Sequitur:

" Sabbatum violant. "

Ecce quod violatur tribus modis inductis, sed hic intendit de violatione illa quae fuit propter ritum templi. Violatio autem illa est, quia (alias, quae) dicitur, Exod, xx, 10: Septimo die sabbatum Domini Dei tui est: non facies omne opus servile, scilicet, in eo : et ista erant opera servilia.

Sed objicitur: Quia opera templi ad cultum Dei erant pertinentia: ergo non erant servilia, nec per illa violari videbatur sabbatum.

Responsio, quod in veritate per illa violabatur sabbatum : quia nec conveniebant causae institutionis, neque fini, secundum quod carnaliter et litteraliter sabbatum accipitur. Causa enim institu- tionis sabbati fuit, quia illa die quievit Deus ab omni opere exteriori, quiescens in seipso. Ergo si institutio respondet causae institutionis, sabbatum est in hoc quod nullum penitus fiat opus exterius. Finis autem institutionis exprimitur, Exod. xx, 10 : Non facies omne opus in eo, tu, et filius tuus, et filia tua, servus tuus et ancilla tua, jumentum tuum, et advena qui est intra portas tuas. Huic au- tem fini non concordat, quod aliquidoperis in eo fiat, quod lassitudinem corpor ralem inducat. Si igitur talia opera in sabbato fiant, oportet quod fiant propter aliquid majus sabbato : ita quod merito religio sabbati cedat illi tamquam majori. Et sic templum et necessitas animalium major est sabbato : et hoc intendit in littera.

" Et sine crimine sunt. "

Ecce impunitas : cum tamen dicatur, Exod. XXXI, 14 : Qui polluerit sabbatum, morte moriatur.

Sed attende, quod alia est sanctificatio sabbati, et alia observatio septimae diei. Sanctificatio enim sabbati est sanctificatio quietis: non enim quiescitur, nisi in eo quod diligitur : quies ergo cordis est in eo, ubi ponitur finis dilectionis : haec autem non sanctificatur nisi in Sancto sanctorum, ut in eo quiescatur finaliter : ut separati ab operibus nostris et in nullo quietem invenientes ultimae dilectionis, permaneamus in ipso : et hoc est morale in praecepto de sabbato. Sed in determinatione diei duo attenduntur : unum, quod est causa finalis : et hoc est, quod cum homo in opere est, vel negotio privatae utilitatis, occupatione ipsa trahitur cor ad obliviscendum quietis quam per gustum et dilectionem bonitatis ejus in Deo. debet habere : et ideo instituitur, et determinatus (alias, determinatur) feriatus dies, in quo ab occupatione tali separatus, discat redire ad Dei dulcedinem experiendam, quae postea in ejus remaneat memoria, quando est in negotio, et non abstrahatur. Causa autem determinationis inducens ad hanc vel illam diem determinandam et instituendam, est emergens aliquid divinum quod quietem illam in Deo ostendit, sicut in Veteri Testamento fuit quies ab opere constitutionis mundi : cui cum postea succederet aliud divinum, quod illam quietem melius ostendit in octavo die, quando Christus resurgens felicitatem quietis aeternae ostendit in plena gratia (alias, gloria) corporis et animae constitutam, (alias, institutio) prima cessavit, et dies octava praevaluit. Et istae dierum determinationes non cadunt sub praecepto morali, sed. sunt quaedam institutiones tenendae, quamdiu causa movet (alias, manet) institutionis. Et quoad ista, dicit Dominus solvi sabbatum, et non quoad primum, quod simpliciter est morale. Isa. lxvi, 23 : Erit sabbatum ex sabbato. Ad Hebr. IV, 10 : Qui ingressus est in requiem ejus : etiam ipse requievit ab operibus suis, sicut a suis Deus,

Unde subinfert:

" Dico autem vobis, etc, "

Qui. sum veritas, et cujus verbum effectivum est. Psal. cxl, 6 : Audient verba mea quoniam potuerunt. " Quia templo, " propter quod sicut aliquid majus sabbato, solvebatur lex sabbati, " major est hic, " quia veritas figurata per tempium, et omnem templi ritum. Joan. II, 19 : Solvite templum hoc : et in tribus diebus excitabo illud. Et, post pauca, v, 21 : Ille autem dicebat de templo corporis sui. Aggaei, II, 10 : Magna erit gloria domus istius novissimae plus quam primae. Ergo multo magis discipulorum lex mihi adhaerentium solvit legein sabbati.

Cum autem dicit: " Templo major est hic, " haec dictio hic, adverbium est loci et significat, quod praesentia sui templi corporalis solvit sabbati religionem in discipulis.

" Si autem sciretis quid est: Misericordiam volo, et non sacrificium, numquam condemnassetis innocentes.

Dominus est enim Filius hominis etiam sabbati. "

Ecce redargutio impietatis per prophetiae Intellectum,

Et facit tria : redarguit enim caecitatem, confutat errorem, et suam . ostendit supra legem auctoritatem. De primo dicit:

" SI autem sciretis, "

Hoc est, intelligeretis. Matth.xxii, 29 : Erratis nescientes Scripturas, neque virtutem Dei, " Quid est, " quod dicitur, Osee, VI, 6 : " Misericordiam volo, " voluntate finali, et per se. Proprium enim Dei est misereri et parcere. Joel, ii, 13 : Benignus et misericors est.... et praestabilis super malitia. " Et non sacrificium. " Numquam enim hoc volui, nisi per accidens, et propter aliud : per accidens quidem, ne illud idolis sacrificaretur : propter aliud, ut ipso aliquid in futurum significaretur.

Sed contra, Joel, II, 14 : Sacrificium ei libamen Domino Deo vestro. Responsio. Hoc Intelligitur de sacrificio cordis contribulati per se, ei de sacrificio corporali per accidens. Hoc tamen totum, supra, IX, 13, notatum est ,''

" Numquam condemnassetis innocentes, "

Hoc est, condemnandos judicassetis,

Math. VII, I et 2 : Nolite judicare, ut non judicemini... In quo enim judicio judicaveritis, judicabimini. Jacob. II. 13 : Judicium sine misericordiafiet illi qui non. fecit misericordiam. " Innocentes " autem sunt, qui nec miserum faciunt, nec miserum relinquunt, sicut fuerunt Apostoli, qui omnibus profuerunt, et nulli nocuerunt. Tamen hic intelligit innocentes de legis transgressione. Psal, xxiii, 4 : Innocens manibus et mundo corde, qui non accepit in vano animam suam, I ad Corinth. x, 32 et 33 : Sine offensione estote Judaeis, et Gentibus, et Ecclesiae Dei: sicut et ego per omnia in omnibus placeo, non quaerens quod mihi utile est, sed quod multis, ut salvi fiant. Bene autem dico " innocentes, " quoad legem sabbati.

" Dominos enim est,"

Auctoritate. Apocal. XIX, 16: Habet in vestimento ei in femore suo scriptum : Rex regum, et Dominus dominantium, I Reg.iii, 18 : Dominus est: quod bonum est in oculis suis faciat, " Filius hominis, " hoc est, quamvis sit Filius hominis, paulo minus minoratus ab Angelis propter passionem mortis . Joan. v, 27 et seq.: Sicut Pater habet vitam in semetipso, sic dedit et Filio habere vitam in semetipso, et potestatem ei dedit iudicium facere, quia filius hominis est. Nolite mirari hoc, etc. " Etiam sabbati, " sicut templi : quamvis sabbatum sanctificatum sit non ex lege tantum Moysi, sed ab institutione mundi. Ad Hebr. IV, 3 et 4 : Et quidem operibus ab institutione mundi perfectis. Dixit enim in quodam loco de die septima sic : Et requievit Deus die septima ab omnibus operibus suis.

Sic igitur ostensa est templi et sabbati solutio per Jesu Christi auctoritatem.

" Et cum inde transisset, venit in synagogam eorum.

" Et ecce homo manum habens aridam. "

Hic Incipit idem, quod supra manifestare videtus per effectum gratiae.

Et dividitur in partes tres : In quarum prima ponitur gratiae faciendae opportunitas : et in secunda, gratiae exhibitio : et in tertia, Pharisaeorum excaecatio.

Prima autem harum duo continet, scilicet opportunitatem gratiae in rebus, et opportunitatem in probatione et conjunctione sermonum.

De primo dicit tria : transitum gratiae fontis, cum dicit:

" Cum transisset Inde. "

A Pharisaeis, quibus tamquam indignis lucem suam subduxit. Job, iii, 6, 4 : Noctem illam tenebrosus turbo possideat, et non illustretur lumine. Luc. IV, 43 : Quia et aliis civitatibus oportet me evangelizare regnum Dei: quia ideo missus sum.

" Venit. "

Secundum est, quo tangit loci solemnitatem. Est autem hoc factum non eodem sabbato, quo praecedens, sed in alio. Luc. VI, 6 : Factum est autem et in alio sabbato, ut intraret in synagogam. Et hoc est quod dicit : " In synagogam eorum, " quia locus fuit publicus, et solemnis, ubi multi conveniebant. Joan. xviii, 20 : Ego semper docui in synagoga, et in templo, quo omnes Judaei conveniunt : et in occulto locutus sum nihil. Supra, x, 27 : Quod in aure auditis ,praedicate super tecta.

Tertium est praesentia Indigentis gratia : et hoc tangit, cum dicit:

" Et ecce homo manem habens aridam. "

Et sicut in Evangelio Nazaraeorum legitur. Iste fuit caementarius: et Inter- pellabat Christum miserabilibus vocibus dicens, quoniam manu illa victum quaerebat. Et dixit: Jesu Nazarene, manum victui meo necessariam restitue, ne turpiter cogar mendicare. Unde, Luc. VI, 6, dicitur quod manus erat dextra, quae perficit diligentiam operis. Praesentavit autem se iste in synagoga, ut ex religione loci et prophetiarum, quae ibi de Christo legebantur, facilius inclinaret eum ad miserendum. Genes, xxviii, 16, 17 : Dominus est in loco isto... : Non est hic aliud nisi domus Dei, et porta caeli.

" Et Interrogabant eum dicentes : Si licet sabbatis curare. ? ut accusarent eum. "

Ecce opportunitas ex conjunctione verborum veritatem probantium.

Et dicuntur hic duo, dolosa videlicet interrogatio Sacerdotum et Pharisaeorum, et demonstratio veritatis ex veritate Christi sermonum.

De primo dicit:

" Et interrogaverunt eum dicentes. "

Contra, Luc. VI, 9, dicitur, quod Christus eos interrogavit. Responsio, dicendum, quod utrumque factom est. Sed Christus eos interrogavit primo, ut daret occasionem demonstrandae veritatis: et ipsi eum reinterrogaverunt secundo, ut accusationem acciperent malignitatis.

"Si licet sabbatis curare ? "

Haec quaestio aliter formatur, Marc, III, 4, et Luc. VI, 9 :. Si licet sabbatis benefacere, an male ? animam salvam facere, an perdere ? Sed In hac forma proposuit Dominus quaestionem : quia sic formata in se habet rationem ostendentem tale opus non esse violationem sabbati. Constat enim, benefacere esse de quiete sabbati : et cum Deus perire nolit animas, quod licet sabbato animam salvare : quia sabbatum propter animae salutem factum est. Pharisaei autem formant eam, secundum quod sonat opus servile : quia curare sonat sollicitudinem, et quasi opus medicinale : ut ex hoc magis accipiatur accusatio. Unde, Luc. xiii, 14 : Sex dies sunt in quibus oportet operari : in his ergo venite, et curamini, et non in die sabbati.

" Ut accusarent eum. "

Perversitas intentionis notatur. Non enim quaerebant, ut addiscerent legis intellectum : nec misericordia movebat ad pietatem : sed pertinaces in malitia potius eligebant derogare Christo, quam legis vel pietatis observantiae studere : discipuli pro certo ejus de quo dicitur, Apocal. XII, 10 : Projectus est accusator fratrum, nostrorum, qui accusabat illos ante conspectum Dei nostri die ac nocte. Est autem idem, ut accusarent, quod est, ut crimen objicerent.

" Ipse autem dixit illis : Quis erit ex vobis homo qui habeat ovem unam. "

Ecce convictio veritatis per sermones Christi.

Et dicuntur duo : primo enim praemittitur facti similitudo pro argumento : secundo autem concluditur generaliter pietatis intentio.

In facti similitudine quatuor proponit, quorum primum comparationem inter Christum et Pharisaeos innuit: secundum autem dicit comparationem hominis et bruti simplicis et mansueti et utilis : tertium innuit comparationem defectus hominis ad defectum bruti: quartum autem propositionem (alias, proportionem) facti avari hominis ad factum divinae pietatis.

De primo dicit:

" Quis, etc. "

Hoc notat generalitatem. " Erit, " notat propositi avaritiae in futurum pertinaciam. " Ex vobis, " notat avaritiae similitudinem in Pharisaeis, " Homo, " notat avaritiae fomitem : quia factus ab humo, sapit ea quae humi sunt. Joan. iii, 31 : Qui de terra est, de terra loquitur. Job, IV, 19 : Qui terrenum habent fundamentum, consumentur velut a tinea.

Et est comparatio latens : quod si homines ipsi nihil nisi humanam.infirmitatem in operibus demonstrantes, vindicant sibi aliquid facere fieri in die sabbati, multo magis qui super omnes est per opera se demonstrans esse Dominum sabbati, quod pietatis est, potest facere in die sabbati.

" Qui habeat unam ovem. "

Ecce comparatio inter hominem et brutum simplex. Et tangit boni parvitatem et paucitatem : paucitatem in hoc quod dicit, " unam : " parvitatem in hoc quod dicit, " ovem. " Sicut ille vir pauper, II Reg. xii, 3, qui nihil habebat omnino praeter ovem unam parvulam..., quae creverat... de pane illius comedens, et de calice ejus bibens, et in sinu illius dormiens : eratque illi sicut filia. Propter proprietatem simplicitatis et mansuetudinis et utilitatis comparatur ovis homini, sicut supra, x, 6, notatum est . Et notatur hoc, quod etiam uni misero exhibenda est misericordia, dummodo sit ovis. Psal. XCIV, 7 : Nos populus pascuae ejus, et oves manus ejus.''

" Et si ceciderit haec sabbatis in foveam. "

Ecce comparatio miseriae bruti ad miseriam hominis. Et notantur tria, causa nocumenti, tempus, et nocumentum.

Causa autem est casus, cum dicit : " Ceciderit. " Et in hoc notatur : quod per illicitum opus non dedit causam ca- sui, sed in via simpliciter gradiens cecidit. " Sabbatis " autem cecidit: quod propter salutem, et non ad mortem alicujus inventum est. " In foveam, " quae est qualitas nocumenti, ex quo impossibile est exire propria virtute: sicut et homo manu contracta, operam dans rei licitae, cecidit in manus ariditatem, de qua se eripere non potuit. Job, VI, 13 : Ecce, non est auxilium mihi in me, et necessarii quoque mei recesserunt a me. Deuteron. XXII, 4 : Si videtis asinum fratris tui aut bovem cecidisse in via, non despicies, sed sublevabis cum eo,

" Nonne tenebit, et levabit eam?

Quanto magis melior est homo ove ! Itaque licet sabbatis benefacere. "

Ecce comparatio facti hominis ad factum divinae pietatis. Et tangit duo : factum, et comparationem.

De facto duo dicit per modum interrogationis. Tenere enim, est retinere ab ampliori nocumento, ne in fovea deficiat. Levare autem est a nocumento eripere : et hoc melius fit in homine divitia pietate nos tenente, ne in totum in praeceps cadamus, et extrahente nos de lacu faecis et miseriae. Sapient. x, 14 : Descendit cum illo in foveam, et in vinculis non dereliquit illum.

" Quanto magis, etc. "

Ecce comparatio, Et excessum notat per tria : infinitum quidem, oum dicit " Quanto, " eo quod homo est ad imaginem capax Deo (alias, Dei) quod non ovis.

Excessum autem virtutis notat, per hoc quod dicit : " Magis. " Simplicitas enim et mansuetudo, et innocentia in ove sunt natura : et ideo non laude digna. Sed in homine sunt ex electione voluntaria : et ideo laudabilia. I ad Corinth. IX 9 et 10 : Numquid de bobus cura est Deo ? an propter nos utique hoc dicit ?

Excessum autem pretii, et valoris notat per hoc, quod dicit : " Melior est homo ove. " I Petr. I, 18 et 19 : Non corruptibilibus auro vel argento redempti estis de vana vestra, conversatione paternae traditionis, sed pretioso sanguine quasi Agni immaculati Christi.

Ex his autem omnibus a minori sumens probationem concludit :

" Itaque licet sabbatis benefacere, "

Quia vos cum sitis homines mali, in sublevamine bruti, in quo vestrae consulitur avaritiae : quia in vestro hoc facitis, et non in alieno, et ideo non ex pietate creaturae simplicis hoc facitis : et tamen excusamini in die sabbati hoc facientes, itaque multo magis mihi (qui pius et misericors sum) licet generaliter ad. omnes homines beneficentiam exhibere, et nullum in fovea perditionis derelinquere ex fide me invocantem. Eccle. IX, 10: Quodcumque facere potest manus tua, instanter operare. Joan. IX, 4 : Me oportet operari donec dies est. Ad Hebr. XIII, 16 : Beneficentiae et communionis nolite oblivisci : talibus enim hostiis promeretur Deus.

" Tunc ait homini : Extende manum tuam. Et extendit, et restituta est sanitati sicut altera. "

Hic tangit perfectionem miraculi : et sicut dicitur, Marci, III, 3, et Luc. VI, 8, statuit eum Jesus in medio, ut omnibus pateret quod miseria hominis eum ad pietatem moveret : et ut etiam devotio circumstantium magis promoveretur ad iidem : et ut malignitas Pharisaeorum magis confunderetur.

Dicit autem duo, unum videlicet perfectivum sanitatis, et sanitatis perfectionem.

Primo enim dicit :

" Extende manum tuam, "

Notatur autem ex modo loquendi, quod infirmitas ex desiccatione nervoraro., qui desiccati in musculis moventibus curvaverant rascetam (alias, et ascellam) et digitos versus brachium. Quia, sicut Hieronymus dicit in Evangelio Nazaraeorum (quo Hebraei quidam fideles utebantur) dicitur, quod iste caementarius fuit, et victum arte, et usu. manus quaesivit, et ex motu forti, et frequenti, et siccitate calcis et lapidum passus est nervorum desiccationem. Unde in eodem Evangelio dicitur, quod hujusmodi vocibus interpellabat Dominum : Jesu Nazarene, restitue mihi manum, per quam mihi et meis quaesivi victum, ne turpiter cogar cibos mendicare. Unde etiam, Luc. VI, 6, dicitur haec fuisse manus dextera.

" Et extendit. "

Ecce perfectio sanitatis, et demonstratio. Dedit enim Christus voci suae vocem virtutis, non per invocationem, ut Sancti, sed per imperium, ut Dominus perficiens sanitates. " Et restituta est sanitati sicut altera, " vigorosa ad operandum effecta.

Moraliter autem hoc miraculum perficitur in avaris, qui contractas habent manus ad dandum, cum manus imperio Domini per gratiam liberalitatis aperiunt inopi, et palmas extendunt ad pauperem . Eccli, IV,36 : Non sit porrecta manus tua ad accipiendum, et ad dandum collecta.

" Exeuntes autem Pharisaei, consilium faciebant adversus eum, quomodo perderent eum. "

Hic tangitur excaecatio invidorum Judaeorum. Et innuit quatuor, scilicet con- fusionem malignitatis, consensionem, et pessimam eorum, intentionem, et Christi patienti atti.

De primo dicit : " Exeuntes ergo Pharisaei, " confusi, et non sustinentes lumen rationum propositarum, et per ipsas res confirmatarum. Joan, III, 20 : Qui male agit, odit lucem. J oan xiii, 30 : Judas exivit continuo. Erat autem nox. Job, I, 12 : Egressus est Satan a facie Domini.

" Consilium (vel concilium) faciebant adversus Jesum, " Ecce consensus malignitatis. Jerem. XVIII, 23 : Tu scis omne consilium eorum adversus me. I sa. I, 13 : Iniqui sunt caetus vestri. Genes. XLIX, 6 : In consilium eorum non veniat anima mea. et in creta eorum non sit gloria mea,

" Quomodo perderent eum. " Ecce pessimum virus intentionis ipsorum. Matth.XXVI, 3 et : Congregali sunt principes sacerdotum et seniores populi,... et consilium fecerunt ut Jesum dolo tolerent, et occiderent. imponebant autem ei coram hominibus tria : blasphemiam, et Sabbati violationem, et timorem quem de factis non habebat. Et de blasphemia quidem dicitur, Joan. x, 33 : De opere bono nos non lapidamus te, sed de blasphemia : et quia tu homo cum sis, facis teipsum Deum. De sabbato dicitur, Joan. IX, 16 : Non est hic homo a Deo, qui sabbatum non custodit. De his duobus simul, Joan. v, 18 : Propterea magis quaerebant eum Judaei interficere : quia non solum solvebat sabbatum, sed et Patrem suum dicebat Deum, aequalem se faciens Deo, De timore vero dicitur, Joan. XI, 48 et 53 : Si dimittimus eum sic, omnes credent in eum : et venient Romani, et tollent nostrum locum, ei gentem... Ab illo ergo die cogitaverunt ut interficerent eum, C hristus autem contra blasphemiam opposuit Dei honorem, Joan. viii, 49 : Honorifico Patrem meum, et vos

inhonorastis me. Contra sabbati violationem beneficentiae opposuit ostensionem, Joan. x, 32 : Multa bona opera ostendi vobis eae Patres meo, propter quod eorum opus me lapidatis ? Contra timorem eorum, opposuit eorum quae timebant, comminationem. Luc. XIX, 43 et 44 : Venient dies in te, et circumdabunt te inimici tui vallo, et circumdabunt te : et coangustabunt te undique : et ad terram prosternent te, et filios tuos qui in te sunt.

Secundum veritatem autem causae persecutionis fuerunt, inanis gloria, invidia, et superstitio, De invidia enim dicitur, Infra, xxvii, 18 : Sciebat enim quod per invidiam tradidissent eum. De inani autem gloria, Joan. v, 44 : Quomodo vos potestis credere, qui gloriam ab invicem accipitis, ei gloriam quae a solo Deo est non quaeritis ? De superstitione, Supra, IX, 14 : Quare nos, et Pharisaei jejunamus frequenter, discipuli autem tui non jejunant ?" Jesus autem sciens recessit inde, et secuti sunt eum multi, et curavit eos omnes.

Et praecepit eis ne manifestum eum facerent. "

Hic tangitur Domini patientia contra mala inducta. Et tanguntur duo : unum est probatio patientiae in opere : secundum autem probatio ejusdem per auctoritatem Scripturae.

De primo tangit quatuor, signum scilicet deitatis per omnium scientiam. : signum bonitatis per sanitatum gratiam : et ante hoc exemplum nostrae infirmitatis per sui absentiam : et instructionem humilitatis per vitatam ex miraculis jactantiam.

De primo dicit: " Jesus autem sciens, " nullo referente. Eccli, xxiii, 28 : Circumspicit omnes vias hominum. Job, x, 13, et xlii, 2 : Scio quia universorum memineris, et nulla te latet cogitatio. " Recessit inde, " dans nobis exemplo iii declinandi rabiem persequentium, Supra, x, 23 : Cum persequentur vos in civitate ista, fugite in aliam : quia in hoc etiam consulitur malitiae adversariorum.

" Et secuti sunt eum multi, " supple, infirmi, et hi qui ex fide et devotione infirmos obtulerunt. Luc. IV, 40 : Omnes qui habebant infirmos variis languoribus, ducebant illos ad Jesum. At ille singulis manus imponens curabat eos.

" Curavit eos omnes, " ut signo bonitatis vinceret adversarios : mira enim fuit bonitas, quod quaesitus ad mortem universale omnibus exhibuit beneficium. Ad Romam xii, 21 : Noli vinci a malo, sed vince in bono malum." Et praecepit eis, " praecepto non exsecutionis, sed instructionis, " ne manifestum eum facerent, " ut signo humilitatis, quod, supra, XI, 29, dixit, confirmaret : Discite a me quia mitis sum et humilis corde. Joan. viii, 50 : Ego non quaero gloriam meam.

" Ut adimpleretur quod dictum est per Isaiam prophetam dicentem :

Ecce puer meus, quem elegi : dilectus meus, in quo bene complacuit animae meae. Ponam spiritum meum super eum. "

Ecce confirmatio per prophetam (alias, prophetiam).

" Ut adimpleretur, " quia in mensura gratiae superaddit, " quod dictum est de eo per Isaiam prophetam dicentem , ''" Auctoritas autem inducta confir- mat totum quod ab initio dictum est in

hac parte, et non solum id quod immediate praecessit. Dicuntur autem in hac auctoritate duo de Christo, plenitudo videlicet gratiae, et actus.

Plenitudo autem dicitur hic quadrupliciter, ab humilitate videlicet subjectionis, cum dicit :

" Ecce puer meus."

Et in hoc notatur subjectionis evidentia. " Puer " notat subjectionem,

" meus " notat consensum ejus, cui subjicitur. Ad Hebr. ii, 14 : Quia pueri communicaverunt carni ei sanguini, et ipse similiter participavit eisdem. Ad Philip. ii, 7 : Semetipsum exinanivit formam servi accipiens, in similitudinem, etc. Puer enim dicitur a subjectione et puritate naturae assumptae. Et ideo alia translatio habet, " Servus meus. " Isa, xlix, 3 : Servus meus es tu, Israel, quia in te gloriabor.

Secundo, tangit electionem ipsius ad officium, cum dicit :

" Quem elegi. "

Non de massa perditionis separatus, quia in illa numquam fuit, sed electus ad officium redemptionis. Psal. lxiv, 5 : Beatus quem elegisti, et assumpsisti. Hoc eliam modo dicitur, ad Romam I, 4 : Praedestinatus in virtute secundum spiritum sanctificationis. Cantic, v, 10 : Electus ex millibus, " Quem elegi " ad hoc opus ante mundi constitutionem. Ad Ephes. I, 4 : Elegit nos in ipso ante mundi constitutionem.

Tertio, dicit dilectionem ex plenitudine gratiae provenientem, cum dicit :

" Dilectus meos. "

Et dicit duo : dilectionem quae est causa gratiae, et quia gratia gratum facit habentem eam, et opus ipsius : ideo de gratitudine illa subdit : " In quo bene complacuit animae meae. "

De primo dicitur, Joan. III, 35 : Pater diligit filium, et omnia dedit in manu ejus.

Quod autem additur : " In quo bene complacuit, etc. " Tria notantur, optimus videlicet virtutis modus, qui magis notatur per bene, quam per bonum : quies pascens volentis Patris, in acceptatione meriti Christi., quod notatur per complacitum : et medulla dulcedinis, quam habet ad ipsum : et hoc notatur per animam, quia humano modo loquitur : et est anthropopathos, quia humana propassio transfertur in Deum. Idem autem est, Supra, III, 11, et Infra, XVII, 5. Sapient. IV, 14 : Placita enim erat Deo anima, illius.

Quarto, dicit plenitudinem spiritus, qui omnia operatur, et distribuit dona, quae per Christum sunt data:

" Ponam super eum spiritum meum. "

Isa. lxi, 1 : Spiritus Domini super me. Quod autem dicit : " Ponam " sonat quietem. Isa. XI, 2 : Requiescet super eum Spiritus Domini : et haec dicuntur omnia de Christo secundum assumptam humanitatem. Secundum primum horum juste per obedientiam venit ad redimendum : per secundum, idonee : per tertium, factum est opus utile fini redemptionis : et per quartum, efficax ad debellandum spiritus nequam redemptos In captivitate detinentes. Primum est humilitatis, secundum perfectionis, tertium dulcedinis, quartum autem excellentissimae sanctitatis.

Attendendum etiam, quod omnia haec conveniunt Christo, in quantum In conformitate naturae caput est Ecclesiae : sed per primum importatur habitus naturae, qua Sanctis conformatur : secundum autem convenit quoad gratiam, qua membra a non membris discernit : tertium autem dicit causam gratiae : et

quartum, spiritum quo membra vivificat.

" Et judicium gentibus nuntiabit, "

Hic tangit Christi proprium actum. Dicit tria, scilicet qualis est actus in ordinandis bonis, et qualis in suffefendis adversis et paenis et peccatoribus, et qualis in fine perfectionis.

De primo dicit : " Judicium gentibus nuntiabit. " Hoc est autem judicium, quoties seipsos hic discutiunt, et in futuro judicabuntur : et haec est doctrina Evangelica. Psal. cxlix, 9 : Ut faciant in eis judicium conscriptum : gloria haec est omnibus Sanctis ejus. Hoc enim judicio, et ipse ut rex, et sancti ut senatores judicabunt. Sapient, III, 8 : Judicabunt nationes, et dominabuntur populis, et regnabit Dominus illorum in aeternum. Haec enim est sapientia, quae continetur in libris cordium Sanctorum, qui aperientur in judicio . Ad Coloss II, 3 : In quo sunt omnes thesauri sapientiae et scientiae Dei absconditi.''

Sed tamen contra hoc videtur esse, quod dicitur, Joan. III, 17 : Non enim, misit Deus Filium suum in mundum, ut judicet mundum, sed ut salvetur mundus per ipsum. Sed hoc intelligitur de judicio condemnationis, cum nos hic loquamur de judicio doctrinae, quod est judicium discretionis (alias, discussionis). Joan. XII , 31 : Nunc judicium est mundi: nunc princeps hujus mundi ejicietur foras. Joan. IX, 39: In judicium ego in hunc mundum, veni. Hoc autem judicium nuntiat praedicando per discipulos " gentibus, " quia, Malach, I, 11 : Ab ortu solis usque ad occasum, magnum est nomen meum in gentibus,

" Non contendet, neque clamabit, neque audiet aliquis in plateis vocem ejus. "

Secundum est qualis fuit in tolerandis malis : et hoc tripliciter : et hoc habet duo.

Ostendit enim qualis est in contradictione malorum, et qualis est in longanima exspectatione peccantium.

De primo dicit tria, quorum primum, boni ordines ad contradictiones : secundum, bonus modus in contradicendo : tertium autem, optimus modiis in vincendo contradictores.

De primo dicit:

" Non contendet. "

Dicit enim Ambrosius : " Contentio " est impugnatio veritatis cum ronfidenti tia clamoris. " Sic enim non contendit, sed. in doctrina spiritus et virtutis veritatem demonstravit. Proverb. XXIX, 9 : Vir sapiens, si cum stulto contenderit, sive irascatur, sive rideat, non inveniet requiem. II ad Timoth, II, 14 : Noli contendere verbis: ad nihil enim utile est, nisi ad subversionem audientium. Ad Titum, III, 9 : Contentiones, et pugnas legis devita.

Sed contra, Jerem. ii, 9 : Ecce ego in judicio contendam vobiscum. Mich. VI , 2: Judicium Domini cum populo suo. Responsio. Non contendit contentione irae et rixae, quamdiu fuit in mundo : sed postea contentione increpationis contendet cum peccantibus.

" Neque clamabit. "

Clamor est confusus solius indignationis in contradicendo. I Petr, ii, 23 : Dum pateretur, non comminabatur. Nec est contrarium id, quod dicitur, ad Hebr. V, 7 : Preces supplicationesque cum clamore valido et lacrymis offerens, exau-dilus est pro sua reverentia. Et, Joan. VII, 37 : In novissimo die magno festivitatis, stabat Jesus, et clamabat dicens: Si quis sitit, etc Quia primum intelligitur de clamore devotionis ad Deum : secundum autem de clamore praedicationis. Et quod dicitur hic, est dictum de clamore indignationis, qui clamor nascitur ex ira et indignatione, ut dicit Gregorius.

" Neque audiet aliquis in. plateis vocem ejus. "

In plateis vox tumultus suscitandum auditur: et hoc modo Christi vox. non est audita : nec etiam in jactantia in plantans facta, qualiter vocem dant in plateis inaniter gloriantes, Et ideo, Isa. viii, 8, dicitur : Pro eo quod abjecit populus iste aquas Siloe, quae vadunt cum silentio. Siloe enim, quae interpretatur missus, significat doctrinam Christi quam abjecerunt Judaei: ad quam tamen caecus illuminandus missus est , Isa. 14: Tacui semper, silui, patiens fui. Sic ergo in mansuetudine mansuetis praedicavit. Isa. lxi, 1 : Ad annuntiandum mansuetis misit me. Jacob, I, 21. : In mansuetudine suscipite insitum verbum, quod, potest salvare animas vestras.

" Arundinem quassatam non confringet, et linum fumigans non exstinguet. "

Hic tangitur qualis fuit in sustinentia peccatorum et exspectatione,

" Arundinem quassatam non confringet. "

Sunt autem ista per metaphoram dicta, Arundo autem quassata cor fuit Judaeorum et Pharisaeorum, vento irae et indi- gnationis commotum, et vento erroris sonans per blasphemias et indignationes : et hoc non confregit Christus, licet hoc potuerit, sed patienter supportavit: cedens furori, et dans locum irae. Ad Romam XII, 19 : Non vosmetipsos defendentes, charissimi, sed date locum irae, III Regum, XIV, 15 : Percutiet Dominus Deus Israel, sicut moveri solet arundo in aqua.

" Linum fumigans non extinguet. "

Linum candore suo et munditia (ut dicit Hilarius) paucos Judaeorum significat devotos, igniculum fidei concipientes, et quadam dilectione cum carne juxta fumantes : quos etiam Christus non exstinxit, sed fovit incendens in eis ignem perfectae charitatis. Remigius autem dicit " linum significare gentes amaro fumo " erroris fumantes cum modica scintilla " naturalis legis. " Et sicut non contempsit parvam scintillam in parvulis, sed fovit, donec accenderetur igne charitatis : ita etiam in gentibus modicam scintillam naturalis legis in magnum produxit ignem dilectionis. Sine praejudicio autem dicendum, quod per istas expositiones non Addetur induci auctoritas : sed potius videtur linum significare Pharisaeos nitorem innocentiae praetendentes in superstitiosa religione. Et fumus, qui. est nuntius ignis, videtur significare amaras machinationes eorum ad nocendum absque aperta inflammatione irae et rixae. (Et hoc, Christus non exstinxit, quia linum fumigans dum exstinguitur, conculcatur : quia tales Christus pedibus suae majestatis non conculcavit. Unde, Infra, XV 14, dicit: Sinite illos : caeci sunt, et duces caecorum. Ad Hebr. , 3 : Recogitate eum qui talem susti nuit a peccatoribus adversus semetipsum contradictionem, ut ne fatigemini, animis vestris deficientes. Hoc significatum est, 11. Regum, XVI, 11 et 12, cum Semei malediceret David, et vellet hoc ulcisci Abisai, praecepit rex, dicens : Dimittite eum, ut maledicat juxta praeceptum Domini: si forte respiciat Dominus afflictionem, meam, et reddat mihi Dominus bonum pro maledictione hac hodierna, Job, xli, 12, ii : Halitus ejus prunas ardere facit..., et de naribus ejus procedit fumus.

" Donec ejiciat ad victoriam judicium.

Et in nomine ejus Gentes sperabunt. "

Donec ejiciat. "

Hic tangitur, qualis fuit Christus in fine perfectionis sui officii. Et dicit duo, scilicet victoriam bonitatis in fidelibus : et spem aeternae remunerationis, et etiam terrenae in Christo servientibus.

De primo dicit: " Donec ejiciat, " hoc est, ita dissimulabit, " donec " paulatim perpraedicationem, et sanguinis sui virtutem, " ejiciat. " Ejectio projectio est violenta ad exterius facta.

" Judicium. " Sed veritas praedicata est id quod informat judicium : et haec " ad victoriam, " ejicitur, quando extra fines Judaeae a Judaeis abjecta, in gentibus super errores vincit et triumphat: sicut maxime in die judicii vincet omnes contradicentes. III Esdrae, III, 12 : Super omnia vincit veritas. Isa. lxiii, 1 : Ego, qui loquor justitiam, et propugnator sum ad salvandum. Apocal, VI, 2 : Et vidi: et ecce equus albus, ei qui sedebat super illum habebat arcum..., et exivit vincens ut vinceret. Per equum enim album potestas innocens et virtutes designantur : per sessionem, quies judicantis : per arcum significatur doctrina Scripturarum emittens spicula auctoritatum, quibus vincit Christus omnem errorem.

" Et in nomine ejus, etc. "

Hoc est, spes fidelium, in qua completur Ecclesia fidelium, et perficitur, et finitur Christi officium. Quod autem dicit, " in nomine ejus, " hoc est, in notamine: quia notae Christi nobis inscribuntur. Act. IV, 12 : Nec aliud nomen est sub caelo datum hominibus, in quo oporteat nos salvos fieri. " Gentes, " hoc est, Ecclesia ex diversitate gentium congregata, " sperabunt, " omni relicta spe temporalium et relicta justitia legis, quae est factorum nihil adducentium ad perfectum . Ad Rornan. XV, 12: Erit radix Jesse, et qui exsurget regere gentes, in eum gentes sperabunt: et erit nomen ejus gloriosum .

" Tunc oblatas est ei daemonium habens, caecus et mutas, et curavit, eum, ita ut loqueretur et videret. "

In superioribus probatae veritatis hic inducitur auctoritas, ne possit calumniari terminus umbrarum.

Et hic duo inducuntur, confutatio videlicet Pharisaeorum, qui eam malo attribuerunt principio : et confutatio Scribarum, qui attentantes auctorem (alias, auctoritatem) hujus veritatis, signum quaerebant potestatis, ibi, V. 38 : " Tunc responderunt ei quidam de Scribis, etc. "

Prima vero harum partium tria continet, causam scilicet calumniae auctoritatis miraculorum probantium terminum umbrarum : et ipsam calumniam : et calumniae confutationem.

Et haec in littera patebunt.

Causa autem calumniae, sive occasio fuit miraculi in daemoniaco perfectio.

Et in illo sunt tria : expostulautia scilicet fieri miraculum, perfectio miraculi, et effectio ipsius in adstantibus.

In expostulautia autem fieri miraculum duo sunt: fides offerentium inclinans omnipotentiam ad perfectionem ipsius : et passio obsessi trahens misericordiam ad voluntatem efficiendi.

" Tunc oblatus est ei, etc. "

De primo dicit : " Tunc, " praeinducta rabie declinata, " oblatus est ei, " fide et devotione. Supra IX 2: Offerebant ei paralyticum jacentem in lecto. Unus quidem subjecto, sed multiplex in effectu daemonis : et notatur in hoc malitia daemonis, cui in uno non sufficit una laesio, sed multipliciter vexat unum et eumdem, Isa. XXXVIII, 13 : Quasi leo sic contrivit omnia ossa mea. Habacuc, 1, 17 : Semper interficere gentes non parcet.

" Daemonium habens, caecus et mutus. "

Tria tangit impedimenta : quia in hoc quod daemonium habuit, impeditum habuit rationis ordinem : extra autem nobiliorem destruxit actum sensitivae, et in hoc fecit caecum : et nobiliorem actum rationis, qui est interpretativae, et in hoc fecit mutum: et haec est malitia daemonis interius impediens usum verae rationis, et exterius auferens visum veri luminis in coruscatione miraculorum : et laudem Dei, interpretatione sermonum ablata. Luc. XI, 14: Erat Jesus ejiciens daemonium, et illud erat mutum. Et addit Beda, quod erat etiam caecum. I Reg. XI, 2 : In hoc vobiscum feriam faedus, ut eruam omnium vestrum oculos dextros.

" Et coravit eum. "

Ecce miraculi perfectio. Et propter tres operationes daemonum tria ponit antidota salutis. Contra enim defectum interiorem in impedimento usus rationis, dicit : " Et curavit eum. " Contra defectum in interpretatione sermonum exterius, dicit : " Ita ut loqueretur. " Et contra defectum caecitatis exterius, dicit: " Et videret. " Et de his multa in superioribus dicta sunt .''

" Et stupebant omnes turbae, et dicebant : Numquid hic est Filius David ? "

Ecce effectus miraculi in. adstantibus. Et tangit duo : stuporem admirationis, et viam fidei luminis.

De primo dicit: " Et stupebant omnes turbae. " Stupor est insensibilitas cordis systolen patientis ex ignorantia causae prodigii, quod apparet in sensibus. Luc. v, 26 : Stupor apprehendit omnes.

" Et dicebant: Numquid hic est filius David ? " Propter misericordiam dicunt eum filium David, et propter promissionem, sicut patet, I Reg. XXIV, 5 et seq., ubi non interfecit Saul. Et, II Reg. I, 17 et seq., ubi planxit inimicum. I Machab. II, 57 : David in sua misericordia consecutus est sedem regni in saecula.

" Pharisaei autem audientes, dixerunt : Hic non ejicit daemones nisi in Beelzebub, principe daemoniorum. "

Haec est calumnia Pharisaeorum, qui divisi interpretantur : quia, sicut dicitur, Isa. LIX, 2 : Iniquitates vestrae diviserunt inter vos et Deum vestrum. Audiverunt enim turbam, et non valentes calumniari factum, facti auctorem Spiritum sanctum calumniati sunt, ad contrariam et inimicam potestatem Dei miracula transferentes : " Hic non ejicit daemonia, nisi in

Beelzebub, principe daemoniorum. " Hujus autem negativae affirmativam, supra, IX, 34, dixerunt. Et quia illa minus dicebat, ideo Christus (supra, ibidem) non impugnavit, sed tacuit. Nunc autem confirmata malitia eorum, postquam conceperunt occidere eum, ponunt negativam, quae nihil penitus operum Christi reliquit, nisi daemoni detur, et attribuatur : et hoc melius significatur, Marc. III, 21 et 22, ubi sic dicitur de Jesu: Quoniam in furorem versus est. Quoniam Beelzebub habet: ei quia in principe daemoniorum ejicit daemonia.

" Jesus autem sciens cogitationes eorum, dixit eis. "

Hic incipit confutare. Et dicuntur hic duo : primo enim, ante disputationem sapientiae, signum omniscientis quem nihil latet, praemittitur : et postea, disputationem orditur.

De primo dicit: " Jesus autem, " ut Deus omnia,"sciens cogitationes eorum. " Psal. XCIII, 11 : Dominus scit cogitationes hominum, quoniam vanae sunt. Simile est, supra, IX, 4, quando dixit: Ut quid cogitatis mala in cordibus vestris ? dixit ad confutationem eorum.

" Omne regnem divisum contra se, desolabitur : et omnis civitas vel domus divisa contra se, non stabit. "

Hic ponit rationes ad confutandam malitiam Pharisaeorum. Et dividitur in partes quatuor. Ostendit enim primo dicti eorum falsitatem : secundo, peccati eorum quod in dicto commiserunt, irremissibilitatem : tertio, intentionis perversitatem : quarto, justissimam eorum condemnationem : et sic terminatur sua disputatio.

Prima harum habet duo genera rationum. Primo enim inducit ratio-

nes deducentes ad inconveniens, quae supposito dicto eorum indirecte probant propositum : secundo, probat ostensive supposita veritate etiam concludendo propositum.

In prima harum proponit generaliter in omni potestate : et assumit sub ipsa in potestate diaboli, et concludit propositum per inconveniens quod sequitur.

Attende autem, quod humana potestas, in qua per similitudinem proponit, non est nisi triplex, regionis scilicet, civitatis terrae, et domus : secundum quod etiam regnum refertur ad tria, oeconomicam videlicet, cujus gubernatio datur patrifamilias : et civilem, cujus gubernatio datur proconsuli: et regalem, cujus gubernatio datur regi. Plures enim ad unum pluribus modis referri non possunt, nisi domestici, vel cohabitantes civiliter, vel communicantes legibus eisdem : et in his tribus dicit solvi potestatem regni, si divisa sit potestas contra potestatem.

Attende etiam, quod in toto potestativo (sicut est regnum, vel civitatis praetura, vel domus dispensatio) est potestas distributa ex uno, et ad unum ordinata, qui est Rex, vel Proconsul, sive Praefectus, vel paterfamilias : et tunc dividi dicitur : quia contraria dispositione reluctans, nec ex uno distribuitur in officia plurium, nec secundum communicationem ad unum ordinatur : et tunc fiunt duo domini, quibus nemo potest servire .''

De his ergo dicit :

" Omne regnem etc. "

" Omne regnum, " quod est potestas regionis ordinata ad unum contra seipsum reluctando, " divisum, " ad divisa tendens, quia tunc destruit ordinem ad unum, " desolabitur " II Paralip. xx, 23, Filii Ammon versi in seditionem in seipsos divisi, mutuis concidere vulneribus. " Et omnis civitas, " in qua est etiam ordo potestatis ad unum, " vel domus, " ad unum patremfamilias ordinata familia, " divisa contra se, " hoc est, in divisa tendens contra sui motorem et rectorem, " non stabit: " sed, sicut dicit, Luc. XI, 17 : Domus supra domum cadet. Isa. III, 8 : Ruit Jerusalem, et Judas concidit. Et hujus causa ponitur, ibidem, v, 5, quia tumultuabitur puer contra senem.., et ignobilis contra nobilem. Osee, x, 2 : Divisum est cor eorum, nunc interibunt. Proverb. xxviii, 2 : Propter peccata terrae multi principes ejus, hoc est, ad multa tendentes. I Machab. I, 6 et seq,: Divisit Alexander regnum suum cum adhuc viveret... Et imposuerunt omnes sibi diademata post mortem ejus, et loco suo:... ei multiplicata sunt mala in terra,

" Et si Satanas Satanam ejicit, adversus se divisus est : quomodo ergo stabit regnum ejus? "

Hic assumit sub propositione generali : et est propositio falsa, supposita tamen vera secundum dictum Pharisaeorum.

a Et si Satanas, " adversarius humanae saluti regnum Dei impugnans, " Satanam, " alium adversarium eidem regno, " ejicit " in loto, ne dominetur secundum aliquam potestatem inimicam saluti, " adversus se divisus est: " quia etsi Satanae sint legiones diversis ei divisis vitiis principantes, in hoc tamen conveniunt, quod regnum Dei, et salutem hominis impediunt : sicut, Judicum, xv, i, vulpes Sanisonis facies habebant diversas, et caudas colligabis.

" Quomodo ergo stabit regnum ejus? " quod non stat in uno offiicio, sed multis officiis : et ideo oportet, quod se invicem juvent daemones.

Et attende, quod quidam dicunt re- gnum diaboli esse mundum : et Salvatorem velle concludere, quod secundum dicta Pharisaeorum solvendus sit mundus statim : quod. Pharisaei non credebant. Et hoc non videtur esse intentio litterae : quoniam non sequitur ex dictis nisi destructio potestatis diaboli : hoc enim vocatur regnum, licet vere sit corruptio regni in tyrannidem. Isa. XIX, 4 : Tradam aegyptum in manu dominorum crudelium : et rex fortis dominabitur eorum.

Cum igitur Satan non intendat destruere suum regnum, Satan non ejicit Satanam : falsum est ergo me in principe daemoniorum ejicere daemonia. Sed nonne necromantici in uno daemone ejiciunt alium :.e.t similiter fecerunt idola, sicut Astaroth, et quaedam alia ? Ad hoc dicendum, quod non ejiciunt, sed a quadam operatione, vel laesione cessant, ut in alia fortius possideant. Christus autem loquitur hic de ejectione secundum omnem operationem, et omne dominium .

" Et si ego iii Beelzebub ejicio daemones, filii vestri in quo ejiciunt? Ideo ipsi judices vestri erunt.

Si autem ego in spiritu Dei ejicio daemones, igitur pervenit in vos regnum Dei. "

Secunda ratio est ducens ad inconveniens : et ideo resumens dictum: ex quo sequitur inconveniens, quaerit, dicens :, Filii vestri in quo ejiciunt ? " Dicuntur antem filii Apostoli, et Exorcistae, et quidam etiam non sequentes Christum. Luc, IX, 49 : Vidimus quemdam in nomine tuo ejicientem daemonia, et prohibuimus eum, quia non sequitur nobiscum. Act. XIX, 13, etiam fuerunt, qui. adjarabant in nomine Jesu, quem Paulus praedicat : ''omnes enim illi vi- dentes efficaciam nominis Christi, adjurabant per nomen Jesu.

Dicit autem " Filii vestri, " non mei discipuli : quia cum de eis sint nati et conversati, non essent testes contra eos, nisi a veritate secundum conscientiam essent convicti. Et cum illi sint testes efficaciae nominis et sanctitatis, et quod nullis malis artibus usus ejicio daemones, " ideo ipsi judices vestri erunt : " vos primum de falsitate convincentes, et postea sua comparatione condemnantes. Job, XIII, 4 : Prius vos ostendam fabricatores mendacii, et cultores perversorum dogmatum. Matth. XIX, 28 : Sedebitis et vos super sedes duodecim, judicantes duodecim tribus Israel, Infra, xii, 42 : Regina Austri surget in judicio cum generatione ista, ei condemnabit eam.

" Si autem ego in spiritu Dei ejicio. "

Hoc meo judicio est conclusio ex duabus inductis rationibus. Sicut enim dicit Glossa : Complexio est assumpta per divisionem istam : aut in spiritu malo ejicio daemonia, aut in spiritu bono ? Et jam illa perducta est ad plura inconvenientia : concluditur ergo ista, et assumitur : et hoc est : " Si autem ego in spiritu Dei, " hoc est, in virtute Spiritus Dei a me procedentis, sicut Luc. XI, 20, dixit : Ego novi virtutem de me exiisse : " ejicio daemonia, " tam a corporibus quam ab animabus, " igitur pervenit in vos, " hoc est, inter vos, quia regnum diaboli existentes non poterant intra se habere regnum Dei, " regnum Dei. " Jam. superius diximus, quod regnum primum est, quod est animata justitiae et legum et urbanitatum potestas in anima regis. Et ita hic sumit Christus, quia regnum hoc Dei distribuendum erat ex corde Christi in omnes ministros

Ecclesiae. Joan. I, 26 et 27 : Medius vestrum stetit, quem vos nescitis. Ipse est, qui post me venturus est, etc. Luc. I, 32 et 33 : Regnabit in domo Jacob in aeternum, ei regni ejus non erit finis. Supra, VI, 10 : Adveniat regnum tuum, etc.

" Aut quomodo potest quisquam intrare in domum fortis, et vasa ejus diripere, nisi prius allegaverit fortem ? et tunc domum illius diripiet. "

Hic ponit per ordinem tres rationes ostensivas propositum ostendens : quarum prima sumitur a similitudine adversariorum in humana consuetudine : et est talis : Hi qui se invicem oppugnant, et alter vincens alterum, vasa confidentiae alterius qui victus est, diripit et dispergit, ne amplius in eis confidat, non sunt amici se invicem juvantes, sed inimici, Ego et diabolus nos ita habemus ad invicem : ergo non sumus amici nos mutuo juvantes : ergo in Beelzebub non ejicio daemonia, sed in spiritu Dei inimico diabolo.

Et hoc est :

" Aut quomodo. "

Nota est interrogationis : quia in tota disputatione Christus non arguit, sed interrogat : ut ex mansuetudine magis trahens convertat, et alliciat corda eorum. " Quisquam potest, " excellenti potentia. Psal. lxxxv, 8 : Non est similis tui in diis, Domine, et non est secundum opera tua. " Intrare, " potestative, " in domum fortis, " quam magis defendit quam regnum, vel. civitatem : quia nullo modo defendit regnum, vel civitates, qui propriam non praevalet defendere domum. De fortitudine autem diaboli dicitur, Job, XLI, 24 : Non est super terram potestas, quae comparetur ei qui factusest ut nullum timeret, " Et vasa ejus diripere. " Sicut ego facio, Osee, xiii, 15 : Ipse diripiet thesaurum omnis vasis desiderabilis.

Est autem domus ista mundus, et conscientia, et infernus. Et Christus intravit in mundum per carnem, ejiciens daemonem per fidei praedicationem, Joan. XIV, 30 : Venit enim princeps mundi hujus, ei in me non habet quidquam. In cor autem intrat per gratiam, et ejicit daemonem, Luc. XI, 14 : Erat Jesus ejiciens daemonium. In infernum autem intravit per animam deificatam, et ejecit daemonis violentiam, Psal. lxvii, 19, et ad,Ephes. IV, 8 : Captivam duxit captivitatem. Isa. xlix, 25 : Captivitas a forti tolletur : et quod ablatum fuerit a robusto, salvabitur. Dicuntur autem vasa corda daemoniacis operationibus plena. Ad Roman. IX, 22 et seq. : Sustinuit in multa patientia vasa irae, apta ad interitum, ut ostenderet divitias gloriae suae in vasa misericordiae, quae praeparavit in gloriam. Quos ei vocavit nos non solum ex Judaeis, sed etiam ex Gentibus, II ad Timoth. ii, 20 : In magna domo Dei non solum sunt vasa aurea, ei argentea, sed ei lignea, et fictilia : et quaedam quidem in honorem, quaedam autem in contumeliam, " Nisi prius " Luc. XI, 22 : Si autem fortior . eo supervenerit, etc. Jerem, xlvi, 12 : Fortis impegit in fortem, et ambo pariter conciderunt. Christus in mortem dispensative, diabolus autem in infernum amissa quam habuit potestate, " Alligaverit, " potestatis ablatione. Apocal, xx, 1 et 2 : Vidi Angelum descendentem de caelo, habentem clavem abyssi, et catenam magnam in manu sua. Et apprehendit draconem, serpentem antiquum,... et ligavit eum per annos mille. " Fortem, " diabolum, Jerem. VI, 23 : Fortis est et crudelis, ei non miserebitur, " Et tune domum illius, " hoc est, contenta in domo inferni, vel mundi, vel cordis,

" diripiet, " hoc est, ab ipso rapiet. Isa. viii, 3 : Voca nomen ejus : Accelera spolia detrahere, festina praedari. I Joan. iii, 8 : In hoc apparuit Filius Dei, ut dissolvat opera diaboli.

" Qui non est mecum, contra me est. "

Secunda ratio est : et est per modum antipophorae : quia aliquis posset dicere, quod ex familiaritate intraret in domum fortis.

Et ad hoc inducit rationem dicens : " Qui non est mecum, " consensu et opere. Et intelligitur, non est mecum, ita quod violat omnem societatem ipsius, " Contra me est. " Et patet per hoc, quod distribuo, et diripio (alias, eripio) vasa ipsius, quod ipse non est mecum : quia praesentiam meam non sustinet, sed est sibi tormentum. Supra, viii, 29 : Venisti huc ante tempus torquere nos ? Ergo, contra, ''etc.

Et attende, quod non dicit : Cum quo ego non sum : quia ipse cum omnibus est : et est cum daemone, qui ubique, et in omni creatura est, sicut lumen est cum caeco. II ad Corinth.VI, 15 : Quae conventio Christi ad Belial ? Sed contra : Proverb. XXI, 30 : Non est sapientia, non est prudentia, non est consilium contra Dominum. Responsio. Non contra Dominum, quod se erigere et stare possit contra Deum : sed tamen nititur, licet deprimatur. Job, IX, 19 : Si fortitudo quaeritur, robustissimus est.

" Et qui non. congregat mecum, spargit, "

Tertia ratio est sumpta a (alias, ex) contrarietate operum : quia Christi opus, et omnium secum operantium est congregare, diaboli autem., et omnium ministrorum suorum est dispergere. " Congregat " enim Christus passiones in virtutis formam, actiones ad justitiae normam, electiones ad prudentiae rationem, animales vires ad mentis mensuram, discursus (alias, discursas) rationis disciplinas ad intellectus simplicem felicitatem, multitudinem credentium in cor unum et animam unam, Ecclesiam sub suae protectionis alam, sicut gallina pullos dispersos per errores et desideria in Ecclesiam, et exsules in patriam : et ita congregat ea quae sunt hominis in seipsum, homines ad seipsos, et omnes ad Patris regnum et gloriam. Isa. xl, 11 : Sicut pastor in brachio suo congregabit agnos, Ezechiel. XXXIV, 12 : Liberabo oves meas de omnibus Iocis, in quibus dispersae fuerant. Isa, XI, 12 : Dispersos Juda colliget a quatuor plagis terrae, E t ibidem, ante, v. 12 : Levabit signum, in nationes, ei congregabit profugos Israel.

Quod autem diaboli opus sit dispergere, patet, Joan. x, 12 : Lupus rapit, et dispergit oves, per affectus passionum, per iniquitates operum, per errores electionum, per brutalitates et an i malitales mentium, per varietates errorum, per diversitates cordium, per idololatrias et varietates periidiarum, per similitudines exsiliorum in longinquum. Ezechiel. XXXIV, 5 : Dispersae sunt oves meae, eo quod non esset pastor : et factae sunt in devorationem,

" Ideo dico vobis : Omne peccatum et blasphemia remittetur hominibus: Spiritus autem.blasphemia non remittetur. "

. Hic ostenditur peccati irremissibilitas, hoc est, quod non habet in se, quare .inclinet ad remissionem. Et dicit duo : facit enim primo comparationem peccati ad peccatum penes conditiones peccan-

tium : secundo autem facit comparationem eorumdem penes ea contra quae peccatur, ibi, v. 32 : " Et quicumque dixerit verbum. "

De primo dicit :

" Ideo, etc. "

Quia per rationem convicti estis, quod non ex ignorantia, sicut vilis plebecula turbarum hoc dixistis : nec ex infirmitate cogente per tentationem. " Ideo dico vobis, " fideliter contestans : quia, " omne peccatum " ex infirmitate tentationis causatum, sicut dicitur, Genes. viii, 21 : Nequaquam ultra maledicam terrae propter homines : sensus enim et cogitatio humani cordis in malum prona sunt ad adolescentia sua. Et ex illa infirmitate pallium habet excusationis.

" Et blasphemia, " quae est per ignorantiam : et ideo habet pallium excusationis, et si non a toto, tamen a tanto. Act. III, 15 et seq. : Auctorem vitae interfecistis... : et nunc, fratres, scio quia per ignorantiam fecistis... Paenitemini igitur, ei convertimini, ut deleantur peccata vestra. Est autem blasphemia, ut supra notavimus, impositio falsi criminis in Deum : propter quod enormius est quam perjurium, quia in perjurio testis falsi Deus invocatur, in blasphemia autem falsum Deo imponitur : et hoc modo per ignorantiam saepe in Christum vilis turbarum multitudo blasphemavit : sed non Pharisaei eruditi in Scripturis, et habentes operum Spiritus Dei, et spiritus maligni discretionem. " Remittetur hominibus: " hoc est, habet in se causam impotentiae vel deceptionis, quare remissibile efficitur, habens congruitatem quamdam veniae . Jerem, xviii, 8 : Si paenitentiam, etc.

" Spiritus autem blasphemia, etc, "

Spiritus blasphemia differt a blasphe- mia simpliciter : quia quod ex infirmitate procedit, quasi spiritum voluntatis non habet pro causa, sed coactionis violentiam : similiter quod ex deceptione provenit voluntatis, non habet spiritum, sed ignorantiam : sed quod provenit ex certa malitia, ex solo spiritu voluntatis procedit, nihil nisi odium Dei habens pro causa. Psal. lxxii, 7 : Prodiit quasi ex adipe iniquitas eorum : transierunt in affectum cordis, non in infirmitatem carnis, vel in ignorantiam deceptionis. 1 ad Timoth. I, 13 : Misericordiam Dei consecutus sum, quia ignorans feci.

Et ideo sequitur : " Non remittetur, " scilicet causam remissibilitatis, et congruitatem secum non habet.

Dicitur enim veniale peccatum venia dignum tribus modis, genere, eventu et circumstantia. Genere quidem, quod secundum totum genus .suum venia dignum est, et non morte aeterna, sicut verbum otiosum. Eventu autem, sicut quod in se quidem est mortale, sed tamen per eventum sequentem factum est veniale, sicut peccatum omne post paenitentiam fit veniale. Circu.mstantia autem dicitur veniale, quod licet in se mortale sit, tamen habet circumstantiam, ex qua magis congruat ipsum remitti, sicut peccatum infirmitatis, vel ignorantiae . Blasphemia autem istorum non processit nisi ex spiritu iniquitatis, et odii divini.

" Et quicumque dixerit verbum contra Filium hominis remittetur ei : qui autem dixerit contra Spiritum sanctum, non remittetur ei, neque in. hoc saeculo, neque in futuro, "

Secunda est comparatio istius peccati penes id in quod peccatur. Tangit igitur, quod cum duae naturae sint in Christo. contra utramque potest quis peccare. Natura autem humana ostendit se infir- mis passionibus et operationibus, ut comedendo, et bibendo, et hujusmodi : et haec erat causa scandali plurimorum, sicut quod dixerunt, quod erat vorax et potator viiii . ''Et illud, quod (alias, quia) inductivum erat infirmitatis occultae, remissibilitatem secum habet et pallium excusationis.

Et hoc est, quod dicit : " Quicumque verbum " blasphemiae " dixerit, " deceptus, " contra Filium hominis, " occasionem ex Filio hominis accipiens, " remittetur ei, " ex congruitate peccati, si paeniteat, Luc. XXIII, 31 : Pater, dimitte illis : non enim sciunt quid faciunt. Act. vii, 60 : Ne statuas illis hoc peccatum : quia nesciuut quid faciunt. Causa autem est, Isa. LIII, 3 : Quasi absconditus vultus ejus, et despectus. Habacuc, III, 4 : Ibi abscondita est fortitudo ejus, I ad Corinth.ii, 8 : Si enim cognovissent, numquam Dominum gloriae crucifixissent.

Altera natura in Christo manifestatur actibus potentiae, et sapientiae, et bonitatis, non humanis, sed divinis. Et cognoscens hos actus esse proprios Spiritui sancto, et divinae naturae, et attribuens spiritui immundo, non peccat ex infirmitate, neque ex ignorantia, sed contra conscientiam ex certa malitia : et hoc peccatum vocatur impugnatio veritatis agnitae per proprium Spiritui sancto effectum : et ideo illud nullam remissibilitatem habet ex congruitate peccati.

Et hoc est quod dicit : " Qui autem dixerit " blasphemiam " contra Spiritum sanctum, " agnitum in propriis actibus et donis suis, " non remittetur, " id est congruitatem remissionis non habet, " neque in hoc saeculo " congruitatem remissionis non habet, " neque in futuro , " quia de congruitate peccati indignus est liberante misericordia. I Joan. v, 16 : Est peccatum ad mortem : non pro illo dico ut roget quis. I Reg. XVI, 1 : Usque quo tu luges Saul, cum ego projecerimeum? Jerem, XI, 14 : Noli orare pro

populo hoc, et ne assumas pro eis laudem et orationem : quia non exaudiam in tempore clamoris eorum ad me. II Machab. IX, 13 : Orabat autem hic scelestus Dominum, a quo non esset misericordiam consecuturus.

Attende autem, quod tria exiguntur ad hoc, quod peccatum sit in Spiritum sanctum : primum est radix, secundum genus peccati, tertium proprium. Radix. semper est malitia, non infirmitas trahens, neque error, vel ignorantia decipiens. Genus peccati, quod semper sit contra Spiritum sanctum manifestatum (alias, manifestum) in actibus, vel donis, Proprium autem, quod non habeat aliquod pallium excusationis, nec a toto, nec a parte, sicut habent peccata ex infirmitate, vel ignorantia facta. In genere autem quinque sunt talia peccata: obduratio scilicet, praesumptio, finalis impoenitentia, invidentia fraternae gratiae, et impugnatio veritatis agnitae in divinis. Obduratio autem hic non dicitur duritia cordis habitualis, sed propositum actuale cor non emolliendi timore, vel amore divino : ita quod proponit non frangi ti- more, nec emolliri amore, vel pietate : et quod hoc non proveniat ex. infirmitate, vel deceptione erroris, quia haec radix exigitur in quolibet peccato in Spiritum sanctum. Et hoc peccatum peccat contra ea, quibus inclinatur cor ad remissionem consequendam ex parte peccantis. Praesumptio autem est, quando aliquis actuali fiducia sic innititur misericordiae divinae, non deceptus, nec tentatione tractus, quod sine omni satisfactione sperat veniam : et ideo tradit se impudentiae et caeteris peccatis. Et hic peccat contra justitiam Dei, quae est remissivum peccati in Deo. Impoenitentia autem finalis est (non continuatio in peccatis usque ad mortem), sed potius propositum non paenitendi, ex hoc quod ponit quantitatem peccatorum suorum excedere Dei

misericordiam, sicut fecit Cain, Genes. IV, 13, cum diceret : Major est iniquitasmea quam ut veniam merear. Et haec peccat contra misericordiam Dei, quae secundum est remissivum peccati in. Deo. Invidentia autem fraternae gratiae est actualis tristitia affligens mentem in gratia, qua Spiritus sanctus dona, vel actus suos ostendit : et haec est contra hoc quod remissionem operatur ex parte Ecclesiae, quod est Sanctorum communio, sine qua nullum omnino remittitur peccatum, Impugnatio autem veritatis agnitae est contentio et blasphemia contra Dei. veritatem perceptam in sacramentis, vel verbo Dei, vel operibus miraculorum, postquam restituta est veritas : et haec peccat contra effectum sacramentorum, quod est secundum remissivum ex parte Ecclesiae. Et super ista quinque Spiritum sanctum impugnat : aut in his quibus operatur remissionem ex. parte peccantis, sicut primum : aut in his quibus operatur remissionem in seipso, sicut secundum et tertium : aut in his quibus operatur remissionem ex parte Ecclesiae, sicut quartum et quintum.

" Aut facite arborem bonam, et fractum ejus bonum : aut facite arborem malam., et fructum ejus malum : si quidem ex fructu arbor agnoscitur. "

Hic incipit redarguere intentionem : quia saepe mala fiunt bona intentione, licet stulta, sicut mendacium obstetricum : et tunc peccatum habet aliquam remissibilitatem. Sed quando accedit mala intentio ad malum, nec infirmitate, nec ignorantia excusatum, tunc omnino est habens incongruitatem ad remissib.iiitatem.

Duo igitur inducit hic : primo enim probationem malae intentionis inducit sub metaphora : secundo autem metaphorae inducit explanationem.

In metaphora autem duo dicit, metaphoram videlicet, et metaphorae rationem.

Metaphoram autem proponit sub disjunctione, dicens :

" Aut facite arborem bonam. "

Bona antem arbor est, cujus calor potens est humidum fructuum terminare, et humidum subtile bene terminabile digerente calido : et tunc efficitur fructus dulcis : sicut cor calidum charitate, et dulce humore pietatis et bonae intentionis bona habet verba et opera. Ezechiel. xlvii, 12 : In ripis ejus ex utraque parte omne lignum pomiferum : non defluet folium ex eo, et non deficiet fructus ejus, Psal. I, 3 : Erit tamquam lignum quod plantatum, est secus decursus aquarum, quod fructum suum dabit in tempore suo. Canticorum, II, 3 : Sub umbra illius quem desiderabam sedi, et fructus ejus dulcis gutturi meo.

" Aut facite arborem malam. "

Arbor mala dicitur, quae in se habet formaliter causam mali fructus I et haec est, cujus calor naturalis impotens est digerere, et humidum est inobediens digestioni. Tunc enim manebit calidum humidum, et non complet decoctionem ejus : et erunt fructus acerbi, dentes obstupescentes . ''