Et ideo sequitur secundum hujus particulae :

" Relinque Ibi munus tuum ante altare, et vade prius reconciliari fratri tuo. "

Et notat tria : relinquendum scilicet munus, et ipsum munus, et justitiam oblationis.

De primo dicit :

" Relinque ibi. "

Hoc est, ubi primum obstulisti, hoc est, in potestate Dei et ministri Ecclesiae, in quos dominium transtulisti per oblationem : quia non licet tibi retrahere quod obtulisti. Sicut enim vovere est voluntatis, ita reddere est necessitatis. Proverb. xx, 25 : Ruina est homini devorare sanctos, et post vota retractare. Eccle. v, 3 : Si quid vovisti Deo, ne moreris reddere.

" Munus. "

Isa.XIX, 21 : Colent Deum in hostiis et in muneribus.

Tertio, dicit justitiam muneris, cum dicit :

" Tuum. "

Quia non de alieno, sed de tuo. Eccli. xxxiv, 24 : Qui offert sacrificium ex substantia pauperum, quasi qui victimatfilium in conspectu patris sui. Isa. III, 14 : Rapina pauperum in domo vestra.

" Ante altare. "

Non referas domum. Unde, Daniel, v, 1 et seq., damnatur Balthassar a regno simul, et vita depositus, eo quod vasa Deo oblata in usus suos deputavit.

"Et vade. "

Hic tangit reconciliationem, quae facit oblationem placabilem. Quamdiu enim adversarium tuum juste audit lamentantem, non recipit munus tuum : quia aliter assisteret duobus adversariis, et esset divisus in seipso, quod fieri non potest. Imo dicet tibi illud Malach.I, 10 : Non est mihi voluntas in vobis, dicit Dominus exercituum : et munus non suscipiam de manu vestra. Et illud, ibidem, ii, 13 : Operiebatis lacrymis altare Domini, quando adversarius lamentatur ante me.

" Vade prius. "

Hic tangit duo : quaesitionem adversarii, et reconciliationem. Quaesitionem dicit :

" Vade prius. "

Hoc est, vade prior ad eum : prius passibus pedis, si presens, vel vicinus est. Passibus autem devotionis et firmi propositi placationis, si est absens, et longe est : quia ridiculum esset tamdiu dimittere oblationem, donec redires a longe agente fratre adversario. Vade ergo, ut dictum est, prior ad eum. Genes. l, 17 : Obsecro ut obliviscaris sceleris fratrum tuorum, et peccati atque malitiae quam exercuerunt in te. Augustinus in Regula : " Melior est, qui quamvis ira saepe ten-" tatur, tamen impetrare festinat, ut sibi " dimittat, cui se fecisse agnoscit injuriam,

" quam qui tardius irascitur, et ad ve-" niam petendam difficilius inclinatur. "

" Reconciliari fratri tuo. "

Satisfaciendo, si potes : vel saltem petendo veniam, si aliter satisfacere non vales. Nam cum possis satisfacere, ridiculum est per solam veniam peccatum putare abolere. Si enim tunc reconciliari nollet offensus frater, non ipse ex tunc adversus te, sed tu inciperes habere aliquid adversus eum. Matth.xviii, 22 : Non dico tibi, Petre, usque septies, sed usque septuagies septies. Luc. XI, 4 : Siquidem et ipsi dimittimus omni debenti nobis . Luc. VII, 42 : Non habentibus illis unde redderent, donavit utrisque.''

" Et tunc veniens offeres munus tuum. "

Ecce depositio odii fraterni facit oblationem placabilem. Et hoc est :

" Et tunc veniens. "

Et notantur duo : appropinquatio Dei per amorem fraternum, et acceptabilitas muneris.

De primo dicit :

" Et tunc veniens, "

Accedendo ad Deum, qui prius per odium fraternum recessisti. I Joan. II, 11 : Qui odit fratrem suum, in tenebris est, et in tenebris ambulat, et nescit quo eat: quia tenebrae obcaecaverunt oculos ejus. Et de hoc dicit in ista eadem epistola, III, 15, quod homicida est, ad minus voluntate : quia vel quaerit suscipere vitam, aut id quod sustentat vitam, bona fortunae, aut id sine quo non valet vita, quod est honor, vel fama.

Tunc ergo deposito odio,

" Offeres monas tuum,"

Et acceptabile erit: quia tunc est sacrificium justitiae, quando fueris justificatus. Psal. L, 21 : Acceptabis sacrificium justitiae, oblationes et holocausta. I sa. lvi, 7 : Holocausta eorum, et victimae eorum placebunt mihi super altari meo.

" Esto consentiens adversario tuo cito dum es in via cum eo. "

" Esto consentiens. " Exclusa ira, et deposito odio per reconciliationem. Ad hoc quod ex corde numquam procuretur nocumentum proximi, oportet perfectum intervenire amicitiae consensum : et de hoc loquitur hic, et tangit duo : invitationem ad consensum amicitiae : et quia lex cogit per paenam, ideo in secundo inducit paenam, si non consentiat, ibi, " Ne forte. "

Circa primum tangit duo : invitationem ad consensum, et quando valet consensus cum adversario.

De primo dicit: " Esto consentiens. "

Et subjungit cui : quia,

" Adversario tuo. "

Hoc est, ei qui habuit adversum te aliquid : et est consensus iste per exhibitionem amicitiae. Quia sicut dicit Tullius in libro de Amicitia : " Amicorum est idem " velle et idem nolle. " Ad Roman. xii, 16 : Idipsum invicem sentientes, etc. Ad Hebr. xiii, 1 et 2 : Charitas fraternitatis maneat in vobis : et hospitalitatem nolite oblivisci : talibus enim hostiis promeretur Deus. Quaedam tamen Glossae dicunt, adversarium, sermonem divinum, qui monet nos de charitate fraterna, cui non debemus recalcitrare, sed consentire. Act. IX, 5 : Durum est tibi contra stimulum calcitrare. Sed prima expositio litteralior est, et melior.

" Cito. "

Ut non quaeras moram, et procrastines consensum. Eccli. v, 8 et 9 : Non tardes converti ad Dominum, et ne differas de die in diem : subito enim veniet ira illius, et in tempore vindictae disperdet te. Sophon.II, 14 : Vox cantantis in fenestra, corvus in superliminari, quoniam attenuabo robor ejus. Corvus cantat cras cras in superliminari ostii sensuum, donec robur attenuatur, ita quod converti non poterit.

" Dum es in via cum eo. "

In via esse est in hac luce adhuc cum eo vivere : quia in nocte mortis itur ad domum aeternitatis. Eccle.IX, 10 : Quodcumque facere potest manus tua, instanter operare : quia nec opus, nec ratio, nec sapientia, nec scientia erunt apud inferos, quo tu properas. Joan. IX, 4 : Venit nox, quando nemo potest operari. Luce ergo hujus mundi adhuc lucente reconciliare ei. Ad Ephes.IV, 26 : Sol non occidat super iracundiam vestram. Levit.XIX, 17 : Non oderis fratrem tuum in corde tuo. Genes. xlv, 24 : Ne irascamini in via.

" Ne forte tradat te adversarius judici, et judex tradat te ministro et in carcerem mittaris. "

Ecce tangit comminationem paenae.

Et tangit tria : scilicet reatum judici tradentem, judicem tortori committentem, et carcerem.

Reatum tangit duobus modis : innuit enim in casu possibilitatem eminere per hoc quod dicit :

" Ne forte. "

Si enim adversarius ante reconciliationem a via decidit per mortem, qui tamen in veritate aliquid adversum nos habuit, posset aliquis credere quod tunc neces- sario judici propter Injuriam illatam essemustradendi. Et ideo per adverbium eventum significans, dicit : " Ne forte : " quia potest contingere, si non doles (alias, deles) per paenitentiam, quod tradet : si autem paenitueris, non tradet, Sic enim multi Christo homini injurias inferentes paenitentia diluerunt, sicut dixit Petrus ad Judaeos, Act. iii, 19 : Paenitemini igitur, et convertimini, ut deleantur peccata vestra. Isa. lv, 7 : Derelinquat impius viam suam, et vir iniquus cogitationes suas, et revertatur ad Dominum, et miserebitur ejus : et ad Deum nostrum, quoniam multus est ad ignoscendum : praecipue autem quando homo deposita ira et inimicitia convertitur ad charitatem : quia, I Petr.IV, 8, dicitur, quod charitas operit multitudinem peccatorum,. Proverb. x, 12 : Universa delicta operit charitas. Luc. VII, 47 : Remittuntur ei peccata multa, quoniam dilexit multum. Cui autem minus dimittitur, minus diligit .

" Tradat te adversarius judici. "

Haec traditio intelligitur per interpellationem apud judicem de injuria illata, de qua non satisfecimus per consensum adversarii, nec per paenitentiam, si cum adversario propter absentiam, vel mortem consentire non potuimus. Luc. xviii, 7 et 8 : Deus non faciei vindictam electorum suorum, clamantium ad se die ac nocte, et patientiam habebit in illis ? Dico vobis, quia cito faciei vindictam illorum. Apocal.VI, 10 : Usquequo, Domine, (sanctus et verus) non judicas, et non vindicas sanguinem nostrum de iis qui habitant in terra ?

" Et judex tradat te ministro. "

Ecce secundum, ubi condemnatus a judice traditur tortori ministro paenarum. Est autem duplex minister secun-

dum duplicis paenae condemnationem : condemnatur enim ad paenam, quae est in separatione a Deo et consortio electorum et omnis boni : et hoc fit per ministrum bonum Angelum. Matth.XIII, 41 : Mittet Filius hominis Angelos suos, et colligent de regno ejus omnia scandala. Condemnatur etiam ad paenam carceris et ignis inferni : et hoc per malos Angelos, ministros paenarum, quibus traditur, cum dicitur : Discedite a me, maledicti , in ignem aeternum, qui paratus est diabolo, et angelis ejus .

" Et in carcerem mittaris. "

Ecce tertium, conclusio carceris. Tangit duo : conclusionem carceris, et diuturnitatem detentionis. Primum tangit, cum dicit :

" In carcerem mittaris. "

Hoc est, in infernum detrudaris. Isa. XXIV, 22 : Congregabuntur in congregatione unius fascis in lacum, et claudentur ibi in carcerem. Matth.xxii, 13 : Ligatis manibus et pedibus ejus, mittite eum in tenebras exteriores : ibi erit fletus et stridor dentium, hoc est, in carcerem tenebrosum.

" Amen dico tibi, non exies inde, donec reddas novissimum quadrantem. "

Secundum est, in quo tangit diuturnitatem detentionis.

Et dicit duo : confirmationem dicti, ut magis timeatur, cum dicit : " Amen dico tibi. "

Apocal.XXII, 6 : Haec verba fidelissima sunt, et vera. II ad Corinth.I, 18 : Non est in illo Est, et Non: sed est in illo Est, hoc est, conformata veritas est in illo.

" Non exies Inde. "

Secundo, tangit firmitatem carceris. Unde, Tsa. xxx, 33, dicitur quod Tophet, quae est infernus, est profunda, et dilatata .

" Donec reddas. "

Si carcer est infernus purgatorii, tunc reddes luendo paenas : si autem carcer est infernus gehennae, tunc reddes in aeternum paenas luendo, sicut fur luendo paenas reddit furtum, in cruce pendendo. Job, xx, 18 : Luet quae fecit omnia, nec tamen consumetur : juxta multitudinem adinventionum suarum, sic et sustinebit. Apocal, xviii, 6 et 7 : Reddite illi sicut et ipsa reddidit vobis : et duplicate duplicia secundum opera ejus: in poculo, quo miscuit, miscete illi duplum. Quantum glorificavit se, et in deliciis fuit, tantum date illi tormentum et luctum.

" Novissimum quadrantem. "

Exponitur in Glossa pro eo quod novissimum est in nobis, quod est causa peccandi : et hoc est terrenitas cordis nostri. Primum enim est ignis, quo significatur charitas, qua mundamur, et non inquinamur delictis. Matth.III, 11 : Ipse vos baptizabit in Spiritu sancto et igni. Secundum est aer, quo significatur Spiritus a quo est vita spiritualis : quia Spiritus est qui vivificat a. A quo iterum non inquinamur, sed mundamur : quia Spiritu condelectamur legi Dei secundum interiorem hominem . Tertium est aqua, qua abluimur. Joan. III, 5 : Nisi quis renatus fuerit ex aqua, et Spiritu sancto, non potest introire in regnum Dei. Quartum relinquitur, terra, nullius sacramenti materia, nec aliquid faciens in sacramentis : quae sua gravitate deprimit in peccatum, secundum quod dici- tur, Genes. iii, 19 : Pulvis es, et in pulverum reverteris : passibus peccatorum. Psal.IV, 3 : Filii hominum, usquequo gravi corde ? ut quid diligitis vanitatem et quaeritis mendacium ? Job, IV, 19 : Qui terrenum habent fundamentum ,

consumentur velut a tinea. Terrena igi- tur materies, quae quarta est, in nobis causat peccata : et illa solvere per paenas habemus in inferno, nisi dum in via sumus, charitate Dei et proximi ea operiamus.

Et licet haec sit expositio Sanctorum, tamen litteralius exponi potest, dicendo quod quadrans est quarta pars peccati, de quo locutus est Dominus. Et hic quadrans est commotio animi, ad signum indignationis non procedens : quem dixit esse reum judicio. Alius autem quadrans est ira, ad signum indignationis procedens, sive indignatio (alias, commotio). Et tertius quadrans est ira, inferens extra in verbis convicium. Et quartus quadrans est ira, nocumentum inferens per opus post convicium. Sed et in omni peccato sunt isti quadrantes constituentes ipsum, quando perficitur. Primus enim est conceptio cum appetitu illiciti : secundus est suavis appetitus et delectatio in libidine illiciti : tertius est consensus : et quartus, opus, si adsit facultas : vel plena voluntas, si non sit facultas perficiendi. Et in his quadratibus novissimus dicitur, qui levius est peccatum : et ille est primus, quem tamen luere oportet in paenis.

Attende autem, quod quadrans componitur ex duobus minutis, ut dicit Glossa, quia conceptio cum appetitu illiciti habet unum minutum, conceptum qui nuntiat illicitum, et alterum minutum, appetitum qui protendit desiderium in rem. illicitam.

Et hoc est, quod dicitur.

" Audistis quia dictum est antiquis : Non moechaberis. "

Ordinat hic, et implet secundo prohibitionem moechiae : et patet ordo ex superius dictis. Est autem intentio una in omnibus his verbis legislatoris, videlicet intentionem sigillare in cordibus nostris, ut tunc ex virtute informante animum tendamus contra illicitum.

Cum autem matrimonium sit conjunctio maris et foeminae legitima, individuae vitae consuetudinem retinens : actus prohibitus (quia contra leges est matrimonii) dupliciter fuit matrimonio contrarius. Legitimae enim conjunctioni repugnat moechia : et individuae vitae consuetudini repugnat repudium : et ideo duo hic inducuntur, impletio scilicet prohibitionis moechiae, et impletio repudii, ibi, V. 31 : " Dictum est autem : Quicumque dimiserit uxorem. "

Adhuc, prima pars dividitur in duas : in prohibitionem implendam, et in ipsam impletionem, quam tangit, ibi, V. 28 : " Ego autem dico vobis , quia omnis qui viderit mulierem. "

In prima harum sunt duo paragraphi : mentio videlicet praecepti, et ipsum praeceptum prohibitionis.

Mentionem autem facit dicendo :

" Audistis, etc. "

Et in hoc notantur tria : inexcusabilitas peccantium, modus et evidentia dicti, et dispositio audientium. Inexcusabilitas, quia ab antiquo dictum non poterat ignorari, et ideo nemo se per ignorantiam excusare. Joan, XV, 22 : Si non venissem, et locutus fuissem eis, peccatum non haberent : nunc autem excusationem non habent de peccato suo.

Modus autem dicendi et evidentia accipitur in hoc quod dicit :

" Dictum est. "

Ipsa rei evidentia, et clamore de caelis facto. Et ipsa rei evidentia dicit hoc omni homini : sed quia exemplatum est ad justitiam caeli, ideo dictum est istud de caelo, quia nullus dubitat quin contineat in se caeli justitiam quae Deo placet. Quod non est ita evidens in aliis. Ad Roman. I, 20 et 21 : Ita ut sint inexcusabiles, quia, cum cognovissent Deum, non sicut Deum glorificaverunt. Et, ibidem, paulo infra, V. 32 : Qui cum justitiam Dei cognovissent, non intellexerunt quoniam qui talia agunt, digni sunt morte.

Justitia enim Dei in decalogo ita est evidens, quod omnis homo cognoscit eam.

"Antiquis. "

Antiqui sunt carnales, ut in praehabitis est ostensum, qui licet generatione carnali fuerint Israelitae, tamen tota conversatione fuerunt Egyptii : et ideo talia conveniebat eis dari mandata, quae manum cohiberent. Isa. xlviii, 4 : Scivi quia durus es tu, et nervus ferreus cervix tua, et frons tua aerea." Non moechaberis. "

Ecce prohibitio, quae cadebat super actum quem per se horret natura : quia alia mandata non servassent. Et ideo, Jerem. XXXI, 32, ubi littera Hieronymi habet : Pactum quod irritum fecerunt : habet alia littera : " Ego neglexi eos. " Et hanc inducit Apostolus, ad Hebr. VIII, 9 . Quia pro certo neglecti sunt, non ex negligentia legislatoris, sed ex conniventia qua transivit cohibendo manum propter carnalitatem eorum.

Attende autem, quod licet horribilior actus sit sodomiae, vel mollitiei, quam

super illum non cadit prohibitio : quia natura etiam bestialis inclinat ad non faciendum illum : et ideo de illo non oportet fieri mentionem, sed de inordinatione moechiae, ubi servatur sexus, et corrumpitur ordo legis matrimonii.

" Ego autem dico vobis. "

Hic incipit implere prohibitionem : et sicut in praehabitis, ita tangit hic tria, exclusionem videlicet concupiscentiae, quae afficit suaviter in corde : et exclusionem illius, quae manifestatur in signo sine opere inclinante ad moechiam : et exclusionem ejus, quae jam operatur aliquid ad moechandum : verbi gratia, est concupiscentia cordis, et est signum adulterii in oculis, et est aliquid operis in corporalibus contactibus amplexuum et osculorum et tactuum. De primo igitur dicit in prima parte. De secundo, ibi, v. 29 : " Quodsi oculus tuus dexter scandalizat te. " De tertia, ibi, v. 30 : " Et si dextra manus, etc. " Et ista sunt circa opus coitus, et cum coitu faciunt quatuor quadrantes ex quibus est peccatum, sicut habitum est in praehabitis de ira.

Circa primum dicit duo : primo enim tangit dicendorum auctoritatem, et secundo, prohibitionis ponit impletionem.

De primo :

. " Ego antem dico. ". .

Quasi dicat : Illud dictum est, qua auctoritate? Mea : tamen non per me immediate, sed per Angelos. Sed,

" Ego dico. "

Isa. LII, 6 : Propter hoc sciet populusmeus nomen meum in die illa : quia ego ipse qui loquebar, ecce adsum,

Isa. XXV, 7 : Dominus praecipitabit in monte isto faciem vinculi colligati super omnes popu-

Ad Hebr. I, 2 : Novissime, diebus istis locutus est nobis in Filio. Ad Galat. III, 19 : Ordinata per Angelos in manu mediatoris. Ad Hebr. II, 2 et 3 : Si enim qui per angelos dictus est sermo, factus est firmus, et omnis praevaricatio et inobedientia accepit justam mercedis retributionem : quomodo nos effugiemus, si tantam neglexerimus salutem ? Sic ergo,

" Ego dico vobis, "

Novo et spirituali populo. Apocal.II, 29 et III, 22 : Qui habet aurem, audiat quid Spiritus dicat ecclesiis.

" Quia omnis qui viderit mulierem. "

Hic ponit prohibitionis expletionem.

Et tangit duo : primo enim tangit concupiscentiam quam excludere intendit : secundo, excludit per exaggerationem concupiscentiam quam excludere intendit.

Circa primum tangit duo : per formam moventem, et per motum, quia est a forma.

Tangendo autem formam moventem, tangit quinque :

Primo, generalitatem eorum quae passioni subjacent, Oum dicit :

" Omnis. "

Quasi dicat : Non distinguitur aliquis, nec ex gradu honoris, nec conditione, nec sexu, nec aetate : quia omnes circumdati sunt hac infirmitate concupiscibilitatis, et similes sunt in ea. Quia peccati effectus, qui est fomes, est in corpore sicut languor naturae : haec enim est facies vinculi colligati, quod praecipitavit Dominus super omnes populos . II Paralip. in oratione Manassae, in medio :

los, etc.

Incurvatus sum multo vinculo ferreo,... et non est respiratio mihi. Secundo, dicit id quod nuntiat formam concupiscentiae, cum dicit :

" Qui viderit. "

Visus enim nuntiat formam, quae movet ad concupiscentiam : auditus enim non nuntiat formam, sed nomen : et hoc de se non movet, sed in quantum est significans formam quae movet. Et ideo non dicit : Qui audierit, nec dicit : Qui olfecerit, quia olfactus circa mulieres nihil nuntiat appetibile : et similiter gustus. Tactus autem habet delectationem in cooperatione corporali, vel in ipso opere coitus : sed. solus visus nuntiat formam pulchritudinis mulieris, quae movet libidinem.

Hujusmodi autem et alia causa est : quia videlicet visus plures differentias repraesentat delectabilium, quam aliquis aliorum sensuum : per visum enim videmus colorem, figuram, compositionem membrorum, ornatum vestium, modum incessus, gestus, et multa hujusmodi : quae omnia movent concupiscentiam : et hoc non fit per alium aliquem sensum.

Adhuc autem, quia visus etiam vocatur interior imaginatio et cogitatio foeminarum, quae non sunt similia auditui, vel alii sensui. His igitur de causis dicitur : " Qui viderit, "

Sed incidit quaestio, quare potius loquitur de viro, dicens : " Qui viderit, " quam de muliere dicendo : quae viderit ? Et dicit Chrysostomus ad. hoc, quod " in hoc ad paria judicantur vir et mulier, " sed propter dignitatem complexions, " omnis legislator praecepta dat viris, ut " per viros ad mulieres transeant. " 1 ad Corinth.XIV, 33 : Si quid volunt discere, domi viros suos interrogent. Posset tamen dici, quod tentatio major est in viro quam in muliere, licet in muliere resistentia sit minor : et ubi major est tentatio, ibi ponit Dominus instructionem. Sic etiam per visum prima peccati incepit tentatio, Genes, iii, 6 : Vidit igitur mulier quod bonum esset lignum ad vescendum, et pulchrum oculis, adspectuque delectabile, etc. Psal. cxviii, 37 : Averte oculos meos, ne videant vanitatem. Sic David vidit, quod male concupivit . Quia, sicut dicit Gregorius : " Non licet intueri, quod " non licet concupiscere. "

" Mulierem, "

Ecce tertium, quod est forma quae per se movet ad concupiscentiam : et hoc patet : quia statim imaginata forma mulieris, diffunditur calor concupiscentiae, et laxantur membra ad coitum, sive homo dormiat, sive vigilet. Et dicit mulierem, et non foeminam, vel virginem : quia mulier a molliendo dicitur : et hic sumit eam secundum quod emollit forma ejus in concupiscentia. Thren.III, 51 : Oculus meus depraedatus est animam meam in cunctis filiabus urbis meae. Job, XXXI, 1 : Pepigi foedus cum oculis meis, ut ne cogitarem quidem de virgine. II Petr.II, 14 : Oculos habentes plenos adulterii, et incessabilis delicti: pellicientes animas instabiles, hoc est, pulchritudine pellis decipientes.

" Ad concupiscendum eam. "

Ecce quartum, et in hoc notantur duo. Per praepositionem enim ad notatur finis : et quia finem non praeordinat nisi ratio, oportet quod ratio in hac concupiscentia consentiat ad minus ad delectandum suaviter in corde, si negetur perficiendi facultas in opere.

Per hoc autem, quod dicit,

" Concupiscendum, "

Et non cupiendum simpliciter, notat conventum potentiarum animae ad cupidinem, ut voluntas velit hoc quod sensualitas suggerit. Unde Glossa Augustini dicit, quod " hic loquitur de con-" cupiscentia deliberata et volita, quae . passio et qualitas animi est, et non de " illa quae prima titillatio est ante ra-" tionis judicium et deliberationem. " Sicut enim diximus in praecedentibus de ira, talis concupiscentia magis propassio est quam passio : et hoc vocatur post concupiscentias ire et intrare in concupiscentiam, Eccli. xviii, 30 et 31 : Fili, post concupiscentias tuas non eas, et a voluntate tua avertere. Si praestes animae tuae concupiscentias ejus, faciet te in gaudium inimicis tuis. Exod. xx, 17 : Non desiderabis uxorem proximi tui.

" Eam."

Ecce quintum, ubi tangitur materia concupiscentiae : unde sensus est, ut habeat eam, si potest, ad fruendum concubitu ejus : et si non potest, ad minus ut habeat eam ad delectandum in ea : hoc enim fit, quando transit passibus suis concupiscentia ad perfectionem completae voluntatis. Daniel.XIII, 8 : Videbant eam senes quotidie ingredientem, et deambulantem in pomario: et exarserunt in concupiscentiam ejus. Et, in eodem, v. 20 : In concupiscentia tui sumus.

Sic ergo describit concupiscentiam, quam excludere hic intendit.

" Jam moechatus est eam in corde suo. "

Hic ponit exclusionem peccati per aggravationem.

Et tangit duo : unum (quod primum est) est quod completa voluntas reputatur pro opere : et hoc est, quod dicit : " Jam maechatus est eam, " Aliud (quod credebat carnalis populus) quod est moechia spiritualis : et hanc tangit, cum dicit : " In corde suo. " Non enim pu- tabant aliquam esse moechiam, quae in solo corde perficeretur.

De primo, II ad Corinth.viii, 12: Si voluntas prompta est, secundum id quod habet, accepta est, non secundum id quod non habet. Osee, IV, 19 : Ligavit eum spiritus in alis suis. Glossa dicit : " Spiritus fornicationis ligavit cor " intus in alis dissolute volantis concu-" pisceiitiae. "

De secundo, Osee, VIIi, 4 : Omnes adulterantes, quasi clibanus succensus a coquente.

Attende autem in hoc, quod dicit, " mulierem, " et prohibet quod minus est, intelligitur prohibitio facta omnis innaturalis libidinis. In hoc autem, quod dicit, " mulierem, " non uxorem, vel conjugem, intelligitur prohibitio fornicationis, et non tantum moechiae, sive adulterii. Aliter enim non totam a corde excluderet concupiscentiam : et sic lex non perfecte impleretur. Sic igitur a corde excludit concupiscentiam.

" Quod si oculus tuus dexter scandalizat te, erue eum, et projice abs te. "

Hic incipit secundum, in quo excludit concupiscentiam, quae manifestatur in signo corporis, non operante ad perfectionem actus corporalis, sed ostendente concupiscentiam cordis.

Et dicit hic tria : signum videlicet in quo manifestatur concupiscentia : et medicinam, ibi, " Erue eum : " et rationem medicinae, sive curae, ibi, " Expedit enim tibi. "

Sed antequam aliquid de primo exponatur, oportet quaerere, quare dicat Christus : Si dexter oculus offenderit, cum sinister sit causa offensionis, sicut et dexter?

Et ad hoc sciendum quod dextera, ut dicit Philosophus in secundo de Caelo et Mundo, est unde motus, et sinistra trahitur in motu. Ubi enim virtus mo" ventis est, ibi incipit motus, et ibi est dextra : et secundum hoc prospectus cordis, unde est ordo et motus totius vitae, est dexter oculus. Sinister autem, qui trahitur et obedit, est prospectus corporis in organis sensualis motus. Sensualis autem motus ligari quidem potest, sed curari perfecte non potest, quia ille est animalis : quia, sicut dicit Augustinus : " Fertur dissoluta lascivia " in delectabilia sensuum : " quia, sicut dicitur, ad Galat. v, 17 : Caro concupiscit adversus spiritum. Et, ad Roman. vit, 18 : Scio quia non habitat in me, hoc est in carne mea, bonum. Et ideo de illo sinistro nihil dicitur : quia supponitur, quod quantumcumque est de se, semper scandalizat. Sed de dextro, quia illius scandalum pervertit hominem, et cura scandali ejus perfecte implet legem.

Hoc habito, dico quod circa primum dicuntur duo : primum, quod commemorat oculum dextrum, qui in ordinem suum, vel suam inordinationem et perversitatem trahit sinistrum : secundum est, quod dicit sub conditione : Si ille scandalizat te.