IN CAPUT VII MATTHAEI

ENARRATIO.

" Nolite judicare ut non judieemini. "

Hic incipit removere impedimenta perfectionis, quae occasionantur ex aliis. Haec autem impedimenta perfectionis apostolicae praecipue insidiantur jurisdictioni judicii, et doctrinae.

Et dividitur ista pars in duas partes, in quarum prima docet, qualiter sine impedimento nos habeamus ad subditos : in secunda autem, qualiter ad eos qui speciem habent pietatis, et virtutem ejus abnegant, ibi, v. 15 : " Attendite a falsis prophetis. "

Adhuc, anterior harum in duas dividitur : ita quod in prima docet, quales simus in judicio : et in secunda, quales simus in exemplo, ibi, v. 7 : " Petite, et d ( abitur vobis. "

In prima, tria continentur, quae removent impedimenta : in primo quorum removet usurpatum judicium : in secundo, indignum, ibi,v 3 : " Quid autem vides, etc. " In tertio, indiscretum, ibi, v. 6 : "Nolite dare sanctum canibus. "

Vel, dicatur melius, quod dividitur in duas : ita quod in priori removet imper dimenta judicii a judice : et in secunda, docet qualis debet esse judex Praelatus in dispensando sancta sibi credita, quia Praelatus et judex est, et dispensator sacrorum.

Et tunc prior ulterius in duas dividitur, in quarum prima removet judicium usurpatum :et in secunda, indignum.

In prima harum duo continentur: eo quod primo ponit prohibitionem, et in secundo, adhibet rationis persuasionem, ibi, f. 2 : " In quo enim judicio. "

Adhuc, in prima dicit duo : prohibitionem, et transgredientium paenam. De primo dicit:

" Nolite judicare. "

Attendendum autem hic est, quod est judicium rationis, et judicium jurisdictionis.

Judicium rationis licet sit de omnibus de quibus inquirimus an sint, vel non sint, tamen hoc judicium quod hic quaeritur, est judicium quod fit de actibus humanis, et de hominibus utrum bona sint, vel mala.

Et si est de actibus humanis, aut de actibus propriis in propriae conscientiae discussione, aut de alienis in alienarum conscientiarum curiosa investigatione.

Et si est de propriis in suae conscientiae investigatione, numquam est temerarium : quia propriam conscientiam habet testem, quae non fallitur in factis propriis, quia sibi constat et factum, et causa facti, et intentio facientis. Et de hoc dicitur, I ad Corinth.XI, 31 : Si nosmetipsos diiudicaremus, non utique judicaremur. Job, xiii, 15 : Vias meas in conspectu ejus arguam. Et ipse erit salvator meus.

Si autem est de alienis, aut est de actibus humanis, aut de ipsis agentibus.

Si est de actibus, considerandum est, utrum sint de his quae jam judicata sunt a Spiritu sancto in Scriptura : et haec sunt, de quibus dicit Philosophus, quod " mox nominata sunt mala : " et judicium condemnationis in illa non est temerarium, sed potius, si haec non condemnabilia judicantur, est error. Joan. III, 18 : Qui non credit, jam judicatus est. Ad Ro m an i, 32 : Non intellexerunt quoniam qui talia agunt digni sunt morte : et non solum qui ea faciunt,sed etiam qui consentiunt facientibus. Aut est de his quae judicata non sunt, nec mox nominata sunt mala : et ideo illa omnia possunt bono animo et malo fieri, et bono fine et malo, et bene et male, quoad alias circumstantias : et ideo judicare illa et condemnare illa temerarium est judicium, sicut in exemplo, quod dicit Glossa : Quia licet expediat temporalia abjicere et sine sollicitudine esse, tamen si hoc aliquis non faciat, non est judicandus. In tali ergo judicio sunt duo consideranda: unum est indagatio causae quae ex ipsa re est probabilis, et via ad veram causam inveniendam : et haec est. solertia, non temeritas. Aliud est adhibere causam quam res ipsa non demonstrat, et in pejorem partem interpretari : et haec est interpretatio facti potius quam verum de re judicium : et si hoc fiat in sinistram partem, temeritas est: si autem in meliorem partem fiat, hoc boni animi signum est, quia de quolibet praesumendum est bonum, nisi probetur contrarium. De hoc dicitur, Job, 29 et 30 : Id quod justum est judicate. Et non invenietis in lingua mea iniquitatem, nec in faucibus meis stultitia personabit.

Si autem est de ipsis qui agunt talia, qualia inducta sunt, hoc fit duobus modis : aut enim judico de agente secundum praesentem actum, aut secundum perseverantiam, sive permanentiam in illo. Si judico secundum praesentem actum a quo denominatur agens bonus, vel malus, tria sunt, sicut dicit Tullius, quae informant judicium accusanda) personae, vel excusanda) : par, pactum, et judicatum. Par autem est, quod aequitati et juri est congruum : hoc enim totum in paritate et aequalitate consistit, sicut supra diximus. Pactum autem est, quod licet aequum non sit, vel aequale, tamen ex libera voluntate convenit inter pangentes (alias, paciscentes), et non contrariatur civilitati, vel honestati, Judicatum autem est, quod auctoritate legis est sancitum. Si ergo video aliquem, cujus factum, aut,aequo, aut pacto, aut legi contrariatur, si judico eum injustum, non est judicium temerarium : si autem nihil talium video in ipso, et judico in- justum, non est judicium ex ipsa re judicatum, sed temerarium ex temeritate formatum, et tunc est temerarium : si autem judico de permanentia in malo quod agit, non potest esse nisi temerarium: quia qui hodie est bonus, cras melior erit: et qui hodie malus, cras potest esse, vel fieri bonus, et in ultimo instanti suae vitae potest esse bonus, sicut latro pendens in cruce : de nemine desperandum est, dum vivit. Ad Roman. XIV, 4 : Tu quis es, qui judicas alienum servum ? Domino suo stat, aut cadit: stabit autem, potens est enim Deus statuere illum.

Attende autem quod in utroque istorum judiciorum in quibus judicat ratio, si occurrit rei necessitas, judicium est verum, et oppositum judicium est erroneum, sicut in his quae mox nominata sunt mala. Et si sequatur rei probabilitatem, solertia est, quam attendit rhetor, qui ex signis probabilibus acclamationes (alias, exclamationes) format ex accusationis vel defensionis judicio, sicut si video loquentem cum muliere hominem, et est homo honestus, et locus honestus, matrona honesta, sumitur exclamatio defensionis. Si autem invenis (alias, invenio) tonsorem diligens, comptus, politus, composito gradu incedens, molliter scapulas gestans, et gestiens placere lenitate (alias, levitati), et locus suspectus, et mulier non notae honestatis, sumuntur ex talibus acclamationes accusantes, et praesumptionem contra eum facientes.

Hoc igitur est judicium rationis, quod praeponitur judicio jurisdictionis : quia non debet constitui judex, in quo judicium rationis non est justum, sed potius amoveri debet a solio judicii, etiam si solium judicis acceperat.

Judicium autem jurisdictionis consideratur dupliciter, quoad praesentem partem lectionis : et tertia consideratio erit in parte sequenti, et in ultima parte lectionis. Unus autem duorum modorum est in adeptione jurisdictionis : alius in exsecutione judicii.

In adeptione jurisdictionis duae sunt considerationes : una est si praesumatur judicium sine jurisdictione : et tunc potestas judicandi et judicium praesumptum est. Genes, XIX, 9 : Ingressus es ut advena, numquid ut judices ? Exod. ii, 14: Quis te constituit principem et judicem super nos ? Adhuc, si ingerat se aliquis in cathedram, et solium judicis propria voluntate, imprudenter, vel simoniace : praesumit talis temere judicium. II. Reg. xv, 4 : Quis me constituat judicem super terram, ut ad me veniant omnes qui habent negotium, et juste judicem ? ita dixit iniquus et temerarius fratricida, et patris expulsor Absalom. Ad Hebr. v, 4 : Nec quisquam sumit sibi honorem, sed qui vocatur a Deo,.tamquam Aaron. Jacob. iii, 1 : Nolite plures magistri fieri, fratres mei, scientes quoniam majus judicium sumitis : et intelligit de magisterio auctoritatis judicandi, quod habent Praelati. Hi ergo quoties judicant, temere se de judicio intromittunt : quia non a summo judice potestatem judiciariam acceperunt, Unde sicut in judicio hominum, inferior judex invasor est, qui a Papa, vel Imperatore, vel rege in suo regno non est institutus : ita invasor est talis, qui a Deo non vocatur ad judiciariam potestatem. Daniel. xiii, 5 : Constituti sunt de populo duo senes judices in illo anno, de quibus locutus est Dominus : Quia egressa est iniquitas de Babylone a senioribus judicibus, qui videbantur regere populum. Hoc enim sonat nomen : quia judex debet esse constitutus, quia se ipsum non debet ingerere.

Alius autem modus, qui est in judicii exsecutione, unam solam habet considerationem. Si enim in tali exsecutione voluntas praeit, et ratio informata rationibus juris sequitur, tunc est sicut dicitur proverbialiter :

Sic volo, sic jubeo : sit pro ratione voluntas . Et tunc semper voluntas impia praeva-

let contra juris rationem : et semper egreditur judicium perversum et temerarium. Habacuc, i, 4 : Quia impius praevalet adversus justum, propterea egreditur judicium perversum, Nulla enim voluntas nititur praecedere rationem nisi impia : bona enim voluntas non est bona, nisi ordinetur a ratione, et illa sequitur. Deuter, XVI, 18 et 19 : Judices et magistros constitues in omnibus portis tuis, equos Dominus Deus tuus dederit tibi, per singulas tribus tuas, ut judicent populum justo judicio, nec in alteram partem declinent. Aliter tamen exponit Chrysostomus. Et hoc inferius prosequemur, ibi, v. 3 : " Quid autem vides, etc. ? "

De omnibus igitur temerariis judiciis loquens, dicit :

" Nolite judicare, etc. "

Et dicit duo : prohibitionem et paenam "

Prohibitio est quam ponit, dicens : " Nolite, " hoc est, velitis non " judicare : " quia si voluntas vult judicare, temerarium est judicium ejusmodi : si autem non vult, sed cogitur ab institutione ad jurisdictionem, et ab allegatis juribus ad sententiam, tunc non est temerarium. Quod autem dixit, quod judex debet cogi ab allegatis, non est intelligendum ab allegatis ab homine, sed ab allegatis a jure. Et ideo non debet esse judex nisi sciens et potens discernere inter allegata, ne fraudem faciant advocati. Eccli. VII, 6 : Noli quaerere fieri judex , nisi valeas virtute irrumpere iniquitates: virtute enim iniquitates irrumpit, qui habitu scientiae et virtutis iniquitatem videt, et non sustinet.

" Ut non judicemini "

Vel, " Et non judicabimini. " Duae litterae.

Videtur autem factum, quod dicitur Apocal, xx, 12, quod mortui, pusilli et magni judicati sunt secundum ea quae scripta sunt in libro . II ad Corinth. v, 10 : Omnes nos manifestari oportet ante tribunal Christi, ut referat unusquisque propria corporis, prout gessit. Matth, xxv, 32 : Congregabuntur ante eum omnes gentes, etc. Ergo omnes judicabuntur, et judices, et alii.

Ad hoc dicendum, quod prohibet judicium temerarium, sicut et dictum est : et illud quasi semper est ad condemnandum injuste : et ideo etiam istud intelligitur de judicio condemnationis. Unde sensus est : " Et non judicabimini, " hoc est, non condemnabimini.

Sed tunc videtur, quod sine ratione haec poena adjungitur huic peccato : quia peccans quolibet peccato mortali condemnatur.

Ad hoc dicendum, quod sicut dicitur, Sapient. XVI, 1, per quae peccaverunt, per haec et digne passi sunt tormenta : et ideo qui peccat judicando, punitur immisericordiori judicio et duriori quam alius, quia licet universae viae Domini misericordia et veritas 3, et licet miserationes ejus sint super omnia opera ejus, sicut dicit Psalmus cxliv, 9, tamen duplex est misericordia, liberans scilicet, et relaxans, ut dixit Chrysostomus. Sine liberante quidem misericordia condemnantur omnes qui condemnantur, sed non sine misericordia relaxante aliquid de paena merita, condemnatur qui condemnatur : quia nullus ad tantam paenam condemnatur, quantam meruit. Sed judices iniqui propter hoc quod judicium eorum multis nocet, et generalem perversitatem inducit, minus experiuntur de misericordia relaxante quam alii peccatores : et ideo paena haec adjungitur huic peccato potius quam alii. Jacob. II,

13 : Judicium sine misericordia illi qui non fecit misericordiam. Sapient. VI, 7 : Exiguo conceditur misericordia, potentes autem potenter tormenta patientur. Et, ibidem, v. 6 : Judicium durissimum his qui praesunt, fiet.

" In quo enim judicio judicaveritis, judicabimini: et in qua mensura mensi fueritis, remitietur vobis. "

Hic inducit rationes ad prohibitionem inductam, et inducit duas : unam sumptam ex parte sententiae : alteram autem ex parte rei sententiantae, quae est sicut paenae inflictio. Prima autem talis est, quod sicut judicant et sententiant, ita sententiabuntur : et videtur falsum esse : quoniam iniquus judex iniquam fert sententiam, et tamen a Deo non recipit nisi justam.

Ad hoc dicendum, quod similitudo vocatur, non in qualitate judicii, secundum quam procedit a judice, sed potius in proportione sententiae, secundum quod procedit contra eum contra quem fertur: et secundum qualitatem, qua fertur in eum. Quia sicut contra illum dant sententiam, ita contra se recipient : et sicut dure, et sine misericordia dant sententiam, ita dure et sine misericordia illa quae aliis condemnatis fit, contra se recipient. Et istae sunt formae judicii, secundum quas judicia procedunt in innocentes condemnatos. Daniel.XIII, 52 et 53 : Inveterate dierum malorum, nunc venerunt peccata tua, quae operabaris prius, judicans judicia injusta, innocentes opprimens, et dimittens noxios, dicente Domino : Innocentem et justum non interficies. Judicum, I, 7 : Sicut feci, ita reddidit mihi Dominus, I Reg. xv, 33 : Sicut fecit absque liberis mulieres gla-dius tuus, sic absque liberis erit inter mulieres mater tua.

" Et in qua mensura, etc. "

Secunda ratio sumpta penes proportionem paenae inflictae : quia sicut acerbas et crudeles paenas secundum mensuram iniquae voluntatis, et non secundum mensuram meriti eorum quos judicabant, infigebant : ita etiam secundum delicti hujus proportionem, majores aliisp oenas. accipient a justo judice Deo.

Videtur autem, quod hoc sit falsum : quia multo ampliori paena condemnantur, et majori damno, in aeternum durante paena, cum ea quam injuste afflixerunt, et minus sit acerba, et minoris damni, et temporaliter durans.

Ad hoc dicendum, quod majori paena damni et sensus punit Deus : et hoc ideo est, quia dignitas ejus contra quem peccatur, aggravat peccatum : peccatur autem in Deum, cujus dignitas et honor infinitus : et ideo etiam in nihilum contemnendus esset peccator, si non misericordia relaxans remitteret judicium. Paena autem aeterna est ideo, sicut dicit Glossa Septuaginta, quia " voluntas peccandi est aeterna. " Cum enim aliquis cum. finali impoenitentia in peccato moritur, voluntas ejus in malo obstinatur, et in aeternum propter hoc gratiae insusceptibilis efficitur : et ideo numquam peccatum aliquod ab eo solvitur : et cum paena peccatum insequatur in aeternum, consequens est ut puniatur. Hoc est ergo quod dicit, III Reg. XXI , 19 : In loco hoc in quo linxerunt canes sanguinem Naboth, l amb ent quoque sanguinem tuum. Esther, VII, 10 : Suspensus est Aman in patibulo quod paraverat Mardochaeo. Isa. XXVII, 8 : In mensura, contra mensuram, cum adjecta fuerit, judicabis eam. Deuter. xxv, 2 : Pro mensura peccati erit et plagarum modus. Luc. VI, 38: Mensuram bonam, et confertam, et coagitatam, et superffluentem dabunt in sinum vestrum. Eadem quippe mensuraqua mensi fueritis, remetietur vobis. Hoc est ergo, quod dicit.

" Quid autem vides festucam in oculo fratris tui, et trabem in oculo tuo non vides ? "

Hic incipit pars illa, in qua removet judicium indignum. Quia, sicut dicitur, I ad Corinth.VI, 2 : Sancti de hoc mundo judicabunt. Et in Psalmo cxlix, 9 : Ut faciant in eis judicium conscriptum : gloria haec est omnibus sanctis ejus, et non peccatoribus. Et ideo hic agit de dignitate eorum, qui esse debent Praelati et judices aliorum.

Dicit autem circa hoc duo : quorum primum est, quod probat sine crimine judicando debere esse judicem : secundum autem est, quod in criminosum ponit invectioiiem, ibi,v. 5 : " Hypocrita, ejice primum, etc. "

In prima parte ponit duas rationes : quarum prima sumitur penes judicii discussionem, et secunda penes peccati quod judicatur et accusatur, purgationem.

in prima ratione tria innuuntur : judicantis videlicet major criminositas, et judicati minor criminositas, et judicantis et judicati per naturam paritas : et ex his relinquitur quartum, quod est discussionis per judicium idoneitas.

Attende autem, quod majus crimen in judice duobus modis dicitur, ex genere videlicet, et ex nocumento. Ex genere, si simul subjacet judex odio et judicandus irae : quia ira etsi forte appetat vel inferat vindictam verbo, vel verbere, tamen non repugnat reconciliationi. Odium autem est inveterata ira, quae reconciliari non vult. Et sic magis opponitur charitati, et ideo pejor : et sic accipit Glossa Augustini. Unde Augustinus in Regula : " Melior est qui quamvis ira " saepe tentetur, tamen impetrare festi-" nat ut sibi dimittat cui se fecisse " agnoscit injuriam : quam qui tardius " irascitur, et ad veniam petendam difli-

" cilius inclinatur. " Similiter in alio genere forte aliquis accusatur de fornicatione, et forte judex subjacet incestui, vel adulterio, et sic est de aliis.

Alio modo quantitate nocumenti dicitur majus crimen judicis : quia " in plu" res redundat, et audaciam dat delin-" quendi, " sicut dicit Gregorius in Pastorali. Hunc quippe peccantem nemo arguere praesumit, et in exemplum culpa vehementer extenditur, cum pro reverentia gradus peccator honoratur : et hoc modo trabs vocatur : quia sicut dicit Psalmus lxxii, 7 : Prodiit quasi ex adipe iniquitas eorum. Peccatum enim judicum convincit urbes et terras, et redundat in nocumenta multorum. Hoc igitur modo trabs vocatur : et oppositis modis peccatum subditi dicitur festuca. Non autem ponit festucam in judice : quia si festucae considerentur ad impedimenta judicii, nullus omnino judex inveniretur. Frater autem dicitur, quia natura aequalis est, et non est judex nisi secundum quod justitia unum elevat per auctoritatem, et alterum deprimit injustitia. Eccli. 1 : Rectorem te posuerunt ? noli extolli: esto in illis quasi unus ex ipsis.

Ex his constat, quod discutientem visionem in tali causa judex non habet, offuscata oculo justitiae suae per trabem. Ad Hom an. II, 1 : In quo judicas alterum, teipsum condemnas : eadem enim agis quae judicas. Luc. IV, 23 : Medice, cura teipsum. Nam

Turpe est doctori, cum culpa redarguit ipsum.

Unde dicit Chrysostomus : " Omne " peccatum, quod crimen est in sacer-" dote, trabs est propter ordinem, et in " laico festuca. "

Hoc est ergo, quod dicit :

" Quid autem vides, "

Hoc est, per judicium discutis et redarguis, " festucam, " hoc est, parvum genere, vel nocumento, vel gradus circumstantia, " in oculo, " providentiae operum, vel morum, " fratris tui, " tibi per naturam aequalis, etsi gradu alleviare peccatum tibi inferioris : cui etiam propter gradum magis est ignoscendum quam tibi.

" Et trabem, "

Hoc est, majus peccatum genere peccati, vel nocumento, vel circumstantia gradus, et ideo minus ignoscendum, " in oculo, " providentiae tuae, " non vides, " per discussionem et emendam.

Unde etiam Chrysostomus omnia haec lenius exponit quam Augustinus, et alii Sancti, dicens, quod " sicut in praehabi-" tis docuit Christus consequentia ad " eleemosynam, quando voluit suos non " esse sollicitos, quo minus large da-" rent, ita hic docet consequentia ad " orationem, quando dicit : Nolite judi" care, et non judicabimini. Si enim " quis vult non judicari a Domino pro " suis delictis, non judicet in se delin-" quentem : quia in quo judicio illum "judicaverit, et in qua mensura ille " mensuraverit paenas ex judicio infli-" gendas, quo judicat eum, eodem judice cio judicabitur, et eadem mensura re" metietur ei a Domino. " Unde, Luc. " VI, 37 et 38, latius ista prosequens, di-" cit : Nolite judicare, et non judicabimi" ni : nolite condemnare, et non con- " demnabimini. Dimittite te, et dimit- " temini. Date, et dabitur vobis. Et cc subjungit : Mensuram bonam, et " confertam, et coagitatam, et superef- " fluentem dabunt in sinum vestrum. " Eadem quippe mensura, qua mensi " fueritis, remetietur vobis. Si enim non " judicans dimittis sine judicio, merito " charitatis dimittet tibi Deus : et haec cc est mensura bona. Si autem judicans cc quidem, sed non condemnans dimittis, " judicans te, sed non condemnans di-" mittit tibi Deus : secundum litteram " Graecorum. Si autem judicas et con-

" demnas, dicens, quoniam tantum me-" ruit qui mihi injuriatus est : et tamen

" condonas ei, judicans et condemnans, " et tamen condonans dimittet tibi " Deus : et haec est supereffluens rnensu-" ra, eo quod Deus plura et majora tibi " dimittit quam tu proximo. "

In hoc autem sensu etiam subjungit : " Quid vides festucam in oculo fratris tui, " qui te offendit : " et trabem " offensae Dei " in oculo tuo non vides ? "

Aut, qualiter per judicium et ultionem vis ejicere festucam de oculo fratris, qui trabem, geris in oculo tuo, hoc est, offensam Patris caelestis ? Revertentes autem ad litteram secundum omnes istas expositiones in communi sequentia prosequamur.