et hoc est, quod sequitur :

" Secutae sunt eum turbae multae. "

Eccli. xxiii, 38: Gloria magna, est sequi Dominum Job, xxiii, 11 : Vestigia ejus secutus est pes meus, viam ejus custodivi.

Quatuor autem causae assignantur hic in Glossa, quare secuta est eum turba : alii enim propter charitatem, et alii propter curiositatem videndi miracula, et alii propter doctrinam, et alii propter curationem. Augustinus super Joannem, VI , 2, dicit quinque causas fuisse, quare sequebantur eum turbae : ut videlicet curarentur quidam, et quidam ut signa viderent, alii ut instruerentur : et istae tres causae tanguntur hic. Quidam autem sequebantur ut observarent eum, et accusarent: et quidam, ut utilitatem victus acciperent ab eo et cum eo : sive quando multiplicabat panes, sive cum ab aliquo recipiebatur, sive et quia ipse data sibi egenis distribuere solebat. Unde versus :

Morbus, signa, cibus, blasphemia, dogma fuere Causae cur Dominum turba secuta fuit.

Unde, Joan. VI, 26 : Quaeritis me, non quia vidistis signa, sed quia manducastis ex panibus.

Sic ergo dictum est de utilitate miraculi, quia propter turbam fit istud miraculum.

" Et ecce leprosus veniens, adorabat cum, dicens : Domine, si vis, potes me mundare. "

Hic tangitur idoneitas ejus in quo fit miraculum. Et conficitur ex tribus : ex indigentia infirmitatis, ex accessu ad Christum conversionis, et ex cultu adorationis.

Indigentia infirmitatis tangitur, cum dicitur : " Ecce leprosus : " cujus lepra patenter erat demonstrabilis, et ex magnitudine lamentabilis : et ideo, Luc. v, 12, dicitur iste plenus lepra. Et, Marc. I, 41, dicitur quod Jesus fuit misertus ejus.

Accessus autem conversionis notatur in hoc, quod dicit, " Veniens. " Ipse enim tales invitavit. Matth. XI, 28 : Venite ad me, omnes qui laboratis, et onerati estis. Nec debet tamen istud intelligi de adventu corporali, sed potius. de eo quem Dominus intuebatur de adventu mentali. Cultus autem adorationis notatur, ibi, " Adorabat eum. " Marcus autem dicit, quod genu flexo ante eum rogabat. 1 sa. xlv, 14 : Te adorabunt, teque deprecabuntur Psal. xliv, 12 : Ipse est Dominus Deus tuus, et adorabunt eum.

" Dicens : Domine, si vis, potes me mundare. "

Hic ponitur devotio petens miraculum. Et coniicitur ex quatuor : ex professione majestatis, cum dicit : " Domine. " Ex judicio discretionis, cum dicit: " Si vis. " Ex fide omnipotentiae, cum dicit : " Potes. " Ex effectu, cum dicit : " Me mundare. "

Dominus enim nomen est majestatis, ex quo omne magnum in caelo, et in terra exoritur. Jerem. xxxii, 18: Fortissime, magne, et potens, Dominus exercituum nomen tibi.

Per hoc autem, quod dicit: " Si vis, " significat se non dubitare in aliquo : sed quia scivit quod voluntas Dei est omnipotens, et non nisi bona est, et bonum cuilibet facit : et nescivit, an sibi bonum esset quia (alias, quod) mundaretur, vel non, ideo sub conditione locutus est. Quasi diceret: Si bonum est mihi, tunc rogo, quod velis : et si non bonum est mihi, tunc scio, quod non vis : et ideo, " si vis, " quia voluntas tua necessitati non subjacet. Sapient. XII, 18 : Subest tibi, cum volueris, posse,

" Potes " Ecce fides omnipotentiae. Esther, XIII, 9 : In ditione tua cuncta sunt posita, et non est qui possit tuae resistere voluntati, si decreveris liberare Israel.

Sed quia multa potest Deus quae non efficit, ideo conjungit cum potestate effectum, dicens : " Me mandare. " Job, xxiii, 13 : Ipse solus est, et nemo avertere potest cogitationem ejus : et anima ejus quodcumque voluit, hoc fecit. " Psal. cxxxiv, 6 : Omnia quaecumque voluit Dominus fecit, in caelo, in terra, in mari et in omnibus alyssis. Ad Romanos, IX, 19 : Voluntati ejus quis resistit ?

" Et extendens Jesus manum, tetigit eum, dicens : Volo, mundare. "

Hic tangitur miraculi exhibitio. Constat ex quatuor : quorum primum est efficax virtutis operatio : secundum, benignae voluntatis electio : tertium, munditiae praeceptio : et quartum, ad jussum sanitatis perfectio.

De primo dicit duo : primum est virtutis ad operandum protensio, et secundum, modi operationis expressio.

Dicit ergo :

" Et extendens Jesus marium. "

Alanus est organum organorum, sicut diximus in antehabitis : et significat virtutem divinam universalem et expeditissimam ad opus : et extensio illius signi- flcat virtutis processum ad actum. Quod

autem nomen Jesu interponitur, significat quod extenditur ad salutem. Matth. IX, 22, et Luc. viii, 46 : Ego cognovi virtutem de me exiisse. I Esdrae, viii, 22 : Manus Dei nostri est super omnes qui quierunt eum, Psal. cxxxvii, 7 : Super iram inimicorum meorum extendisti manum tuam, et salvum me fecit dextera tua.

Modus autem operationis exprimitur, cum dicit :

" Tetigit eum. "

Non enim potuit esse, quin ad esse tangens eum devotione operaretur deitas quae latebat in carne, sicut tactus carnis vim. regenerativam contulit aquis ex operatione deitatis.

Quaeritur autem, cum Eliseus Naaman non visu, nec tactu curaverit, sed verbo, IV Regum, v, 10, quare Christus majoris existens potentiae, non solo verbo vel etiam voluntate curaverit leprosum, praecipue hic ubi potentiam suam demonstrare voluit?

Et dicendum, quod Eliseus suae infirmitatis sibi conscius tactu curare non potuit, sed potius ad figuram misit sacramenti, in quo curatio perficitur, quod talem habere effectum ex tunc Deus praesignare voluit. Christus autem sanitatem quam dant sacramenta, sacramentis non alligavit, nec sacramenta sanitatem propria virtute efficiunt: et ideo Christus, ut hoc significaret, hic virtutem protensionis (alias, protensione) ostendit, et exhibuit: non enim in se aliter deitatem corporaliter inhabitasse significasset.

Sed adhuc objicitur, quod, Levit. XIII et XIV passim, dicitur quod qui tetigerit leprosum, immundus erit usque ad vesperam : et tunc lotus aqua ingredietur in castra. Christus autem, supra, v, 17, dixit quod non venit legem solvere, sed adimplere.

Responsio, Sicut supra docuimus,

Christus est justus, et est superjustus, quem Graeci AdminBookmark vocant : AdminBookmark

autem, sive superjustus tenet lesem ad legislatoris intentionem : et sic tenet legem ipse legislator, qui lex est viva. Cum igitur causa inhitationis de tactu leprosi fuerit ne inficeretur sanus ex leproso, et sic plures fierent immundi (cum lepra sit morbus contagiosus), superjustus eo ipso debet et potest manu tangere lepram, qua leprae morbus effugetur, et sic natura juvetur, et mundetur : et non solvit legem, sed potius superimplet legein, et sic est videre in omnibus factis Domini : et hoc est, quod ipse dixit, Joan, v, 36 : Opera quae ego facio, testimonium perhibent de me, Sed hoc perfidia excaecati Judaei non intellexerunt.

Sed adhuc contra praedicta esse videtur, quod dicit Chrysostomus, quod non tactu, sed verbo hunc curavit leprosum : sed tactum fecit, ut se super legem esse demonstraret.

Sed ad hoc dicendum, quod non propter aliud eum leprosum tetigisse, nisi ut contra legem faceret, est omnino improbabile : sed potius ex. causis supra dictis tetigit: et ideo dictum Chrysostomi sic intelligitur, quod tactum exhibuit in operatione virtutis : et haec virtus verbo dignitatis (alias, benignitatis) perfecit operationem sanitatis, dicens : " Volo. "

Ecce verbum benignitatis divinae., cum dicit :

" Volo. "

Voluntas enim Dei est semper bonum nostrum. Jerem. XXIX, 11 : Ego scio cogitationes quas ego cogito super vos, ait Dominus, cogitationes pacis, et non afflictionis. Ezechiel. XVIII, 23 : Numquid voluntatis meae est mors impii, dicit Dominus Deus ? Qualiter enim posset esse nisi de bono nostro : quia, ad Homan. XII, 2, dicitur: Probetis quae sit voluntas Dei bona, et beneplacens, et perfecta.

" Mundare. "

Ecce praeceptio, non modo praeceptum sanitatis. Et boue dicit : " Mundare, " ut intelligatur magis mundus anima quam corpore. IV Reg. v, 14: Restituta est caro ejus sicut caro pueri parvuli, et mundatus est, scilicet a lepra sua. Matth. XI, 5 : Leprosi mundantur. Psal. cii, 3 : Propitiatur omnibus iniquitatibus tuis, qui sanat omnes infirmitates tuas.

Hoc atitem jussum consequenter sequitur sanitatis perfectio : unde dicit:

" Et confestim mundata est lepra ejus. "

Tria sunt hic dicta de perfectione miraculi. Unum quidem, quod factum est. subito : et in hoc transcendit modum operis naturae, cum dicit : " Confestim. " Alterum est finis integrae sanitatis, cum dicit : " Mundata est. " Tertium est hujus sanitatis integritas in. reparatione causae, cum dicit : " Lepra ejus, " hoc est, causa leprae.

Primum est virtutis infinitae : quia probavit Aristoteles in VII Physicorum, quod " si tanta virtus movet in tanto " tempore, quod dupla movet in dimidio " illius temporis, et decupla in decima " parte temporis illius, et infinita move-" bit in nunc temporis: " et sic factum est hic. Genes. xviii, 14 : Numquid Deo quidquam est difficile ?

De secundo dicitur, Joan. VII ,23 : Totum hominem sanum feci in sabbato. Ezechiel. xxxvi, 25 : Mundabimini ab omnibus inquinamentis vestris.

De tertio nota, quod, cum lepra est corruptio vasorum quae corrumpunt nutrimentum, et convertunt ipsum in choleram nigram ex omni humore : et mundatio leprae est curatio vasorum, ne corrumpant digerendo nutrimentum, sed potius ad statum sanae digerant complexionis : et in hoc notatur, quod ta- ctus exterior, et verbum exterius sonans interiora penetravit. Ad Hebr. IV, 12 : Vivus est sermo-Dei, et efficax, et penetrabilior omni gladio ancipiti : ei.pertingens usque ad divisionem animae ac spiritus, compagum, quoque ac medullarum, ei discretor cogitationum et intentionum cordis. Sic ergo tactus factus est, ut deitas in eo corporaliter habitare demonstraretur. Verbum autem dictum est, ut turbae adstanti potestas ejus significaretur. Joan. XII, 30: Non propter me haec vox venit, sed propter vos. Sanitatis autem praeceptio facta est, ut Dominus et creator naturae significaretur. Sanitatis autem perfectio secuta est, ut Dominus Redemptor hominum venisse probaretur.

" Et ait illi Jesus : Vide, nemini dixeris : sed vade, ostende te sacerdoti, et offer munus, quod praecepit Moyses, in testimonium illis. "

Hic agitur de conservantibus sanitatem adeptam, ne redeat infirmitas. Sicut enim natura quando dat sanitatem, confortat eam, ne alterationibus sequentibus destruatur : ita etiam facit hic auctor naturae Dominus dans praecepta conservandae sanitatis. Joan. v, 14 : Ecce sanus factus es : jam noli peccare, ne deterius tibi aliquid contingat.

Ad hoc autem tria dat praecepta, quorum primum est humilitatis et cautelae, cum dicit : " Vide, nemini dixeris " Secundum est divini cultus et obedientiae, ibi, " Sed vade, ostende te sacerdoti. " Tertium autem est gratiarum actionis et reverentiae, ibi, " Et offer munus. "

Primum est ergo praeceptum humilitatis secundum. Augustinum, et cautelae secundum Chrysostomum. Ut enim vere dicit Augustinus, " de bonis a Deo per" ceptis non oportet gloriari, nec jactare cc ea in publico, " sicut dicit Apostolus, II. ad Corinthios, XII, 1 : Si gloriari opor-tel (non expedit quidem). Et Ezechias thesaurum ostendens perdidit eum, et regnum . Matth. xiii, 44 : Quem qui invenit homo, abscondit. Job, IV, 12 : Ad me dictum est verbum absconditum, et quasi furtive suscepit auris mea venas susurri ejus.

Sed contra hoc Addetur esse, quod dicitur, Marc. I, 45, quod iste leprosus egressus caepit praedicare et diffamare sermonem, ita ut jam non posset introire manifeste in civitatem, sed foris in desertis locis esset : et conveniebant ad eum undique. Et videtur bene fecisse iste, quia dicitur, Tob. XII, 7 : Opera Dei revelare et confiteri honorificum est. Iste autem confessus fuit opera Dei, non ad. laudem suam, sed ad gloriam Dei. Isa. XII, 5 : Annuntiate hoc in universa terra.

Responsio. Dicendum, quod in veritate Dominus intendit, quod iste gloriam propriam non quaereret de hoc quod dignus habitus esset a Domino prae militis aliis leprosis ut curaretur : quia hoc esset jactantiae : sed opus divinae potentiae ad hoc factum fuit, ut potentia innotesceret, et praedicaretur : et hoc fecit iste. Primum autem cavit, et ideo inobediens non fuit.

Cautelae etiam fuit istud praeceptum secundum Chrysostomum. Et hoc notatur ex ordine istorum praeceptorum, quia primum est : et ideo non tenebat, nisi donec se ostenderet Sacerdotibus : quia si ante praedicasset miraculum, cum jam conceperint Principes Sacerdotum odium contra Christum, non recepissent eum ad judicium emundationis, sed dixissent eum adhuc esse immundum : et tunc tantum non valuisset praedicatio leprosi, quia calumniam habuisset miraculum, Sacerdotibus dicentibus quod non esset vere mundatus : quia lepra est morbus, qui non de facili cognoscitur, nisi multum processerit in destructionem membrorum. Sed postquam Sacerdotes eum judicaverunt mundum, et muniis testificans munditiam receperunt, incontradicibile fuit miraculum, et tunc valuit praedicatum (alias, praedicatio). Proverb. 1, 4 : Ut detur parvulis astutia, adolescenti scientia et intellectus. Augustinus in primo libro de Trinitate : " Gratanter " recipit osculum columbinum dulcissi-" ma charitas : dentem autem caninum " vel retundit solidissima veritas, vel " evitat cautissima humilitas. "

" Sed vade, ostende te sacerdoti. "

Ecce praeceptum divini cultus, et obedientiae : hoc enim praeceptum est, Levit. XIV, 2. Et pertinebat ad cultum Dei. Nec adhuc passus fuit Christus, ut ista essent mortua, sed adhuc in statu erant : et ideo oportet adhuc haec tenere, quantum ad emundatum, licet Christus legi non subderetur. Praeterea, utile fuit ad miraculum testificandum, sicut jam dictum est : et ideo dicit Marcus, quod dixit ei : Vade, ostende te Principi Sacerdotum : quia ab illis magis valuit testimonium. Unde, Joan. XI, 47 : Quid facimus, quia hic homo multa signa facit ? Act. IV, 16 : Quoniam quidem notum signum factum est per eos omnibus habitantibus Jerusalem : manifestum est, et non possumus negare.

Hoc etiam allegorice accipitur, quod etiamsi aliquis curatus sit a Deo a lepra peccati per compunctionem, quod adhuc tenetur ostendere se sacerdotibus per confessionem. Jacob. v, 16 : Confitemini alterutrum peccata vestra, ei orate pro invicem ut salvemini.

" Et offer munus. "

Ecce tertium praeceptum gratiarum actionis et reverentiae. Tangit autem tria : oblationem muneris, justitiam oblationis, et finem. Oblationem, cum dicit : " Et offer munus, " Isa. XIX, 21 : Colent cum in hostiis ei in muneribus.

Justitiam tangit, cum dicit: " Quod praecepit Moyses. " Eccli. XXIV, 33 : Legem mandavit Moyses in praeceptis justitiarum. Finem tangit, cum dicit : " In testimonium illis, "

Et est constructio : Offer illis munus in testimonium tuae curationis, hoc est, ut sint testes quod sis curatus. Job, x, 17 : Instauras testes tuos contra me. Testimonium enim ab adversariis laudabile est. Augustinus tamen legit istud, " in testimonium illis, " hoc est, contra eos, qui si non credunt, justius damnentur. Deuter. XXXI, 26 : Tollite librum istum, et ponite eum in latere arcae faederis Domini Dei vestri, ut sit ibi contra te in testimonium. Numer. xvii, 10 : Refer virgam Aaron in tabernaculum testimonii, ut sit ibi in signum rebellium filiorum Israel.

" Cum autem introisset Capharnaum. "

Secundum est potentiae divinae demonstrativum. Quod factum est in restitutione duobus (alias, duorum), in quibus animatum ab inanimato maxime diffinitur differre, et quae sunt praecipua opera sensibilis animae. Paralysis enim quod est emollitio nervorum, per hoc quod replet nervos, impedit viam sensus, et insensibilitatem inducit : et per hoc quod emollit, inducit virtutis motivae detrimentum : quia illa vult habere viam siccam et duram, eo quod non est receptiva formarum sensibilium, sicut vis sensitiva, sed potius activa, et actio potentiae activae melioratur sicco : quia humidum non est instrumentum actionum, sed cedit in seipsum, et patitur magis a contrario. Per hoc autem quod humor paralyticus replendo distendit nervos in latum, contrahit eos a longitudine debita : et tunc virtus naturalis nititur eos distendere ad debitum situm : et sic ex lucta morbi et naturae tremor membrorum inducitur, et aliquando tortura magna et valde sensi-

bilis afflictionis, praecipue si humor dissolvens et emolliens calidus fuerit : et talem passionem iste paralyticus sustinuisse videtur. Haec autem dicta sint, ut ex magnitudine morbi magnitudo appareat divinae potentiae curantis.

Dicuntur autem hic tria : quorum primum est id quod est ad miraculi perfectionem inclinativum : secundum autem, laus fidei centurionis, ibi, v. 8 : " Respondens centurio, ait illi, etc. " Tertium est perfectio miraculi, ibi, v. 13 : " Et dixit Jesus centurioni. "

In primo ho rum duo continentur, quorum primum est enumeratio eorum quae ad faciendum miraculum inclinabant : secundum autem, promissio miraculi faciendi, ibi, v. 1 : " Et ait illi Jesus, etc. "

Tria autem sunt ad miraculum faciendum inducentia: primum, loci solemnitas et intercedentium multitudo, quia ibi multos aedificare potuit : et secundum, personae rogantis devotio et dignitas : et tertium, ejus qui patiebatur miserabilitas. Et haec patent in littera.

De primo dicit :

" Cum autem introisset Capharnaum. "

In quo duo notantur, loci scilicet solemnitas, et intercedentium multitudo. Unde, Luc. VII, 3 et seq, dicitur, quod misit ad eum. seniores Judaeorum, qui rogabant pro eo, dicentes : Quia dignus est ut hoc ei praestes. Diligit enim gentem nostram, et Synagogam ipse aedificavit nobis. Quoniam, ut Ptolomaeus dicit in Almagesti principio, quod " inter-" cessor est petentis ala. " Locus igitur per metonymiam hic ponitur pro his qui in loco interccdebant. Quod. Christus voluit, ut solemnius, et per consequens utilius esset miraculum. Propter quod etiam, Luc. IV, 23 : Quanta audivimus facta in Capharnaum, fac et hic in patria tua. Joan. VII, 4 : Nemo quippe in abscondito quid facit, et quaerit ipse in palam esse:haec si facis, manifesta teipsum mundo.

" Accessit ad eum centurio, rogans eum. "

Istud est secundum, ubi ponitur personae rogantis dignitas et devotio. Et tanguntur hic tria : appropinquatio devotionis, dignitas appropinquantis, et supplicitas exorantis.

De primo dicit :

" Accessit. "

Jacob. IV, 8 : Appropinquate Deo, et appropinquabit vobis.

Sed contra, Luc. VII, 7, dicit centurio : Meipsum non sum dignum arbitratus ut venirem ad te. Et dicitur ibi, quod misit ad eum Judaeorum seniores.

Responsio. Dicendum, quod primo non venit, sed accepta fiducia, postea venit per seipsum : et unum narrat Lucas, alterum autem Matthaeus.

" Centurio, "

Ecce dignitas. Qui centum milites sub se habuit centurio cohortis unius dicebatur. Isa. xlv, 14 : Viri sublimes ad te transibunt , ei tui erunt,

" Rogans eam. "

Ecce supplicitas orationis : et in hoc commendatur centurio, quod tantum rogavit pro puero, hoc est, pro servo. Commendatur autem de humilitate, et de affectu compassionis, et de fidelitate ad servum.

De humilitate, quia dicit Chrysostomus, quod " in corde recognovit eum esse " fratrem, et apud Deum non esse di-" stantia inter dominum et servum. " Ad Philemonem vv. 15 et 16 : Ideo discessit ad horam a te, ut aeternum illum reciperes, jam non ut servum, sed pro servo charissimum fratrem. Ad Ephes, VI, 9:

Vos, domini, eadem facite servis, remittentes minas : scientes quia et illorum, et vester Dominus est in caelis, et personarum acceptio non est apud eum.

De compassione dicitur, II ad Corinth. XI, 29 : Quis infirmatur, ei ego non infirmor ? Ad Roman. xii, 15 et 16 : Fiere cum flentibus , Idipsum invicem sentientes.

De fidelitate dicitur, Luc. vii, 2, quod servus erat isti centurioni pretiosus. Eccli. xxxiii, 31 : Si est tibi servus fidelis, sit tibi quasi anima tua. Non fecit sicut iste Amelecita, de quo, I Reg, xxx, 13 : Dereliquit me dominus meus, quia aegrotare coepi nudiustertius : et hunc refocillavit David,

Et ideo etiam vocat eum puerum suum,

" Et dicens : Domi ne, puer meus jacet in domo paralyticos, et male torquetur. "

Hic tangitur miserabilitas illius in quo factum est miraculum. Et tanguntur quinque : destitutio infirmi, cum dicit : " Jacet. " Magnitudo languoris, cum dicit :

" Paralyticus, " Impossibilitas adjutorii, cum dicit : " In domo, " Sicut infra patebit. Vexatio ad dolorem sensus, cum dicit : " Male. " Vexatio ad dissolutionem compositionis membrorum, cum dicit : " Torquetur. "

Ante praemiserat illud, quod sonat Iidem potentiae in Salvatore, cum dixit :

" Domine, "

Cujus velle facere est. Exod. xv, 3 : Dominus omnipotens nomen ejus. Et, Apocal. XIX, 16 : Habet in vestimento et in femore suo scriptum : Rex regum, et Dominus dominantium, In quo perfectum est posse per solum imperium faciendi quod vult in creaturis sibi subjectis, Illa enim est potestas Domini verbo et imperio faciendi quod voluerit, Psal.

cxxxiv, 6 : Omnia quaecumque voluit Dominus fecit, in caelo, in terra, in mari et in omnibus abyssis.

Praemisit etiam de cura servi affectum dicens :

" Puer meus. "

Sed de hoc jam ante dictum est. Isa. viii, 18 : Ecce ego ei pueri mei, quos dedit mihi Dominus.

" Jacet, "

Ecce destitutio infirmitatis. Quidam enim adhuc non victi infirmitate ista ambulant, et stant : et quidam minus sustentati se trahunt potius quam ambulent : quidam autem magis victi sedent : iste autem omnino destitutus jacet. Psal. xl, 4 : Universum stratum ejus versasti in infirmitate ejus. Unde, Joan. v, 3, dicitur, quod in his jacebat multitudo magna languentium.

" Paralyticus. "

Ecce languoris difficultas : quia quasi incurabilis est ista infirmitas. III Reg, XVII, 7 : Erat languor fortissimus, ita ut non remaneret in eo halitus. Eccli. x, 11 : Languor prolixior gravat medicum.

" In domo. "

Ecce impossibilitas adjutorii. Jam enim desperans de adjutorio retraxerat se in domum, ubi nihil nisi mortem exspectaret. Eccli. xxx, 17 : Melior est mors quam vita amara : et requies aeterna, supple, in sepulcro, quam languor perseverans,

" Et male. "

Quoad vexationem sensus. Simile, Matth. xv, 22 : Filia mea male a daemonio vexatur.

" Torquetur, "

In tortum contrahitur inordinate et distenditur. Thren. 1, 12 : Attendite, et videte si est dolor sicut dolor meus. Psal. xxxvii, 7 : Miser factus sum, et curvatus sum usque in finem : tota die contristatus ingrediebar.

Et attende, quod tantae est humilitatis iste, quod petere non audet : et tantae fiduciae de misericordia Domini, quod non nisi exponit ei miseriam pueri : et tantae discretionis, quod exaudire si expedit, vel non exaudire si non expedit, relinquit judicio Domini : et his tribus de causis non format petitionem.

" Et ait illi Jesus : Ego veniam, et curabo eum. "

Ecce pars, in qua est miraculi perficiendi promissio. Et tanguntur tria : quorum primum est benigna allocutio Domini, quam centurio meruit ex devotione : secundum, promissio personalis visitationis, quam meruit ex humilitate : tertium est sponsio curationis servi, quam meruit ex supplicatione.

Dicit ergo primo de allocutione :

" Et ait illi Jesus. "

Quia enim devote alios miserat, seipsum, venire reputans indignum, sibiipsi meruit loquentem audire Dominum. Numer. xii, 8, dicit Dominus de Moyse : Ore ad os loquor ei, et palam, etc. Loquebatur ei ore ad. os. Exod. xxxiii, 14 : Loquebatur Dominus ad Moysen facie ad faciem, sicut solet loqui homo ad amicum suum,

" Ego veniam. "

Ecce promissio visitationis. Psal. lxxix, 3 : Excita, Domine, potentiam tuam, et veni, ut salvos facias nos.

Sed contra : Non legitur venisse per- sonaliter. Dicendum, quod personaliter venit : quando secundum praesentiam

suae deitatis per beneficium curationis se praesentem exhibuit. Osee, VI, 3: Venietquasi imber nobis temporaneus et serotinus terrae.

" Et curabo eum. "

Sponsio est beneficii sanitatis. Osee, XIV, 5 : Sanabo contritiones eorum : diligam eos spontanee, quia aversus est furor meus ab eis. Eccli. v, 4 : Curavit gentem suam, et liberavit eam a perditione." Et respondens centurio, ait: Domine, non sum dignus ut inires sub tectum meum : sed tantum die verbo, et sanabitur puer meus. "

Hic incipit pars quae est de (aude centurionis. Et dividitur in duo : in quorum primo ponitur de causa laudis : et in secundo, ponitur ipsa laudatio, ibi, v. 10 : (c Audiens autem hoc Jesus. "

Et tanguntur duo : primum est accepta fiducia ex. allocutione Domini, quae ostenditur in verbis Evangelistae, cum dicit :

" Respondens centurio, ait. "

Ad Romam. IX, 20 : 0 homo, tu quises, qui respondeas Deo ? Et ideo intelligitur, quod praecedentia verba per intercessores proposuit, sed modo accepta fiducia per seipsum respondit.

Secundum est ipsa responsio : et in hac quatuor continentur : quorum primum est humilis suae indignitatis recognitio : secundum est facilis et ad nutum virtutis Dei operatio : tertium, creaturae ad Creatorem secundum obedientiam plena et cum effectu.subjectio : quartum, hujus per simile persuasio.

In primo autem horum rursum duo

continentur : quorum primum est suae ad Dominum recognitio indignitatis : secundum est in usu rerum hujus mundi parcitas sustentationis, De primo dicit :

" Domine, non sum dignus. "

I Petr, v, 6 : Humiliamini sub potenti manu Dei, ut vos exaltet in tempore visitationis. Jacob. IV, 6 : Humilibus dat gratiam.

" Ut intres sub tectum meum. "

Ecce quam parca sustentatio ex usu rei familiaris. Princeps enim existens, habitationem non vocat domum, sed tectum, quod solum est defendens ab incommodis aeris : nec palatium puto eum habuisse, qui apud Dominum quem libenter honorasset, et quem nihil latere potavit, non nisi de tecto facit mentionem : jam imitans ipsum Dominum, qui reclinatus, cum nasceretur, fuit in praesepio, quia non erat ei locus in diversorio. Jerem. XXII, 14 : Vae... qui dicit: aedificabo mihi domum latam, et coenacula spatiosa : qui aperit sibi fenestras, et facit laquearia cedrina, fingitque sinopide.

" Sed tantum dic verbo. "

Ecce recognoscit facilem ad nutum virtutis Dei esse operationem. Ex plena fide enim scivit jam illud Sapient. xviii, 15 : Omnipotens sermo tuus, Domine, de caelo a regalibus sedibus venit. Et, ibidem, XVI, 12 : Neque herba, neque malagma sanavit eos : sed tuus,Domine, sermo, qui sanat omnia. Psal. cxlviii, 5 : Ipse dixit, et facta sunt,

" Et sanabitur puer meus. "

Credidit iste tantum subjectionis quamlibet habere creaturam ad Deum, quod verbo suo simplici omnis mutatio fieret in creaturis et ad vitam et ad mortem.

Job, v, 18 : Ipse vulnerat, et medetur : percutit, et manus ejus sanabunt. Jerem. XVII14:Sana me, Domine, et sanabor : salvum me fac, et salvus ero,

" Nam et ego homo sam sub potestate constitutas, habens sub me milites : et dico huic : Vade, et vadit : et alii: Veni, et venit : et servo meo : Fac hoc, et facit. "

Ecce persuasio per (alias, secundum) similitudinem. Et secundum Chrysostomum, attenditur similitudo inter potestatem Christi, in quantum homo est, et potestatem centurionis. Quia sicut centurio sub potestate erat Imperatoris, vel praesidis, vel alterius cujuscumque secundum ordinatam potestatem : ita potestas Christi hominis erat sub potestate Patris. Et sicut non praejudicabat potestas superior in centurione potestati inferiori, quominus militibus jubendo diceret : Vade, vel Veni : ita non praejudicabat potestas Patris potestati Christi, quominus posset praecipere Angelis, quibus disperserat ministeria hominum, et per eos frequenter perficit corporales sanitates hominum, sicut, Joan.v, 4, descendit Angelus movens aquam : et tunc sanabatur qui primus descendit in aquam.

Adhuc, ex superiori potestate non praejudicabatur centurioni, quin praeciperet servis de faciendo, vel non faciendo : et similiter potestas superior Patris non praejudicabat Christo, quin ad nutum praeciperet creaturis corporalibus de omni eo quod vellet ad sanitatem, et (alias, vel) aegritudinem., et ad vitam, et ad mortem. Et in his notatur, quod non solum magnam et humilem, sed valde habuit iste fidem distinctam.

Quatuor ergo notantur in ista similitudine : in hoc enim quod dicit : " Nam et ego homo sum sub potestate constitutus, " notat similitudinem potestatis Christi ho- minis ad eam quae super eum erat, potestatem Patris. In hoc autem quod dicit : " Habens sub me milites, etc, " notatur similitudo potestatis Christi super Angelos. In hoc etiam quod dicit : " Et servo meo: Fac, etc. " notatur similitudo potestatis Christi super creaturas corporeas.

Dicit ergo :

" Nam et ego, "

In humanis, sicut tu in quantum homo es in divinis, " homo sum sub potestate " altiori " constitutus. " Psal. lxv, 12 : Imposuisti homines super capita nostra. Ad Roman. xiii, 1 : Omnis anima potestatibus sublimioribus subdita sit. De Christo autem, Joan.XIV,28: Pater major me est. Joan.v., 27 et 28 : Potestatem dedit ei, Pater scilicet, judicium facere,quia Filius hominis est. Nolite mirari hoc, etc.

" Habens sub me milites. "

Minimus centum militibus praeerat, et maximus mille. Unde etiam centurio dicebatur. De Christo autem dicitur, Job, xxv, 3 : Numquid est numerus militum ejus ? et super quem non surget lumen illius ?

" Et dico huic : Vade, et vadit : et alii : Veni,et venit. "

Notat similitudinem euntium et redeuntium Angelorum ad Deum cum votis hominum : et ad homines cum gratia et illuminatione divina, sicut dicitur, Joan. 1, 51 : Videbitis... Angelos Dei ascendentes et descendentes supra filium hominis, sicut patet in principio Zachariae, 1 et II passim.

" Et servo meo : Fac hoc, et facit. "

Notat qualiter servilis creatura, quae est corporea, subjicitur Creatori. Psal.

VIII, 8 : Omnia subjecisti sub pedibus ejus, oves et boves, etc Esther, XIII, 11 : Dominus omnium es, Psal. cxxii, 2 : Ecce sicut oculi servorum in manibus dominorum suorum, etc,

" Audiens autem Jesus miratus est, et sequentibus se dixit : Amen dico vobis, non inveni tantam fidem in Israel, "

Hic ponitur ipsa laudatio. Et dicuntur hic duo : quorum primum est de admiratione auditus fidei : secundum autem est de ipsa laude, ibi, " Amen dico vobis, etc. "

" Audiens Jesus miratus est. "

Sed de primo est objectio, qualiter Christus audiens admiratus sit, qui omnia scivit, antequam audiret, et de nullo admirari potuit : quia admiratio est stupor quidam in eo, quod ita magnus est, quod ultra facultatem cognitionis et operis ejus est qui admiratur : et nihil ita excedit Christi facultatem.

Et dicendum ad hoc, quod duplex scientia est in Christo : una quidem infusa sibi a Patre secundum hominem : et altera, in qua natus est a Patre secundum Deum : et secundum neutram istarum ex auditu admirari potuit. Est autem adhuc in ipso scientia experimentalis, qua audivit quod ante per illum modum nescivit, licet alio modo sciverit : et de hac dicitur, quod audivit. Admiratio autem sua non fuit stupor cordis, ut in nobis, sed potius ostensio, qua aliis ostendit esse virum mirabilem in hoc quod ad modum, mirantis se habuit. Simile huic dicitur, II Machab. VII, 20 : Supra modum autem mater mirabilis, et bonorum memoria digna. Isa. lx, 5 : Mirabitur et dilatabitur cor tuum, quando conversa fuerit ad te multitudo maris, fortitudo gentium venerit tibi. Iste enim

Princeps gentilis de fortitudine gentium advenit, sicut et tres Magi.

Et ideo subjungit de ipsa laude : et primo tangit apud quos laudavit, dicens :

" Et sequentibus se dixit. "

Cum autem non dicantur eum sequi nisi discipuli, quaeritur quare non laudavit eum apud omnes, sed. apud discipulos tantum. Et ad hoc dicendum, quod si hoc verbum in commune (alias, communi) protulisset, multos turbasset Judaeorum, eo quod fidem Gentilis fidei eorum praetulisset : et hoc facere noluit. I ad Corinth. X, 32 et 33 : Sine offensione estote Judaeis, et Gentibus, et Ecclesiae Dei: sicut et ego per omnia omnibus placeo, non quaerens quod mihi utile est, sed quod multis, ut salvi fiant.

Deinde ponit laudem et dicit tria : primo enim tangit laudem istius de fide : secundo, praedicit vocationem gentium futuram per Apostolos : tertio, praedicit futuram excaecationem et ejectionem futuram Judaeorum.

De primo dicit :

" Amen dico vobis, etc. "

Quod confirmatio est sermonis, sicut patet ex praehabitis. " Non inveni tantam fidem in Israel, " Ad Romam I, 18 :

Gratias ago Deo meo per Jesum Christum pro omnibus vobis, quia fides vestra annuntiatur in universo mundo. Eccli. xlv, 4 : In fide et lenitate ipsius sanctum fecit illum, et elegit eum ex omni carne.

Sed videtur dubitabile dictum : quia in Israel invenit fidem Patriarcharum et Prophetarum, quae major fuit quam istius. Si autem dicas cum Glossa, quod loquitur secundum praesentem statum, Contra : Secundum statum praesentem invenit fidem Apostolorum et gloriosae virginis Mariae.

Ad hoc dicendum, quod fides dicitur magna dupliciter, intensive scilicet et facilitate credendi. Et bene potest esse quod intensive majorem invenerit in quibusdam Judaeis secundum statum praesentem, sed quoad facilitatem credendi non invenit tantam. : quia Judaei inducti et edocti per Scripturas crediderunt, iste autem non. Vel dicatur, quod non includit eos quibus loquebatur, sed alios de Israel, sicut consuetum est, cum dicimus quibusdam fidelibus Judaeis, non inventa est tanta fides in Judaeis, quanta in gentibus. Et ideo Judaei dicuntur faeces : quia eliquatis electis fidelibus, alii quasi nihil rationis, et omnino nihil fidei habuerint. Isa. xlix, 6 : Parum est ut sis mihi servus ad suscitandas tribus Jacob, et faeces Israel convertendas : ecce dedi te in lucem gentium, ut sis salus mea usque ad extremum terrae, De his ergo faecibus hic loquebatur,

" Dico autem vobis, quod multi ab Oriente et Occidente venient, et recumbent cum Abraham et Isaac et Jacob in regno caelorum, "

Ecce subjungit de futura gentium vocatione. Dicit autem tria, multitudinem videlicet undecumque venientium, et quietem eorum in promissionibus Patrum, et collectionem eorumdem in unum Christi regnum.

Multitudinem autem venientium describit dupliciter : a multitudine, cum dicit :

" Multi. "

Isa. lx, 4 : Leva in circuitu tuo oculos tuos, et vide : omnes isti congregati sunt, venerunt tibi. Jerem. XXXI, 8 : Inter quos erunt caecus et claudus, praegnans et pariens simul, cadus magnus revertentium huc.

Deinde tangit adversitatem locorum de quibus veniunt, cum dicit :

" Ab Oriente et Occidente. "

Isa. xliii, 5 et 6 : Ab Oriente adducam semen tuum, et ab Occidente congregabo te. Dicam Aquiloni : Da : et Austro : Noli prohibere. Jerem. XXXI, 8 : Ecce ego adducam eos de terra Aquilonis, ei congregabo eos ab extremis terrae,

Sed tunc quaeritur, quare non nominat nisi duas plagas caeli, cum alibi dicat, a quatuor ventis caeli esse congregandos .

Ad hoc dicendum, quod in caelo est duplex Oriens, et duplex Occidens, secundum motum rectum videlicet circuli aequinoctialis, et secundum motum obliquum circuli signorum. Secundum motum rectum circuii aequinoctialis oritur sol et quaelibet stella super circulum horizontis, quando in mane emergit, et occidit in sero sub eodem, quando declinat ad occasum : et secundum hanc distantiam duorum punctorum tota terrae longitudo distinguitur. Secundum motum autem obliquum oritur sol et caeterae stellae, quando ascendere incipiunt a puncto Capricorni, et continue ascendunt a meridie in aquilonem super polos orbis signorum rotati, donec perveniunt ad punctum Cancri in aquilone : decidunt autem, quando descendunt a puncto Cancri in aquilone continue rotati usque ad punctum Capricorni in meridie : et secundum haec duo puncta, distinguitur caeli et terrae longitudo et latitudo : et secundum hoc in communi sumendo, Oriens et Occidens intelligitur totius terrae longitudo. Apocal. VII, 9 : Vidi turbam magnam, quam dinumerare nemo poterat, ex omnibus gentibus, et tribubus, et populis, ei linguis, stantes ante thronum.

Aliter potest dici, sed non ita conve- nienter, quod tota terrae longitudo quae est inter Oriens et Occidens, habitatur : sed non tota latitudo, quae est inter Meridiem et Aquilonem, habitabilis est : sed tantum cl.im.atum latitudo, quae septem et parum ultra tunc sunt deprehensa : et ideo tangit puncta longitudinis. Malach. I,11 : Ab ortu solis usque ad occasum magnum est nomen meum in gentibus, et in omni loco sacrificatur et offertur nomini meo oblatio munda. Psal. CXII, 3 : A solis ortu usque ad, occcasum laudabile nomen Domini.

" Et recumbent cum Abraham et Isaac et Jacob."

Recubitus iste dicit quietem in promissionibus Patrum : quia in his tribus perfecta promissio de semine nascituro, sicut diximus in principio hujus libri , quia in Abraham facta est promissio, in isaac autem distinctio eorum quae ad promissiones pertinent, in Jacob autem pertinentium ad promissionem plena benedictio. Et quia haec exiguntur ad promissionem, ideo hos tres commemorat prae aliis. Ad Ephes, iii, a et 6 : Revelatum est sanctis Apostolis ejus et prophetis in Spiritu, gentes esse cohaeredes, et concorporales, et comparticipes promissionis ejus in Christo Jesu per Evangelium. Ad Roman. xv, 8 et seq. : Dico Christum Jesum ministrum fuisse circumcisionis propter veritatem Dei, ad confirmandas promissiones patrum, : gentes autem super misericordia honorare Deum, sicut scriptum est : Propterea confitebor tibi in gentibus, Domine, et nomini tuo cantabo. Et iterum dicit : Laetamini, gentes, cum plebe ejus.

" Filii autem regni ejicientur. "

Hic dicit futuram Judaeorum ejectionem. Et hic dicit tria : naturam, ejectio- nem a praemissis, et miseriam loci in quem projicientur.

Naturam tangit, quando dicit :

" Filii autem regni, "

Hoc est, nati in regnum ex haereditate Patrum, si non degenerassent. Ad Roman. XI, 28 : Secundum electionem, charissimi propter patres. Ab hac autem generatione degeneraverunt, sicut dicitur, Isa. 1, 4 : Vae genti peccatrici, populo gravi iniquitate, semini nequam, filiis sceleratis ! dereliquerunt Dominum, blasphemaverunt sanctum Israel, abalienati sunt retrorsum,

" Ejicientur "

Ecce expulsio contra spem promissionum. Psal. v, 11 : Secundum multitudinem impietatum eorum expelle eos, quoniam irritaverunt te, Domine. Jerem. xxiii, 33 et 34 : Vos estis onus, Domini scilicet : projiciam quippe vos, dicit Dominus. Et propheta, et sacerdos, ei populus qui dicit : Onus Domini, etc.

" In tenebras exteriores : ibi erit fletus et stridor dentium. "

Hic determinat miseriam in quam projicientur. Et sunt tres : et quarta praesupponitur tamquam harum trium causa.

Tenebrae autem exteriores sunt tenebrosus carcer inferni.: fletus significat fumum incendii : et stridor dentium algorem gelicidii.

His praesupponuntur tenebrae interiores excaecati animi, sive cordis, de quibus dicitur, Isa. VI, 10 : Excaeca cor populi hujus, et aures ejus aggrava, et oculos ejus claude : ne forte videat oculis suis, et auribus suis audiat, et corde suo intelligat, et convertatur, ei sanem eum. Sapient. XVII, 3 : Dum putant selatere in obscuris peccatis, tenebroso oblivionis velamento dispersi sunt, paventes horrende, ei eum admiratione nimia perturbati.

" In tenebras exteriores. "

Ab his ergo, et cum his, et in his tenebris, " ad exteriores " aeterni carceris "tenebras " projicientur. Isa. lx, 2 : Ecce tenebrae operient terram, et caligo populos. Hoc enim de terra infernali est dictum, ubi nec lux est corporalis, nec lux spiritualis. Thren. iii, 2 : Me minavit, et adduxit in tenebras, et non in lucem. Job, III, 6 : Noctem illam, tenebrosus turbo possideat , Et, supra, v. 4 : Non illustretur lumine,

" Ibi erit fletus. "

Contra : Fletus lacrymarum non est sine corporis resolutione : corpus autem quod resolvitur in parte, resolubile est in toto : et sic possunt consumi mali in inferno.

Si forte dicatur, quod intelligitur de fletu spirituali, Contra : Glossa dicit hic, quod per hoc intelligitur vera resurrectio corporum.

Ad hoc dicendum, quod ad litteram intelligitur de fletu oculorum. Sed in fletu sunt tria : quorum unum est constrictio cordis ex tristitia et sensu poenae : alterum est causatum ab illo, quod est constrictio panniculorum cerebri, ex cordis constrictione proveniens : quia panniculi cerebri per telas et nervos et arterias et venas concurvantur ad cor : et cum cor extremitates suorum ventriculorum constringit, tunc attrahit panniculos cerebri et comprimit cerebrum, et caetera membra, in quo (alias, quo) panniculi et venae et nervi diffunduntur : et ex hoc tertio consequitur inordinata distractio figurae et situs membrorum in facie : et haec tria sunt in fletu infernalium. Sed quartum (quod est lacrymatio, quae provenit ex, hoc quod quando cere- brum comprimitur, exprimitur ab eo humidum aqueum, seu humor aqueus qui distillat per oculos) hoc non erit meo judicio in inferno. Matth. XIII, 42 : Mittent eos in caminum ignis. Ibi erit fletus et stridor dentium. Apocal. XVIII, 9 : Flebunt, et plangent se super illam omnes reges terrae qui cum illa fornicati sunt, et in deliciis vixerunt.

" Et stridor dentium. "

. Stridor dentium provenit ex frigore, sicut et aliorum tremor membrorum. Cum enim frigus constringit nervos et contrahit, virtus naturalis eosdem distendit : et ex pugna quae est inter contrahens et distendens, ex duobus motibus tremor accidit : et ille in dentibus est stridor, et in aliis membris est tremor. Job, XXIV, 19 : Ad nimium calorem transeat ab aquis nivium. Et sicut libidini debetur calor ignis, ita frigiditati destitutorum a charitate debetur frigus algoris per paenam respondentem. Matth. XXIV, 12 : Sicut frigidam fecit cisterna aquam suam, sic frigidam fecit m a Ii I ia m s u a m.

Sed objicitur, quia licet in excellentia duorum contrariorum sit afflictio, tamen in medio misturae amborum est contemperatio et delectatio. Cum igitur transeant ab excellentia unius ad alterum, sicut dicitur, Job, XXIV, 19, in medio delectabuntur. Quod falsum est.

Et dicendum ad hoc, quod calor et frigus non affligunt in ratione qualitatum elementalium, sed potius in virtute justitiae vindicantis : et ideo virtutes illius habent in se : et ideo per extremorum excellentias intensas et exacutas ad acerbitatem tantae vindicationi competentem, agit tam in animas quam in corpora damnatorum. Et exemplum hujus est in calore digestivo animalium, qui licet sit calor ignis, non tamen agit ad modum caloris ignis, sed ad modum animae quae movet ipsum tamquam instrumentum. Sapient, XVI, 24 : Creatura, enim tibiFactori deserviens, exardescit in tormentum adversus injustos : et lenior fit ad bene faciendum pro his qui in te confidunt. Sapient. v, 18 : Accipiet armaturam zelus illius, et armabit creaturam, ad ultionem inimicorum,

" Et dixit Jesus centurioni : Vade, et sicut credidisti fiat tibi. Et sanatus est puer in illa hora. "

Hic agitur de perfectione miraculi :

merito enim, tantae fidei et humilitatis et devotionis et curae domesticorum et inferiorum suorum, " dixit Jesus centurioni : Vade, et sicut credidisti, fiat tibi. "

Duo dicit : meritum sanitatis, et affectum.

De merito sanitatis tria dicit, scilicet profectum in fide incepta, fidem, et praeceptum affectus futuri.

De primo dicit :

" Vade. "

Hoc est, in hac fide, quam habes profice : quoniam in corporalibus super spiritualia sunt accipienda. Psal. lxxxiii, 8 : Ibunt de virtute in, virtutem. Luc. vii, 50 : Fides tua te salvam fecit : vade in pace. Psal. lxxxviii, 16 : In lumine vultus tui ambulabunt. Isa, ii, 3 : Ibunt populi multi, et dicent : Venite, et ascendamus ad montem Domini,

" Sicut credidisti, "

Hoc est, quod absens curare possem praesentia deitatis. Non sicut ille regulus, de quo habetur, Joan. iv, 6 et seq, qui nisi Dominus corporaliter descenderet, non credebat quod sanare posset. Luc. xvii, 6 : Si habueritis fidem sicut granum sinapis, dicetis huic arbori moro : Eradicare, et transplantare in mare : et obediet vobis,

Sed. quaeritur, quare effectus hujusmodi miraculorum non ita attribuitur charitati, vel spei, sicut fidei ? Ad hoc dicendum, quod sola fides est ex auditu : et ideo ex parte illa quaerit persuasionem : clini autem auditus sit de supernaturalibus, oportet quod inductivum et persuasivum ejus sit per supernaturalia : spes autem et charitas non sunt ex auditu, sed sunt affectiones simplices : et ideo persuasiva habere non possunt.

" Fiat tibi. "

Matth. xv, 28 : O mulier, magna est fides tua : fiat tibi sicut vis. Luc. i, 45 : Beata quae credidisti, quoniam perficientur ea quae dicta sunt tibi a Domino,

" Et sanatus est puer in illa hora. "

" Nescit enim tarda rerum molimina " Spiritus sancti gratia, " ut ait Gregorius. Jerem. xxx, 17 : Obducam cicatricem tibi, et a vulneribus tuis sanabo te. Jerem. xxxiii, 6 : Ecce ego obducam eis cicatricem et sanitatem, et curabo eos.

" Et cum venisset Jesus in domum Petri, vidit socrum ejus jacentem, et febricitantem.

Et tetigit manum ejus, et dimisit eam febris. "

Hic incipit agere de ostensione magnitudinis potentiae divinae in restitutione spiritus et caloris vitalis. Febris enim est calor extraneus accensus in corde, procedens ex eo, mediantibus spiritu et sanguine, per arterias et venas in totum corpus, inflammatus ex corde inflammatione quae impedit operationes naturales. Unde patet ex corde habere hunc calorem et inflammationem : et ita esse ipsum in membro principali et instrumentis ejus praecipuis, quae sunt calor et spiritus : et in principali nutrimento, quod est sanguis : et Ita potentissimam (alias, potissimam) oportet esse virtutem quae curat hunc defectum. Est enim hic defectus in eo quod principaliter est sedes animae, quod est cor, a quo fluit actus vitae in totum corpus. Et ideo etiam anima diffinitur, quod " est principium et " causa vitae. "

Dicit autem ad ostensionem potentiae Christi quinque circa hoc miraculum : quorum primum est opportunitas loci et intercedentium, secundum autem est consideratio molestiae febricitantis, tertium est ad febricitantem cum effectu protensio virtutis, quartum est consecutus effectus sanitatis, quintum et ultimum per operationem demonstratio restituti vigoris naturalis : quae omnia patent in littera.

Objicitur autero.de ordine istorum miraculorum, quia Marc. 1, 29, et Luc. IV, 28, istud de curatione socrus Simonis ordinatur ante duo inducta : et sic Evangelistae non convenire videntur in ordine.

Ad hoc dicendum, quod Marcus et Lucas, ut puto, sequuntur ordinem historiae : quia gratia familiaritatis probabile est quod primo intraverit in domum Simonis, ut ibi instrueret et confortaret ad fidem verticem Apostolorum, cui. commissurus erat Ecclesiam, qui prae omnibus aliis prius et honorandus et instruendus et confortandus erat. Sed Matthaeus respicit ordinem, quo magis Dei potentia demonstratur, sicut diximus superius. Nec hoc oportet hic repetere. Glossa autem Augustini levem dat solutionem et simplicem, quae patet in ipsa cuilibet : et forte illa verior est omnibus aliis. Dicit igitur :

" Et cam venisset Jesus, "

Tamquam Salvator ubique circumferens effectum salutis.

" In domum Petri. "

Luc. XIX, 9 : Hodie salus huic domni facta est. Domus autem Petri dicitur, quia ibi. fuit habitatio familiae ipsius.

Dicitur autem, Marc. I, 29, quod erat domus Petri et Andreae : et quod introivit cum Jacobo et Joanne, qui jam ad familiaritatem ejus vocali fuerant.

" Vidit, etc. "

Ecce secundum, et istud videre est oculo misericordiae adspicere. Genes. XVI, 13 : Tu Deus qui vidisti me, Exod. III, 7 : Vidi affictionem populi mei.

" Socrum Petri, " et propter affinitatem discipuli esse juvandam. " Jacentem. " Ecce destitutio. " Et febricitatem. " Luc. IV, 38, dicitur, quod tenebatur magnis febribus, ut magis ad misericordiam moveretur, et magis appareret magni miraculi effectum potentia divina: et ideo voluit Christus quod sic accenderetur febris. Quia autem omnia fecit ad instructionem discipulorum : ideo, Marc. 1, 30, dicitur, quod dicunt ei de illa, : Lucae autem, IV, 38, quod rogaverunt illum proea: quia quanto beneficium magis est requisitum, tanto magis est gratum. Unde Ptolomaeus in Almagesti: " Non dis" seras nisi cum Intelligente : nec des " consilium nisi quaerenti et avide pe-" tenti. "Isa. xxxviii, 13 : Quasi leo sic contrivit omnia ossa mea, : et loquitur de magnitudine suae infirmitatis. Job, xxx, 27 : Interiora, mea efferbuerunt absque ulla requie, praevenerunt me dies afflictionis.

" Et tetigit manum ejus, "

Hoc est, elevavit eam per manum. Et istud est protensio virtutis divinae cum effectu ad febricitantem. Unde, Marc. i, 31, dicitur sic : Et accedens elevavit eam, apprehensa manu ejus. Luc. IV, 39, autem dicitur : Stans super illam, imperavit febri. Et intelligitur, quod tactu ma- nus vivificae salutis imperatum fuit ut discederet umbra mortis, quae est febris. Act. IX, 41 : Dans illi manum, erexit eam, etc.

" Et dimisit eam febris. "

Ecce effectus salutis, Luc. XIII, 12 : Mulier, dimissa es ab infirmitate tua. Joan. IV, 52 et 53, simile est huic : Fieri hora septima reliquit eum febris. Cognovit ergo pater quia illa hora erat in qua dixit ei Jesus : Filius tuus vivit : et credidit ipse, et domus ejus tota. Ad Hebr. XI, 34 : Fide convaluerunt de infirmitate.

" Et surrexit, et ministrabat eis. "

Ecce probatio restituti vigoris per ministerium operis. Et tanguntur duo : primo, quod surrexit, contra hoc quod dicta fuit jacere : et secundo, quod illis ministravit contra hoc, quod febricilavit.

" Surrexit. "

Surrectio est sursum sui erectio, non. tam corpore, quam mente. Sic, Act. IX, 34 et 35 : aeneas continuo surrexit. Et viderunt eum, omnes qui habitabant Lyddae, et Saronae, qui conversi sunt ad Dominum. Ad Coloss.III, 1 et 2 : Si consurrexistis cum Christo, quae sursum sunt quaerite, ubi Christus est in dextera Dei sedens: quae sursum sunt sapite, non quae super terram.

" Et ministrabat eis. "

Ministerium hoc, et vigorem in probationem divinae virtutis, et officium pietatis in obsequio Christi, et hospitalitatem in procurationem Apostolorum, et humilitatem in serviendo Sanctis demonstravit. Ad Hebr. VI, 10 : Non enim injustus Deus, ut obliviscatur operisvestri, et dilectionis quam ostendistis in nomine ipsius, qui ministrastis sanctis , ei ministratis. Ministerium hujus officii quod fit in Sanctos, non solum supplet ea quae desunt sanctis, sed etiam abundat per multas gratiarum actiones in Domino . Ad Hebr. xiii, 2 : Hospitalitatem nolite oblivisci : per hanc enim, placuerunt quidam, Angelis hospitio receptis.

Sic igitur terminata est pars illa, in qua fit demonstratio divinae potestatis, per hoc quod est magna et super magna.

" Vespere autem facto, obtulerunt ei multos daemonia habentes : et ejieiebat spiritus verbo, et omnes male habentes curavit :

Ut adimpleretur quod dictum est per Isaiam Prophetam dicentem : Ipse infirmitates nostras accepit, et aegrotationes nostras portavit. "

Secundum autem est, quod oportet eam esse universalem. Demonstratur consequenter in parte, quae incipit, ibi, " Vespere autem facto. " Et ad utilitatem ipsius demonstrandam tria inducuntur : quorum primum est demonstratio potestatis universalis super adversantem spiritum universaliter : et secundum est demonstratio ipsius universaliter super impotens corpus, ibi, " Et omnes male habentes. " Tertium, probatio dictorum per Prophetiam, ibi, v. 17 : " Ut adimpleretur. "

Attendendum autem, quod universaliter potens demonstratur Christus secundum illum modum, quo secundum electionem voluntatis operans, potens demonstratur, hoc est, quod curat quotquot et quoscumque vult: et si aliquos non curat, quod illius non est causa, nisi quia non vult.

De prima harum partium dicit sic : " Vespere autem facto, etc. "

Tangit quatuor : temporis congruitatem, adstantium devotionem, miraculorum potestatem, et operis facilitatem.

De primo dicit : " Vespere autem facio, " quia in die occupatus erat verbi praedicatione, ex compassione ad ignorantiam populi : et in sero per miraculum confirmavit quae praedicaverat, et excitavit populum ad laudem Dei. Psal. xlii, 9 : In die mandavit Dominus misericordiam suam, et nocte canticum ejus. Hoc etiam tempus congruit illi tempori, quo virtus daemonum exclusa fuit, et virtus divina exaltata, quando videlicet sol verus Christus Dominus noster in passione declinavit ad. occasum. Psal. lxvii, 5 : Qui ascendit super occasum, Dominus nomen illi. Judicum, XVI, 30, Samson, qui sol fortis interpretatur, plures occidit occidens quam ante fecerat vivens.

" Obtulerunt ei multos daemonia habentes. "

Ecce offerentium devotio et adstantium, propter quorum fidem generandam, vel confirmandam facta sunt miracula. Act. v, 14 et 15 : M agis autem augebatur credentium in Domino multitudo virorum ac mulierum, ita ut in plateas ejicerent infirmos in lectulis et grabatis, ut veniente Petro, saltem umbra illius obumbraret quemquam illorum, ei liberarentur ab in firmi talibus suis,

" Et ejiciebat spiritus immundos. "

Ecce miracula faciendi potestas : virtute enim praesentiae suae ejecit spiritus immundos. Act. x, 38 : Pertransivit benefaciendo, et sanando omnes oppressos a diabolo, quoniam, Deus erat cum illo. Luc. IV, 41 : Exibant autem dae-monia a multis clamantia, et dicentia : Quia tu es Filius Dei.

Ejecit hujusmodi spiritus immundos

" Verbo. "

Et in hoc tangit operis facilitatem et modum. Psal. CIII, 7 : Ab increpatione tua fugient : a voce tonitrui tui formidabunt.

Sed incidit in (alias, hic) dubium, utrum aliquis sit a diabolo obsessus.

Et videtur, quod non : quia in anima non potest esse obsessus : eo quod, ut dicit Beda, " nihil illabitur in ani-" mam nisi Deus Trinitas. "

Adhuc, in spiritualibus quando duo sunt ejusdem simplicitatis, neutrum est in alio : diabolus autem, et anima rationalis ejusdem sunt simplicitatis, quoad hoc quod uterque est creatus spiritus, et uterque ad imaginem Dei : et uterque creatus ad hoc quod sit capax Dei : et sic neuter est in alio, et neuter potest esse in alio.

Adhuc, in corporalibus etiam quaecumque sunt ejusdem capacitatis, nullo modo sunt in se invicem : et proportionabiliter loquendo est hoc etiam in spiritualibus : anima autem rationalis ejusdem capacitatis est cum Angelo : ergo neuter istorum spirituum est in alio.

Similiter videtur, quod corporaliter aliquis non sit obsessus : si enim corporaliter aliquis esset obsessus, oporteret quod diabolus esset in corpore : et constat quod non inesset nisi sicut motor et operator sensuum et passionum et actionum corporis : et ad hoc, et secundum hoc inest anima in corpore. Neque potest intelligi, quod duae substantiae formales ad idem et secundum idem insint in aliquo, praecipue quando sunt aeque formales.

Si dicas, quod una operatur violenter, et alia naturaliter, hoc nihil est : quia operans violenter non est intra, sed sem-

1 per extra. Adhuc, operans violenter numquam operatur movendo potentiam naturae, sed semper contra hujusmodi potentiam. In his autem qui dicuntur obsessi, videmus operari visum et auditum et alios sensus et opera et passiones et actiones? quas etiam secundum naturam operantur, sed inordinate et sine regimine sunt in eis. Unde dicunt antiqui, quod anima implente corpus, mirabile videtur, si in idem corpus daemon possit ingredi : et licet videatur simplex dictum eorum, est tamen suffiilfuiii multa et forti ratione.

Responsio. Ad hoc dicendam, quod in veritate multi obsidentur secundum animam et secundum corpus a daemone : et utrumque eorum est possibile, natura ad hoc nihil contrariante. Sicut enim videmus in somno, quando spissitudo fumi elevati spiritum animalem obscurat, et caliditas ejus permiscet eum movendo inferiora ejus ad superiora I obscuritas ejus facit eum tetrum et horribilem : et ideo anima in somno fit perturbata, quod nescit judicium suum, et non videt imagines quae sunt in obscuro, etsi quae sunt, transeunt de forma in formam propter spiritus permistionem : et quando adhaerent, fiunt aliquando tetrae et horrendae, sicut in fumo melancholico : unde fiunt timores inordinati, et impeditur rationis judicium ex clausura cellularum lucis, sicut dicit Cestabon (alias, Castabon). Sic etiam fit per daemonium., et obsidet vias spiritus, et motus animalis: et confusione spiritus, et permistione, e t d e n i g ratione al iquando, ve1 i nordinata claritate ipsius, vel tenuitate et (alias, vel) subtilitate non permittit fieri iudicium rectum. Aliauando etiam cum

dictus (alias, dictis) oppilat transitum de cella in cellam : et, tunc inordinate reflectitur spiritus ad anteriora super partem aliam ejusdem spiritus qui ascendit : et ex hujusmodi redmutationibus et reflexionibus, et, ut ita dicam, refractionibus spiritus multae fiunt Angeorum forme et multae claritates, si lu- cidus est : et multae obtenebrationes, si est obscurus : et fiunt in ipso formae horribiles retractae secundum longum et latum : et sic obsidet animam in operationibus suis : et hoc sonat nomen obsessionis, quia obsessi sunt qui conclusi vias liberas exeundi et intrandi ad operationes sibi congruas non habent. Et bene concedo, quod non illabitur in animam.

Similiter dicendum, quod obsidet corpus in propriis operationibus corporis. Sic enim elevat, deprimit, ligat, et hujusmodi facit tam in toto corpore aliquando discerpendo, quam etiam in membro uno, vel pluribus violentiam inferendo. Nec ratio inducta hoc removet : sed probat quod non unitur membris sicut interior motor eorum : et hoc est concedendum-Sed sicut nos videmus, quod humor innaturalis diffusus in membro impedit operationem membri, et aliquando facit hoc qualitas, sive materia humoris, sicut dicit Galenus : ita facit daemon per operationes humorum, vel qualitatum, quarum movit semina in corpore, impediens corporis operationes, applicans membris et inviscans (alias, inviscerans) ea talibus seminibus.

Si quis autem quaerat, unde daemoni est haec potestas, Dicendum, quod aptitudinem habet ex natura : quia omnis potestas superiori potest super corporalia movendo et mutando, sicut patet in omnibus caelestibus motoribus qui nullam habent virtutem organicam : et tamen in potestate habent movere corporalia ad nutum. Et sicut nos videmus quod animae nutum sequitur motus corporis, sic etiam ex. gradu naturae aptitudinem talia movendi habet daemon : sed potestatem operandi accipit a summa potestate Creatoris, cujus est dispensatio mundi totius. Et haec est causa, quod ejecit eos verbo : ideo non oportuit eum solum verbum dicere, nisi vellet propter adstantes, ut in fide suae potestatis aedificarentur, sicut patet ex. supradictis,

" Et omnes male habentes curavit. "

Secundum est superius inductae divisionis : et hic (alias, hoc) probat utilitatem suae potestatis in corporalibus, quae supra naturae virtutem restituit sanitati. Nec est verum, quod quidam dicunt eum suam hic ostendere potestatem super spiritum humanum : eo quod Glossa facit hic mentionem de passionibus animae, quae sunt ira et odium : quia illa Glossa est moralis. Intelligendum autem est, quod generales in his curas habet tres, de quibus supra facta est mentio : quosdam enim curavit verbo et tactu, sicut leprosum : et quosdam solo verbo, sicut paralyticum : et quosdam solo tactu, sicut socrum Petri : quosdam praesens, sicut socrum Petri : quosdam autem absens, sicut paralyticum. Et causa hujus est, quia Christus est Dei virtus et sapientia : et potestas utriusque debebat manifestari.

Adhuc, Christus vere erat Deus, et vere habuit deitatem unitam carni : et haec omnia voluit innotescere hominibus. Et cum dicitur Christus sapientia, vel verbum : fuit verbum, quod est operativum, et factivum eorum. Et ideo ut in hac potestate innotesceret, quod ipse est sapientia, per quam, et in qua Deus Pater fecit mundum, quosdam verbo curavit, sic patenter operabatur. Unde dicit Ambrosius, quod " non est " miram, si sermo Dei creaturas nui-" tat, quae sermone Dei sunt creatae " et constitutae : " et ut innotesceret se esse virtutem operantem cum Patre omnia, et ubique praesentem, quosdam curavit absens : ut autem innotesceret deitatem corporaliter in carne habitantem, quosdam curavit praesens et per tactum :.in omnibus aedificans fidem, et dispensans salutem.

" Ut adimpleretur, etc. "

Ecce tertium, in quo ponit attestationem per prophetiam. Et quia est gratia, quam accepimus ex sua plenitudine, ideo dicit : " Ut adimpleretur

quod, dictum est per Isaiam Prophetam dicentem : Ipse infirmitates nostras accepit , " hoc est, abstulit. Non enim accepit, ut haberet : sed ut nos ab eis liberaret. Et vocat defectus corporis et animae, quae remittunt firmitatem virium et operationum ( alias, operationem.) naturalium absque calore innaturali : " et aegritudines nostras portavit, " hoc est, asportavit. aegritudines autem dicuntur febres : et sic in his duobus omnem naturae comprehendit defectum. Exod. xxviii, 38, Aaron iniquitates eorum portavit, qui. fuit figura Christi. Psal. xl, 5 : Sana animam meam, quia, peccavi tibi, I Petr. ii, 24 : Peccata nostra, ipse pertulit in corpore suo super lignum.

Ad hoc enim abstulit infirmitates corporis, quod sciremus, quod ablaturus erat infirmitates, hoc est, peccata mentis.

Sic ergo terminata est pars in qua suae potentiae fecit demonstrationem, in quantum loquebatur, ut habens potestatem prophetalem, quae fuit de supermundanis.

Moraliter autem leprosus corruptus nutrimento (alias, corrupti nutrimenti) ex quo provenit morpheosa varietas, et membrorum putrida corrosio, haereticum hominem significat ex corruptis interioribus suis, corrumpentem verbum et gratiam sacramentalem. : et ex hac corruptione varietas provenit duplex, vitae scilicet et fidei, una veri, et falsi alia. Hi enim in talibus variant, dum quos. dam. articulos credunt, et quosdam non : et dum quasdam virtutes sequuntur, et quasdam condemnant : ex. hoc etiam inordinata fit membrorum corrosio : et hos Christus verbo curat et tactu. : quia et exterius oportet quod confortentur per verbum, et interius tangantur per gratiam manus, hoc est, adjutorium Christi.

Paralyticus autem significat inconstantem ex longa peccati consuetudine et passionum insecutione, quod in omnibus viis sensus et motus repletur delectatione consuetudinis et passionum quas sequitur. Et ideo conante eo per rationem aliquando ad rectam virtutis operationem, tunc disponitur in partem vitii et delectationis in ea dominantis : et hic (alias, haec) est tremor capitis positus in Cain . De quo dicitur, Thren. 1, 8 : Peccatum peccavit Jerusalem, propterea instabilis facta est. Hunc curat magnitudo fidei, et verbum Christi : quia nisi magna fide passionibus renuntiet, et verbum Christi efficax apprehendat, ratio ipsius (quae est dominus ejus) non potest curari : et quia passionibus peccatorum sic subjacuit, Christum intra domum recipere non ausus fuit. Torquebatur male, quia prae omni genere tormenti est rationem velle movere ad unam partem, et in delectationis vitium in alteram partem projici. Super quo exclamat Apostolus, ad Romam VII, 24 : Infelix ego homo ! quis me liberabit de corpore mortis hujus, ?Et, ibidem, v. 18 : Nam velle adjacet mihi : perficere autem bonum, non invenio.

Mulier autem febre aestuans designat carnem aestuante concupiscentia venereorum inflammatam : propter quod etiam mulieris calor est, quae,concupiscentiis est emollita in domo, hoc est, in secreto familiari, in lecto mollitiei et lasciviae calens resoluta, pro qua rogatur Deus et imperat febri, sanctorum intercessionibus effugans aestum carnis per gratiam castitatis. Sed quia difficile est superare hanc pestem, ideo manum porrigit adjutricem. : et sic adjuta digna fit ministrare Deo et Sanctis, quae prius indigna judicata fuit. Mulier enim fornicaria est quasi stercus in via : ab omnibus conculcabitur . Et hanc non decet ministrare Deo et Sanctis.

Possessi autem a daemonibus sunt sequentes daemonum malignitates in spiritualibus vitiis, sicut in furore irrationabili, odio, malignitate, invidia, superbia, traditione, et hujusmodi : de quibus dicitur, Sapient. II, 24 et 25 : Invidia diaboli mors introivit in orbem terrarum : imitantur autem illum qui sunt ex parte illius.

Male autem habentes sunt diversis et particularibus vitiis irretiti, quae sunt avaritia, furtum, rapina, usura, et hujusmodi : de quibus dicitur, Isa. I, 6 : Vulnus, et livor, et plaga tumens, non est circumligata, nec curata medicamine, necque fota oleo. Et, iterum, I, 5 et 6 : Omne caput languidum, et omne cor maerens, A planta pedis usque ad verticem, non est in eo sanitas. Vulnus enim mali amoris, et livor invidiae, et plaga tumens superbiae : caput languens male, et languentis in errore et ignorantia rationis cor maerens male, et secundum saeculi tristitiam voluntatis, et vilis infirmitas (alias, et universales infirmitates) varietatem vitiorum designant. Et haec omnia ille tulit, de quo dicitur, Joan. 1, 29 : Ecce Agnus Dei, ecce qui tollit peccata mundi. Et, Isa. LIII, 12 : Ipse peccata multorum tulit, et pro transgressoribus rogavit.

" Videns autem Jesus turbas multas circum se, jussit ire trans fretum. "

Hic incipit agere de conformatione discipulorum in his quae audierunt in sermone, ut sint dicta confirmata in se per potentiae suae declarationem, et sint confirmata in discipulis per fidem, ne evellantur ab eis per tentationes.

Et tangit duo : primo enim ostendit a quo recedendum est, et cui inhaerendum : secundo, ostendit qualiter cum illo permanendum in. pugna tentationum, ibi, v. 23 : " Et ascendente eo in naviculam. "

In prima harum tria dicit: primum est, quid relinquendum sit his qui Deo adhaerent : secundum, qualiter a dolose simulantibus se adhaerere Deo, cavendum est : tertium, quam sincere est Deo adhaerendum. Secundum, ibi, v. 19 : " Et accedens unus Scriba. " Tertium autem, ibi, v. 21 : " Alius autem de discipulis, " Oportuit enim primo discernere confirmandos, et postea confirmare : et per hoc patet ordo ad sequens.

Ad praecedens autem ratio ordinis est : quia prius est ostendere potestatem ejus cui adhaerendum est, et postea discernuntur qui adhaerent ei : quia potestas est causa adhaesionis.

In prima harum partium duo tangit, tumultum videlicet saeculi fugiendum, et quod inquietudo in solidum quietis sit commutanda.

De primo dicit :

" Videris autem Jesus turbas multas circum se. "

Et dicit quatuor ad nostram instructionem : primum est tumultus hujus saeculi consideratio, cum dicit :" Videns autem Jesus. " Secundo, tangit turbationem ex tumultu provenientem, cum dicit : " Turbas, " quia turba a turbando dicitur, Isa. III, 5 : Tumultuabitur puer contra senem, et ignobilis contra nobilem. Tertio, tangit confusionem, cum dicit : " Multas. " Militum enim non ordinatum ad unum, sicut est multum turba?, nihil aliud nisi confusio est inordinata, Isa, XVII, 12 : Vae multitudini populorum multorum, ut, multitudo maris sonantis. Numer. XIV, 27 : Usquequo multitudo haec pessima murmurat contra me ? Quarto, tangit intentionem, cum dicit : " Circum se. " Non enim appropinquabant ad ipsum : sed in circuitu ipsius inquiete, vane, et insidiose ambulabant. Psal. XI, 9 : In circuitu impii ambulant, imitatores illius qui dicit, Job, 1, 7 : Circuivi terram, et perambulavi eam, Psal. cxxxix, 10 : Caput circuitus eorum : labor labiorum ipsorum operiet eos.

" Jussit ire trans fretum. "

Istud est secundum, in quo, ut dicit Glossa, significat, ut amaros saeculi fluctus transeamus. Isa, lvii, 20 et 21 : Impii quasi mare fervens, quod quiescere non potest, et redundant fluctus ejus in conculcationem ei lutum. Non est pax impiis, dicit Dominus Deus,

Attendendum autem hic, quod non eadem die jussit discipulos transfretare, qua curata est socrus Simonis : quinimo in vespera ejusdem diei curavit multos, et ejecit daemonia : in diluculo exivit in desertum orare : et nuntiante Petro, quia multi quaererent eum, ivit in proximos vicos, et villas evangelizare, sicut dicitur, Marc. 1, 29 et seq. , et Luc. IV, 38 et seq. Sed Matthaeus non sequitur hunc ordinem temporis : sed potius ordinem rerum, prout faciens est ad confirmationem sermonis, sicut patet per ante dicta.

" Et accedens unus Scriba, ait illi : Magister, sequar te quocumque ieris. "

Secunda pars est, in qua ostenditur, qualiter cavendum ab his qui dolose se simulant adhaerere Christo. Et tangitur hic duo : primo, dolosi istius tangitur descriptio : secundo, doli ejus manifestatio, ibi, v. 20 : " Et dicit ei Jesus. "

In quorum primo tanguntur duo, scilicet dolus in facto, et dolus in verbo.

De dolo in facto duo innuit, scilicet simulatam ad Christum in exterioribus appropinquationem, cum dicit :

" Accedens unus. "

Quia si cum multis venisset, magis fuisset manifestum : nunc autem per hoc quod unicus venit, voluit videri quod ab aliis esset sequestratus, ut sic magis deciperet. Eccli, 1, 40 : Accessisti maligne ad Dominum, et cor tuum plenum est dolo et fallacia. Psal. xxxv, 5 : Iniquitatem meditatus est in cubili suo.

Secundum est, quod tangit in eo falsi nominis scientiam, cum dicit :

" Scriba. "

Scribae enim legis erant periti, qui semper Dominum tentare quaesierunt. Matth.xxiii, 13 : Vae vobis, Scribae et Pharisaei hypocritae : quia clauditis regnum caelorum ante homines, etc. Luc. XI, 52 : Vae vobis legisperitis, quia tulistis clavem scientiae, ipsi non introistis, et eos qui introibant prohibuistis,

" Ait illi. "

Ecce qualem dolum habuit in verbo.

" Magister, etc. "

Tangit duo I professionem erroris, et pro missio n em i n s e c uti on i s.

Professionem erroris tangit, cum dicit : " Magister, " quia, sicut dicit Glossa, non credebat esse nisi unum de communibus magistris in astutia humana praecellentibus. Simili dolo dixerunt, infra, xxii, 16 : Magister, scimus quia verax es, ei viam Dei in veritate doces, et non est tibi cura de aliquo,

Insecutionem promittit, cum dicit :

" Sequar te. "

Et addit praesumptionem, dicens :

Quocumque ieris. "

Qui tamen nec per unicam viam sequi posset. Job, XI, 7 : Forsitan vestigia Dei comprehendes, et usque ad perfectum Omnipotentem reperies ? Eccle, II, 12 : Quid est homo, ut sequi possit regem, factorem suum ?

" Et dicit ei Jesus : Vulpes foveas habent, et volucres caeli nidos. "

Hic manifestatur occulte dolus istius. Et tangit duo : simulatoris duplicitatem, et Christi simplicitatem,

Duplicitatem autem simulatoris tangit dupliciter : in astutia dolosa, et superbia praesumptuosa.

Astutiam enim dolosam percutit, cum dicit :

" Vulpes foveas habent. "

Est enim hoc animal dolosum, et insidiosum, et venativum, et in latibulis habitativum. Ex quibus proprietatibus istum percutit, qui dolose tentavit Christum. Jerem. IX, 8 : Sagitta vulnerans lingua eorum, dolum locuta est. Et insidiabatur gratiae. Psal. x secundum Hebraeos, 8 : Sedet in insidiis cum divitibus in occultis, ut interficial innocentem, Et volebat per gratiam acceptam a Christo venari sicut Simon, Act. VIII, 20 : Pecunia tua tecum sit in perditionem, I ad Timoth. VI, 9 : Qui volunt divites fieri, incidunt in tentationem, et in laqueum diaboli. Volebat autem per scientiam quam disceret a Christo, foveas astutiarum facere, in quibus habitans, homines deciperet, et ex eis lucra ageret, sicut faciunt qui jura et leges aequissimas, et divinae justitiae congruas propter cavillationes causarum addiscunt. Psal. lvi, 7 : Foderunt ante faciem meam foveam, et inciderunt in eam, Isa. XXIX, 15 et 16 : Vae qui profundi estis corde, ut a Domino abscon-

datis consilium ! quorum in sunt tenebris opera, et dicunt : Quis videt nos ? ei quis novit nos ? Perversa est haec vestra cogitatio : quasi si lutum contra figulum cogitet, et dicat opus factori suo : Non fecisti me : et figmentum dicat fictori suo : Non intelligis. His proprietatibus dicitur vulpes volvipes : quia cito pedem volvit de astutia in astutiam. Thren. v, 18 : Propter montem Sion quia disperiit, vulpes ambulaverunt in eo. Psal. lxii, 11 : Paries vulpium erunt. Cantic. II, 15 : Capite nobis vulpes parvulas, quae demoliuntur vineas.

Praesumptuosam autem superbiam et fastum cordis (quo per gratiam magisterii ab ipso Christo acceptam nitebatur in altis dignitatibus nidum ponere) percutit, cum dicit :

" Et volucres caeli nidos. "

Hae enim volant ambitione, caelum petunt altitudinis honore, et nidificant, quiescere volentes in excellente dignitatis praelatione, habentes ad hoc pennas scientiae, et simulatae virtutis pietatem. Baruch, iii, 17 : In avibus caeli ludunt. Istae sunt aves, quae descenderunt super sacrificium Abrahae : quia totum Ecclesiae oblatum sacrificium, tales hodie devorant : et quomodo Patriarcha modo non abigit eas, sicut fecit Pater patrum? Propter simile hujusmodi factum, quo daemones excellere cupiebant, dicuntur daemones aves. Matth.xiii, 5 : Volucres caeli comederunt, quod de semine cecidit juxta viam . Sed una est consolatio, quam dicit Abdias, v.4 : Si exaltatus fueris ut aquila, et si inter sidera posueris nidum tuum, inde detraham te, dicit Dominus,''

" Filius autem hominis non habet ubi caput reclinet. "

Ecce quam puram hic contra istius duplicitatem, suam et sui discipulatus proponit simplicitatem, dicens :

" Filius autem hominis. "

Quasi diceret : Licet homo sim, non tamen hominum, sed hominis sum filius, ultra hominem habens unde dolosos arguere possum. Joan. ii, 25 : Opus ei non erat ut quis testimonium perhiberet de homine : ipse enim sciebat quid esset in homine,

" Non habet ubi caput reclinet. "

Qui tamen habet perfectum posse, et perfectum nosse, et perfectam gratiam, et non utitur ad lucrum. Et suis dicit, Matth.x, 8 : Graiis accepistis, gratis date : quia alioquin jam non est gratia : quia gratia ideo vocatur, quia gratis datur. In talibus etiam, qui. sic lucris terrenis vendunt gratias sibi collatas, Christus non habet ubi caput reclinet : quia non quiescit in cordibus eorum existimantium quaestum esse pietatem. Est autem quaestus magnus pietas cum sufficientia. Sapient. xv, 12 : aestimaverunt lusum esse vitam nostram, et conversationem vitae compositam esse ad lucrum, ei oportere undecumque eliam ex malo acquirere,

" Alius autem de discipulis ejus ait illi : Domine, permitte me primum ire, et sepelire patrem meum. "

Hic ostenditur quam sincere Christo sit adhaerendum. Et dicuntur hic duo.

et tertium praesupponitur ante illa duo : hoc autem est, quod Jesus invitavit eum, et vocavit eum ad sequendum, et scivit eum puro corde audivisse sermonem, et sanctificatum per verbum,

sicut ipse dicit, Joan. XVII, 17 : Sanctifica eos in veritate. Sermo tuus veritas est. Et tunc ille dixit :

" Domine, permitte me. "

Et hoc est primum duorum quae ponuntur in littera, quod praetendit officium pietatis duplicis, quo differatur insecutio Christi. Est enim pium sepelire mortuos, sicut dicit Angelus Raphael, Tob. xii, 12.

Et secunda pietas est : quia hoc voluit facere circa patrem, cui ex ordine naturae tenebatur, sicut dicit Tobias ad filium loquens : Cum acceperit Deus animam meam, corpus meum sepeli : et honorem habebis matri tuae omnibus diebus vitae ejus .

Hoc est quod dicit :

" Primum ire, et sepelire patrem me um. "

Genes. l, 5 : Ascendam, et sepeliam patrem meum, ac revertar. A simili non quidem pietatis, sed charitatis officio movebatur Elisaeus loquens ad Eliam, III Reg. XIX, 20, ubi dicit : Osculer, oro, patrem meum et matrem meam, et sic sequar te.

Tertium antem quod hic notatur, est obedientiae discretio, per quam praeponitur melius bonum minus bono. " Num-" quam, ut dicit Gregorius, per obedien. " tiara praecipitur malum fieri : sed non-" numquam quod fieri posset, meliori. " bono praecipitur commutari. "

Et hoc tangit, cum dicit :

" Jesus autem ait illi: Sequere me, et dimitte mortuos sepelire mortuos suos. "

Et notantur in hoc duo : primum est optimum quod discipulo praecipitur, cum dicit : " Sequere me, " Secundum est bonum, quod propter melius dimittitur: et hoc tangit, ibi, " Et dimitte mortuos, etc. "

De primo dicitur, ad Philipp. III, 12: Sequor autem, si (quomodo comprehendam in quo et comprehensus sum. Osee, VI, 3 : Vivemus in conspectu ejus. Sciemus, sequemurque ut cognoscamus Dominum. Daniel. III, 41 : Sequimur te in toto corde nostro, et timemus te, et quaerimus faciem tuam." Dimitte mortuos. "

Hoc est bonum, quod praecipitur intermitti. Et in hoc notantur tria, primum est bonum quod praecipitur dimitti propter melius : secundo, innuitur hunc fuisse mortuum in culpa, et indignum exsequiis Sanctorum : tertium est, quod innuitur hic conjunctus peccatoribus, qui exsequias suas in fastu celebraverunt, et forte ad illum fastum solemnizandum advocatus fuerat discipulus.

Primum notatur in verbo dimittendi. II ad Timoth. ii, 4 : Nemo militans Deo implicat se negotiis saecularibus, ut ei placeat cui se probavit. I ad Corinth.IX, 25 : Qui in agone contendit, ab omnibus se abstinet. Simili discretione dixit Petrus, Act. VI., 2 : Non est aequum nos derelinquere verbum Dei, et ministrare mensis, supple, viduarum et pupillorum.

Secundum notatur in hoc quod dicit:

" Mortuos suos. "

Non enim connumeraretur mortuis qui dicuntur mortuorum mortui, nisi esset mortuus In peccatis : et ideo bis mortuus dicitur : alii enim dicuntur mortui in Domino, vel mortui Dei et Sanctorum. Apocal. XIV, 13 : Beati mortui qui in Domino moriuntur. Isa. XXVI, 19: Vivent mortui tui, interfecti mei resurgent. Iste autem dicitur mortuus mortuorum in peccatis, quamvis adhuc carne viventium. Eccli. XXII, 10 : Super mortuum plora, defecit enim lux ejus, Psal. xxxiii, 22 : Mors peccatorum pessima.

Tertium notatur, cum dicit :

" Sepelire. "

Notatur enim plures ad exsequias ejus in culpa mortuos convenisse. Psal. IX, 7 : Periit memoria eorum cum sonitu. Levit, xv, 31 : Docebitis filios Israel ut caveant immunditiam, et non moriantur in sordibus suis. I ad Timoth. V, 6 : Quae in deliciis est, vivens mortua est. Job, xxxvi, 14 : Morietur in tempestate anima eorum, et vita eorum inter effaeminalos.

Sic ergo determinatum est a quo recedendum, et cui adhaerendum, his qui commorari quaerunt cum Christo in tentationibus : eo quod. tentatio est vita hominis super terram, sicut dicitur, Job,

" Et ascendente eo in naviculam, secuti sunt eum discipuli ejus. "

Hic incipit ostendere, in quibus periculis indigent discipuli confirmatione. Omne autem periculum aut est a mundo, in quo etiam intelligitur carnis tentatio, quia et Ipsa de mundo est: et in hac tentatione confirmat primo. Aut est ab Impetu et saevitia daemonum in spiritualibus : et in hac confirmat secundo, ibi, V, 28 : " Et cum venisset (Jesus) trans fretum. "

Prima autem harum partium habet tres particulas : in quarum prima ostenditur in quibus, et ubi habet fieri confirmatio. In secunda, ponitur id quod ad miraculi perfectionem exigitur, ibi, V. 24 : " Et ecce motus. " In tertia autem miraculi finis, et intentus effectus, ibi, V. 27 : " Porro homines mirati sunt. "

In prima harum tria notantur nos instruentia : quorum primum est motus ascensionis : secundum, instrumentum navigationis : et tertium, secuta eum illuc congregatio sanctitatis.

De primo dicit :

" Et ascendente eo. "

Motus enim fuit semper ascendere : et per hoc ascensiones in cordibus nostris disposuit in valle lacrymarum. Isa. II, 3 : Venite, et ascendamus ad montem Domini, et ad domum Dei Jacob. Matth. xx, 18 : Ecce ascendimus Jerosolymam.

Instrumentum autem navigationis designat, cum dicit :

" In naviculam, "

Quae natura, lignea : usu, super aquas vectiva: quantitate, parva fuit: et licet tunc ad litteram uteretur ea Dominus ultra mare Genesareth navigans, tamen natura, lignum crucis : usu, beneficium crucis ( quod vehit ultra fluctus saeculi): et quantitate, significat crucis humilitatem : et haec est vita Ecclesiastica cruci conformata. Et de primo et secundo et de tertio simul dicitur, Sapient, XIV, 5 : Ut non essent vacua sapientiae tuae opera, propter hoc etiam ei exiguo ligno credunt homines animas suas , et transeuntes mare per ratem liberati sunt. Ideo de Ecclesia allegorice, et de personis Ecclesiasticis moraliter dicitur, Proverb. XXXI, 14 : Facta est quasi navis institoris, de longe portans panem suum. Luc. v, 3 et 4 : Ascendens Jesus in unam navim, quae erat Simonis,... dixit ad Simonem:

Duc in altum, et laxate retia in capturam. Tertium, est secuta eum congregatio sanctitatis : et hoc notatur cum dicitur

" Secuti sunt eum discipuli ejus, "

Quia extra navim nou est salus. Luc. XI, 23 : Qui non est mecum, contra me est: et qui non colligit mecum, dispergit . Unde in persona Christi et suorum, dicitur ad Noe, Genes. vir, 1 : Ingredere tu, et omnis domus tua, in arcam: te enim vidi justum coram me in generatione hac,''

" Et ecce motus magnus factus est in mari, ita ut navicula operitur fluctibus : ipse vero dormiebat, "

Hic incipit agere de his quae ad miraculi perfectionem exiguntur. Et sunt quatuor : plinium est, impetus tempestatis : secundum est, dissimulatio defesionis : tertium est, interpellatio liberatoris : quartum et ultimum est, efficax auxilium Salvatoris. Et haec patent in littera.

In primo horum quinque notantur, scilicet tempestatis impetus, et quantitas motus, violentia, locus, et periculum.

Tempestatis impetus tangitur, cum dicit :

" Et ecce motus. "

Motus enim iste est motus et impetus irruentis tempestatis, de qua dicitur, Jonae, 1, 4 : Dominus misit ventum magnum in mare : et facta est tempestas magna in mari, et navis periclitabatur conteri. Unde etiam istum ventum ad litteram praecepit Dominus oriri ad probationem discipulorum. Psal. CVI, 26 : Ascendunt usque ad caelos, ei descendunt usque ad abyssos : anima eorum in malis tabescebat.

" Magnus. "

Ecce quantitas: Dicitur autem mag-nus, quia supra virtutem navigantium. Quamdiu enim gubernator potest navim regere, et per gubernaculum sine artemone movere navim quo voluerit, tunc quamvis sit motus, non dicitur esse magnus : sed quando vincit gubernatorem, et motum navis per gubernaculum, et transvertit navim in alteram partem, tunc motus dicitur magnus et superans. Thren. iii, 54 : Inundaverunt aquae super caput meum : dixi : Perii, Jonae, I, 13 : Remigabant viri ut reverterentur ad aridam, et non valebant : quia mare ibat, et intumescebat super eos.

" Factus est. "

Ecce violentia. Non enim fiebat modo consueto, sed violentia quadam quasi confringebat mare : et ideo dicitur : " Factus est motus, " Job, xxvii, 20 : Apprehendet eum quasi aqua inopia, nocte opprimet eum tempestas. Nahum, I, 3 : Dominus in tempestate et turbine vi ejus. Jonae, II, 4 : Omnes gurgites tui, ei fluctus tui super me transierunt, Psal. lxviii, 2 : Intraverunt aquae usque ad animam meam,

" In mari. "

Ecce locus. Non enim erat iste ventus tantum superius in superficie maris incidens, sed etiam de fundo maris spirans : quia lumine lunae spirat fundus maris, et aestuat, et emittit vaporem continue, qui sequitur motum, et incrementum luminis lunae : et iste vapor ejicit mare in effluxu et refluxu maris : et ideo talis motus dicitur aestus maris. Sed cum nimis spirat, nec ab una parte spirat, sed a multis et contrariis sitibus, tunc facit periculose moveri mare de imo ebullientibus undis et inordinate ad contrarios situs relluentibus: et tunc confringit et absorbet naves : et belluae marinae tunc fugientes fundum, etiam inordinate jactatae aliquando impingunt

in naves, et subvertunt eas, et symplogadarum concursus, hoc est, lapidum ex. aestu a fundo ebullientium ex impetu vaporis et fluctuum aliquando percutiendo perforat (alias, perforant) fundum navis et destruit : et haec vocantur a Poetis Acroceraunia, Job, xli, 22: Fervescere faciei quasi ollam profundum mare, et ponet quasi cum unguenta bulliunt. Eccli. xliii, 25: Qui navigant mare, enarrent pericula ejus : ei audientes auribus nostris admirabimur.

" Ita ut navicula operiretur fluctibus, "

Ecce periculum factum. Est autem hoc : quia undique venerunt fluctus contra se, et ideo navicula dirigi non potuit contra fluctus : quia si super fluctus vadens exaltata fuisset cum fluctibus, et cum eisdem depressa, non fuisset periculum : sed cum undique venerunt fluctus, oportuit ipsam concludi inter medios fluctus : et tunc fluctus navem operientes submergunt : nec potest aliquid subvenire tunc artificio gubernationis, vel remigationis. Jonae, II, 4 : Projecisti me in profundum in corde maris, ei flumen circumdedit me: et omnes gurgites tui ei fluctus tui super me transierunt. Act. xxvii, 14 et 15 : Misit se contra navim ventus Typhonicus, qui vocatur Euroaquilo. Cumque arrepta esset navis, et non posset conari in ventum, data nave flatibus ferebamur. Ventus enim ille compositus erat ex pluribus : et ideo navis in ventum dirigi non poterat, quia fluctus oppositi operuissent eam, Psal. lxviii, 3 : Veni in altitudinem maris, et tempestas demersit me. Et haec omnia magis in spiritualibus quam corporalibus fiunt.

" Ipse vero dormiebat. "

Marci, IV, 38: (ubi ponitur eadem historia) dicitur, quod erat ipse in puppi super cervical dormiens. Sicut enim dicit Philosophus, quod " anima aliquando " est sicut somnus, et aliquando sicut vi" gilia, " ita etiam se exhibuit in Christo divinitas. Quando enim non ostendit se extra, tunc erat ad modum somni, in quo spiritus et calor vitae in interioribus concluduntur: quando autem exterius suae potentiae fecit indicia, tunc exhibuit se sicut vigilia, in qua spiritus et calor ad exterius procedunt, et sensuum operationes perficiunt. Sic enim dissimulans adjutorium, dormit qui numquam dormit. Psal, cxx, 4: Ecce non dormitabit neque dormiet qui custodit Israel. Item, Psal. xliii, 23 et 24 : Exsurge, quare obdormis, Domine ? exsurge, et ne repellas in finem. Quare faciem tuam avertis ? Cantic. v, 2 : Ego dormio, et, cor meum vigilat. In hoc autem quod Marcus eum super cervical dormivisse dicit, notatur quod aliquid commodi in via secum deferebatur. Et forte lassatus tumultu turbarum, et instantia praedicationis quiete indiguit. Et hoc intelligitur ex Marco, IV, 35 et 36, ubi dixit discipulis : Transeamus contra : et dimittentes turbam, assumunt eum, ita ut erat in navi. Et in hoc intelligitur, quam diligens et laboriosus fuit circa nostram salutem procurandam.

" Et accesserunt ad eum discipuli ejus, et suscitaverunt eum, dicentes: Domine, salva nos, perimus. "

Ecce interpellatio discipulorum. Et tria dicuntur: accessus per devotionem ad Salvatorem, suscitatio dissimulantis, et interpellatio.

De accessu dicit :

" Et accesserunt ad eum discipuli ejus. " maris timore, et auxilium quaerere : eo quod ibi non patet effugium. Et ideo concurrerunt ad Jesum. Jacob. IV, 8 : Appropinquate Deo, et appropinquabit vobis. Deuteron, IV, 7 : Non est alia natio tam grandis, quae habeat deos appropinquantes sibi, sicut Deus noster adest cunctis obsecrationibus nostris. Et in hoc notatur quidam defectus fidei, quod a propinquitate loci juxta Salvatorem putabant melius salvari. Psal. cxxxviii, 9 et 10 : Si habitavero in extremis maris: etenim illuc manus tua deducet me, et tenebit me dextera tua.

" Et suscitaverunt eum. "

Ecce excitatio, in quo (alias, qua) iterum defectus fidei notatur, quod melius putabant salvari posse carne vigilantem quam carne dormientem, qui deitate neque dormit, neque dormitat. Spiritualiter, dissimulans adjuvare Dominus suscitatur, quando instantia devotionis et clamoris quasi manu quadam pulsatur. Proverb. VI, 3 et 4. Discurre, festina, suscita amicum tuum : ne dederis somnum oculis tuis. Psal. lxxvii, 85 : Excitatus est tamquam dormiens Dominus, tamquam potens crapulatus a vino.

" Dicentes : Domine, salva nos, permus. "

Ista est interpellatio, et continet tria : professionem videlicet majestatis, petitionem salutis, et allegationem necessitatis.

Professi sunt enim majestatem, cum di cunt: " Domine, " qui omni creaturae dominaris. Psal, lxxxviii, 10 : Tu dominaris potestati maris, motum autem fluctuum ejus tu mitigas. Nahum, i, 4: Dominus increpans mare, et exsiccans illud, ei omnia flumina ad desertum deducens.

" Salva nos. " Ecce petitio salutis. Nahum. I, 7 et 8 : Bonus Dominus, ei confortans in die tribulationis, et scienssperantes in se. Et in diluvio praetercunte consommaiionem faciet. Psal cxliii, 7 : Eripe me, et libera me de aquis multis. " Perimus. " Ecce allegatio necessitatis. Thren. III, 54 et 55 : Inundaverunt aquae super caput meum : dixi: Perii. Inuocaui nomen tuum, Domine, de lacu novissimo. Item, Thren. III, 18 : Periit finis meus, ei spes mea a Domino,

" Et dixit eis Jesus: Quid timidi estis, modicae fidei ? "

Hic ponitur eflicax auxilium Domini Salvatoris. Dicuntur in eo tria : quorum primum est discipulorum increpatio : secundum, ventorum et maris sedatio : tertium autem, tranquillitatis perfectio,

De primo dicit: " Et dixit eis Jesus, " Primo increpat discipulos propter parvitatem fidei, quam parvam habebant, credendo loco propinquiori melius sal- vari, et vigilantem majoris potentiae esse Dominum quam corporaliter dormientem : et hoc est, quod dicit: " Quid timidi estis? Quasi diceret: Salvatorem et salutem vobiscum habentes, quid timetis ? Non est causa in hoc : nisi quia estis " modicae fidei. " Lsa, liv, 4 : Noli timere, quia non confunderis, neque erubesces. Joan. XIV, 27 : Non turbetur cor vestrum, neque formidet.

" Modicae fidei. " Marci, IV, 40 : Quid timidi estis ? necdum habetis fidem ? Luc. VIII, 25 : Ubi est fides vestra? Matth. XIV, 3 1 : Modicae fidei, quare dubitasti ?

" Tunc surgens imperavit ventis, et mari. "

Ecce tempestatis sedatio. Et duo dicit: primo enim sedat ventos, auferendo causam tempestatis: et secundo, imperat mari tamquam tempestatis subiecto et loco. Luc. viii, 24 : Surgens increpavit ventum, et tempestatem aquae, et cessavit. Marc. IV, 39 : Ei exsurgens comminatus est vento, ei dixit mari: Tace, ob-miitesce. Et cessavit ventus. Job, xxxviii, 8 et seq. : Quis conclusit ostiis marc, quando erumpebat quasi de vulva procedens : cum ponerem nubem vestimentum ejus, et caligine illud quasi pannis infantiae obvolverem ? Circumdedi illud terminis meis, et posui vectem et ostia, ei dixi: Usque huc venies, et non procedes amplius, et hic confringes tumentes fluctus tuos. Eccli. xliii, 25: In sermone ejus siluit ventus.

v Et facta est tranquillitas magna. "

Ecce tranquillitatis perfectio. Tob. iii, 22 : Post tempestatem tranquillum facis, et post lacrymationem et fletum, exsultationem infundis. Dicit autem Aristoteles, quod " serenum est quies in " aere, et tranquillum quies in mari: " et secundum hoc ad magnitudinem miraculi facit, quod tam cito magna quies facta est. Quia, sicut dicit Plato, " ces-" sante violenter movente in humido " aeris et aquae, non statim . cessat mo-" tus: quia violentia et impetus primi " moventis manet in humido : nec cessat " motus, nisi violentia cessaverit. " Isa. LI, 10 : Posuisti maris profundum viam, ut transirent liberati. Isa. lxiii, 13 : Eduxit eos per abyssos, quasi equum in deserto non impingentem.

" Porro homines mirati sunt, dicentes : Qualis est hic, quia venti et mare obediunt ei? "

Hic ponit miraculi hujus effectum et fructum. Et tangit duo : admirationem vid.e1icet, et ftdem, 1icet impev fectam.

De admiratione dicit:

" Porro homines mirati sunt, etc."

Et quaeritur, qui homines : quia non erant turbae in navi, quas reliquerat, sed. tantum discipuli ?

Ad hoc dici potest, quia ipsi disci- puli bene homines hic dicuntur, quia adhuc humana de Christo senserunt. I ad Corinth.III, 3 : Nonne carnales estis, ei secundum hominem ambulatis ? Posset etiam dici, quod nautae, qui ista viderunt, hic homines appellantur, nisi forte diceretur ipsos discipulos nautica arte fuisse praeditos, qui piscatores fuerunt. Potest eliam dici, quod stagnum Genesareth fuit in. quo navigaverunt, nec tantae latitudinis est, quin a ripa naves videri possint: et illi considerantes quod tam subito omnia quieverunt, et jesum videntes surgere, et imperare mirati sunt. Job, IX, 10 : Facit magna, et incomprehensibilia, et mirabilia, equorum non est numerus. Eccli. xliii, 27 : Filie, hoc est, in mari, praeclara opera, Dei scilicet, et mirabilia.

" Dicentes: Qualis est hic ?"

Sicut supra diximus : Licet admiratio non sit fides, tamen ducit ad fidem potentiae divinae. Et ideo isti dicunt: Qualis est hic ? hoc est, ultra hominem est, qualis autem nesciunt: licet ergo nondum cognoverunt quia Deus est, eo quod etiam homines divini miracula faciunt, tamen jam confitentur quia ultra hominem est.

Et subjungunt rationem : " Quia venti, " in aere, " ei mare obediunt ei. " Omnis enim creatura sensum habet naturalem, quo imperium percipit et perficit Creatoris, quamvis in se sit insensibilis. Et ideo distinguit Isaac Philosophus sensus naturales et animales: et dat sensus naturales etiam insensibilibus. Marc. iv, 40 : Timuerunt timore magno, et dicebant ad alterutrum: Quis, putas, est iste, quia et ventus et mare obediunt ei? Luc. viii, 25: Qui timentes, mirati sunt ad invicem, dicentes : Quis, putas, est hic, quia et ventis et mari imperat, et obediunt ei ?

Sub eisdem autem divisionibus eisdem concordantiis facile est ista exponere moraliter: si flatus est suggestio daemonum, mare autem turbatum et amarum et inquietum, cor hominis: vel saeculum praesens esse dicatur, quod est hoc mare magnum et spatiosum manibus : illic reptilia quorum non est numerus . Navicula antem vel gratia, vel paenitentia, vel hominis mensa accipiatur, in qua Christus est per fidem et inhabitantem gratiam, Apostoli per doctrinam et exemplum : suscitatio Domini per devotionem spiritualiter efficitur. Et hujusmodi facere adaptationes est facile, etc.

" Et cum venisset (Jesus) trans fretum in regionem Gerasenorum. "

Postquam perfecit confirmationem discipulorum in periculis mundi, et erexit confidentiam eorum de virtute Christi, ostendit hic confirmationem eorumdem contra nequitias invisibiles daemonum. Et quia apud carnales prius est quod est animale et visibile quam spirituale et invisibile, ideo etiam auctor ordinat praecedens miraculum ante istud.

Circa vero miraculurn istud tria inducuntur hic : quorum primum ostendit praesentiam Domini in loco miraculi : secundum autem ea quae faciebant ad miraculi perfectionem, ibi, " Occurrerunt ei duo. " Tertium autem de his quae a miraculo sunt causata, ibi, v, 33 : " Pastores autem fugerunt. "

De primo horum dicit:

" Cum venisset Jesus, etc. "

Ut Salvator, omnibus apportans salutis effectum, et ubique invisibilem salutem ex visibili ostendens. " Trans fretum, " hoc est, ultra stagnum, " in regionem Gerasenorum, "ubi erant praesentes isti daemoniaci.

Sed quaeritur, quare non fecit absens ista miracula, cum hoc magis fuisset potentiae divinae ostensivum ? Unde, Joan. IV, 48, culpavit regulum, quia non credidit quod absens posset praestare salutem.

Ad hoc dicendum, quod si absens fecisset miraculum, fuisset ab infidelibus et ab his qui imperfectae erant fidei, non sibi attributum : et ideo ut manuducens nostram infirmitatem, et paulatim instruens, fecit praesens, ut doceret sibi inesse potentiam : et sic manuductos aliquando elevavit altius, curans aliquos absens, ita tamen quod verbum curationis praesentes audirent: ne casu, et non per ipsum putaretur factum esse miraculum.

" Occurrerunt ei duo habentes daemonia. "

Hic ponit ea quae ad miraculi exiguntur perfectionem: et quia miracula duo sunt, scilicet liberatio daemoniacorum, et submersio porcorum, et unum sequitur ad alterum, ideo duo hic dicuntur : unum, quod est liberatio daemoniacorum : secundum autem est submersio porcorum ibi, v. 32 : " At illi exeuntes. "

In primo horum tria dicuntur : quorum primum est daemoniacorum occursus, secundum descriptio, et tertium clamor. Et haec patent in littera.

De primo dicit occursum, numerum, et miseriam.

Occursum tangit, dicens :

" Occurrerunt ei. "

Nec est putandum, quod occurrerunt ei ad nocendum, vel invadendum, sicut occurrerunt aliis : quia etiamsi non esset Deus, tantae sanctitati occurrere non auderent, sed potius cum isti nullum pro se interpellantem, nullum etiam haberent adducentem, Dominus voluit quod ipsimet sibi occurrerent : et ipse in ea-

dem via se poneris occurrit illis, quia copiosus est in misericordia.

" Duo. "

Ecce numerus eorum. Et videtur esse contrarium, quia, Marci, v, 2, et Luc. viii, 27, non dicitur fuisse nisi unus. Et hoc solvit Augustinus, quod in veritate duo erant, sed unus clarior alio : et alter videbatur quasi adhaerens alteri. Et ideo de uno faciunt Marcus et Lucas mentionem.

" Habentes daemonia. "

Ecce miseria. Dicit autem pluraliter " daemonia, " quia sicut dicunt Marcus, v, 9, et Lucas, viii, 30, multa daemonia ingressa fuerant in eos : ita quod cum quaereretur nomen daemonis, dixerunt: Legio mihi nomen est, quia multi sumus. Et hoc quidem dixit unus : et forte de illo solo loquuntur alii Marcus et Lucas, Vitrum autem secundus etiam habuit multa daemonia, non habetur nisi ex conjecturis : quia probabile est non habuisse nisi unum : et ideo alios Evangelistas de eo mentionem non fecisse.

Daemonium autem latinum non est, sed. in graeco AdminBookmark idem est quod intelle-ctus. Et daemonium, sicut dicit Remigius, est collectivum daemonum, sicut populus est collectivum hominum. Alii autem dicunt, quod daemonium est quasi denominativum (alias, denominatum) a daemone : et cum graeci secundum Platonem dividant daemones in calodae- inoo.es et cacodaemones, nos accipimus daemonem pro malo daemone semper: et tunc est apud nos in usu significationis idem quod nequam intellectuale. Et hoc ulterius transferentes dicimus : nequam spirituale, sicut dicit Apostolus,ad Ephes. VI, 12 : Contra spiritualia nequitiae, in caelestibus.

Quod autem dicit : " Habentes dae-monia, " cum potius daemonia habuerint istos homines, hoc modo intelligitur, quo spirituale habetur a corporali, sicut corpus dicitur habere animam. In omnibus autem talibus spirituale habitum movet, et regit corpus, et continet : et ita est hic. Daemones enim movebant, et regebant istos, et continebant infra terminos suae potestatis.

Si autem quaeritur, qualiter tot daemones poterant esse in uno corpore ? Quaestio est absurda : quia loco non circumsrcibuntur : et operari poterant in uno corpore etiam multo plures eo modo quo superius determinatum est in isto eodem capitulo . Unde, Luc. viii., 32, et Marc. v, 13, dicitur quod porci, quos praecipitabant, erant legio et circa duo millia. Legio autem consuevit ab antiquis appellari, quod sex millia sexcentos sexaginta sex in armis habebat. Luc. viii, 2, etiam dicitur, quod septem daemonia exierant de Maria Magdalena. Infra etiam, xii, 45, dicitur, quod daemon aliquando assumit septem alios spiritus

secum nequiores se, et intrantes, scilicet in hominem, habitant ibi. Nec intelliguntur septem fuisse per numerum subjectorum, quia nulla esset ratio : sed potius septem per numerum malitiarum, sicut exponit Gregorius : " Princeps autem unius vitii " in legione daemonum non est sine sibi. " subjectis daemonibus. " Et ideo probabile est, quod raro in obsesso homine sit unus daemon, sed semper plures : et hoc significatur, Marc. v, 2, ubi dicitur, quod occurrit ei de monumentis homo in spiritu immundo, qui tamen postea legionem daemonum sub se habere dictus est: quia tota illa legio uni principi significatur fuisse subjecta.

" De monumentis exeuntes, saevi nimis, ita ut nemo posset transire per viam illam. "

Hic ponit horum daemoniacorum de- scriptionem. Et describit a tribus : ab habitatione, a saevitia, a violentia. Ab habitatione, cum dixit:

" De monumentis exeuntes. "

Monumenta autem dicuntur cryptae subterraneae, in quibus jacebant busta mortuorum: et ibi propter spurcitiam mortuorum, et similitudinem damnationis eorum qui infideles obierant, congruum et similem inferno locum daemones habebant, forte a Deo ordinante : ut ex hoc malos instrueret, qui opera ibi sepultorum exercebant, ut a malis resipiscerent, ne habitatio tam malignorum efficerentur daemoniorum. Marcus autem et Lucas dicunt eos habuisse in monumentis domicilium , ''et die ac nocte currere in montibus clamantes et concidentes se lapidibus : et forte quando ultra modum fatigati erant, divertebant ad monumenta, et alio tempore agitabantur in montibus et desertis.

" Saevi nimis. "

Ecce descriptio a saevitia : quia saeviebant in (alias, intra) se, et in alios. Unde, Marc. V, 3, et Luc. VIII, 29, dicunt eos saepe rupisse catenas, et compedes comminuisse, et a nullo domari potuisse : et hoc fuit ex duabus virtutibus simul concurrentibus, una quidem daemonis, de qua dicitur, Job, xli, 24 : Non est super terram potestas quae comparetur ei, qui factus est ut nullum timeret. Alia autem fuit quasi instrumentalis ad istam : quia ex cholerico in cholericis incensis conturbabat istos : et haec spiritus acuunt et organa, et virtutem etiam in valde debili corpore multiplicant, sicut apparet aliquando in jam morituris insanientibus, qui contra impetum duorum, aut trium se tenentium aliquando surgunt violenter. Apocal. xii, 12, propter hoc dicitur: Vae terraeet mari, quia descendit diabolus ad vos, habens iram magnam.

" Ita ut nemo posset transire per viam illam. "

Ecce violentia, quam transeuntibus inferebant : diaboli enim voluntas semper est ad nocendum : et si aliquando prosit temporaliter, hoc non facit, nisi ut postea amplius noceat. Isa. X, 7 : Ad conterendum erit cor ejus, et ad internecionem gentium non paucarum. Simile quid legitur, Act. XIX, 16, quod insiliens homo in quo erat daemonium pessimum, scilicet in septem exorcistas Scevae Judaei filios, et dominatus amborum, invaluit contra eos, ita ut nudi et vulnerati effugerent de domo illa.

" Et ecce clamaverunt, dicentes : Quid nobis et tibi, Jesu, Fili Dei? Venisti huc ante tempus torquere nos ? "

Hic describuntur a clamore. Et per hoc quod dicit,

" Clamaverunt, "

Notat daemonum malignam incitationem ad confusos, et quasi sine intellectu clamores. Propter quod et alii duo Evangelistae dicant, quod die ac nocte clamabant in montibus. Hic autem plenos bono intellectu proferebant sermones, dolentes quod malignitatis eorum tempus erat finitum.

Unde tria dicuntur : quorum primum est, quod allegant se nihil commune habere cum Domino, sicut cum omnibus aliis in peccato natis habuerunt : secundum autem est, quod ex hoc profitentur potestatem torquendi eos esse in Domino : tertium est, quod petunt quemdam minoris malitiae sibi concedi effectum. Et haec patent in littera. De primo dicunt :

" Quid nobis, et tibi, "

Supple, commune est,

"Jesu, Fili Dei? "

Quasi dicerent : Nihil. II ad Corinth. VI, 15 : Quae conventio Christi ad Belial? et per hoc dicere voluerunt, quod de regno eorum non deberet se intromittere Dominus. Sed mentita est iniquitas sibi, quia.regnum Christi fuit : daemones autem erant tyranni invasores : quod tamen peccatis exigentibus juste permisit Dominus ad punitionem malorum et probationem electorum. Quod autem dicunt: " Fili Dei : " et Lucas dicit, IV, 34, daemonium immundum dixisse : Scio te quis sis, Sanctus Dei, ut dicit Ambrosius, " secundum opinionem dixisse intelligun-" tur quae orta fuit ex conjecturis : et ta" lem scientiam coniecturalem habuerunt, " et non certam scientiam. " Quia dicit Apostolus, I ad Corinth.II, 8, quodsi cognovissent, numquam Dominum gloriae crucifixissent, hoc est, crucifigi persuasissent. Unde, supra, IV, 3 et seq., omnis tentatio Satanae composita fuit, et alteram partem semper habuit explorationis. Dixit enim semper : Si Filius Dei es, etc.

"Venisti ante tempus torquere nos."

Ecce secundum, quod (alias, quo) profitetur potestatem : et attende, quod reputant se torqueri, si compellantur cessare a nocendo. Unde Marcus et Lucas dicunt, quod rogaverunt eum, ne mitteret eos in abyssum, ubi tentare non possent, et nocere hominibus. Et hic dicunt : " Ante tempus. " Quod duobus modis intelligi potest : ante tempus videlicet tentationi deputatum, quod est usque ad judicium : quia, sicut dicitur, II Petr. II, 4, rudentibus inferni detracti sunt de caelo in hunc caliginosum aerem, in locum tentationis reservati usque ad diem judicii, quando in abyssum inferni cum omnibus suis condemnabuntur . Vel, " ante tempus " passionis Christi, quando ex Scripturis cognoverunt a parte potestatis se fore casuros. Unde, Apocal. XII, 12, dicitur draco habere iram magnam, sciens quod modicum tempus habet : ''licet enim esset longum, tamen appetitus suae malignitatis reputat modicum.

" Erat autem non longe ab illis grex multorum porcorum pascens. "

Istud est tertium, ubi. ponuntur preces permittendi sibi effectum minoris malitiae.

Et dicit tria : primo enim facit parenthesim interponendo de grege porcorum, ut locum habeant sequentia : secundo, innuitur daemonum infirmitas : et tertio, malitia.

De primo dicit :

" Erat autem non. longe ab illis grex porcorum multorum pascens. "

Quia sicut Marcus et Lucas dicunt, erant amplius quam duo millia.

Sed quaeritur, unde venerunt porci, cum porcus sit animal immundum secundum legem ad nullum usum Judaeorum? Sed huic objectioni occurrit Glossa Hieronymi, dicens quod. Gerasa civitas est Arabiae, non longe a monte Galaad, ubi Jacob et Laban foedus percusserunt : et non longe a stagno Tiberiadis, in quo porci sunt praecipitati : et ibi Arabes habitabant, qui porcum comederunt.

" Daemones autem rogabant eum dicentes : "

Ecce infirmitas daemonum, quod etiam in irrationale, et immundum, et monstruosum animal potestatem non habent nisi permissi Simile, Iob, I, 11: Extende, paululum manum tuam, et tange cuncta, quae possidet, hoc est, trade mihi potestatem. I ad Corinth.v, 5 : Tradere hujusmodi Satanae in interitum carnis, ut spiritus salvus sit in die Domini nostri Jesu Christi,

" Si ejicis nos hinc, mitte nos in gregem porcorum. "

Ecce malitia voluntatis.

Et dicunt duo : primo enim ponunt sub conditione, in quo notant Christi potestatem, dicentes :

" Si ejicis non hinc. "

Quasi dicant : Hoc in tua est voluntate, quia hoc saepe Sancti viri fecerunt : et ideo per hoc non certam scientiam de Christo acceperunt. Luc. XI, 20 : Si in digito Dei ejicio daemonia, profecto pervenit in vos regnum Dei, Psai. IX, 7 : Inimici defecerunt frameae in finem, et c i v itales e o r u m des tr ux is t i,

" Mitte nos in gregem porcorum. "

Quaeritur hic, quare petebant mitti in porcos potius quam in alia animalia?

Dicendum videtur, quod hoc fuit Dei dispensatio : quia sicut in primis parentibus non potuit accipere diabolus formam animalis quam voluit, sed potius suae malitiae congruentem, in qua facile deprehendi posset : ita et nunc non potuit intrare in animal nisi sibi permissum, ex quo congrue instruerentur homines, in quos daemones acciperent potestatem. Animal enim hoc immundum est et monstruosum, capitis non erectivum, ut alia animalia. Immundum enim est secundum legem . Monstruosum autem, quia componitur ex multis animalibus secundum convenientiam quam habet cum eis. Dividit enim ungulam cum ruminantibus, et non ruminat cum habentibus pedem in multa divisum. Adimc, pedem in duo dividit cum his quae pariunt unum animal, aut raro duo : et parit multos foetus, sicut ea quae pedem in multos dividunt digitos. Adhuc, dividit ungulam : et tamen habet per totam longitudinem ventris mammillas, sicut canis vel aliud animal in multa dividens pedes. Adhuc, dividit ungulam cum sepum habentibus : et habet sagimen et non sepum. cum his quae non ruminant : et ita componitur ex duobus animalibus, ungulam videlicet dividente in duo, et pedem in multa partientc. Quoad setas autem accedit ad naturam hiricii : et propter brevitatem colli numquam erigit caput, sicut aliud animal. Et tradunt Philosophi, quod nullum aliud animal ita saepe producit monstruosos partus, sicut porcus. Adhuc autem, omni tempore est amans coitum, et tamen cum hoc corrixativum, et caeni appetitivum : semper freto res spargens, nihil etiam in voce habens delectationis. Ex quibus omnibus instruit, quod nisi aliquis porcus efficiatur per malos actus, daemon in eum potestatem non accipit. Job, xii, 7 : Nimirum interroga jumenta , et docebunt te : ei volatilia caeli, et indicabunt tibi.

" Et ait illis : Ite. At illi exeuntes abierunt in porcos : et ecce impetu abiit totus grex per praeceps in mare, et mortui sunt in aquis. "

Hic ponitur secundi miraculi perfectio.

Et tanguntur duo : permissio, cum dicit : " Ite : " et nocumentum daemo-

num, clini dicit : " Et exeuntes abierant in porcos, "

Sed quaeritur, quare Dominus permisit tale damnum fieri hominibus, quorum erant porci?

Et dicendum, quod magis valuit instructio facti quam nocumentum damni porcorum. Et ideo plus profuit quam nocuerit. Intelligitur autem, quod isti etiam alias forte peccaverunt per illicitas aequisitiones : et ideo in hoc puniti sunt, in quo deliquerunt : et hoc quoad eos, quia miserunt porcos. Quoad Christum autem nihil quaestionis habet : quia Domini est terra, et plenitudo ejus : orbis terrarum, et universi qui habitant in eo .

Dicitur autem, quod grex per praeceps gradiebatur in mare, et mortui sunt in aquis, quia voluit Dominus ut sciretur quod ageretur a daemonibus. Et cum omnis porcus naturaliter sciat natare in aquis, eo quod motus natationis in eis idem est cum motu ambulationis, non poterant ita subito submergi, nisi vi daemonum praecipitati. Et in hoc instruxit Dominus ferocitatem daemonum ad nocendum, ut magis ab hominibus horreantur. Unde, Habacuc, I, 7 : Horribilis, est terribilis et : ex semetipsa judicium, et onus ejus egredietur.

" Pastores autem fugerant, et venientes in civitatem, nuntiaverunt omnia, et de eis qui daemonia habuerunt. "

Hic ponitur effectus miraculi. Et tanguntur duo : nuntium pastorum, et admiratio et pavor audientium.

De primo dicit duo : fugam videlicet pastorum ex timore, et nuntium.

De primo dicit : " Pastores autem fugerunt, " humanum aliquid ex ignorantia passi : quia nec potestatem Christi, nec iras daemonum localiter fugientes evadere poterant.

" Et venientes. " Duo nuntiant, scilicet submersionem porcorum, et liberationem oppressorum a diabolo. Unde dicit : " Venientes in civitatem, " Gerasae nomine, " nuntiaverunt omnia " miraculum circumstantia, " ei de his qui daemonia habuerant, " hoc est, de liberatione eorum, ut darent eis audaci ana exeundi, ne timerent invadi ab eis,

" Et ecce tota civitas exiit obviam Jesu : et viso eo, rogabant ut transiret a finibus eorum. "

Ponitur effectus in audientibus.

Et dicuntur tria : primum est honoris : secundum, experientiae miraculi: tertium autem timoris.

De primo dicit, quod " tota civitas, " hoc est, civitatis nominati (alias, nominatae) habitatores, " exiit obviam Jesu, " eum in hoc honorantes, et praevenientes, ne in civitatem eorum intraret : sciebant enim se esse peccatores, et timebant, ne peccatis eorum exigentibus plagarentur in aliis, sicut plagaverat in porcis. Luc, V, 8 : Exi a me, quia homo peccator sum, Domine.

" Et viso eo. "

Hoc est, experti eum. Haec Matthaeus breviter transit : Marcus autem et Lucas diligentius prosequuntur. Quia viderunt liberatos, vestitos, sedentes, et quietos ad pedes Jesu. : et sic experti sunt potentiam Jesu divinam in miraculo : et haee fuit eis causa timoris.

" Rogabant ut transiret a finibus eorum. "

Tertium est, quod est timoris, sicut diximus. III Reg. XVII, 18 : Quid mihi et tibi, vir Dei ? Ingressus es ad me ut rememorarentur iniquitates meae, et inter-ficeres filium meum. Marcus autem et Lucas dicunt , quod liberati a daemonibus rogaverunt ut cum Jesu irent, et Dominus praecepit ut in domum suam revertentes nuntiarent omnibus quanta fecisset eis Deus : et hoc est, quod dicit deperfectione miraculi.

Sic ergo experti discipuli potentiam

Christi super pericula mundi, confirmati sunt contra mundi pressuras : et experti virtutes suas super spirituales nequitias, solidati sunt contra daemonum malignitates, scientes se Dei virtute protectos contra persecutiones mundi, et Dei sapientia contra insidias inimici.