Cum panis solus sustentare non possit, quare non docet petere panem cum potu, praesertim cum haec in multis Scripturae locis posita conjungantur ? non enim potest proficere esca sine potu : sicut et Proverb. IX, 2 : Sapientia.... miscuit vinum, et proposuit mensam suam. Et, Eccli, xv, 3, ubi dicitur, quod cibabit illum pane vitae et intellectus. Et subjungitur, quod aqua sapientiae salutaris potabit illum. Et in aliis ista conjunguntur pluribus locis.

Adhuc, cum homo non bene vivere possit de simplici pane, quare non plura quam panem docet petere ? praecipue cum ministravit Eliae panem et carnes, et aquam bibendam de torrente . Si dicas quod initium vitae hominis aqua est et panis, ut dicitur, Eccli. XXIX, 28 : et hic docet ea petere quae pertinent ad necessitatem : aqua autem communis est, quam non oportet petere. Contra, ibidem, Eccli. XXIX, 28, dicitur, quod initium vitae hominis est aqua et panis, et vestimentum, ei domus protegens turpitudinem. Videtur ergo quod omnia illa debeat nos docere petere. Et ad hoc videtur concordare quod dicit Apostolus, I ad Timoth. VI, 8 : Habentes alimenta, et quibus tegamur, his contenti simus.

Adhuc, licet primum initium vitae hominis ante diluvium fuerit de terraenascentibus panis, qui secundum naturam e granorum generibus melius convenit homini, et magis confortat eum : tamen procedente tempore, et convalescente infirmitate, plura facta sunt necessaria vitae hominis. Unde, Eccli. XXXIX, 31 et 32 : Initium necessariae rei vitae hominum, aqua, ignis, et ferrum, sal, lac, et panis similagineus, et mel, et botrus uvae, et oleum, et vestimentum. Haec omnia sanctis in bona, sic et impiis et peccatoribus in mala convertentur. Ergo ex quo omnia haec ncessaria sunt, omnia haec petere debuit docere sicut videtur.

Adhuc, ipse Dominus improperat avaris, quod non dederunt bibere, et quod non dederunt hospitium, neque indumentum, et plura alia ? Cum omnia igitur haec sanctis convertantur in bonum, ut dicit Ecclesiasticus , omnia haec videntur esse petenda.

Adhuc, nihil horum videtur esse petendum : quia dicetur infra, in eodem, VI, 33, quod si petierimus regnum Dei, et justitiam ejus, omnia haec adjicientur nobis.

Respondeo. Dicendum, quod in veritate per panem hic petitum intelligitur omne esculentum necessarium ad vitam secundum omnem hominum diversitatem : quia nec ipse Dominus simplici pane contentus, licet convivia magna habuit, sicut dicitur, infra, IX, 10, et Luc. v, 29, quod fecit ei convivium magnum Levi in domo sua, et vinum bibit, et pisces, et alia esculenta et poculenta. Esculentum autem, et non poculentum, nominat : quia poculentum non desideratur a natura nisi propter esculentum : et ideo sicut in illo necessarium, in illo peti intelligitur.

Quod autem objicitur de Ecclesiastico, Dicendum quod totum ad mensuram necessitatis intelligitur in illo.

Ad id quod de domo dicitur, et vestibus et hujusmodi, Dicendum, quod haec extrinsecus deserviunt corpori, ubi homo sibi providet : et ideo haec relinquuntur sollicitudini hominis procuranda : sed esculentum restituit interius, ubi homo sibi providere non potest ita sicut exterius. Et ideo petitur hoc a Deo sicut necessarium substantiae, cum alia sint ad bene esse extrinsecus ordinata. Si quis tamen dicat, quod omnia necessaria corpori in pane intelliguntur, ego non contradico.

Sed tunc quaeritur, Quare nomine panis istius necessitatis sublevamen nominavit? Et ad hoc dicendum, quod hoc fit propter tres causas, quarum una est panis communitas : quia ubique et omnibus est necessarius ad vitam hominis.

Et si objicitur quod quidam panem non habent, aut non utuntur, sicut quidam barbari, Dicendum, quod vita illorum est mala, et deviaris a recto nutrimento : quia caetera quae nutriunt, aut nimis sunt humida, nisi misceantur : aut nimis sicca, sicut casei aut carnes salsae : et quoad hoc per panem melius petitur vitae sustentatio, quam per aliquid aliud.

Secunda causa est, quod nutrimentum, quod accipitur de pane, magis adhaeret membris quam id quod accipitur de aliis : et hoc apparet in pasta, quae cohaeret sicut gluten : unde etiam quando convertitur in carnem, tenacior est caro illa quam alia.

Tertia causa est, quod panis nutrimentum est temperatius : quia caro magis

inflammat et excitat libidinem. : herbae autem magis ut in pluribus sunt phlegmaticae, vel melancholicos : et fructus sunt inflativi : sed panis soliditate sua roborat satis, et temperamento complexionis congruit et complexioni hominis, et non fovet libidinem.

His igitur de causis sub nomine panis intelligitur omne (alias, esse) vitae sustentamentum.

Ad hoc autem, quod objicitur quod peti non deberet, Dicendum quod dupliciter accipitur panis : refectio absolute videlicet, aut prout est sustentatio in bonis petitis in aliis petitionibus, et absolute quidem non petitur, sed adjicitur : sed prout est sustentatio in bonis Dei, et ad obsequium Dei pertinentibus, petitur : et sic reducitur ad justitiam regni quod quaeritur principaliter. Sic igitur per panem omnis vitae necessaria intelligitur sustentatio : quoniam ad. panem oportet haberet cocturam, sine qua panis non fit, et granum ex quo est, et domum in qua refectio fit (alias, sit) vitae commoda, et vestimentum ad calorem corporis continendum, ut digestio panis enalescere possit : et sicut est in officiis publicis et privatis quod cui committitur principale, illi committitur et accessorium : et sicut est in artibus, quod in arte attenditur finis, et omnia ad. finem illum ordinata conceduntur arti eidem : et sicut est in naturae operibus, quod natura intendit formam, et praeparat omnia quae illi formae sunt convenientia ad inducendum, vel tenendum, vel resistendum alterationibus sequentibus : et tamen ab illis nec in officiis, nec in artibus, nec in natura fit denominatio : ita etiam est in petitionibus Domini, quod nominat quidem illa ex quibus est sustentatio : et omnia praecedentia et concomitantia et sequentia illam petitionem, vult cointelligi : quia aliter frustra esset quod petitur. Et per hoc patet solutio, ad omnia quaesita. Nehem. seu II Esdrae, viii, 10 : Comedite pinguia, et bibite mulsum, ei mittite partes his qui non praeparave-

runi sibi, Isa. xxv, 6 : Faciei Dominus convivium pinguium, convivium vindemiae, pinguium medullatorum, vindemiae defaecatae.

Et sicut dictum est supra, quod haec omnia Sanctis in bonum convertuntur, tamen fuerunt quidam haeretici, qui propter istud et similia petere nolunt nisi terraenascentia: dicentes, quod Dominus hic non determinat quis, vel cujus grani panis sit petendus. Ei cum oleum et farina sit in omnibus seminibus terraenascentium, dicunt quod panis et oleum et ipsum semen, vel olus accipitur in pane : et alia a Deo nolunt petere, nec sumere in cibum, dicentes quod. ex coitu generantur. Mella enim et vina sumunt, eo quod ad somnium (alias, seminum) reducuntur humores. Et hos condemnat Apostolus, I ad Timoth. IV, 1 et seq., dicens : Spiritus manifeste dicit, quia, in novissimis temporibus discedent quidam a fide, attendentes spiritibus erroris, et doctrinis daemoniorum, in hypocrisi loquentium mendacium, et cauteriatam habentium suam conscientiam, prohibentium nubere, abstinere a cibis, quos Deus creavit ad percipiendum cum gratiarum actione fidelibus, et iis qui cognoverunt veritatem : quia omnis creatura Dei bona est, et nihil rejiciendum quod cum gratiarum actione percipitur : sanctificatur enim per verbum Dei et orationem.

Sic igitur dicimus panem esse petendum, et intelligentes per panem omnem corporis necessariam sustentationem.

Huic autem adjungitur qualis esse debeat, cum dicitur :

" Nostrum. "

Raptus enim, vel furatus, vel aliter contra legem usurpatus, non est noster, sed alterius. Tob. II, 21 : Non licet nobis aut edere ex furto aliquid, aut contingere. Isa. iii, 14 : Rapina pauperis in domo vestra.

Duo autem exiguntur ad hoc, quod sit noster. Unum quidem, quod ex licito sit acquisitus, et sic condemnatur omne turpe lucrum : quia turpe lucrum vocatur, quod quidem: lucrum est, sed per turpe factum est lucrum : sic meretrix elocatione corporis, vel leno provocatione mulieris, vel histrio adulatione divitis, vel lusor opere lusoris, vel aliter quovis turpi actu. Iste enim panis non ex. nostro noster est : quia tales actus non sunt humanae necessitatis, aut humanae perfectionis, Humanae necessitatis sunt mechanica, sine quibus haec vita non ducitur : humanae autem perfectionis sunt liberalia, sicut doctrinae exercitia libera, propter quae invenienda et discenda et docenda, sicut dicit Aristoteles, " sacer-" dotum gens in scholam intrare concessa " est, et liberos habere redditus. " Ex talibus igitur acquisitum, et lucrum est quod acquiritur, et ex humano acquiritur : et ideo nostrum est illud, et ex nostro. Secundum autem est, quod in nostro sit dominio, et secundum rem, et secundum legem. Aliquid enim nostrum est secundum rem et legem, sicut quod de possessionibus est acceptum, vel justo lucro acquisitum, ut dictum est. Aliquid autem nostrum est, non secundum legem, sed secundum rem, sicut usurarium, vel ex superabuntia acceptum, Aliud autem est nostrum non secundum rem, sed secundum legem, sicut quod in contractibus emptionum et venditionum non ultra dimidium justi pretii est fraudatum.

Omnes igitur hos modos non nostri colligendo et excludendo breviter dicit : a Panem nostrum, " hoc est de nostro et nostrum, " da nobis, "

Sed oritur quaestio, Quare dicitur nostrum, et non meum : quia ex quo quilibet non petit nisi sibi necessarium, potius debet dicere meum quam nostrum.

Adhuc, quod nostrum, est non petimus, sed accipimus : sed dari nobis petimus quod non est nostram, ut per donationem nostrum efficiatur : ergo potius deberemus dicere : Panem tuum da nobis : vel, de pane tuo da nobis.

Ad hoc dicendum, quod nostrum melius dicit quam meum, duabus de causis : quarum una est, quia homo non semper sibi, soli habet petere, sed aliis multis sibi commissis, qui sunt de familia sua, vel alicui sibi naturae gradu, vel officio charitatis conjuncti. Omnis enim petitio in charitate fraternitatis debet fieri. Et ideo melius dicit nostrum. Alia causa est, quia petit panem sibi et indigenti communicandum, si supervenerit. Unde, Job, XXXI, 17 : : Si comedi buccellam meam solas, et non comedit pupillus ex ea. Tob. IV, 9 : Si multum tibi fuerit, abundanter tribue : si exiguum tibi fuerit, etiam exiguum libenter impertiri stude. Isa. lviii, 7 : Frange esurienti panem tuum, et egenos vagosque induc in domum tuam. Haec igitur de causa dicit iterum melius nostrum quam meum.

Ad aliud dicendum, quod nihil est nostrum, si agitur et inter nos et Deum : quia nec nos nostri sumus, nec ea quae nostra esse videntur. I Paralip, XXIX, 14 et 15 : Tua sunt omnia : et quae de manu tua accepimus dedimus tibi. Peregrini enim sumus coram te, et advenae sicut omnes patres nostri. I ad Corinth.IV, 7 : Quid habes quod non accepisti ? Si autem accepisti, quid gloriaris quasi non acceperis ? Si autem agitur inter nos et homines, tunc aliquid est nostrum, sicut dicitur, ad Hebr. x, 34 : Rapinam bonorum vestrorum cum gaudio suscepistis.

Hoc igitur modo conjuncto ex utroque istorum conficitur ista petitio, ut a Deo suum petatur quod hoc modo non est nostrum : et hoc modo (alias, nobis) concedatur quod jure illo, quod discernit inter homines, nostrum nobis detur, et non alienum : quia illius concupiscentia prohibita est, Exod. xx, 17 : Non concupisces rem proximi tui : et ideo peti non debet.

Sic igitur dicit : " Panem nostrum, "

Huic autem addit causam necessitatis nos inducentem, cum dicit :

" Quotidianum . "

Dicitur autem quotidianus dupliciter : uno quidem modo, qui divisim quotidie est necessarius : et alio modo, qui quotidie est petitus. Si autem primo modo quotidianus dicatur, tunc videtur quod nihil prohibeat quin una die pro multis diebus petatur : sed huic sensui repugnat quod sequitur : " Da nobis hodie. " Unde secundo sensu intelligitur petitio Quotidianus ergo quotidie petitus dicitur esse propter quatuor simul concurrentia, quorum unum est naturae quotidiana necessitas : secundum autem est iterata omni die ad Deum Patrem provisorem postulata pietas : tertium est, quod in hoc excluditur superabundantiae cupiditas : quartum autem, quod condemnatur insatiabilis quorumdam voracitas.

Quotidiana enim necessitas est naturalis : quia ex motu caloris in mundo, cognoscitur et causatur motus caloris digestivi in corpore : hic enim secundum naturam a medio caeli incipit : quem angulum medii caeli rectum vocant Philosophi, et declinando perficit angulum usque ad occasum : et haec est coloris remissio. Secundus angulus est ab occasu usque ad medium noctis, qui vocatur angulus rectus mediae terrae, in qua frigidum vincit exterius. Tertius motus est ab angulo mediae noctis usque ad ortum : et hic est qui propellit frigidum, et resolvere incipit corpora exterius : et ideo in mane sunt venti frigidi frequentius. Quartus autem angulus est ab ortu usque ad medium diem, qui evocat de inferioribus humidum, et educendo distribuit et exsiccat. In primo igitur motu est acceptio cibi : quia exsiccato jam cibo de- stituerentur corpus nisi iterum ingeratur : et tunc declinante calido exterius, non ita evocatur spiritus, et calor ab interioribus ad exteriora : et incipiunt stare circa locum digestionis. Et si in sero aliquid comeditur, hoc debet esse secundum naturam : aut quod ex humido temperet cibi prius sumpti siccitatem, (propter quod in sero praecipue bibendum est temperate) : aut quod cibum ante sumptum deprimat in fundum stomachi, sicut si comeditur caseus : aut quod viscositatem cibi dissolvat, sicut calida et incisiva et abstersiva in speciebus et electiiariis in sero comedi praecipiuntur : aut quae stomachum superius constringant, et per consequens inferius aperiant. Sic praecipiuntur stiptica in caenis praeparari, aut quae sunt somnifera : quia in somno propter clausuram sensuum calor digestivus confortatur. Quaecumque autem praeter haec sunt, nocturnas inducunt repletiones et nocent, si impediatur jejunium praecedens, aut labor exercitii, vel infirmitatis. In talibus enim non possunt custodire (alias, custodiri) leges naturalis motus. Sic ergo cibo in primo angulo motus caelestis accepto sex horae expenduntur, secundum divisionem graduum circuli solaris : in aliis autem sex, quae sunt in angulo cui subtenditur quarta circuli (quae inter occasum est et punctum mediae noctis) bullit, quia in illo per frigus extrinsecus comprimitur calor, et spiritus ad interius ad locum digestionis. In angulo autem cui subtenditur arcus qui est a puncto mediae noctis usque ad punctum Orientis, quando frigus depellitur et corpora resolvuntur, a stomacho incipit moveri cibus : et ideo dicit Galenus, quod in b habente

corpore cibus post sedecim horas descendere debet a stomacho. In angulo autem cui subtenditur quarta circuli, quae est ab ortu usque ad punctum mediae diei, per membra cibus distribuitur : quia tunc per calorem exteriorem ab interioribus calor et spiritus secum ducentes sanguinem, evocantur, et (alias, quia) tunc ad iteratam acceptionem cibi stomachus vacuitate sua provocatur : et hoc quotidie fit : et ideo necessitas haec quotidianam petit corporis sustentationem. Hoc significantum est, Exod, XVI, 21 et seq., ubi manna praecipitur colligi quotidie : et quando incaluit sol liquefiebat, nec poterat servari usque mane, nisi pro die Sabbati, quando feriabant. Et praecipitur ibidem, quod pro numero animarum quas quilibet habuit in tabernaculo, colligeret gomor, hoc est, quantum sufficit necessitati quotidianae, et non amplius : manna enim significat panem quotidianae sustentationis.

Secunda causa est, ut quotidie petatur Patris caelestis pietas : haec enim prodest devotioni. Psal. cxliv, 15 : Oculi omnium in te sperant, Domine, et tu das escam illorum in tempore opportuno. Tempus enim opportunum est quotidianum ut jam dictum est. Act. VI, 1 : Factum est murmur Graecorum adversus Hebraeos, eo quod despicerentur in ministerio quotidiano viduae eorum. autem erat distributio ciborum quotidianorum.

Tertia causa est exclusio humanae cupiditatis, quae ex cupiditate congregat ultra necessitatem quotidianam. Unde, Luc. XI, 3 : Panem nostrum quotidianum da nobis. Non dicit annuum, vel mensumum, vel septimanarium : quidam enim habent panem multorum annorum apud se reconditum, sicut ille dives, de quo dicitur, Luc. XII, 19, cujus agri protulerunt fructus uberes : et cum deliberasset non dare pauperibus, dixit : Anima, habes multa bona posita in annos plurimos : requiesce, comede, bibe, epulare.

Sed objicitur contra hoc, Proverb. iii,

10 : Et implebuntur horrea tua saturitate, et vino torcularia redundabunt.

Adhuc, commendatur Joseph de providentia contra tempus futurae famis .

Ad hoc dicendum, quod providentia in omnibus commendatur, sed suffocans sollicitudo cupiditatis condemnatur : unde quotidianus dicitur, qui providentia Dei per hominem facta, quotidianis usibus sui et familiae et pauperum ministratur : non unde per avaritiam crumenae ditantur. Unde super illud Lucae, XI, 3, ubi dicitur quotidianum panem nostrum, dicit Glossa : " Quotidianus dici-" tur, qui hic necessarius. "

Quarta causa est, quia per hoc condemnatur nimia voracitas : aliqui enim in uno die consumunt panem unius anni, vel mensis, vel septimanae : sicut, Luc. XVI, 19, dives purpuratus, qui epulabatur quotidie splendide. Daniel. XIV, 5 : An non vides quanta comedat et bibat quotidie ? Non enim dicunt : Panem annuum da nobis hodie : sicut dicitur de filio prodigo, Luc. xv, 13, et habitam substantiam totius vitae consumpsit vivendo luxuriose cum meretricibus.

De largitate etiam muneris Dei Patris hunc panem petimus exspectatum : et hoc significat, cum dicit :

" Da. "

Largus enim est Pater caelestis in filios, quia largitas est sibi connaturalis et consubstantialis. Dat igitur large, prudenter, et utiliter, et sine improperio. Quod large dat, Jacob. i, 5 : Dat omnibus affluenter : hoc enim sibi connaturale est, quia primus est, et per naturam suam dives in omnes. Unde, Sapient. XVI, 21 : Substantia tua dulcedinem tuam quam in filios habes, ostendebat. Prudenter etiam dat, quia tempore opportuno dat, et secundum indigentiam. Unde, Matth. XXIV, 45, praecipit clari tritici mensuram :

et dat unicuique secundum propriam virtutem, uni plus, et alteri minus : ita tamen quod nullus recedit vacuus a munere. Utiliter dat, quia ad salutem proficientia. Luc. XI, 13 : Si vos, cum sitis mali, nostis bona data dare filiis vestris, quanto magis Pater vester de caelo dabit spiritum bonum petentibus se ? Eccli. xx, 14 : Datus insipientis non erit utilis tibi. Sine improperio dat, Jacob, I, 5 : Non improperat : non sicut homo insipiens, Eccli. XX, 15 : Exigua dabit, et multa improperabit.

Sic ergo, o Pater, substantiam tuam in filios ostendens, " da, " scilicet aperi manum inopi, et palmas largiter extende ad pauperem.

Da autem,

" Nobis. "

Nostris usibus, non malis usibus deputandum, sicut faciunt, qui vitam pauperum aut spargunt in plateis in pompa saeculi, aut avibus, aut canibus, aut histrionibus deputant. Contra quod ipse dicit, Matth. XV, 26 : Non est bonum sumere panem filiorum, et mittere canibus, ad manducandum scilicet. Matth. VII, 6 : Nolite dare sanctum canibus, neque mittatis margaritas vestras ante porcos. Dicitur enim panis egregius, ut supra diximus , quia non nisi egregiis conceditur filiis. Sed reprehenduntur quidam,quia talibus dant copiosius quam bonis sibi a Deo commissis. I Reg. xxv, 11 : Tollam panes meos, et aquas meas, et carnes pecorum, quae occidi tonsoribus meis, et dabo viris quos nescio unde sint? et dum pauperes petunt ad ostium, negatur panis : et histrio interius consumit multas dapes, et absorbet vina pretiosa. Thren. IV, 4 : Parvuli petierunt panem, et non erat qui frangeret eis. Parvuli enim sunt humiles pauperes, fragmentum panis petentes.

Sic igitur, o Pater, da nobis,

" Hodie, "

Huic praesenti necessarium. Infra, in eodem, V. 34: Nolite solliciti esse in crastinum. Et iterum, Luc. xii, 22 et 24 : Nolite solliciti esse animae vestrae quid manducetis, neque corpori quid induamini... Considerate corvos, quia non seminant, neque metunt, quibus non est cellarium, neque horreum : et Deus pascit illos. Psal. lxv, 23 : Jacta super Dominum curam tuam, et ipse te enutriet. Ad Hebr. XIII, 5 : Sint mores sine avaritia, contenti praesentibus : ipse enim dixit : Non te deseram, neque derelinquam. Ad Philip. IV, 11 : Ego didici, in quibus sum, sufficiens esse.

Sic ergo, panem nostrum quotidianum, o Pater noster qui es in caelis, da nobis hodie.

" Et dimitte nobis debita nostra. "

Positis orationibus, in. quibus exsecutus petitiones decentium a Deo, ponit hic deprecationes quae sunt pro amovendis malis : et ordo petitionum istarum scitur ex superius inducta divisione. Petitur autem hic amoveri malum, quod jam praeteriit actu, et manet reatu, et causa communi, quae est concupiscentia, sive fomes peccati.

Dicit autem duo in deprecatione ista : unum quidem, quod est ipsa deprecatio : et alterum, quod est ratio obtinendi, ibi, " Sicut et nos dimittimus debitoribus nostris. "

In deprecatione ista quatuor dicuntur : unum quidem quod petitur, scilicet dimissivum peccati ex parte remittentis, cum dicit : " Dimitte. " Secundum autem, quod est recognitio debiti in eo cui dimittitur, cum dicit : " Nobis. " Tertium est recognitio debiti in se ipso, cum dicit : " Debita. " Quartum est recognitio debiti in debitorum vera causa, cum dicit : " Nostra. " Et primum. horum facit fides et charitas in Deum : secundum autem contritio et spes : tertium humilitas et confessio : quartum autem accusatio sui et propositum satisfaciendi : et ista sunt, quae exiguntur ad peccati remissionem.

Est autem sensus : 0 Pater, qui es in coelis, da decentia, et ne impediamur a decentium consecutione, " dimitte debita. " Et quia hoc transit ab orationibus ad deprecationes quae sunt alterius ordinis et generis, ideo hic interponitur copula et, quod non est factum in aliqua praecedentium petitionum.

Secundum hunc igitur modum, primum in his quatuor est, quod dirigitur petitio ad remittentem.

" Dimitte. "

Ad primum quatuor exiguntur : quorum primum est viscerosa quam Pater habet ad filios charitas, sive pietas : secundum, tangens intus et inclinans misericordia : tertium, super malitia praestabilis clementia : quartum autem est penitus emendans justitia : haec enim quatuor in Deo remittunt omne peccatum. Viscerosa quidem charitas inclinat affectum : misericordia movet, et turbat, et fluere facit benigne ad miserum : clementia deponit rigorem., et inducit praestandi veniam propositum : justitia autem ut stabilis sit remissio, quamdam exigendo emendam perficit peccati purgationem.

De primo, Osee, XI, 1 : Quia puer Israel, et dilexi eum : et ex de aegypto vocavi filium meum. Puer enim dicitur, quia puerilia commissit peccata, cum tamen dilectione Patris ex aegypti tenebris et maerore sit vocatus. Deuter, XXXIII, 3 : Dilexit populos, omnes sancti in manu illius sunt. Dilectio enim sanctos (alias, sanctorum) facit esse in manu ejus. Osee, XIV, 5 : Diligam eos sponta-nee, quia aversus est furor meus ab eis. Charitas enim, qua diligit nos sponte, non ex meritis, avertit furorem. Jerem, XXXI , 3 : In charitate perpetua dilexi te, ideo attraxi te, miserans. Osee, XI, 4 : Traham eos in vinculis charitatis. Hoc oculo dilectionis vidit Nathanaelem, cum adhuc esset sub ficu, hoc est, sub peccati dulcedine .

De secundo dicitur, Luc. I, 18 : Per viscera misericordiae Dei nostri, in quibus visitavit nos. Osee, XI, 8 et 9 : Conversum est in me cor meum, pariter conturbata est paenitudo mea. Non faciam furorem irae me: non convertar ut disperdam Ephraim, quoniam Deus ego, et non homo : in medio tui sanctus. Quasi dicat : Misericordia mea vincit hominis crudelitatem : et ideo fluo misericordiae visceribus et benignitatis. Ad Roman. ii, 4 : Ignoras quoniam benignitas Dei ad paenitentiam te adducit? Habacuc, III, 2 : Cum iratus fueris, misericordiae recordaberis. Jerem, XXXI, 20 : Conturbata sunt viscera mea super eum: miserans miserebor ejus, ait Dominus. Luc. x, 33 et 34 : Videns eum, misericordia motus est. Et approprians alligavit vulnera ejus.

De tertio remissiva dicitur, Jonae, IV, 2 : Tu Deus clemens et misericors es, patiens et multae miserationis, et ignoscens super malitia. Isa. lv, 7 : Derelinquat impius viam suam, et vir iniquus cogitationes suas, et revertatur ad Dominum, et miserebitur ejus : et ad Deum nostrum, quoniam multus est ad ignoscendum. Joel, II, 13 : Benignus et misericors est, patiens et multae misericordiae, et praestabilis super malitia.

De quarto, Psal. x, 8 : Justus Dominus et justitias dilexit, aequitatem vidit vultus ejus. Luc. x, 34 : Infundens oleum, et vinum : oleum misericordiae, et vinum alicujus justitiae. II ad Timoth. II, 13 : Ille fidelis permanet, negare seipsum non potest. Jerem, xxiii, 6 :

Hoc est nomen quod vocabunt eum : Dominus justus noster. Ad Hebr. XII, 7 : Quis filius, quem non corripit pater ? Psal. lxxxviii, 33 : Visitabo in virga iniquitates eorum, et in verberibus peccata eorum. Jerem. x, 24 : Corripe me, Domine, verumtamen in judicio, et non in furore tuo, ne forte ad nihilum redigas me. Haec omnia supponuntur in Patre, ad quem dirigitur oratio. Ex natura diligit : " proprium enim habet misereri " et parcere, " ut dicit Gregorius. Lex clementiae in lingua ejus, ut dicitur, Proverb, XXXI, 26. Et quia Pater est, per verbera filium erudit, ut dicit Apostolus . Sic ad dimittentem orabat Manasses, dicens : Peto rogans te, remitte mihi, Domine, remitte mihi, et ne simul perdas me cum iniquitatibus meis, neque in aeternum iratus, reserves mala mihi, neque damnes me in infima terrae loca : quia tu es Deus, Deus, inquam, paenitentium, et in me ostendes omnem bonitatem tuam, quia indignum salvabis me secundum misericordiam tuam .'' remissivo ex parte remittentis addit recognitionem debiti ex parte debentis,

" Nobis. "

Et hoc faciunt spes veniae, et contritio in peccati dolore : sine spe enim non valet recognitio debiti. Bene enim recognovit se esse debitorem Cain, quando dixit : Major est iniquitas mea, quam ut veniam merear : et tamen non valuit, quia cum desperatione : et ideo est ejectus a facie Dei Patris. Genes, IV, 14 : Ecce ejicis me hodie a facie terrae, et a facie tua abscondar, et ero vagus et profugus in terra. Similiter quod recognovit se debitorem sine spe, non valuit Judae, Matth.xxvii, 4, cum dixit: Peccavi, tradens sanguinem justum: et ideo laqueo se suspendit, et crepuit, et diffusa sunt omnia viscera ejus, sicut dicitur, Act. I, 18. Et causa hujus assignatur, Proverb, xviii, 3, ubi dicitur: Impius cum in profundum venerit peccatorum, contemnit . Quando enim impius sine spe in profundo vitiorum se esse considerat, de spe veniae non praesumens, contemnit veniam, et tradit se immunditiae, nec cogitat de reditu ad Patrem. Ad Ephes, IV, 19 : Qui desperantes, semetipsos tradiderunt impudicitiae, in operationem immunditiae omnis, in avaritiam. Jerem. xxx, 12 : Insanabilis fractura tua, pessima plaga tua. Ergo in spe veniae recognoscamus nos debitores, dicentes illud Matth. xviii, 26 et 29 : Patientiam habe in me, et omnia reddam tibi. Hoc enim est spei verbum, et compuncti cordis. Joel, II, 12 et 13 : Convertimini ad me in toto corde vestro, in jejunio, ei in fletu, et in planctu. Et scindite corda vestra, et non vestimenta vestra. Conversio enim est per spem : quia licet ejus qui se recognoscit debitorem non sit mera conversio ad judicem, tamen cum spe veniae in compunctione delicti tuta et secura est ei conversio ad Patrem: praecipue si delectabilia quae causa peccandi fuerunt, per jejunium in afflictionem convertit: et fletu et planctu praeterita deplangit, et cordis voluntatem a proposito peccandi scindit, et vestimentum virtutis, ne nudus ambulet per dissolutam conversationem, de caetero non scindit. In hoc affectu conversi (alias, conversus) ad Patrem dixit David, Psal. VI, 7 : Lavabo per singulas noctes, hoc est, peccati tenebras, lectum meum, in quo in peccati mollitie turpiter jacui : lacrymis meis stratum meum rigabo. Vel, secundum aliam translationem, " Natare feci: " stratum enim est ubi prostratus sub daemonum pedibus cecidit. Sic ergo dimitte " nobis, " quoniam nos debitores esse in spe veniae et dolore

debiti recognoscimus. 11 Reg. XXIV, 17 : Ego sum qui peccavi, ego inique egi. Psal. L, 6: Tibi soli peccavi, et malum coram te feci. Oratio Manassae : Excitavi iracundiam tuam, et malum coram te feci. Isa. xxxviii, 15: Recogitabo tibi omnes annos meos in amaritudine animae meae.

Sic ergo in spe veniae dolentibus dimitte nobis

" Debita. "

Ecce in vera confessione humilitatis et verecundiae recognitio debiti. Praesumptuosus enim quamvis recognoscat debitum, tamen non recognoscit se debitorem, eo quod omnia misericordia Dei condonaverit. Hic autem docet nos Christus recognoscere nos debitores, et recognoscere debitum : diminuentes enim peccata sua cognoscunt se quidem debitores, sed non sufficienter recognoscunt debitum : desperantes et debitores se esse recognoscunt, et debitum, sed non sunt in proposito solvendi: et ideo credunt quantum possunt super pignus. Non enim cogitant super anno jubileo, qui est annus remissionis, quando quilibet solutis et remissis debitis, ad suam revertitur possessionem .

Postquam igitur cognoscimus nos debitores in spe remissionis, et affectu compunctionis, expedit ut supputemus debita.

Et dicit, " debita," in plurali numero, quia est quadruplex debitum : de nobis scilicet, et de commissis nobis donis, et de malis perpetratis, et de omissis.

De nobis, quia servi sumus, et totum esse, nosse, et posse, debemus Domino et Patri caelesti. Ad Philemonem, v. 19: Et teipsum mihi debes. Luc. XVII, 10 : Cum feceritis omnia quae praecepta sunt vobis, dicite : Servi inutiles sumus : quod debuimus facere, fecimus.

De commissis nobis donis, sive gratui- tis sive naturalibus, sive etiam bonis fortunae. Matth.xviii, 23 et 24 : Assimilatum est regnum caelorum homini regi, qui voluit rationem ponere cum servis suis. Et cum coepisset rationem ponere, oblatus est ei unus qui debebat decem millia talenta: dicit enim Gregorius : " Cum crescunt dona, rationes etiam " crescunt donorum. " Luc. XVI, 7 : Quantum debes domino meo ? Centum coros tritici. Matth.xxv, 14, et Luc. XIX, 12 : Tradidit illis dominus bona sua, et ait ad illos : Negotiamini dum venio. De debito de perpetratis, hoc est, perperam factis in transgressione mandatorum. Luc. vii, 41 : Duo debitores erant cuidam faeneratori: unus debebat denarios quingentos, et alius quinquaginta. Unde, Luc. XI , 4, dicitur: Dimitte nobis peccata nostra.

De debito autem omissionis, IV Reg. IV, 1 : Ecce creditor venit ut tollat duos filios meos ad serviendum sibi. Et, ibidem, v. 7 : Vende oleum, et redde creditori tuo : tu autem, et filii tui, vivite de reliquo.

Omnia ista computanda sunt in vera et humili confessione : vera, ut nec addatur, nec minuatur, sed sicut se habet veritas, enarretur : humili, ut sit cum verecundia turpitudinis delicti, ne improperatur ei illud Isaiae, iii, 9 : Peccatum suum quasi Sodoma praedicaverunt, nec absconderunt. Jerem, XXXI, 19 : Confusus sum, et erubui, quoniam sustinui opprobrium adolescentiae meae. Et contra de aliis dicitur, Jerem, iii, 3 : Frons mulieris meretricis facta est tibi, noluisti erubescere. Daniel, IX, 7 : Tibi, Domine, justitia: nobis autem confusio faciei, sicut est hodie. Daniel, iii, 33 : Non possumus aperire os, supple, ad excusandum : quia confusio et opprobrium facti sumus servis tuis, et his qui colunt te. De vera autem confessione habetur, Josue, vii, 19: Fili mi, da gloriam Domino Deo Israel, et confitere, peccatum tuum scilicet, atque indica mihi quid feceris. Supra, iii, 5 et 6: Exibant ad eum... confitentes peccata sua. Psal. Dixi: Confitebor adversum me injustitiam meam Domino : et tu remisisti impietatem peccati mei. Isa. xliii, 26 : Narra si quid habes ut justificeris. Ad Roman. x, 10 : Ore confessio fit ad salutem.

" Nostra. "

Ecce recognitio causae debitorum : nostri (alias, nos) enim sumus causa : et ideo nostra sunt et nobis imputanda. Et notatur in hoc accusatio sui cum emendationis proposito. Non sicut Adam, qui peccatum retorsit in mulierem, et in Deum qui mulierem fecit . Proverb. xviii, 17 : Justus prior est accusator sui. Psal. L, 5 : Iniquitatem meam ego cognosco. Job, xxxiii, 27 : Peccavi, et vere deliqui, et, ut eram, dignus, non recepi. Sic dicit Dominus, Osee, XIII, 9 : Perditio tua, Israel : tantummodo in me auxilium tuum. Isa. lxiv, 6 : Facti sumus ut immundus omnes nos, et quasi pannus menstruatae universae justitiae nostrae: et cecidimus quasi folium universi, et iniquitates nostrae quasi ventus abstulerunt nos.''

Sic ergo, o Pater, dimitte nobis debita " nostra, " non aliena.

" Sicut et nos dimittimus debitoribus nostris. "

Inducere docet rationem obtinendi quod petitum est in deprecatione.

Et in hoc tria notantur: dimissionis inter nos et Deum Patrem similitudo, cum dicit : " Sicut et nos dimittimus. " Dimissionis promptitudo, quia dicit : " Debitoribus, " et non dicit rogantibus. Et debiti, quod debent, certitudo, cum dicit : " Nostris. " Quasi dicat: de quibus certum est quod nobis debent, ita quod nihil habuerunt adversum nos : quia nos in nullo tenemur eis.

Primum adstruit Dominus, Supra, v, 48, quando dixit: Estote vos perfecti, sicut et Pater vester caelestis perfectus est. Et, ibidem, v. 45 : Ut sitis filii Patris vestri qui in caelis est, qui solem suum oriri facit super bonos et malos, et pluit super justos et injustos. Unde, Luc. XI, 4: Siquidem ei ipsi dimittimus omni debenti nobis. Luc. VI, 37 : Dimittite, et dimittemini. Ad Ephes, IV, 32: Estote invicem benigni, misericordes, donantes invicem, sicut et Deus in Christo donavit vobis.

" Debitoribus. " Ecce secundum, in quo notatur quod gratis et prompte donandum est. Matth.v, 25 : Esto consentiens adversario tuo. Matth.xviii, 32 et 33 : Serve nequam, omne debitum dimisi tibi quoniam rogasti me: nonne ergo oportuit et te misereri conservi tui, sicut et ego tui misertus sum ? Eccli. xxviii, 2 et 3 : Relinque proximo tuo nocenti te: et tunc deprecanti tibi peccata solventur. Homo homini reservat iram, et a Deo quaerit medelam.

" Nostris. " Ad quorum debita nihil credidimus eis : quod vix contingit : tamen hoc est in Sanctis. Sicut Stephanus, Act. vii, 60 : Ne statuas illis hoc peccatum : quia, Luc. XXIII" 34: Pater, dimitte illis: non enim sciunt quid faciunt. Econtra, Isa. lviii, improperatur illis qui non. sunt exauditi, quod percutiebant pugno impie, et omnes debitores suos reposcebant.

Et attende, quod sicut dicit Glossa Chrysostomi, non intelligitur de debito pecuniae : hanc enim juris ordine possumus repetere : sed de debito eorum qui in nos peccaverunt. Ad Roman. xii, 21 : Noli vinci a malo, sed vince in bono malum.

Sic ergo, "Dimitte nobis debita nostra, sicut et nos, etc.

Sed hic quaeritur, quia secundum hoc non dimittens debitoribus non potest di- cere istam o rationem. Ad hoc dicunt quidam quod potest, et debet dicere in persona Ecclesiae : potest etiam dici, quod in parte prima deprecationis duo continentur, quod scilicet Pater debita dimittat, et quod sicut ipse dimittit, nobis det gratiam dimittendi : et hoc modo quilibet potest de veritate dicere istam orationem : Dimitte nobis debita nostra, etc.

" Et ne nos inducas in tentationem. "

Haec est sexta petitio, quae est de amovendo malo, quod secundum causam inductivam est praesens, sed reatu et actu est futurum : et quia secundum causam est praesens, ideo petitur amoveri.

Est autem hic quaestio ante (alias, ad) litteram, Utrum Deus inducit aliquem in tentationem ?

Videtur autem quod non : quia sicut dicitur, Jacob. 1, 13: Deus intentator malorum est : ipse autem neminem tentat. Sed pejus est inducere in tentationem, quam tentare : ergo multo minus Deus Pater aliquem inducit in tentationem. Si autem concedatur hoc, tunc frustra petitur ne in tentationem inducamur.

Adhuc, Infra, XXVI, 41, dicit: Orate ut non intretis in tentationem : et ibi significat quod homo per se ipsum intrat in tentationem : qualiter ergo hic videtur significare, quod Deus inducat in tentationem ? Si forte dicatur, quod intelligitur de tentatione, qua tentat Deus homines. Contra : Deus tentat homines, ut inducat eos in experimentum ejus de quo tentat eos, sicut patet per ea quae dicta sunt, Supra, IV, 1-11. Ergo frustra rogatur ne inducat in tentationem, quia malum esset si exaudiret.

Ulterius etiam hic quaeritur, quid sit tentare : et quid in tentationem induci : et quid sit intrare in tentationem : et quid sit esse in tentatione : et utrum haec sint eadem vel non?

Adhuc autem, frustra videtur fieri ista petitio: quia dicit Apostolus, I ad Corinth. x, 13 : Fidelis Deus est, qui non patietur vos tentari supra id quod potestis, sed faciet etiam cum tentatione proventum, ut possitis sustinere: ergo numquam permittit induci in tentationem.

Adhuc, videtur esse contra Deum ista petitio : quia, Psal. xxv, 2 dicit: Proba me, Domine, et tenta me: ure renes meos et cor meum. Et, Psal. CXXXVIII, 24 : Vide si via iniquitatis in me est: et deduc me in via aeterna.

Praeterea, II ad Timoth. ii, 5, dicitur, quod qui certaverit in agone, non coronatur nisi legitime certaverit : ergo bonum est certare.

Responsio. Dicendum ad primum, quod Deus bene ducit aliquem in tentationem, sed neminem inducit in tentationem : in tentatione enim ne (alias, ut) non seducantur, conducit et ducit omnes bonos. Sicut dicit, Psal. xc, 15: Cum ipso sum in trib illatione. Et sicut dicitur, Daniel, III, 49, quod apparuit cum tribus pueris in fornace Babylonis. Sapient. x, 11 et 12 : In fraude circumveniendum illum affuit illi, et honestum fecit illum. Custodivit illum ab inimicis, et a seductoribus tutavit illum, et certamen forte dedit illi ut vinceret, et sciret quoniam omnium potentior est sapientia. Sic ergo ducit et conducit Sanctos in tentatione, sed nullum omnino inducit in tentationem : et ideo concedenda est ratio primo inducta.

Ad aliud dicendum, quod hominem intrare in tentationem est malum : et ideo inferius jubet orare, ut Deus hoc non permittat: et est concedendum, quod non loquitur hic de tentatione qua Deus tentat hominem, ut inducat eum in suiipsius experimentum.

Ad id quod quaeritur, quid sit tentare, et quid induci, et quid intrare in tentationem, Dicendum quod, sicut dicit Magister Hugo de sancto Victore : " Tenta" re est callide experiri quod dubium " est, suggerendo, vel explorando, vel

" blandiendo, vel violentia quadam im" pellendo ad illicitum. Inducere au-" tem in tentationem dicitur duobus mo-" dis : vel potius dicendum quod ex duo-" bus constat, uno quidem, quod tenta-" tus inducatur ad hoc quod tentatori " consentiens, vel non resistens coope-" retur: sicut etiam quando aliquis se-" ducitur ab aliquo, dicimus quod in" ductus est ab eo : et sicut dicimus, " quod si quis inducitur per rationes ad " credendum quod ante non credidit. et Aliud est, quod cum tentatio habeat " gradus, suggestionem, cogitationem, " delectationem, moram in mente, sive " occupationem, consensum, voluntatem " perfectam, impetum, et operis perfect ctionem, et hujusmodi, quod tentatus " in his gradibus tentatori cooperetur : " ut non modo patiatur in his tentatoris " malitiam, sed coagat cum ipso ad illi-" citi perfectionem. Unde quando aliquis " inducitur in tentationem, tentator praeit " invitando, et gradus sternendo : et ten-" tatus quasi illectus sequitur, et induci-" tur. Intrare autem pejus est : quia hoc " est per seipsum ultra (alias, ultro) per " gradus tentationis proficere in pejus : " et ideo praecipit orare, ut gratia detur " ne intremus: et docet hic orare, ne po-" testas detur tentatori, ne inducat : quia " licet potestas justa sit et ordinata, et " sic eam Dominus juste concedere posce sit, tamen voluntas tentatoris mala " est, et saepe inducendo primo modo " seducit, et inducendo secundo modo " praecipitat. "

Sed secundum hoc melius diceretur : Ne nos permittas in tentationem induci, quam, ne nos inducas. Et ad hoc dicendum, quod hoc non est verum : quia prima potestas tentantis Dei est, et justa, et fit ad probandos bonos, vel ad ostendendos, et convincendos malos: et ideo sicut dicitur facere cujus auctoritate fit, ita Pater dicitur inducere in tentationem recta potestate : tentatum autem seduci, vel praecipitari contingit iniqua voluntate tentatoris. Rogandus ergo est

Pater, ut quod juste facere potest, non faciat propter nostram infirmitatem. In tentatione autem esse, est esse in probatione, et in tentatione, vel experimento : et hoc non est malum.

Ad aliud dicendum, quod Deus quantum de violentia tentatoris non permittit homines tentari ultra vires : sed saepe antequam resistant secundum possibilitatem virium, cadunt : eo quod non utuntur armis virtutum ad defensionem : et ideo oratio est utilis et bona, fragilitati nostrae expediens.

Ad aliud dicendum, quod sicut dicit Augustinus, quod " non docet rogare ne " homo tentetur, quia hoc malum esset: " sed potius, ne in tentationem induca-" mur, " sicut habitum est.

His igitur sic habitis, tria sunt consideranda in ista deprecatione : quorum primum est, quod pluraliter loquens dicit : " Ne nos. " Secundum autem de inductu quoad potestatem ducentis, cum dicit : " Inducas. " Et tertium est, quod dicit : " In tentationem, " et non dicit : in peccatum. Primum ostendit commune omnium, quasi sibi commissam ex charitate sollicitudinem : secundum, ordinatam Dei potestatem : tertium, tentationis utilitatem.

Charitatis autem sollicitudo deprehenditur in quatuor : primum est in condotendo tentatis : secundum, in portando infirmitates tentationis : tertium, in orando pro eis, quasi in tentatione simus pro eis : et quartum, in tenendo Deum, ne deserat in violentia tentationis.

De primo, quod est condolendo tentatis. II ad Corinth.XI, 29 : Quis infirmatur, et ego non infirmor ? quis scandalizatur, et ego non uror ? Ideo etiam dicit Apostolus, ad Roman. XII, 14 et seq : Benedicite, et nolite maledicere. Gaudere cum gaudentibus, fiere cum flentibus. Idipsum invicem sentientes, etc. Joan. XVI, 21 : Mulier cum parit, tristitiam habet, quia venit hora ejus. Unde, Apocalyps, XII, 1 et 2 : Mulier amictasole... clamabat parturiens. Parturit enim cor Sanctorum, quando in tentatione primo filios enititur. Ad Galat. IV, 19 : Filioli mei, quos iterum parturio, donec formetur Christus in vobis. In parturitionibus enim in doloribus est mater, et partus in angustiis. Isa. XXVI, 17 et 18 : Sicut quae concepit, cum appropinquaverit ad partum, dolens clamat in doloribus suis : sic facti sumus a facie tua, Domine. Concepimus, et quasi parturivimus, et peperimus spiritum, scilicet salutis. Isa. XXXVII, 3 : Dies tribulationis, et angustiae , et correctionis, et blasphemiae dies haec : quia venerunt filii usque ad partum, et virtus non est pariendi. Dies enim tribulationis est quoad cor sanctorum in matris affectu diligentium : dies angustiae, quoad dolorem tentatorum : dies correctionis, quoad intentionem Dei dantis potestatem tentatori : dies blasphemiae, quoad malam voluntatem tentatoris. Sic veniunt filii ad partum : et inducendo in tentationem quassatur uterus matris, et coarctantur parvuli : et vix aliquando est virtus pariendi. Psal. xc, 15 : Cum ipso sum in tribulatione. Quoad hoc igitur tota simul fraternitatis charitas se tentatis connumerat dicendo : " Ne nos, "

De secundo autem, quod, est de portando cum ipsis tentatis infirmitates eorum, dicitur, ad Romam xv, 1 : Debemus nos firmiores imbecillitates infirmorum sustinere, et non nobis placere. Isa. LIII, 4 : Vere languores nostros ipse tulit, et dolores nostros ipse portavit. Ad Galat. VI, 2 : Alter alterius onera portate, et sic adimplebitis legem Christi. Ad Romam XIV, 1 : Infirmum in fide assumite) non in disceptationibus cogitationum. Osee, XI, 3 : Ego quasi nutritius Ephraim : portabam eos in brachiis meis, et nescierunt quod curarem eos : quia hoc est sanctorum, quod, etiam nescientibus prosint tentatis, et nolentibus sublevent onus. Hoc igitur modo sub uno onere pressi, communiter dicunt orantes : " Ne nos. "

Tertium est, quod in orando pro eis, quasi in tentatione cum ipsis existentes, instare debemus : quod nisi socios eos habeamus consolationis, ipsam Dei consolationem desolationem reputemus, propter fervorem charitatis quem habemus ad ipsos. Exod, XXXII, 31 et 32 : Aut dimitte eis hanc noxam, aut si non facis, dele me de libro tuo quem scripsisti. Genes, XXVII, 13 : In me sit ista maledictio. Ad Philemonem, v. 18 : Si autem aliquid nocuit tibi, aut debet, hoc mihi imputa. Josue, VII, 8 : Mi Domine Deus, quid dicam, videns Israelem hostibus suis terga vertentem ? Ad Romam IX, 3 : Optabam ego ipse anathema esse a Christo pro fratribus meis. Sic ergo tentationem infirmorum nobis adscribentes, iterum dicimus : " Ne nos. "

Quarto autem, in tenendo Deum, ne inducat potestatem dando tentatori. Isa. lxiv, 7 : Non est qui invocet nomen tuum : qui consurgat, et teneat te. Ezechiel, XIII, 5 : Non ascendistis ex adverso, neque opposuistis, vos scilicet, murum pro domo Israel. Job, IX, 33 : Non est qui utrumque valeat arguere, et ponere manum suam in ambobus. Sic enim fecit Jacob, Genes, XXXII, 26, qui tenuit Deum dicentem : Dimitte me. Et ait illi : Non dimittam te, nisi benedixeris mihi. Timuit enim, ut ibidem dicitur, ne veniens pietate accepta Esau, scilicet tentator, percuteret matres cum filiis. Osee, XII, 3 et 4 : In fortitudine sua directus est cum Angelo. Et invaluit ad Angelum, et confortatus est: flevit, et rogavit eum. " Duobus enim " brachiis, ut ait Hieronymus, tenuit " eum, fletu scilicet et oratione. " Sic ergo iterum instantes pro eis connumeramus nos eis, dicentes : " Ne nos. "