IN CAPUT XI MATTHAEI

ENARRATIO.

" Et factum est, cum consummasset Jesus praecipiens duodecim discipulis suis, transiit inde , ut doceret et praedicaret in civitatibus eorum. "

Habita ordinatione Praelatorum tamquam nobilium membrorum corporis mystici, hic subjungit ordinem corporis mystici secundum se in comparatione ad statum corporis, et in comparatione membrorum ad se invicem, Et ideo sunt hic duae partes : in quarum prima proponit ordinem determinatum secundum statum corporis, et in secunda determinat ordinem secundum officia membrorum.

Ordo autem status corporis determinatur secundum tres status : secundum scilicet ordinem inceptionis, et hoc determinatur in isto capitulo: et secundum ordinem progressionis, et officia personarum in corpore mystico, ibi, a cap. XII ad cap. XXI : et secundum ordinem finis, et iste tertius status determinatur a cap. XXI usque ad XXIX.

Istud autem capitulum, in quo determinatur ordo secundum initium corporis mystici, quod est corpus hominis Christi, dividiur in partes duas : in qua- discite a me, quia mitis sum et humilis corde : et invenietis requiem animabus vestris . 3o. Jugum enim meum suave est, et onus meum leve .

rara prima quasi continuat dicenda dictis, et utitur transitu quodam : in secunda autem tangit proprietatem principii in principio Ecclesiae, ibi, V. 2 : " Joannes autem eum audisset, etc. "

In prima harum tria dicit : in quorum primo praecedentis instructionis notat consummationem per hoc, quod dicit:

" Et factum est,"

Hoc est, dicere. Et perfectum est hoc de instructione. Deuter. XXXII, 4: Dei perfecta, sunt opera, et omnes viae ejus judicia.

Determinat autem secundo quod factum est, cum dicit :

" Cum consummasset Jesus, "

Hoc est, cum ad summam perduxisset Jesus sermones istos.

" Praecipiens duodecim discipulis suis. " t Ergo videtur, quod omnia quae dixi in praecedenti (alias, praesenti) capitulo, sint praecepta.

Et ad. hoc dicendum, quod ista in prima et particulari missione sunt praecepta eo modo intellecta, sicut in praecedentibus interpretata sunt. Tamen praeceptum dicitur dupliciter 1 praeceptum scilicet magistri, et praeceptum legislatoris. Praeceptum autem magistri est sicut regula

morum, vel operis, quod exercendum est : sed non obligat nisi sicut ars. Quia, sicut dicit Tullius : " Ars est collectio " multorum praeceptorum ad eumdem

" finem tendentium : " et de talibus praeceptis loquitur hic. Et hoc praeceptum dicitur quasi anteceptum, vel captum, ut teneatur quasi ratio operum. Aliter dicitur praeceptum ex vi coactionis paenae obligato rium ad faciendum : et hoc modo . potest dici, quod non sumitur hic praeceptum, sed in Exod, xx, 3 : Non habebis deos alienos coram me,

" Transiit inde. "

In demonstratione potestatis, bonitatis, et sapientiae. In demonstratione potestatis, Luc. IV, 30 : Jesus autem transiens per medium illorum, ibat. Hic enim transitus factus est, cum. Dominum vellent de monte praecipitare.

In demonstratione autem bonitatis, Act. x, 38 : Qui pertransiit benefaciendo, et sanando omnes oppressos a diabolo, etc.

In demonstratione autem sapientiae, sicut dicitur hic, et supra, IV, 23 : Circuibat Jesus totam Galilaeam, docens in synagogis eorum, et praedicans Evangelium regni. Adhuc autem aliquando transivit per depositionem assumptae infirmitatis. Joan. xiii, 1 : Sciens Jesus quia venit hora ejus ut transeat ex hoc mundo ad Patrem,

Sic ergo dicit : " Transiit inde, " hoc est, de loco ubi Apostolos instruxerat, " ut, " sicut Apostolis dixerat, ita exemplum dans, " doceret " rationalia, " ei praedicaret " supernaturalia, ad quae fides illuminat. Matth.IV, 23 : Docens in synagogis eorum, et praedicans Evangelium regni, " In civitatibus, " ubi major fuit confiuxus hominum propter urbanitates : et ubi magis erant auditiones rationales ad discernendum audita. " Eorum, " hoc est Apostolorum : non quae suae essent, vel inhabitarent, sed de quibus nati, et in quibus noti et conversati, ut ibi eos ad omnia contemnenda instrueret. Vel, per notitiam eorum alios etiam attraheret, et ut ostenderet aliis, quoniam fides primum Judaeis esset offerenda, ut inter eos qui Scripturas noverant, probata jam certificata Gentibus offerretur,

" Joannes autem cum audisset in vinculis opera Christi, mittens deos de discipulis suis,

Ait illi : Tu es qui venturus es, an alium exspectamus ? "

Hic post transitum in quo dicenda dictis continuavit, inceptionem Ecclesiae describit.

Dividitur autem haec pars in tres partes : in quarum prima ostenditur a diebus Joannis finem esse Synagogae, et principium Ecclesiae : in secunda, ponitur exprobratio eorum qui principia fidei incipientis Ecclesiae non recipiunt, ibi, v, 16 : " Cui autem similem aestimabo. " In tertia, ponitur gratiarum actio ad Deum Patrem, pro his qui fidem nascentis Ecclesiae per revelationem Patris acceperunt, ibi, v. 25 : " In illo tempore repondens Jesus, dixit. "

Prima harum dividitur in partes duas : in quarum prima per officium Joannis describitur Ecclesiae principium : in secunda, describitur hujus principii forma et modus, ibi, in medio v. 11 : " Qui autem minor est in regno caelorum. "

Adhuc, prior harum duo continet : quorum primum est directio ad Christum sicut ad Ecclesiae caput facta per Joannem : secundum, autem est laus Joannis terminatione Synagogae, et principio Ecclesiae per praecursionis officium ibi, v. 7 : " Illis autem abeniibus, "

Adhuc, in primo horum duo continentur, directio scilicet facta ad Christum a Joanne, et certificatio directorum, ibi, v, 4 : " Ei respondens Jesus, etc. "

Id primo horum tria sunt : opportunitas, sive occasio missionis, missio, et interrogationis injunctio.

De primo ergo dicit :

" Joannes autem "

Baptista, " cum audisset, " referentibus discipulis, qui permittebantur ad eum. accedere, propter hoc quod Herodes tenebat eum " in vinculis, " quibus procurante Herodiade vinctus fuit, sicut dicitur, Marc. VI, 17 : Ipse enim Herodes misit, ac tenuit Joannem, et vinxit eum in carcere propter Herodiadem. Luc. III, 19, autem habetur idem. " Opera Christi, " scilicet miracula. Joan. V, 36 : Opera quae dedit mihi Pater ut perficiam ea, ipsa opera quae ego facio testimonium perhibent de me. Haec igitur est relatio discipulorum Christo invidentium, ut supra, IX, 14 , diximus, et causa est missionis. Unde sequitur :

" Mitteris duos. "

Ut in ore duorum, vel trium testium stet omne verbum, etiam apud alios dubitantes .

" De discipulis suis, " forte magis aemulantibus, ut illis certificatis etiam alii certificarentur.

" Ait illi. "

Ecce interrogationis injunctio. " Tu es qui venturus es ? " Simile, Joan. I, 27 : Qui post me venturus est, ante me factus est. Erat enim venturus Christus post Joannem, non modo in persona, sed in efficacia sacramentorum, et in constitutione Ecclesiae, et officio redemptionis.

" An alium exspectamus ? " Innuit Joannes alium exspectari, cujus exspectatione voluit discipulos averti, ne cum

Judaeis excaecati Antichristum pro Christo praestolarentur, et susciperent, sicut dicit Chrysostomus. Joan. v, 43 : Ego veni in nomine Patris mei, et non accepistis me : si alius venerit in nomine suo, illum accipietis.

Quaeritur autem hic utrum Joannes dubitavit? Videtur autem mirabile si de hoc dubitare potuit, quem intra materna viscera obstrusus cognovit, quem Spiritus in deserto revelavit, cui columba insedit, super quem vox Patris intonuit, quem digito demonstravit, cui testimonium quod mundi peccata tolleret perhibuit, de quo quod Agnus inmolandus esset praedixit, ad quem Andream cum alio misit, cui detrahentes discipulos corripuit, cui Judaeis quaerentibus testimonium perhibuit : quae omnia legimus fecisse Joannem .

Propter hoc dicit Gregorius, quod, " non dubitavit Christum esse Mes-" siam in lege promissum, vel venisse " in carne (alias, carnem), sed potius, " utrum per se descensurus esset ad in-" ferna, sicut per se venit in mun-" dum, vel hoc per alium esset imple" turus. "

Sed cum. descensus ad inferos sit de articulis symboli Apostolorum, qualiter Joannes illuminatus et illuminator ad fidem de illo potuit dubitare ?

Et ad hoc posset dici, quod non dubitavit de articulo, sed de modo articuli : descensus enim completur in liberatione eorum qui in inferno sunt: de quo non dubitavit Joannes, cum hoc scriptum sciret, Zachar. IX, 11 : Tu in sanguine testamenti tui emisisti vinctos tuos de lacu in quo non est aqua. Et, Osee, xiii, 14 : Ero mors tua, o mors, morsus tuus ero. inferne. Sed quia hoc Christi completur passione et virtute, sicut per causam potuit dubitare (alias, dubitari) de modo, utrum facta jam redemptione per mortem, alium missurus esset eductionis ducem, qui clausos jam liberatos educeret, vel per seipsum descendens inferna visitaturus esset. Et sic loquitur Gregorius. Et hoc quaerebat Joannes, utrum praenuntiare in inferno ad laetitiam ibi detentorum deberet.

Sed quia hoc in verbis Joannis non exprimitur, ideo Ambrosius aliter solvere videtur, distinguens triplicem esse causam interrogationis : unam quidem caecitatis, sicut Judaei de Christo, Joan. X, 24 : Quousque animam nostram tollis ? si tu es Christus, dic nobis palam. Aliam autem dubitationis, sicut discipuli de Christo, Joan. I, 31 : Rabbi, ubi habitas ? Et haec aliquando est dicta ad credendum tarditas, Luc. XXIV, 25 : 0 stulti, et tardi corde ad credendum ! Tertiam, pietatis, Joan. XI, 34, Christus quaerit de Lazaro : Ubi posuistis eum ? Sicut etiam mater de filio in exsilium eunti quaerit sciens : Relinques matrem, fili, tam dilectam, et tam te diligentem ? Et hunc modum quaestionis dicit factum esse a Joanne propter teneritudinem dilectionis ex pietate quaerente, quod tamen scivit futurum : quia indignum vidit esse Domino majestatis, licet ad redemptionem esset necessarium.

Sed quia nec hoc in verbis Joannis exprimitur, igitur cum Augustino et Chrysostomo videtur dicendum, quod non sibi, sed discipulis Christi gloriam zelantibus quaesivit: ac si diceret : Saepe vos commonui, et non credidistis quod ipse esset : ecce mitto duos ex vobis, et dicite ei: Tu es, etc, ut per vos ipsos certificati magis acquiescatis. Ego enim non sum Christus, sed ipse, qui spiritum non accepit ad mensuram , qui ut sponsus sibi exhibet gloriosam. Ecclesiam, non habentem maculam aut ru-

" Et responpens Jesus, ait illis : Euntes renuntiate Joanni quae audistis et vidistis. "

Ecce certificatio discipulorum de Ecclesiae fundatione. Et intermittitur causa brevitatis historia, qualiter venientes a Joanne interrogationem apud Christum proposuerunt: " Euntes renuntiate Joanni, "

Tria tangit : ut Joanni amico, unde gaudeat, renuntietur, et per quae fides confirmatur, et unde dubitantes reprehenduntur.

De primo dicit : " Euntes renuntiate Joanni, " qui congaudet de vestra certificatione. Joan. III, 29 : Amicus sponsi, qui stat, et audit eum, gaudio gaudet propter vocem sponsi.

" Quae audistis et vidistis, " Praesentia enim vidistis, et praeterita audistis. Et per hoc intelligitur, quod aliquamdiu fuerunt cum Jesu. Et quia plures discipulorum Jesu etiam fuerant cum Joanne, sicut Andreas, ab illis tamquam a notis et fide dignis de non visis audierant : et sic per duos sensus disciplinales instructi, sufficienter fuerant certificati. Job, xlii, 5 et 6 : Auditu auris audivi te, nunc autem oculus meus videt te. Idcirco ipse me reprehendo, et ago paenitentiam. Luc. x, 23 : Beati oculi, qui vident quae vos videtis, etc.

" Caeci vident, claudi ambulant, leprosi mundantur, surdi audiunt, mortui resurgunt,pauperes evangelizantur.

Et beatus est qui non fuerit scandalizatus in me. "

Hic tangit duo: quorum est unum reparatio corporum, et alterum pertinens ad reparationem perfectam animarum.

Reparatio autem corporum aut est secundum totum, aut secundum partem. Si secundum totum, aut secundum corruptionem solius corporis, aut secundum conjuncti dissolutionem, ex hoc quod anima corpus non continet corpore corrupto : et priori quidem modo est leprosorum mundatio, secundo autem mortuorum resurrectio. Si autem est secundum partem, cum duo sint in quibus antiqui dixerunt animatum perfecta anima ab inanimato differre, scilicet motu et sensu : aut est secundum motum : et sic est, quod claudi ambulant. Aut secundum reparationem sensus : et duo sensus sunt, qui et maxime sensus habent rationem, et sunt disciplinabiles, qui sunt visus, et auditus : et secundum reparationem quidem visus est, quod caeci vident : secundum reparationem autem auditus est, quod surdi audiunt : in his intelligitur omnis alia reparatio.

" Caeci vident."

Isa. xxxv, 5 et 6: Tunc aperientur oculi caecorum, et aures surdorum patebunt. Tunc saliet sicut cervus claudus, et aperta erit lingua mulorum. Joan. IX, 39 : In judicium ego in hunc mundum veni, ut qui non vident videant, et qui vident caeci fiant. Et ibidem, v. 32 : A saeculo non est auditum quia quis aperuit oculos caeci nati,

" Claudi ambulant. "

Sophon, III, 19: Salvabo claudicantem, et eam, quae ejecta fuerat congregabo. Et haec duo numquam acciderant nisi a Christo.

" Leprosi mundantur. "

Hoc raro, et si aliquando : tamen non

Cf. supra enarrationem B. Alberti in haec verba : Beati pauperes spiritu, etc, pag. 148 et

virtute propria mundantis, sicut Christus per imperium. Supra, VIII, 3 : Volo, mundare. Luc. xvii, 12 : Occurrerunt ei decem viri leprosi, etc.

" Surdi audiunt. "

Marc. VII, 37 : Bene omnia fecit : et surdos fecit audire, et, mutos loqui,

" Mortui resurgunt. "

Et hoc ante raro accidit, et non propria virtute per imperium, sed per preces : sed Christus imperando. Marc, v, 41 : Puella (tibi, dico) surge. Luc. vii, 14: Adolescens, tibi dico, surge. Joan. XI, 43 : Lazare, veni foras,

" Pauperes evangelizantur. "

Luc. XIV, 33 : Qui non renuntiat omnibus quae possidet, non potest meus esse discipulus. Amos, IX, 11 : Suscitabo tabernaculum David quod cecidit, et reaedificabo aperturas murorum ejus, et ea quae corruerant instaurabo. Hoc autem quod pertinet ad. perfectum animae complementum, est quod pauperes spiritu, qui, sicut supra, v,3, notavimus , in omnibus hujus mundi bonis se insufficientes existimant, " evangelizantur, " et non divites qui in mundo se sufficere putant. Jacob, II, 5 : Nonne Deus elegit pauperes in hoc mundo, divites in fide, et haeredes regni quod repromisit Deus diligentibus se.

Deinde subjungit, unde reprehenduntur dubitantes, dicens :

" Et beatus est, "

Per certam speciem beatitudinis futurae, " qui " fide firmus, " non fuerit scandalizatus in me, " scilicet occasionem ruinae in me non acceperit, cum in- seq"

firmitatem ostendam in passione. Luc. ii, 34 : Ecce positus est hic in ruinam, et in resurrectionem multorum in Israel, et in signum cui contradicetur. I Petr, ii, 7 : Vobis igitur honor credentibus, non credentibus autem lapis. De quo lapide dicitur, Isa, viii, 14, et ad Roman. IX, 32 et 33, quem reprobaverunt aedificantes, et lapis offensionis et petra scandali hi qui offendunt in verbo, nec credunt in quo et positi sunt .

" Illis autem abeuntibus, coepit Jesus dicere ad turbas de Joanne. "

Hic ponitur laus Joannis, eo quod suae praecursionis officio fecit ad Ecclesiae inchoationem : unde in hoc pars ista terminatur.

Laus autem Joannis est in tribus : in constantia virtutis, in austeritate rigoris, et in officio praecursionis : et haec notantur hic per tres responsiones trium interrogationum : per quas etiam patet istius partis divisio.

Primo autem notatur, qualiter opportunitas inducitur istius laudis, cum dicit: " Illis autem, " discipulis Joannis, " abeuntibus, " ne praesentibus eis adulatio videretur. Psal. cxl, 5 : Oleum peccatoris non impinguet caput meum.

" Coepit Jesus dicere ad turbas de Joanne, " ne ex interrogatione facta per discipulos de Joanne scandalizarentur : faciles enim, et proni erant ad. scandalum, sicut et contra Dominum scandalizabantur de facili aliquando de sua praedicatione, sicut, infra, xv, 12 : Scis quia Pharisaei, audito verbo hoc, scandalizati sunt ? Aliquando etiam de ipsis miraculis scandalizabantur. Marc, VI, 2 et 3 : Unde huic haec omnia ? et quae est sapientiaquae data est illi, et virtutes tales quae per manus ejus efficiuntur ? Nonne hic est faber, filius Mariae... ? Et scandalizabantur in illo. Discipuli autem etiam post visa miracula scandalizabantur de passione. Unde, infra, XXVI, 3:1 : Omnes vos scandalum patiemini in me in ista nocte: et ideo multum praemunit a scandalo : et laudat Joannem, quia scandalum contra Joannem redundaret in totius Ecclesiae concussionem.

" Quid existis in desertum videre ? arundinem vento agitatam ?

Sed quid existis videre? hominem mollibus vestitum ? Ecce qui mollibus vestiuntur, in domibus regum sunt. "

In hac quaestione tria notantur : aviditas in exitu, et labor in progressu in desertum, admiratio in visu. Et haec tria sunt in omnibus aliis quaestionibus. Matth, III, 5-6, exibant ad eum, ut baptizarentur ab ipso . Et, Joan. I, 23, dicitur : Ego vox clamantis in deserto : quia cum labore sua relinquentes in desertum exibant. Pro miraculo autem adspiciebant pilis camelorum tectum, zona pellicea praecinctum, locustis pastum : sicut habetur, supra, iii, 4.

Hoc est ergo quod dicit: " Quid, " pro miraculo et prodigio, " existis, " vestra relinquentes, " in desertum., " lanii laboris viam assumentes, " AdminBookmark ? "

Et hanc quaestionem solvit per aliam quaestionem, dicens: " Arundinem venio agitatam, " hoc est, numquid hominem levem omni vento cireulatum? Qui in prosperitate mihi testimonium perhibuerit, et modo in adversitate victus de me dubitaverit ? Qui in juventute plenus spi- ritu fuerit, et modo vacuus sicut arundo? Qui sicut hypocrita foris exhibeat aliquid pulchritudinis, et intus nihil habeat nisi inanitatem vacuitatis ? Cujus generatio sit in humore concupiscentiae, et habitatio quies libidinis ? Qui tam fragilis sit et inconstans, cui nemo inniti debeat nisi cum periculo innitentis confringatur ? Quasi diceret ? Non : sed potius constantem etiam in carcere, non inclinabilem a veritate, et spiritu quo repletus est ex utero matris, nunc plenius exuberantem in veritatis confessione : qui non in humore carnalis concupiscentiae natus, sed Angelo nuntiatus : et in siccitate deserti nutritus : et ita fortis, quod nec mortis metu et carceris deserit veritatem.

Arundo enim flexibilis est vento, qui persuasionem significat, III Reg. XIV, 15: Percutiet Dominus Deus Israel, sicut moveri solet arundo in aqua : et evellet Israel de terra bona. Ad Ephes, IV, 14 : Non simus parvuli fluctuantes, et non circumferamur omni vento doctrinae in nequitia hominum. Arundo etiam vacua est intus, et extra splendens et pulchra, Job, viii, 11 : Numquid virere potest scirpus absque humore ? aut crescere carectum sine aqua ? Sapient, III, 7 : Tamquam scintillae in arundineto discurrent justi, hoc est, in vacuis a gratia extendentes eos. Arundo etiam in numerosis crescit, Job, xl, 16: Sub umbra dormit, in secreto calami, et in locis humentibus. Arundo etiam est fragilis, Isa. XXXVI, 6 : Confidis super baculum arundineum confractum istum, super aegyptum : cui si innixus fuerit homo, intrabit in manum ejus, et perforabit eam,

" Sed quid existis videre? hominem mollibus vestitum. "

Hoc accipitur dupliciter : litteraliter, et metaphorice.

Litteraliter quidem mollis duo importat, mollitiem videlicet resolutae commoditatis, et nitorem pretiosae vestis. Luc. XVI, 19 : Indicebatur purpura, ei bysso. Byssus enim dicit resolutae mollitiei commodum, et purpura pretiosae vestis indumentum. Act. XII, 21 : Herodes vestitus veste regia, sedit pro tribunali. Et post modicum., v, 23 : Consumptus a vermibus, exspiravit. Et dicitur in Historia Ecclesiastica, quod vestis erat ex splendore auri et argenti contexta : in quam dum inciderent solis radii, ex polito metallo reverberatis et multiplicatis radiis splendorem praetendebat divinum : et ideo populus acclamabat Dei voces : et tunc percussus consumptus a vermibus exspiravit . 1 Petr, III, 3 : Quarum non sit extrinsecus capillatura, aut circumdatio auri, aut indumenti vestimentorum cultus. Eccli. XI, 4 : In vestitu ne glorieris umquam. Augustinus : " Fateor, de " veste pretiosa erubesco. Non enim de-" cet haec membra, non hos canos, non " hanc professionem. "

Metaphorice autem mollibus induitur, qui blandis adulantium sermonibus circumtectus peccatoribus adulatur. Psal, cxl, 5 : Oleum peccatoris non impinguet caput meum. Unde, Supra, III, 7 : Progenies viperarum, quis demonstravit vobis fugere a ventura ira ? Eccli. xii, 11: Verba sapientium sicut stimuli, et quasi clavi : sed compungunt acute et in profundum. De his adulatoribus, Ezechiel, xiii, 18 : Vae quae consuunt pulvillos sub omni cubito manus ! Pulvillus enim sub cubito consuitur, quando mollis sermo peccatori sub brachio peccati substernitur, quo in peccato suaviter appodiatus diutius retineatur.

" Ecce qui mollibus, " praedicto modo, " vestiuntur , in domibus, " non in carceribus, " regum sunt. " Reges enim gentium tales, ut dicit Aristoteles, gratian- ^mmmmm

tur sicut Sardanapalus, qui in peccato eisdem adulantur. Hi sunt enim, de quibus dicitur, Isa. xxx, 10 : Dicunt videntibus : Nolite videre : et adspicientibus : Nolite adspicere nobis ea quae recta sunt: loquimini nobis placentia, videte nobis errores. Talis igitur non fuit, cujus cum stupore adspexistis vestem de pilis camelorum, vilem et hispidam : et circa lumbos ejus zonam pelliceam : et qui dure reprehendit regem cum Herodiade de conjunctione adulterina stupri crimine cumulata.

" Sed quid existis videre? Prophetam? Etiam dico vobis, et plus quam prophetam.

Hic est enim de quo scriptum est : Ecce ego mitto Angelum meum ante faciem tuam, qui praeparabit viam tuam ante te.

Amen dico vobis, non surrexit inter natos mulierum major Joanne Baptista. "

Ecce commendatio ab auctoritate doctrinae.

Et dicit tria : quorum primum est doctrinae inspiratio divina : secundum, utilitas doctrinae in praeparanda Redemptoris via : tertium autem est vitae sanctitas eximia. Et haec patent in littera.

Primum est ad Deum, secundum ad. proximum, tertium ad seipsum. Item, primum est ex revelatione contemplationis, secundum est optimae actionis, tertium autem eximiae virtutis. Adhuc, primum est honoris, secundum utilitatis, tertium autem sanctitatis: et primum horum secundo dat facultatem : secundum autem tertio dat meritorum perfectionem.

" Sed quid existis videre ? Prophetam ? "

Istam igitur quaestionem affirmando determinans, dicit : " Etiam. " Quasi dicat : Ipse est Propheta, Luc. I, 76 : Tu puer, Propheta Altissimi vocaberis, etc. Jerem. I, 5 : In utera novi te, et Prophetam in Gentibus dedi te. Est enim " Propheta, " divinam habens inspirationem ad hoc, quod rerum de Verbi sacramentis eventus existentium sub immobili veritate denuntiet.

Non. solum autem est Propheta, sed " plus quam, Propheta, " quia caeteri tantum cecinere vatum corde praesago jubar affuturum : sed Joannes quidem mundi scelus auferentem Agnum indice prodit . Praedixit enim et demonstravit. Vel, " Plus quam Propheta, " in hoc quod ante usum vitae motum ostendit prophetiae. Lucae, I, 44 : Exsultavit in gaudio infans in utero meo. Adhuc etiam sicut Propheta Christum praedicavit post se venturum, plus autem quam Propheta eum baptizavit, et per columbam demonstravit, et per vocem Patris.

Sed objicitur, Joan. I, 21, dixit Joannes : Non sum Propheta, Et Luc. XVI, 16 : Lex, et Prophetae usque ad Joannem.

Responsio. Dicendum, quod Propheta proprie et strictissime loquendo est qui procul in futurum fatur de Verbo et sacramentis Verbi : et hoc per divinam accipit inspirationem. Sed aliquo modo non proprie dicitur Propheta nisi habens divinam inspirationem et materiam, quia de Verbo et sacramentis ejus, sed non procul in futurum promittens, sed digito exhibens. Hoc enim est Apostoli: et sic Joannes est Propheta. Primo autem modo putabant Judaei Joannem esse Prophetam, quando negaverat se esse Christum, et hoc negavit Joannes : quia non fuisset praecursor Christi, sed promissor, ut alii Prophetae. Et primo modo, dicti Prophetae et Lex currebant usque ad Joannem, sicut infra dicetur.

" Hic enim est de quo scriptum est. "

Malach. iii, 1 : Ecce ego mitto angelum meum, et praeparabit viam ante faciem meam.

Et est commendatio ab officio, et sunt verba Patris ad Filium: " Ecce. " Quasi dicat : In propatulo, et est publicum " Mitto, " in obsequium tuum, o fili, " Angelum meum, " non natura sed officio, et vitae caelibatu, et actu illuminationis. Officio quidem, quia parabat viam sicut Angeli. Luc. I, 76 : Praeibis enim ante faciem Domini parare vias ejus, Isa. lxii, 10 : Transite, transite per portas, parate viam populo, planum facite iter, eligite lapides. Angelus autem vitae caelibatu, quia virgo caelibatum duxit. Matth.xxii, 30 : Neque nubent, neque nubentur: sed erunt sicut. Angeli Dei in caelo. Illuminatione, quia docuit et illuminavit sicut Angeli faciunt. Malach. II, 7 : Labia Sacerdotis custodient scientiam, et legem requirent ex ore ejus, quia Angelus Domini exercituum est. Job. XXXVIII, 32 : Numquid producis Luciferum in tempore suo. Joan. v, 35 : Joannes erat lucerna ardens et lucens.

" Ante faciem tuam, qui praeparabit viam tuam ante te, " Via enim haec fuit via regenerationis, quam praedicando baptismum paenitentiae praeparavit Joannes, Luc. I, 17 : Ut convertat, corda patrum in filios, et incredulos ad, prudentiam justorum, parare Domino plebem perfectam. Isa. xl, 3 : Parate viam Domini, rectas facite in solitudine semitas Dei nostri." Amen dico vobis, non surrexit inter natos mulierum. "

Commendatio est a perfectione virtutis et sanctitatis. Dicit autem : " Inter natos mulierum, " quia mulier est molliens hominem, vel herum, et emollita est, ab ipso et subacta: et sic nati mulierum sunt nati per coitum : et ideo non includitur Virginis filius. Et hoc est quod dicit: " Major, " bonitate, " Joanne Baptista. " Eccli. xliv, 2 : Non est inventus similis illi in gloria, qui conservavit legem Excelsi Deuter. xxxiii, 10 : Et Benjamin ait : Amantissimus Domini habitabit confidenter in eo: quasi in thalamo tota die morabitur, et inter humeros illius requiescit.

Vel, dicatur " major " dignitate officio praecursionis : quia in hoc medius fuit inter legem et gratiam, terminando scilicet legem et introducendo gratiam : ita vicinior est optimo quam omnes umbrae legis et Prophetarum, et sic major est omnibus in lege et Prophetis quoad officii dignitatem. Quod autem vicine se habeat ad gratiam. Joan. I, 17 : Lex per Moysen data est, gratia et veritas per Jesum Christum facta est. Et Joannes ministerio suo medius major omnibus legalibus : et hunc sensum ego puto esse litteralem.

" Qui autem minor est in regno caelorum, major est illo. "

In parte istius principii Ecclesiae describitur forma et modus.

Et dicuntur hic tria : quorum primum est modus ministrorum : secundum autem modus gratiam Ecclesiasticam percipientium : tertium autem modus terminationis Legis et Prophetarum. Et haec patent in littera.

De primo dicit : " Qui autem minor est, " ministrorum scilicet, " in regno caelorum, " hoc est, in potestate Ecclesiastica, quae est regnum caelorum, sicut saepe supra determinatum est, " major est illo : " quia ex quo medius est legis et gratiae, minister gratiae major est eo per eamdem rationem : quia ipse major est omnibus ministris dispensantibus le- gem, ut patet per antedicta. Confert enim gratiam, qui est minister regni caelorum, quod non fecit Joannes. Sic enim claves datae sunt his qui sunt in regno Christi, quod idem est caelorum regnum, quae non sunt datae Joanni, vel ministris legis. Et hic est sensus litteralis et planus : et hoc modo quilibet etiam malus homo minister regni caelorum major est et Moyse et Prophetis et Joanne, quia Christus in eo confert quod non contulit in Moyse, Prophetis, vel Joanne. Nos enim saepius ostendimus, quod regnum est potestas completa ordinata ad unum : et regnum caelorum nihil aliud est nisi potestas ordinata ad unum Regem Christum, legibus et gradibus et consiliis et urbanitatibus caeli distributa.

Sunt autem diversae Sanctorum expositiones non litteram sequentes, sed aliter prout cuilibet competit verba ista verificantes. Et dicunt quidam quod minor in regno caelorum in reputatione hominum fuit Christus quam Joannes : et hic major est Joanne, sicut ipse dicit, Joan. I, 30 : Post me venit vir qui ante me factus est, quia prior me erat. Alii hoc referunt ad miracula: quia minor in regno caelorum quicumque sanctus discipulus Christo adhaerens, major est Joanne in potestate signorum : quia omnibus illis dictum est : aegros sanate, leprosos mundate, etc. De Joanne autem dicitur, quod Joannes quidem signum fecit nullum. Alii referunt hoc ad eos qui regnant cum Christo : qui propter securitatem majores sunt Joanne adhuc in dubiis hujus vitae agente : quamvis enim tunc in limbo, fuerunt tamen Abrahae sinu recepti : securi spe felici adventum Domini exspectabant.

Sic igitur determinatum est qualiter in ministro, pro hoc quod major est Joanne, regnum caelorum in potestate introducitur Ecclesiastica,

" A diebus autem Joannis Baptistae usque nunc, regnum caelorum vim patitur, et violenti rapiunt illud.

Omnes enim Prophetae et Lex. usque ad Joannem prophetaverunt. "

Hic tangit qualiter percipitur hoc regnum ab his qui colliguntur in ipso.

Dicit ergo quod " A diebus Joannis " hoc regnum introducentis, " regnum caelorum, " quoad justitiam et leges quibus ordinatur regnum caeli, quoad distinctionem officiorum et urbanitatum, et quoad finem beatitudinis quae in ipso acquiritur, " vim patitur. " " Vis est impetus fortioris continens id quod vim patitur intra terminos alienos, " sicut dicit Tullius. " Violentum autem est, cujus prin-" cipiurn est in alio, conferente nihil ali-" quid eo quod vim patitur, " sicut dicunt Aristoteles et Damascenus. Et hoc modo violenti spiritus se tenentes intra terminos caelestis justitiae sibi per naturam non debitos, dicuntur hic vim pati: et quoad primam gratiam nihil omnino conferunt, nisi quod obicem non ponunt, sed totum facit Spiritus sanctus.

Et sic " violenti, " virtute spiritus, " rapiunt illud, " quod non fuit Legi concessum, vel Joanni, qui talem spiritum non conferebant. Unde, Luc. XVI, 16, sic habetur. Ex eo, scilicet Joanne Baptista, regnum Dei evangelizatur,et omnis in illud vim facit. Raptus enim et violentus est motus et subitus, quia vi superioris naturae agit et subito : quia nescit tarda rerum molimina Spiritus sancti gratia. Genes, xlix, 9 : Ad praedam, fili mi, ascendisti. Isa. VIII, 3 : Voca nomen ejus : Accelera spolia detrahere, festina praedari. Isa. LIX, 19 : Cum venerit quasi fluvius violentus quem spiritus Domini cogit.

Omnes enim Prophetae et Lex usque ad Joannem prophetaverunt. "

Lex enim usque ad Joannem statum habuit in umbra futurorum : Joanne autem Christum demonstrante, promissa Legis exhibita sunt, et figurae veritate impletae et sacramenta sunt impleta per gratiam. Joan, i, 17 : Gratia et veritas per Jesum Christum facta est. Et ideo tunc Lex habuit terminum, et perfecte terminata est, cum Dominus in cruce dixit : Consummatum est , scilicet ea quae sunt de me finem habent. Similiter Prophetae spiritu magno videntes ultima, (sicut dicitur,Eccli, xlviii, 27), non dicebantur proprie Prophetae, nisi quia de Christi gratiis prophetabant, sicut dicitur, I Petr, i, 10 et 11 : De qua salute exquisierunt atque scrutati sunt Prophetae, qui de futura in vobis gratia prophetaverunt: scrutantes in quod vel quale tempus significaret in eis Spiritus Christi, praenuntians eas quae in Christo sunt passiones et posteriores glorias : et tales Prophetae non fuerunt nisi usque ad. exhibitionem, sacramentorum Christi, quam introduxit Joannes. Eccli, xxxix, 18 : Da mercedem, Domine, sustinentibus te, ut Prophetae tui fideles inveniantur : et ideo licet postea fuerunt qui futura quaedam praedixerint, ut Agabus, et filiae Philippi Evangelistae, et forte adhuc sint quidam, tamen non sunt vero nomine Prophetae vocati, sed secundum diminutam nominis rationem, sicut patet ex. superius inductis. Tangens ergo inductionis novae gratiae modum, dicit Legem et Prophetias terminari ad. Joannem, et inchoare per ipsum novae legis exordium, in. qua gratia et veritas praefiguratae exhibeantur.

De qua inchoatione subdit, dicens :

" Et si voltis recipere, ipse est Elias, qui venturus est.

Qui habet aures audiendi, audiat, "

Tria tangit: quorum primum est significatio figuratae locutionis: secundum, locutio ipsa figurate proposita: tertium, qualiter debet intelligi. Quod enim dicit : " Et si vultis recipere, " figuratam innuit locutionem. Quoniam quando de rebus aliquis loquitur vera et propria, non est in voluntate audientis recipere, vel non recipere, sed in ipsa rerum veritate, quam recipi oportet, quia superomnia vincit veritas : quando autem figurate loquitur (quia in omnibus figuris quaedam sunt similitudines convenientes, quaedam inconvenientes) est in voluntate audientis recipere, vel refutare sermonem. Et ideo de talibus tropicis (alias, topicis) syllogismus non potest fieri: et in talibus locutionibus peccatum est in problematibus, sicut dicit Aristoteles in II Topicorum,

Hac igitur de causa dicit: " Si vultis recipere, " proprietatem officii, et similitudinem attendendo potius quam, subjectum personae, " ipse est Elias, qui, " secundum prophetiam, " venturus est in mundum,. " Malach, iv, 5 et 6 : Ecce ego mittam vobis Eliam Prophetam, antequam veniat dies Domini magnus et horribilis. Et convertet cor patrum in filios, et cor filiorum, ad patres eorum. Luc. i, 17 : Ipse praecedet ante illum in spiritu et virtute Eliae, ut convertat corda patrum in filios, et incredulos ad prudentiam justorum, parare Domino plebem perfectam.

Quia autem haec figurative dixit, subjungit :

" Qui habet aures audiendi, "

Spiritualia in corporalibus accipiendi

" audiat, " hoc est, intelligat. Apocal, II, 7 : Qui habet aurem, audiat quid Spiritus dicat Ecclesiis. Eccli, III, 31: Auris bona audiet cum omni concupiscentia sapientiam.

Videtur autem esse contrarium quod dicitur, Joan. I, 21, ubi sacerdotes ei Levitae quaerebant a Joanne : Elias es tu? Et dixit: Non sum.

Sed hoc intelligatur secundum veritatem personae, et non secundum similitudinem officii. Sic ergo nova gratia introducitur per Joannem : et lex vetus quae neminem ad perfectum deduxit , et etiam prophetiae terminantur. Et hoc est, quod dicitur, Levit. XXVI, 10: Vetera novis supervenientibus projicietis.

" Qui autem similem aestimabo generationem istam ?

Hic ponitur exprobratio eorum qui principia fidei Ecclesiae introducta non recipiunt.

Et dividitur in duas partes : in quarum prima ponitur exprobratio generalis : in secunda autem specialis, ibi, v. 20: " Tunc caepit exprobrare. "

Prior harum autem adhuc in duas dividitur : ita quod primo ostendit non recipientium perversitatem, secundo autem paucorum recipientium laudem, ibi, in fine v. 19 : " Et justificata est. "

In priori harum sunt tres paragraphi : in quorum primo notat perversitatis istorum magnitudinem, in secundo per metaphoram describit modum, in tertio autem explanat metaphoram. Et haec patent in littera.

De primo dicit:

" Gai autem, etc. "

Interrogatio notat difficultatem inveliendi similitudinem ex magnitudine perversitatis: et ideo etiam similitudo non invenitur in uno, sed in duobus, et adhuc est imperfecta. Jerem. II, 12et 13: Obstupescite, caeli, super hoc, et portae ejus, desolamini vehementer, dicit Dominus. Duo enim mala fecit populus meus.

" Similem aestimabo, " in malitia perversitatis, " generationem istam ? " Marci, IX, 18 : Generatio incredula, quamdiu apud vos ero ? quamdiu patiar vos ? Deuter. XXXII, 20 : Generatio enim perversa est, et infideles filii.

Dicit autem, " generatio, " et non homines, ut notet quod contractam per imitationem peccati haereditaverunt consuetudinem, quam etiam novis studiis peccando cumulaverunt. Sapient. XII, 10 et 11 : Nequam est natio eorum, et naturalis malitia ipsorum, et quoniam non poterat mutari cogitatio illorum in perpetuum. Semen erat maledictum ab initio. Contra quod dicitur in Psalmo lxxvii, 8: Ne fiant sicut patres eorum, generatio prava ei exasperans.

" Similis est pueris sedentibus in foro, qui clamantes coaequalibus,

Dicunt : Cecinimus vobis, et non saltastis : lamentavimu, et non planxistis. "

Ecce per metaphoram descriptio modi perversitatis istorum : et non describitur nisi quantum ad solam incorrigibilitatem.

Dicit igitur : " Similis est pueris, " hoc est, puerorum factis, et pacta puerilium ludorum violantibus, " sedentibus, " hoc est, in lascivis (alias, lusivis) actibus quiescentibus " in foro, " non rerum venalium, sed in theatris ubi ad. spectacula ludorum conveniunt homines. Unde theatrum dicitur a AdminBookmark quod est video, vel contemplor: secundum hoc enim forum, quod est locus publicus hic ponitur : quia etiam in publicis locis venalia exhibebantur.

" Qui clamantes, " intente desiderantes consodales excitare ad colludendum,

" coaequalibus, " collactaneis et coaevis, " dicunt: Cecinimus vobis, " hoc est, laeta tripudio representabilia modulando cantavimus, " et non saltastis, " motu membrorum, et agilitate modulationem cantus imitantes : " lamentavimus, " hoc est, carmina lugubria deprompsimus, " et non planxistis, " hoc est, tristitiae signa exprimendo non respondistis.

Puerilia autem ista laudabilia sunt, et ludentes et ludi. Pueri enim a puritate laudantur hic, et a quiete, quia sederunt : et a publico, quia non in concupiscentiis in obscuro, sed honestos ludos exercebant in publico.

De pueris dicitur, Isa. viii, 18 : Ecce ego ei pueri mei, quos dedit mihi Dominus. Et ideo significat totum caetum Prophetarum et Patriarcharum. Isa. XI, 6 : Puer parvulus minabit eos, quia humiles sunt et quia innocentes. Matth. XIX, 14 : Sinite parvulos venire ad me : talium est enim regnum caelorum. Et quia simplices, I ad Corinth. XIV, 20 : Nolite pueri effici sensibus, sed malitia parvuli estote : sensibus autem perfecti estote. Et quia mundi, 1 Reg. XXI, 4 : Si mundi sunt pueri, maxime a mulieribus, comedant panes propositionis. Sic ergo obedientes, puri, humiles, simplices sunt, et mundi. Et per hoc Sanctos significant,qui verbum Dei praedicaverunt. Laudantur etiam a ludi utilitate et honestate : quia id quod praecipue facit conformes, et in pace vivere homines, et mutuo se diligere, hoc est, quod exhibent se, sicut dicitur, ad Roman. xii, 15 et 16 : Gaudere cum gaudentibus, fiere cum flentibus : idipsum invicem sentienties. Et hoc pueri ludere representaverunt, ut consodales ad hoc a juventute assuefaceret.

Quod autem maxime laudandum est, hoc est, quod cum illa celas instabilis sit, et multorum motuum, in tam honestis exercitiis sederunt. Quia dicit Aristoteles, quod " in sedendo et quiescendo fit ani-

" ma scieris et prudens. " Thren. III, 28 : Sedebit solitarius, et tacebit : quia levavit super se. Laudabiliter etiam locum publicum elegerunt, ut plures aedificarent. Proverb. I, 20 : Sapientia foris praedicat, in plateis dat vocem suam.

In oppositis autem pacta ludi tam honesti violantes vituperantur contribules et coaevi consodales istorum, qui fugientes ad latebras concupiscentiarum Judaeos significant, de quibus dicitur, Act. vii, 51 : Dura cervice et indomabili corde, vos semper Spiritui sancto resistitis. Isa. lxv, 20 : Puer centum annorum morietur, et peccator centum annorum maledictus erit. Totum autem quod praedicabant Prophetae fuit, aut cantus exsultationis de Christo, vel gratia ipsius, vel praemii gaudiorum, per quae excitabantur ad spem et amorem : aut fuit de comminatione excidiorum, vel maledictionum, aut paenarum aeternarum : et hoc fuit lamentum, sicut dicitur, Ezechiel. II, 9, quod in libro scriptae erant lamentationes, et carmen, et vae : et hoc clamaverunt intente (alias, intense) monendo, sicut dicitur, Isa. lviii, 1 : Clama, ne cesses, quasi tuba exalta vocem tuam.

" Yen.it enim Joannes, neque manducans, neque bibens, et dicunt : Daemonium habet. "

Ecce ponit expositionem, et praemittit de lamento : quia in peccatis invenit eos.

Dicit ergo : " Venit enim Joannes, " cujus tota vita lamentum fuit, sicut patet, supra, III, 1 et seq., " neque manducans, neque bibens, " Non enim dicitur manducare, vel bibere, quia delectabilia non comedit, vel bibit. Unde, Luc, vii, 33, dicitur: Non manducans panem, neque bibens vinum. Luc. I, 15 : Vinum et siceram non bibet, ei Spiritu sancto replebitur adhuc ex utero matris suae.

" Et dicunt : Daemonium habet, " Per verba autem hoc dixisse non leguntur, sed per sensum. Joan. I, 25 : Quid ergo baptizas, si tu non es Christus, neque Elias, neque Propheta ? Ac si dicant : Quid de purifi.cati.one te intromittis, cum Spiritum purificationis principium non habeas, sed potius spiritu insaniae videris agitari, usurpans tibi purificationem quae ad te non pertinet? Joan. x, 20 : Daemonium habet, ei insanit: quid eum auditis ? Hac enim de causa miserunt ad Joannem, ut facerent quod a populo non audiretur, et contumeliis ut insanus afficeretur.

" Venit Filius hominis manducans et bibens, et dicent : Ecce homo vorax, et potator viiii, publicanorum et peccatorum amicos. Et justificata est sapientia a filiis suis. "

Ecce expositio de cantu laetitiae Dicit ergo : " Venit Filius hominis, " Et dicit se Filium, hominis, propter fidem humanitatis contra Manichaeum, et propter naturam conformitatis propter hominem, et propter formam servi propter humilitatem. Ad Philip. II, 7 : Semetipsum exinanivit formam, servi accipiens : ecce humilitas. In similitudinem hominum, factus : ecce familiaris, et fiduciam homini praestans conformitas. Et habitu inventus ut homo : ecce fides et erroris dissipatio.

" Manducans et bibens , hoc est, epulando et bibendo : laetitiam veniae et gratiae et gaudii aeterni praefigurans. Nehem, seu II Esdrae, VIII, 9 : Sanctus dies Domini est, et nolite contristari, sed comedite pinguia, ei bibite mulsum : et sequitur. v . 1.0 : Gaudium etenim Domini est fortitudo nostra. Supra, IX, 15 : Numquid possunt filii sponsi lugere quamdiu cum illis est sponsus ? Psal. xli, 5 : In voce exultationis et confes- sionis, sonus epulantis : ''et ideo tam Judith, quam Esther dies gaudii solemnizantes, in conviviis fuerunt.

" Et dicunt: Ecce homo, " quasi nihil deitatis ostendens, " vorax. " Sonat in aviditatem gastriinargiae, hoc est, insaniae ventris : AdminBookmark enim venter est, et AdminBookmark est idem quod insanio.

" Et potator vini. " Acceperunt ex hoc quod dicitur, Luc, v, 29 : Levi fecit convivium magnum in domo sua. Luc. VII, 34 : Ecce homo devorator et bibens vinum, quod sonat in consuetudinem. Sunt autem quidam, qui exemplo Domini hic suaui excusant edacitatem, qui non metas temperantiae custodiunt, nec piis epulis gaudia aeterna spiritus laetitia praetendunt, nec convictu homines ad Deum convertunt : sed ventri student, volentes religionem esse edacitatem. Ad Roman. XVI, 18 : Hujusmodi Christo Domino nostro non serviunt, sed suo ventri: et per dulces sermones et benedictiones seducunt corda innocentium. Ad Philip, III, 18 et 19 : Multi ambulant, quos saepe dicebam vobis, nunc autem et flens dico, inimicos crucis Christi : quorum finis interitus, quorum Deus venter est: et gloria in confusione ipsorum, qui terrena sapiunt. Proverb. XXIII, 20 : Noli esse in conviviis potatorum, nec in comessationibus eorum. Nahum, I, 10 : Sicut spinae se invicem complectuntur, sic convivium eorum pariter potantium : consumentur quasi stipula ariditate plena.

Nec reprehendunt tantum actus Christi, sed etiam societatem, dicentes : " Publicanorum, " injustis et crudelibus lucris studentium, " et peccatorum aliorum amicus, " II Reg. XIX, 6 : Diligis odientes te, et odio habes diligentes te. Hujusmodi autem ipse rationem dedit, supra, IX, 12 : Non est opus valentibus medicus, sed male habentibus.

" Et justificata est sapientia, etc. "

Hic laudat quosdam paucos, recipientes fidei sanctitatem introductam. Et est sensus : Ita illi pariter si convicium cum peccatoribus invertunt, cum tamen hoc opus sit summae sapientiae, quae praescit, quod, ut dicit Seneca, " generosus est " animus hominis, et facilius amicitia " quam violenter trahatur : " et ideo, quod perversi signum dicunt esse gulae, filii sapientiae per sapientiam formati, dicunt summae sapientiae esse rationem et ordinem. Et hoc est : " Et justificata est, "id est, justa et recta comprobata est " sapientia, " quae omnia ordinat optime. Sapient. VIII, 1 : Attingit a fine usque ad finem fortiter, et disponit omnia suaviter. I ad Corinth.I, 30 : Qui factus est nobis sapientia a Deo, ei justitia.

" A filiis suis, " forma sapientiae ex ipsa generatis, qui intentionem facti (alias, factam) sapienter advertunt. Eccli. iv, 12 : Sapientia filiis suis vitam inspirat, et suscipit inquirentes se, et praeibit in via justitiae. Joan. i, 12 : Dedit eis potestatem filios Dei fieri, his qui credunt in nomine ejus,

" Tunc coepit exprobrare civitatibus in quibus factae sunt plurimae virtutes ejus, quia non egissent paenitentiam. "

Hic incipit exprobrare non recipientibus fidem specialiter, et sub nomine proprio civitatum.

Et dividitur in partes duas, ita quod in. prima ponuntur verba Evangelistae quasi continuantis dicta, et in secunda ponitur exprobratio.

Dicit ergo : " Tunc coepit exprobrare. " Exprobratio est probri in faciem objectio propter meritum malum facta. " Civitatibus. " Non ruricolis simplicibus, sed civiliter dispositis : qui discretionem et intellectum ad discernendum habere poterant ex studio legis et auditu. I Esdrae., IX, 2 : Manus principum et magistratuum fuit in transgressione hac prima. Nahum, III, 1 : ''Vae, civitas sanguinum, universa mendacii dilaceratione plena !' Isa. I, 21 : Quomodo facta est meretrix civitas fidelis, plena judicii ?''

Causam autem exprobrationis ponit in genere, dicens : " In quibus factae sunt plurimae virtutes ejus, " Virtus autem hic dicitur (sicut in primo de Caelo et Mundo) ultimum potentiae : quia hoc est elevatum supra potentiam naturae, sicut miracula excitantia ad admirationem, quae est via ad fidem, et sicut opera virtutum per exemplum ostendentia mores. Act, ii, 22 : Jesum Nazarenum, virum approbatum " Deo in vobis, virtutibus, et prodigiis, et signis, quae fecit Deus per illum in medio vestri, sicut ei vos scitis.

" Vae tibi, Gorozain ! Vae tibi, Bethsaida ! quia si in Tyro et Sidone factae essent virtutes quae factae sunt in vobis, olim in cilicio et cinere paenitentiam egissent. "

Hic incipit exprobratio.

Et habet duas partes : in quarum prima duabus civitatibus simul exprobrat, comparando eas gentibus, non nisi legem naturalem hominis (in quantum hominis naturam ordinantis) transgredientibus. In secunda autem exprobrat uni singulariter, comparando ad gentem legem naturae (quae lex generis animalium est) transgredientibus, ibi, v. 23 : " Et tu, Capharnaum. "

In priori horum sunt tres paragraphi : quorum primus est continens exprobrationem comminationis : secundus, causam culpae, comparativam ad transgressionem, et peccatum gentium : tertius, aggravationem paenarum. Et haec patent in littera.

De primo dicit :

" Vae tibi, Gorozain ! "

Quae est civitas super stagnum Genesareth, sita in Galilaea, ad quam saepe devenit Christus, cum circuiret civitates et vicos et castella, sicut, Supra, IV,28, dictum est, licet sub nomine proprio civitatis non legatur.

" Vae tibi, Bethsaida ! "

Haec etiam juxta idem stagnum in Galilaea est sita. Joan. I, 44 : Erat autem Philippus a Bethsaida, civitate Andreae et Petri : et secundum Chrysostomum, Jacobus et Joannes etiam erant de eadem civitate : et ideo quia supra dictum est quod docebat in civitatibus discipulorum, intelligitur quod saepe fuit in ista civitate, ex qua tot Apostolos habuit. Vae autem est comminatio damnationis aeternae pro contemptu, quod verbum Dei non receperunt.

" Quia si in Tyro et Sidone, etc. "

Secundus paragraphus tangens causam exprobrationis, comparando ad duas civitates gentium, quae non sunt transgressae nisi legem rationis : et ideo contemptus earum est minor quam istarum quae transgressae sunt legem rationis, et scriptam, et verbum praedicatum a Domino, et viam fidei quam probabant miracula.

Et attende, quod fit comparatio tam paenae quam culpae, non nisi quoad contemptum, et non quoad actum peccatorum : et secundum hunc contemptum etiam fit comparatio paenarum.

Est autem Tyrus metropolis Phenicis, sita in tribu Nephthalim, ut dicit Hieronymus, licet filii Nephthalim non potuerunt eam obtinere a Chananaeis. Sidon autem urbs est non metropolitana, sed secundaria ejusdem Phenicis terminos Chananaeorum ad aquilonem respiciens : et fuit quondam insignis et magna. " Quia si in Tyro et Sidone, " quae sunt civita- tes gentium nisi lege rationis utentium, " factae fuissent virtutes " signorum et exemplorum, " quae factae sunt in vobis, " qui habetis legem scriptam et testimonia Prophetarum. Psal. cxlvii, 20 : Non taliter fecit omni nationi: et judicia sua non manifestavit eis. " Olim, " hoc est dudum, " in cilicio et cinere paenitentiam egissent. " Devotio haec ostenditur, infra, xv, 22 : Ecce mulier Chananaea, a finibus Tyri et Sidonis egressa, etc. Et sequitur, v. 28 : 0 mulier, magna est fides tua : fiat tibi sicut vis. Quod autem dicit, " in cilicio et cinere, " notat asperitatem paenitentiae ex cilicio, et humilitatem ex cinere. Job, xlii, 6 : Ago paenitentiam in favilla et emere.

Sed hic incidit quaestio, quare Dominus his non praedicavit, quos praescivit fore devotos : et his praedicavit, quos indevotos fore praescivit: cum ex praedicatione sua indevotis creverit paena, et ex subtractione praedicationis illis ablata sit salutis via ?

Ad hoc dicit Hieronymus, quod in civitatibus indevotis quidam erant vocandi, sicut discipuli quos oportuit primo vocare, qui postmodum essent causa salutis gentium, praecipue eo tempore quo exhibenda erat veritas promissae legis, et omnia probanda erant sacramenta per legem. Hoc enim nonnisi in Judaeis fieri potuit: et ideo ante passionem in qua sacramenta consummata sunt, non fuit tempus declinandi a Judaeis ad Gentes. Cujus etiam alia causa est, ne Judaeis occasio recusandi verbum Dei daretur. Apostoli autem cum non deberent praedicare nisi sacramenta Christi, exspectare oportuit usque ad sacramentorum completionem.

Ad quaestionem ergo dicendum, quod Gentes neglectae non fuerunt: quia temporibus illis salus erat in eis in lege naturae et rationis. Isa. xlvi, 8 : Redite, praevaricatores, ad cor. Ad Roman II, 14 et 15 : Naturaliter ea quae legis sunt faciunt, ejusmodi legem non habentes,ipsi sunt sibi lex : qui ostendunt opus legis scriptum in cordibus suis.

Ad aliud dicendum, quod licet contemptus aggravet peccatum in audiente et refutante verbum, tamen de officio tenetur Doctor exhibere verbum : quia ad latebras ignorantiae velle fugere majus et periculosius est peccatum, quam auditum non suscipere per opus verbum. Isa. v, 13 : Captivus ductus est meus populus, quia non habuit scientiam. 1 ad Corinth. XIV, 38 : Si quis ignorat, ignorabitur.

"Verumtamen dico vobis. Tyro et Sidoni remissius erit in die judicii quam vobis. "

Hic subjungit paenae comparationem : et non intelligitur ista comparatio fieri secundum comparationem peccati in substantia, vel secundum comparationem idololatriae ad. malum, colentem tamen Deum, sed secundum solum comteinpium qui consequitur auditum.

Dicit ergo : " Tyro et Sidoni remissius erit " in paena : quia non contempserunt nisi interius vocantem, vos autem vocantem et exterius etiam ostendentem signa probantia. " In die iudicii quam vobis. " Aut in extremo et generali judicio : aut in extremo particulari, quando de unoquoque judicatur post mortem. Luc. XII, 47 : Ille servus, qui cognovit voluntatem domini sui,... et non fecit secundum voluntatem ejus, vapulabit multis. Jacob. IV, 17 : Scienti, bonum facere, et non facienti, peccatum est illi. Joan. XV, 22 et 24 : Si non venissem, et locutus fuissem eis, peccatum non haberent... Si opera non fecissem in eis quae nemo alius fecit, peccatum non haberent : nunc autem et viderunt, et oderunt et me, et Patrem meum.

" Et tu, Capharnaum, numquid usque in caelum exaltaberis? usque in infernum descendes: quia si in Sodomis factae fuissent virtutes quae factae sunt in te, forte mansissent usque in hanc diem. "

Ecce exprobratio comparata ad gentes, quae legem naturae (quae communiter animalibus indita est) sunt transgressi

Sunt autem hic tria, sicut ante, exprobratio videlicet, et causa exprobrationis, et paena.

Exprobratio autem continet duo : unum, quod congruit miraculis : aliud autem, quod respondet comptemptui.

Dicit ergo : " Et tu, Capharnaum, " in qua plura et gloriosiora operatus sum. Luc. IV, 23 : Quanta audivimus facta in Capharnaum, fac et hic in patria tua.

" Numquid usque in caelum exaltaberis, supple, sicut deberes fide et conversatione exaltari, tot auditis, et tot visis miraculis? Psal. xx, 14: Exaltare, Domine, in virtute tua : cantabimus et psallemus virtutes luas. Isa. II, 17 : Elevabitur Dominus solus in die illa.

" Usque in infernum descendes, " pro pter comtemptum. Abdiae, v. 4 : Si exaltatus fueris ut aquila, et si inter sidera posueris nidum tuum, inde detraham te, dicit Dominus. Amos, IX, 2 : Si ascenderint usque ad caelum, inde detraham eos. Job, xx, 8 et 7 : Si ascenderit usque ad caelum superbia ejus, et caput nubes tetigerit, quasi sterquilinium in fine perdetur.

Quidam legunt sic : " Numquid, " tua reputatione, "ascendes, vel exaltaberis usque in caelum ? " Quasi dicat: Non : sed " usque in infernum, " merito praesumptionis, " descendes, " me contempto. xviii, 14 : Qui se exaltat, humiliabitur, Isa. XIV, 13 : In caelum conscendam, super astra Dei exaltabo solium meum. Et sequitur, v. 15 : Verumtamen ad infernum detraheris, in profundum laci.

" Quia si in Sodomis facite fuissent virtutes, "

Operum, exempli, et miraculorum,

" quae factae sunt in te, "

Secundum est, in quo ponit causam exprobrationis, non in peccato contra naturam exeunte et naturali, sed tantum in contemptu vocantis ad fidem et paenitentiam. Ezechiel. XVI, 48 I Vivo ego, dicit Dominus Deus, quia non fecit Sodoma, soror tua, ipsa et filiae ejus, sicut fecisti, tu et filiae tuae. Sodomitae enim contempserunt Angelos in specie hominum nulla signa facientes : isti autem majestatis Dominum plurima signa demonstrantem, Joan. x, 32 : Multa bona opera ostendi vobis ex Patre meo. Joan. v, 38 : Opera quae ego facio, testimonium perhibent de me.

Dicit, " forte, " notans libertatem arbitrii: in Sodomitis, non defectum praescientiae Christi: " mansissent, " non subversae paenitentiae merito, " usque in hunc diem, "sicut Ninive mansit . III Reg. XXI, 29 : Nonne vidisti humiliatum Achab coram me ? quia igitur humiliatus est mei causa, non inducam malum in diebus ejus.

" Verumtamen dico vobis, quia terrae Sodomorum remissius erit in die judicii, quam tibi. "

Tertium est, quod est aggravatio paenae sequens contemptum.

Dicit ergo : " Verumtamen dico vobis, quia terrae Sodomorum, " quae Angelos in specie hominis contempsit, " remissius erit in die judicii " generalis, " quam tibi. " Ad Hebr. xii, 25 : Si enim illi non effugerunt, recusantes eum qui super terram loquebatur, multo magis nos, qui de caelis loquentem nobis avertimus.

Sic ergo terminatur exprobratio infidelium civitatum.

Moraliter autem loquendo sunt tria genera hominum, quibus Deus propter ingratitudinem exprobrat: quia miracula suae bonitatis illis maxime exhibuit. Sapientibus enim exhibuit dona intelligentiae, propter quae in admiratione mundi positi sunt : et illi significantur per Corozain, quae secretum meum interpretatur. Ad Roman. I, 19 : Quod notum est Dei, manifestum est in illis. Deus enim illis manifestavit. Divitibus etiam et potentibus hujus mundi contulit bona fortunae, propter quae et illi sunt in admiratione hominum : et illi significantur per Bethsaidam, quae domus venatorum interpretatur, quae dicitur, Eccli, xiii, 22 : Venatio leonis onager in eremo : sic et pascua divitum sunt pauperes. Religiosis autem contulit pulcherrimam quietem, liberas administrans possessiones, ut libere vacent contemplationi ; et propter illam sunt, vel deberent esse in admiratione : et illi significantur per Capharnaum, quae villa pulcherrima interpretatur. Sed nunc de eis potest dici, quod fallax gratia, et vana est pulchritudo , quia ad concupiscentias abutuntur otio, quod contemplationi servire debuit : et ad luxum divitiis et possessionibus, quae datae sunt in sustentationem studentium virtuti et sapientiae et laudantium Deum. Thren. IV, 2 : Filii Sion inclyti, et amicti auro primo, quomodo reputati sunt in vasa testea, opus manuum figuli f

" In illo tempore respondens Jesus, dixit: Confiteor tibi, Pater, Domine caeli et terrae, quia abscondisti haec a sapientibus et prudentibus, et revelasti ea parvulis.

Ita, Pater, quia sic fuit placitum ante te. "

Hic incipit gratias agere pro his qui veritatem introductam receperunt.

Et dividitur in duas partes, in gratiarum actionem videlicet, et ad bonum de quo gratias agit generalem invitationem ibi, v. 28: " Venite ad me. "

Gratiarum autem actio continet tria, scilicet ipsam gratiarum actionem : et quia in ipsa est revelatio de qua gratias agit, ideo secundo tangit revelationis causam : et tertio, tangit modum, sicut patet in littera.

Ipsam autem gratiarum actionem circumstant tria praecedentia ipsam, scilicet tempus, causa, et actio laudis.

De tempore dicit:

" In illo tempore "

Praefinitionis divinae, quo consilium aeternum Dei patefieri coepit per effectum, de quo dicitur, Isa. xlix, 8 : In tempore placito exaudivi te, et in die salutis auxiliatus sum tui. II ad Corinth. VI, 2 : Ecce nunc tempus acceptabile, ecce nunc dies salutis. Psal. CI, 14 : Misereberis Sion, quia tempus miserendi ejus, quia venit tempus. Et hoc innuitur, Luc. x, 21, ubi est ista littera : In rosa hora exsultavit Spiritu. Non quidem, ut dicit Chrysostomus, de excaecatione Judaeorum, sed de revelatione mysteriorum. Isa. xlvi, 10: Consilium meum stabit , et omnis voluntas mea fiet. Vel, exsultavit de conversione gentium : et quia malo excaecationis Judaeorum usus est ad tantum bonum, quod est totius mundi conversio. Ad Romam. XI, 25: Caecitas ex parte conligit in Israel, donec plenitudo gentium intraret, et sic omnis Israel salvus fieret.

" Respondens Jesus, dixit. "

Causa est, quare tunc gratias egit. Et hoc notat responsio, quae est antipophora: quia aliquis dicere posset, quae est ratio, quod Judaeus notitiam Dei per Prophetas et Legem habens, Filium in carne venientem rejecit, et gentilitas devota recepit, Et huic respondet, ut dicit Glossa.

Vel, dicere possumus, quod responsio ista est ad hoc, quod supra, v. 19, dixit, quod justificata est sapientia a filiis suis. Et est sensus : Ita exprobras relidentibus gratiam oblatam : numquid omnes ita gratiam auditam et visam reiecerunt? " Et respondens Jesus, dixit." Et istud est magis secundum litteram : quia filii sapientiae justificantes sapientiam, causa sunt gratiarum actionis. De his enim dicitur. Joan. XVII, 6 et 7 : Tui erant, et mihi eos dedisti : et sermonem tuum servaverunt. Nunc cognoverunt quia omnia quae dedisti mihi, abs te sunt.

" Confiteor tibi, Pater. "

Haec est gratiarum actio.

Et tangit hic gratiarum actionis m o dum, et cui fieri debet, et de quo.

Modum tangit, cum dicit: " Confiteor. " Gratiarum enim actio nihil est aliud quam bonorum habitorum ab ipso a quo habentur relatio, et magnificentiae et liberalitatis et virtutis ejus propter hoc laudatio : et hoc vocatur confessio, quia et fatetur se habere grate, et ad fontem unde primum bona effluunt, referre. Eccle. I, 7 : Ad locum unde exeunt flumina, revertuntur ut iterum fluant. Psal. cviii, 30 : Confitebor Domino nimis in ore meo, etc. Isa. XII, 1 : Confitebor tibi, Domine, quoniam iratus es mihi: conversus est furor tuus, ei consolatus es me. Ira enim conversa est in consolationem, non in eo quod ira, sed in eo quod ad consolationem irascitur, ira Patris est : et haec habet confessionis laudem. Est tamen et alia confessio veritatis in praedicatione, de qua, ad Roman. x, 10 : Corde creditur ad justitiam, ore autem confessio fit in salutem. Et tertia confessio fit peccati. Jacob. v, 16 : Confitemini alterutrum peccata vestra, et orate pro invicem ut salvemini. Josue, vii, 19 : Fili, da gloriam Domino Deo Israel, et confitere, atque indica mihi quid feceris. Sed hic agitur de confessione laudis.

Isa. xxv, 1 : Domine, Deus meus es tu : exaltabo te, et confitebor nomini tuo : quoniam fecisti mirabilia, cogitationes antiquas fideles. Amen 1

" Tibi, Pater, etc, "

Ecce tangit cui confitendum est. Et quia tria sunt in omni qui facit beneficium, vel praestat, scilicet liberalitas, et affectus, et facultas : ideo " tibi " dicit. Liberalitatis enim magnificentiam notat in pronomine, cum dicit " tibi : " affectum quo vult, notat in Patre, cum dicit: " Pater: " facultatem qua potest, notat in Domino, cum dicit: " Domine caeli et terrae, "

Dicit igitur : " Tibi, " qui omnium bonorum largitor es magnificus. Exod. xv, 11 : Magnificus in sancitate. Jacob. I, 5 : Dat omnibus affluenter, et non improperat. Ad Roman. XI, 35 : Quis prior dedit illi, et retribuetur ei ? Psal. cxliv, 20 : Aperis tu manum tuam, et imples omne animal benedictione. Item, Psal. cxliv, 5 : Magnificentiam gloriae sanctitatis tuae loquentur, ei mirabilia tua narrabunt. Est autem magnificentia, ut dicit Aristoteles, liberalitas, sive largitas in magnis.

Pater, " mei quidem per naturam, eorum autem quibus te revelas, per imaginem et gratiam. Joan. I, 14 : Vidimus gloriam ejus, gloriam quasi Unigeniti a Patre. Joan. xx, 17: Ascendo ad Patrem meum, et Patrem vestrum,

" Domine caeli et terrae, " non Pater caeli et terrae : quia licet caelum et terra a te sint, non habent tecum (alias, tamen) naturam unam forma et specie, sicut ego : nec te imitantur per imaginis et similitudinis conformitatem, sicut homo. Dicit autem, Domine caeli et terrae, quantum ad propositam pertinet locutionem per metonymiam. Caeli enim dicit, propter caelestes, qui propter eos quibus se revelat, sunt missi in ministerium .Terram au- tem nominat, propter hominem cui confertur suae cognitionis beneficium. Dominum autem nominat, eo quod dominatio (alias, dominium), ut dicit Dionysius, non dicit subditorum excessum tantum, sed insuper dicit omnium bonorum et pulchrorum veram et omnimodam possessionem, et etiam veram et non nutare valentem fortitudinem : et sic dicit altitudinem honoris et dignitatis, divitias gratiae et virtutis, et fortitudinem omnis vigoris et confirmationis. Hic ergo, ut dicitur, Act. XVII, 24 : Caeli et terrae cum sit Dominus, decorem honoris ostendens, ex divitiis virtutum larga manu dat dona hominibus : terrae conferens caelestia, ut ex caelestibus terrena sublevata locentur in caelestibus. Ad Romam x, 12 : Idem Dominus omnium, dives in omnes qui invocant illum. Judith, IX, 17 : Deus caelorum, creator aquarum, et Dominus totius creaturae. Esther, II, 16 : Dona largitus est juxta magnificentiam principalem,''

" Quia abscondisti haec, etc. "

Quae sunt de divitiis revelationis tuae, de thesauris sapientiae et scientiae in me absconditis. Ad Ephes, iii, 16 et 17 : Detvobis secundum divitias gloriae suae virtute corroborari per Spiritum ejus in interiorem hominem : Christum habitare per fidem in cordibus vestris. Absconsio autem haec non fit aliquid agente Deo, sed uno modo offerente se Judaeis et Gentibus. Et excaecatis Judaeis, hanc lucem non videre contingit propter velamen litterae et carnalis sensus, quod positum est super corda eorum. II ad Corinth. III, 14 : Usque in hodiernum diem idipsum velamen manet non revelatum. Sicut enim lux aequaliter se offert caeco et videnti, et tamen caecus manet in tenebris : ita est de claritate notitiae Dei. Oportet enim nos obicem removere, si lux illuminare debeat : et hic obex est

obstinata voluntas. Sic ergo abscondit. Job, xxxvi, 32 et 33 : In manibus abscondit lucem, ei praecipit ei ut nasus adveniat. Annuntiat de ea amico suo, quod possessio ejus sit, et ad eam possit ascendere.

Et dicit a quibus abscondit, quoniam " a sapientibus et prudentibus. " Sapientes autem sunt mundi scrutatores Philosophi, qui causas rerum inquirunt, quod philosophari est vocatum. Sapientia enim est cognitio rerum altissimarum, quas difficile est homini (alias, hominem) cognoscere. Prudentes autem sunt circumspecti et providi et utiles in conferentibus ad vitam : et ideo est circa actus humanos et circa bona fortunae ad vitam hominis ordinata. Prudentia enim est, ut dicit Aristoteles in Ethicis, " cum ra-" tione recta humanorum activus habi" tus. " Sapientes igitur praesumunt de syllogismo, et prudentes de circumspectione commodorum. Et ideo absconditur ab eis lumen fidei. Isa. v, 21 : Vae qui sapientes estis in oculis vestris, et coram vobismetipsis prudentes. I sa. XXIX, 14 : Peribit sapientia a sapientibus ejus, et intellectus prudentium ejus abscondetur. Job, v, 13 : Qui apprehendit sapientes in astutia eorum, et consilium pravorum dissipat.

" Et revelasti ea parvulis, "

Per oppositum dicit veritatem fidei humilibus esse revelatam : quia, sicut dicit Gregorius, " Tumor mentis est obstacu" lum veritatis : " eo quod dicitur, Jacob. IV, 8, et I Petr. v, 5 : Deus superbis resistit, humilibus autem dat gratiam. Et non dicit stultis et Lebetibus, qui opponuntur sapientibus et prudentibus : ut ostendat se non detestari sapientiam mundanam et prudentiam, quae bona sunt, quando referuntur ad. bonum usum : sed potius detestatur vitium tunioris, de quo dicitur, I ad Corinth.VIII, 1 : Scientia inflat : charitas vero aedificat. Eccle, I, 18 : In multa sapientia multa fit in-dignatio : ei qui addit scientiam, addit et laborem. Et ideo tangit oppositum non sapientiae et prudentiae, sed ejus quod adjungitur ei, quod est tumor : et dicit : " Et revelasti ea parvulis. "

Est autem parvulus minor parvo : et significat eos, qui nec parvis se anteponunt. Unde Ptolomaeus Philosophus in Proverbiis suis dicit : " Qui inter sapien-" tes est humilior, est inter sapientes " sapientior : sicut humilior lacuna place res recipit aquas. " Psal. cxviii, 130 : Intellectum dat parvulis. I. ad Corinth. I, 27 : Quae stulta sunt mundi elegit Deus, ut confundat sapientes. Unde, Daniel, II et iii, Deus tribus pueris se revelavit.

" Ita, Pater, etc. "

Ecce causa istius discretae revelationis, quod quibusdam absconditur, quibusdam autem, revelatur.

Dicit igitur : " Ita, Pater, " qui habes boni affectum, " quoniam sic fuit placitum ante te, " hoc est, coram te. Supra autem notatum est, quoniam placitum est pascens in volito voluntas : et est sensus, quod justa voluntas et bona et dulcis et discreta, causa est hujusmodi revelationis quae uni confertur et alteri absconditur : in qua Deus procul dubio antecedenter vult omnes homines salvos fieri, ei ad agnitionem veritatis venire, sicut dicitur, 1 ad Timoth. ii, 4.

Et hoc in duobus intelligitur, quorum unum est ex parte Dei : quia aequaliter se omnibus exhibet, sicut dictum est superius. Et quod non omnes recipiunt, hoc est ideo, quia non omnes id quod in se est, faciunt, quod vocatur obicem tollere. Deus enim fons bonitatis omnibus fluit uno modo quoad se. Et sicut dicit Dionysius : " aequaliter se expandit per " omnes intellectuales vultus. " Et sic intelligitur illud Joan. I 9 : Qui illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum. Lux enim jacet super non illuminatum : et quod non omnes iliumi- nantur, non est defectus lucis, sed defectus lucem percipientis. Unde Augustinus in primo de Trinitate : " Si quis alii " digito solem ostenderit, et ille solem " ostensum non viderit, culpet pollus or oculi sui lippitudinem quam digiti os-" tensionem. "

Aliud, unde id scitur, est ex parte nostra : quia omnibus naturam rationalem indidit, per quam sua potest percipi revelatio. Psal.IV, 7 : Signatum est super nos lumen vultus tui, Domine, etc. Et si dicis, quod praescit excaecationem : et sic ipsa est futura immobiliter. Dico, quod nihil facit : quia sua praescientia non est causa tuae excaecationis, licet sit causa tuae illuminationis. Et ideo non imponit ei necessitatem : sicut si lumen solis haberet praescientiam, praesciret quidem caecum sibi objectum non fore illuminandum, sed non causaret in eo caeco tenebras : sed in omnibus videntibus causaret illuminationem quam recepturi forent ex ipso, sicut dicitur, II Petr, iii, 9 : Non vult aliquos perire, sed omnes ad paenitentiam reverti, II Reg. XIV, 14 : Non vult Deus perire animam, sed retractat cogitans ne penitus pereat qui abjectus est. Ezechiel, xxxiii, 11 : Nolo mortem impii, sed ut convertatur impius a via sua, et vivat. Osee, xiii, 9: Perditio tua, Israel: tantummodo in me auxilium tuum. Sic ergo Pater luminum revelat parvulis, in quibus per tumorem mentis non ponitur obstaculum veritatis. Et causa est revelationis, quia sic placitum est ante ipsum, cum tamen non sit ante ipsum placitum de obtenebratis et excaecatis : quia in ipsis fit hoc quod dicitur, Joan. I, 5 : Lux in tenebris lucet, et tenebrae eam non comprehenderunt .

(( Omnia mihi tradita sunt a Patre meo. Et nemo novit Filium, nisi Pater : neque Patrem quis novit, nisi Filius, et cui voluerit Filius revelare. "

Hic ponitur revelationis modus.

Et duo tanguntur, quorum primum est modus, qui solus est revelationis : secundo, ostenditur omnis alius modus esse impossibilis.

Dicit ergo : " Omnia mihi sunt, " per generationem aeternam," tradita a Patre meo, " consubstantiali et aeterno : et sic sibi in quantum Filio Dei, qui idem est hominis filius.

" Tradita sunt, " sed non secundum conditionem humanae naturae homo accepit, sed. potius secundum proprietatem divinae (alias, divinam). Et signum universale distributivum distribuit pro omnibus appropriatis et attributis divinis, sive sint in Deo, sicut omnipotentia et sapientia, et virtus et bonitas, aeternitas et veritas, et omnia hujusmodi : sive etiam sint in subjectis per naturam, sicut mundus et in eo contenta : sive etiam sint secundum ordinem gratiae in. Sanctis : sive secundum ordinem gloriae in Beatis : et quaecumque possunt alia cogitari. Ad Philip, ii, 9 et seq. : Donavit illi nomen, quod est super omne nomen : ut in nomine Jesu omne genu flectatur, caelestium, terrestrium, et infernorum, ei omnis lingua confiteatur quia Dominus Jesus Christus in gloria est Dei Patris. Joan. xvii, 10 : Mea omnia tua sunt , et tua mea sunt: ei clarificatus sum in eis. Joan. XVI, 15 : Omnia quaecumque habet Pater, mea sunt. Luc. xv, 31 : Fili, tu semper mecum es, et omnia mea tua sunt. Et omnibus his in Filio suppositis, quod ad propositum est, de sapientia est, quam totam accepit : et ideo per ipsum, et non per alium fit revelatio,

Hujus autem duo sunt pulchra similia : unum in natura nobiliori corporum, imperfectum : et alterum in natura intelle ctualis animae, perfectius, sed tamen non omnino completum. In corporibus est attendere solem, qui secundum naturam omnium nascentium in terra est pater et causa, ut dicunt Philosophi : sed non causat aliquid nisi per lumen, quod est perfecta similitudo suae lucis, et exit ab ipso per conformitatem suae formae et virtutis. Et ideo lumen simul habet formam solis, et omnem virtutem ejus secundum omnem diversitatem generatorum et corruptorum in terra et aquis et aere. Et ideo si lumen haberet cognitionem et interpretationem, dicere posset quod omnia sibi tradita essent a sole, et quod non infunderentur alicui nisi per ipsum ea quae sunt solis originaliter : et quod In ista universali virtute nemo nosset solem nisi lumen, et lumen in virtute universali acceptum nemo nosset nisi sol et cui lumen vellet revelare : cum tamen in terra nihil inveniretur, quod omnium capax esset simul, quae lumen accepit a sole : et ideo revelatio f it secundum Patrem pro capacitate et praeparatione eorum quibus lumen se infuudit. In quibus videmus, quod aliter recipit carbunculus, et aliter sapphyrus, et aliter smaragdus, et sic de aliis, qui in profundum sui illuminantur, Et similiter diversimode ea quae non illuminantur nisi in superficie exterius : quia aliter recipit album, et aliter viride, et aliter nigrum, quod stat in lumine quasi caecum.

Aliud exemplum est in natura intellectualis animae, in qua est intellectus omnis cognitionis pater, et verbum (quod est splendor ejus) loquens et manifestans omnia quae sunt in ipso. Et tunc verbum solum scit intellectum, et e converso, solus intellectus scit in universali virtute verbum natum ex ipso, et non fit revelatio nisi ab intellectu : et homines verbum audientes non in tota virtute, quae ab intellectu procedit, percipiunt : sed unusquisque sibi percipit proportionabiliter secundum suam capacitatem : et hoc praecipue est de verbo, quo intellectus practicus se dicit et manifestat in tota simul virtute suae operationis : sicut si architectus in tota virtute aedificandi secundum omnem modum addidi se uno et eodem manifestat verbo. Hoc enim ambit quidquid intei lectus habet virtutis, et tamen pro capacitate discreta percipitur ab operariis.

Aliter etiam potest accipi de Christo

secundum hominem : ita quod ostensio Inducta non dicit modum revelationis ex parte, revelantis, sed potius dicat causam ex parte eorum quibus facta est revelatio : et tunc signum universale non distribuit nisi pro vocatis et electis parvulis : ac si aliquis quaereret, quare parvulis facta est revelatio? Et responderet Dominus, quia his omnibus facta est revelatio quibus tradita sunt ei a Patre, sicut dicitur, Joan. xvii, 6 : Tui erant, et mihi eos dedisti : et sermonem tuum servaverunt. Et haec lectura est in Glossa Hieronymi, et non est litteralis, quia non est ratio, quare tunc omnia dicat sibi tradita esse a Patre, sed potius quaedam, vel magis quosdam : nisi diceretur quod omnia sunt electorum, eo quod propter electos sunt facta. Psal. viii, 8 : Omnia subjecisti sub pedibus ejus, oves et boves, etc. I ad Corinth. xv, 26 : Omnia subjecit sub pedibus ejus. Ad Hebr. II, 8 : In eo quod omnia ei subjecit, nihil dimisit non subjectum ei. Haec autem omnia sunt improprie dicta. Sed prior lectura Ambrosii est, et vera : et ad illam revertentes dicimus, quod secundum illam ostendit impossibilem esse modum revelationis alium, cum subjungit :

" Et nemo novit, "

Perfecta notitia, " Filium nisi Pater, " a quo generatur.

Quaeritur autem, de qua notitia intelligitur. Aut enim de creata, aut de increata : et si de creata, illam etiam alii habuerunt de Patre : si de increata, tunc videtur quod illa non sit communicabilis : et sic videtur quod sine causa hic introducatur, ubi agit de modo revelationis.

Et ad hoc dicendum, quod de utraque non potest intelligi : quia Pater non habet notitiam creatam. Sed intelligitur secundum similitudinem inductam superius de notitia Verbi secundum universalem Verbi virtutem, secundum quod ipsum est Verbum In quo sunt omnium simul rationes, quod est in quo est, ut fiant omnia : et est perfecta Patris similitudo, faciens et formans et portans omnia. Hoc enim dicit Filius in eo quod Verbum : et hoc nemo novit nisi notitiam Patris habeat : et per hoc non excluditur Spiritus sanctus, qui Filium in eadem cum Patre novit notitia,

Et ideo cum dicitur " Nemo novit, etc, " negatio signi negat simpliciter et extra genus. Ita quod sensus est : Nihil novit Patrem, etc. Sed quia notitia est essentialis, non personalis, ideo dictio exceptiva quae sequitur, cum dicitur, " niti Filius, " excludit respectum essentiae. Et ideo Spiritus sanctus non excluditur : et est sensus : Nemo novit, hoc est, nihil novit Filium, nisi id quod Pater est. Et ideo dicit, Joan. VI, 44 : Nemo potest venire ad me, nisi Pater, qui misit me, traxerit eum.

" Neque Patrem quis novit, nisi Filius, etc. "

Conversa est praecedentis, et eodem modo intelligitur : quia Patrem in universali natura et virtute deitatis nihil novit, nisi id quod est Filius. Sicut lumen solis, ubi rotam solis attingit solum, attingit solis virtutem et naturam : et ideo per Filium solum accessum habemus ad Patrem

" Et cui voluerit Filius revelare. " Licet autem et Pater revelet et Spiritus sanctus, tamen revelatio omnis, quae sine aenigmate et similitudine fit, fit per Verbum, a quacunque fiat personarum : et Verbum non est nisi Filius. Et ideo Filii proprie est quoad nos revelare, hoc est, quod per ipsum fiat revelatio. Et ideo cuicumque aliquid notitiae Patris infunditur, per Verbum funditur. Un.de , Joan. I, 18 : Deum nemo vidit umquam: unigenitus Filius qui est in sinu Patris, ipse enarravit. Eccli. I, 5 : Fons sapientiae verbum Patris in excelsis.

Et attendenda est similitudo : quia solem nihil manifestat nisi lumen, et intellectum nihil declarat nisi verbum. Joan. XVII, 4 : Ego te clarificavi super terram : opus consummavi quod dedisti mihi ut faciam. Et in hoc actu declarationis dicitur, Sapient. VII, 26, quod candor est lucis aeternae, et speculum sine macula Dei majestatis, et imago bonitatis illius, et emanatio quaedam claritatis omnipotentis Dei sincera. Haec enim omnia sunt modi manifestationis Patris per Verbum, quod est sapientia. Et quia sic suum est Patrem revelare, cui voluerit : ideo ibidem, post pauca, sequitur, v. 27, quod per nationes in animas sanctas se transfert, amicos Dei et Prophetas constituit. Et iste planus et absque omni scrupulo est litterae intellectus.

Ad hanc autem declarationem, quae nullo modo fieri potest, nisi per eum (alias, Verbum) in quantum est Verbum, vocat omnes, dicens :

" Venite ad me, omnes qui laboratis et onerati estis, et ego reficiam vos. "

Tangit autem duo : quorum primum est quos, ad quem, et quo fructu vocat : secundum autem, quid advocati faciant, ibi, v. 29 : " Tollite jugum meum, etc, "

Vocans ergo primum dicit :

" Venite. "

Jerem. LI, 50 : Qui fugistis gladium, venite, nolite stare : recordamini procul Domini, et Jerusalem ascendat super cor vestrum. Est autem venire fide et devotione. Isa. II, 5 : Domus Jacob, venite, et ambulemus in lumine Domini, Psal. xxxiii, 12 : Venite, filii, audite me : timorem Domini docebo vos.

" Ad me. "

Ecce ad quem : quia ad Verbum, quod solum est via redeundi ad Patrem, et solum dans notitiam Patris, Eccli. LI, 31. : Appropiate ad me, indocti, et congregate vos in domum disciplinae, Psal. xxxiii, 6: Accedite ad eum, et illuminamini, et facies vestrae non confundentur. Deuter. XXXIII, 3 : Qui appropinquant pedibus ejus, accipient de doctrina illius : hoc enim est lumen ad revelationem gentium, et gloriam plebis tuae Israel . Via enim sine exemplo (alias, impedimento), veritas revelatione Verbi, et vita per Spiritum. Joannis, XIV, 6 : Ego sum via, ei veritas, et vita.

Et subjungit quos vocat :

" Omnes, etc. "

Ut notetur vocatorum generalitas, " qui laboratis, " ut notetur veniendi necessitas, " et onerati estis, " ut notetur veniendi utilitas. Et sic vocat generaliter, necessitate et utilitate persuadens. De generalitate, Eccli. XXIV, 26 : Transite ad me, omnes qui concupiscitis me, et a generationibus meis implemini. Act. x, 35 : In omni gente qui timet Deum et operatur justitiam, acceptus est illi. Cum enim homo generaliter capax sit Dei per intellectum et affectum, numquam potest esse perfectus nisi capiat eum, secundum quod est sapientia per intellectum, et secundum quod est virtus per affectum : et ideo invitat Christus ad se omnes : quia, I ad Corinth. I, 24, dicitur : Praedicamus Christum Dei virtutem, et Dei sapientiam. Sapient, VI, 8 : Pusillum et magnum ipse fecit, et aequaliter cura est illi de omnibus

Persuadet autem a duobus defectibus in nobis, ut veniamus : et his defectibus unam subjungit refectionem.

De primo dicit :

" Qui laboratis. "

Labor causatur ex tribus : labor enim est ex contrarietate naturae, et hoc modo naturae infirmitas causat laborem, sicut dicimus aegros laborare. Ex contrarietate autem potentiae ad opus aliquod causatur labor, qui est in contrario nobis onere, vel eo quod est supra virtutem, vel ex eo quod est contrarium. Tertio modo causatur ex impedimento virtutis ad opus, quando opus quidem gravat et consumit, et nihil restituens, vel conferens secum in laborante restituit, quod juvet ad opus. Et primo quidem laborant, qui per errorem infidelitatis, idololatriae, vel haeresis in contrariis suae detinentur naturae aegritudinibus, vel passionibus vitiorum aegrotare facientibus animam : illa enim adimunt naturale animae bonum : et ideo naturae bonae sunt contraria. Unde, Isa. xlv, 14 : Labor aegypti, ei negotiatio aethiopiae, ei Sabaim viri sublimes ad te transibunt, et tui erunt. Labor enim aegypti fuit idololatria et haeresis, omnino laborare faciens intellectum : et negotiatio aethiopum nigrorum est negotiatio et exagitatio passionum et inconstantiae : et hi, ut quiescant, veniunt ad Christum. Psal. cxxxix, 10 : Labor labiorum ipsorum operiet eos.

Aliquando autem causatur ex contrarietate potentiae ad opus. Sicut enim videmus, quod ex convenientia potentiae ad opus fit adjutorium : sicut quanto aliquis frequentius studet intelligibilibus, fit melius et facilius intelligens: et quanto frequentius studet justitiae, vel castitati, tanto facilius operatur justa et casta : eo quod veritas connaturalis est intellectui, et justitia et castitas connaturales sunt affectui, et ex connaturalibus juva-. mur et expedimur ad opus. Ita fit etiam in dantibus se terrenis et vanis, quod quanto plus se dant talibus, tanto magis impediuntur et laborant, nec ista operan-

tem alleviant, sed corrumpunt. Et si dicas, quod consueti talibus minus sentiunt laborem. Dico., quod hoc non fit ex hoc quod allevient, sed potius quia auferunt sensum, et convellunt in stuporem. Unde, Eccle, x, 15 : Labor stultorum affliget eos, qui nesciunt in urbem pergere. Labor enim eorum adducit in boni desertum, et non in castra et munitionem virtutis. Unde tandem isti efficiuntur ita animales et terreni, quod etiam non possent intelligere, quid sit spiritus. Sapient. v, 7 : Lassati sumus in via iniquitatis.

Tertio, causatur ex impedimento virtutis ad opus : et hoc fit in his qui duobus semper student : in una parte aliquando volunt ad Deum ire : in alia parte cupiunt mundo placere : et tunc in opere divino injacent eis formae et curae mundi, et retrahunt. Et sic ex duobus, quorum unum impedit alterum, fatigati laborant, et tandam deserunt id quod Dei in eis esse videbatur. Sapientiae, III, 11 : Sapientiam qui abjicit, infelix est : et vacua est spes illorum, ei labores sine fructu, et inutilia opera eorum.

Praeter hos enim modos laborant quidam, qui ultra modum et posse naturae student iniquitati. Jerem. IX , 5 : Ut inuique agerent, laboraverunt.

" Et onerati estis, "

Hoc est, oppressi a pondere peccatorum, aut pondere carnalium legis, vel aliorum observationum, aut onere exactionum tyrannorum daemonum.

De peccati onere, Psah xxxvii., 5 : Quoniam iniquitates meae supergressae sunt caput meum : et sicut onus graue gravatae sunt super me. Isa. lviii, 6 : Dissolue colligationes impietatis, solve fasciculos deprimentes .

De onere observantia rura, Act. xv, 10 : Hoc est onus, quod neque patres nostri, neque nos portare potuimus. Matth.xxiii, 4 : Imponunt onera graviain humeros hominum, digito autem suo nolunt ea movere.

De onere exactionum dicitur, Isa. lviii, 6 : Dimitte eos qui confracti sunt, liberos, et omne onus dirumpe, Isa. x, 27 : Erit in die illa : Auferetur onus ejus de humero tuo.

Sic ergo dicit: " Venite ad me, omnes, qui laboratis, ei onerati estis. " I Reg. xxii, 2 : Convenerunt ad David omnes qui erant in angustia constituti, et oppressi aere alieno, et amaro animo, et factus est eorum princeps. In angustia constituti sunt male, vel inutiliter laborantes : oppressi aere alieno sunt, quibus pondus legis, vel exactionum incumbit : amaro autem animo sunt oppressi sarcina peccatorum.

" Et ego reficiam vos. "

Reficere est reparare deperditum ex labore, vel oneris gravitate : et restituere vires ex interno bono confortante. Et veritas reficit adspectum, et gratia virtutis reparat affectum : quae sunt in Christo, Joannis, I, 14 : Plenum gratiae, et veritatis. Et, ibidem, v. 17: Gratia, ei veritas per Jesum Christum facta est. Eccli, xv, 3 : Cibabit illum pane vitae, qui est veritas, et aqua sapientiae salutaris potabit illum. Proverb. IX, 5 : Comedite panem meum, ei bibite vinum quod miscui vobis. His addit cibum Eucharistiae, confectum simila purissimi sanguinis Beatae Mariae Virginis, confectum manu sapientiae deitatis, vivificatum anima plena gratiae et veritatis, dulcoratum condimento divinitatis, impinguatum omni adipe Spiritus consolationis. Joannis, VI, 54 : Nisi manducaveritis carnem Filii hominis, et biberitis ejus sanquinem, non habebitis vitam in vobis. Sapient. XVI, 20 : Omne delectamentum in se habentem, et omnis saporis suavitatem. His etiam addit saginam et convivium internae dulcedinis in spiritu. Eccli. XXIV, 27 et seq. : Spiritus meus super mel dulcis, et haereditas mea supermel et favum,: memorio mea in generationes saeculorum. Qui edunt me, adhuc esurient, et qui bibunt me, adhuc sitient. Aliquando autem his addit gustum gaudiorum aeternorum. Luc, xxii, 29 et 30 : Dispono vobis sicut disposuit mihi Pater meus regnum, ut edatis ei bibatis super mensam meam in regno meo. Non est aliud ergo, nisi quod faciamus sicut dicit Apostolus, ad Hebr. xiii, 1 et 2 : Deponentes omne pondus, et circumstans nos peccatum, per patientiam curramus ad propositum nobis certamen : adspicientes in auctorem fidei, ei consummatorem Jesum.

" Tollite jugum meum super vos. "

Hic tangit quid advocati, ad ipsum faciant.

Et dicit quatuor : obedientiam, et obedientiae formam, et obedientiae fructum, et obediendi levitatem : quae patent in littera.

De primo dicit : Tollite jugum meum super vos : " et accipite formam praecipientis, et attendite affectum portantis, et levitatem ejus, quod portatis : hic enim est optimus modus servitutis.

In primo horum notantur quatuor, libertas scilicet voluntatis, per hoc quod non imponitur, sed ab ipsis tollitur portantibus cum dicit: " Tollite, " Secundo, vinculum suavissimae charitatis in hoc quod dicitur : " Jugum. " Tertio, altitudo dignitatis, in hoc quod dicitur : " Meum, " quia ligat omnia ligantem Deum nobiscum, et nos cum ipso. Quarto, sublimitas perfectionis et honestatis ipsius, in hoc quod dicitur : " Super vos, " non sub vobis, vel juxta vos, vel in vobis : hoc enim jugum est Evangelicae charitatis, de quo dicitur, Isa. x, 27 : Computrescet jugum a facie olei. Quia tantum habet misericordiae et gratiae et amoris, quod. si in aliquo ligat, videtur nullum esse, et potius putrida vincula et dirupta, et vera liber- tas, de qua dicitur, ad Galat. v, 13 : Vos in libertatem vocati estis, fratres : tantum ne libertatem in occasionem detis carnis.

De hoc igitur jugo dicit : " Tollite, " ex voluntate propria sumite. Eccli. VI, 25 et 26 : Jnjice pedem tuum in compedes illius, et in torques illius collum tuum. Subjice humerum tuum, et porta illam, et ne acedieris vinculis ejus.

Tollite autem, ut a jugo durissimo legis absolvamini. Isa. IX, 4 : Jugum enim oneris ejus,... et sceptrum exactoris ejus superasti, sicut in die Madian. Genes. XXVII, 40 : Tempus veniet, cum excutias ei solvas jugum ejus de cervicibus tuis. Tollite igitur "jugum " vinculi charitatis. III Reg. XIX, 19, Eliseus cum ungeretur in prophetam, aravit in duodecim jugis boum, hoc est, in jugo obedientiae, duodecim Apostolorum, et ibi recipit charitatis unguentum. Ad Coloss. III, 14 : Charitas est vinculum perfectionis, et deponit spiritum timoris, qui generat in servitutem, et dat jugum servorum. De quo, Eccli. XXXIII, 27 : Jugum et lorum cumani collum durum.

Et hoc jugum dicit esse suum, dicens : Jugum " meum. " Charitas enim ligat Deum et hominem, sicut dicitur, Joan. XIV, 23 : Pater meus diliget eum, et ad eum veniemus, et mansionem apud eunt faciemus. Threnorum, III, 27 : Bonum est viro, cum portaverit jugum ab adolescentia sua. Et hoc jugum propter hoc absolvit a jugo iniquitatis, de quo dicitur, Threnorum, I, 14 : Vigilavit jugum iniquitatum mearum : in manu ejus convolutae sunt, et impositae collo meo,

" Super vos, " quia semper exaltatur super nos, ut dicamus semper, Psal. CXXXVIII , 7, 16: Mirabilis facta est scientia tua ex me : confortata est, et non potero ad eam... Verumtamen imperfectum meum viderunt oculi tui. Psal. CXVIII, 96: Omnis consummationis vidi finem : latum mandatum tuum nimis. Isa. XXXI, 9 : Cujus ignis est in Sion, et caminus ejus in Jerusalem : quia semper sicut ignis ascen- dit. Threnorum, III, 28 : Levavit super

se.

" Et discite a me, quia mitis som et humilis corde : et invenietis requiem animabus vestris, "

Ecce obediendi forma per exemplum.

Joan. xiii, 15 : Exemplum dedi vobis, ut quemadmodum ego feci, ita et vos faciatis. Ad Hebr. xii, 3 : Recogitate eum qui talem sustinuit a peccatoribus adversus semetipsum contradictionem , ut ne fatigemini, animis vestris deficientes,

" Quia mitis sum, etc. "

Duo dicit esse discenda ab ipso praecipue, quorum unum temperat mala quae patimur : et alterum custodit bona quae operamur. " Quia mitis sum, " scilicet neminem laedo, et laesus vindictam non exspecto. Matth.v, 4 : Beati mites, quoniam ipsi possidebunt terram.

Multa de hoc notata sunt, ibidem. .''

Et hoc facit aequanimiter et innocenter mala tolerare.

" Et humilis corde, " ut conserventur bona quae operamur : et ne credantur exterius facta tantum, propter hoc dicit, " humilis corde, " quia dicitur, Eccli. XIX, 23 : Est qui nequiter humiliat se, et interiora ejus plena sunt dolo, Act. viii, 33 : In humilitate judicium ejus sublatum est. Eccli. iii, 20 : Quanto magnus es, humilia te in omnibus. Jacob. IV, 6 : Deus superbis resistit, humilibus autem dat gratiam,

" Et invenietis requiem,"

Non corporibus : quia illa ad laborem nata sunt, Job, v, 7 : Homo nascitur ad laborem, sed " animabus vestris, " in internis gratiae bonis. Sicut enim nulla res requiem invenit nisi in loco naturali sibi, ad quem movetur : ita anima et cor hominis non invenit requiem nisi in Deo, ad cujus participationem factus est. Augustinus in libro X Confessionum : " In " omnibus quae mente percurro, non in-" venio tutum locum animae meae praeter " te, in quo colliguntur sparsa mea. " Hic est ergo fructus obedientiae charitatis, quod inveniatur requies cordis. Jerem. VI, 18 : State super vias, ei videte, et interrogate de semitis antiquis quae sit via bona, et ambulate in ea : et invenietis refrigerium animabus vestris. Eccli.li, 35 : Videte oculis vestris quia modicum laboravi, et inveni mihi multam requiem. Job, xxxvi, 16 : Requies mensae tuae erit plena pinguedine. Isa. xxxii, 18 : Sedebit populus meus in pulchritudine pacis, et in tabernaculis fiduciae, ei in requie opulenta. Est autem haec requies animarum in visione veritatis, in amore bonitatis, et in securitate aeternitatis. Primum respondet fidei, secundum charitati, tertium spei.

De primo horum dicitur, II Regum, xxx, 33 : Dixit rex David ad, Berzellai : Veni mecum, ut requiescas securus mecum in Jerusalem, quae visio pacis interpretatur.

De secundo. Deuter, xxxiii, 12 : Benjamin ait: Amantissimus Domini habitabit confidenter in eo : quasi in thalamo tota die morabitur, et inter humeros illius requiescet.

De tertio, Eccli, xxx, 17 : Melior est requies aeterna quam languor perseverans.

De omnibus his simul dicitur, I Petr, IV, 14 : Quod est honoris, gloriae, et virtutis Dei, et qui est ejus Spiritus, super vos requiescet. Apocal. XIV, 13 : Amodo jam dicit Spiritus, ut requiescant a laboribus suis.

" Jugum enim meum suave est, et onus meam leve. "

Hic tangit obediendi levitatem. Et tangit duo : jugi suavitatem, et oneris levitatem. Jugem autem hoc est obedientiae Evangelicae : et onus quod portatur, est pondus praeceptorum. Et suavitas pertinet ad connaturalitatem virtutis, levitas ad alleviationem amoris. Spiritus enim suavis suave facit jugum, ne premat. Sapientiae, XII, 1 : 0 quam bonus et suavis est, Domine, spiritus tuus in omnibus ! Cantic, v, 16 : Guttur illius suavissimum : omne enim illud quod connaturale est, suave est, sicut est gratia et virtus Evangelii. Leve autem facit amor. Genes. XXIX, 20 : Videbantur illi pauci dies prae amoris magnitudine. I Joan. v, 3 : Mandata ejus gravia non sunt. Isa. xlvi, 12 : Onera vestra gravi pondere usque ad lassitudinem contabuerunt.

Et attende, quod cum non praemiserit nisi de jugo superius, tamen hic addit de oneris levitate, quia supra dixerat : quilaboratis in jugo legis, et onerati estis multitudine praeceptorum, in quibus omnibus requiritur opus, cum in nova gratia non nisi voluntas. Propter quod dicit Hieronymus quod virgo (ibi in antiqua lege) etiamsi invita corrumpatur, tamen repudiatur : in nova autem gratia, invita corrupta suscipitur.

Si autem objiciatur, quod hic multa adduntur. Patet solutio per ea quae dicta sunt superius, ubi de impletione legis est determinatum : quia impletio legis est secundum veram virtutis determinationem : et haec virtus est gratia, quae intus adjuvat ad implendum. Sunt praeterea ibi multa valde et terrena promissa, et judicia dura, et sacramenta vacua, sacrificia sumptuosa, immunditiae multae et taediosae, et purificationes difficiles : et multa talia est considerare, quae in nova gratia omnia alleviata sunt.