Et hoc est quod sequitur:

" Et relicto eo, " qui illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum , " abierunt. " Psal. lxxv, 5 et 6 : Illuminans tu mirabiliter a montibus aeternis, turbati sunt omnes insipientes corde.

" In illo die accesserunt ad eum Sadducaei, qui dicunt non esse resurrectionem. "

Hic ponitur tentatio veritatis fidei et religionis. Et habet tres partes : in quarum prima ponitur tentationis ex parte tentantium versuta propositio : in secunda, nequitiae tentantium increpatio : in tertia, veritatis ostensio. Et haec patent in littera.

In prima harum sunt tria : in quorum primo perfidia tentantium describitur: in secundo, lex ad exacuendam tentationem inducitur : in tertio, quaestio tentationis ex lege simul et perfidia tentantium elicitur.

Dicit igitur: " In illo die, " in qua arefacta est ficulnea, et praecedentia sunt facta : tunc enim fortiter instabant ut caperent eum in aliquo, quia jam conoeperant eum interficere.

" Accesserunt, " ut ex familiaritate simularent amicitiam, et citius deciperent. Isa. lvii, 3 : Accedite huc, filii auguratricis, semen adulteri, et fornicariae.

" Sadducaei qui dicunt non esse resurrectionem. " Perfidiae est descriptio. Dicebant enim illi nec esse spiritum, nec animam vivere post mortem, sicut superius in praehabitis dictum est. Sapient. II, 1 : Non est refrigerium in fine hominis, et non est qui agnitus sit reversus ab inferis.

" Et interrogaverunt eum,

Dicentes : Magister, Moyses dixit: Si quis mortuus fuerit non habens filium, ut ducat frater ejus uxorem illius, et suscitet semen fratri suo.

Erant autem apud nos septem fratres : et primus, uxore ducta, defunctus est: et non habens semen,reliquit uxorem suam fratri suo.

Similiter secundus, et tertius, usque ad septimum.

Novissime autem omnium et mulier defuncta est.

In resurrectione ergo, cujus erit de septem uxor? omnes enim habuerunt eam, "

" Et interrogaverunt eum, dicentes. " Tentando, non ut addiscerent. " Magister. " Magistrum vocant,cujus nolunt esse discipuli. " Moyses dixit. " Deuter. xxv, 5 . " Si quis mortuus fuerit non habens filium, " Legis ratio fuit distinctio haere- ditatum et memoria patrum, quam in filiis voluit remanere Dominus : et ideo praecepit ut suscitarent semen fratri defuncto.

Dicuntur autem duo hic : primo enim ponunt legem : et secundo, recitant factum quod est occasio quaestionis: " Moyses dixit. " Eccli. XXIV, 33 : Legem mandavit Moyses in praeceptis jiustitiarum, et haereditatem domui Jacob, et Israel promissiones. Joan. 1, 17 : Lex per Moysen data est.

" Si quis mortuus fuerit, " in haereditate sua, " non habens filium, " vel filiam haeredem, sicut patet in filiabus Salphaad : quia per filiam potest suscitari nomen ejus, sicut per filium. " Ut ducat frater ejus: " non uterinus semper, sed propinquior genere, sicut patet, Ruth, III, 13, de Booz qui duxit Ruth. " Et suscitet semen fratri suo " defuncto. Videtur ex modo loquendi significare hoc quod dicunt naturales : quia quamvis semen adeo non sit efficax ad. fecundandum, tamen est efficax ad alterandum qualitates matricis : et ideo mulier ex secundo marito generat saepe patrum similem marito priori, si non magnum tempus interponatur inter viduationem primi, et concubitum secundi : et hoc importat, quando dicit, " suscitet, ''" quia in se sopita qualitate, matricem infecit : et ex secunda foecunditate suscitatur, ut imprimat partui qualitates quae ex ipso in matrice remanserunt, quamvis ipsum semen effluxerit. Signum autem ejus est, quod si leprosus coit cum muliere, et si sanus cito post coeat cum eadem, sanus efficitur leprosus : eo quod matrix qualitatibus corrupti seminis infecta sit. Hoc etiam a patribus ante legem servabatur: unde, Genes. xxxviii, 6 et seq., Filii Judae acceperunt successive Thamar, ut unus alteri semen suscitaret.

" Erant autem apud nos septem fratres. "

Hoc de facto esse poterat, " Et primus, uxore ducta, defunctus est. " Simile, Tob. VI, 14, tradita fuerat Sara septem viris, quos daemonium Asmodaeus occidit.

" Et non habens semen, " hoc est, haeredem. Isa. xxxviii, 12 : Generatio mea ablata est, et convoluta est a me, quasi tabernaculum pastorum. " Reliquit uxorem suam fratri suo, " ad seminis suscitationem.

" Similiter secundus. "

Sapient. iii, 16 : Ab iniquo thoro semen exterminabitur.

" Et tertius usque ad septimum. " Isa. xiv, 20 : Non vocabitur in aeternum semen pessimorum. Joan. IV, 18 : Quinque viros habuisti, et nunc quem habes, non est tuus vir. "

" Novissime autem omnium et mulier defuncta est. "

Oppositum hujus est, Isa. IV, 1 : Apprehendent septem mulieres virum unum in die illa, dicentes : Panem nostrum comedemus, et vestimentis nostris operiemur: tantummodo invocetur nomen tuum super nos : aufer opprobrium nostrum.

" In resurrectione ergo. "

Acuunt quaestionem ex inductis. " Cujus erit uxor ? " Quia numquam licuit uni mulieri habere plures viros, eo quod hoc repugnat foecunditati : " una enim " impletur ab uno, et unus implet mul-" tas, " sicut dixit Plato. Genes. II, 24 : Erunt duo in carne una.

" Ornes enim habuerunt eam. " Causa dicti est, quod dicitur, Genes. II24 : Belinquet homo patrem suum, et matrem, et adhaerebit uxori suae. Cui ergo istorum adhaerebit, ex quo omnes habuerunt eam ? Ignoraverunt isti, quod matrimonium, et foecunditas sunt bona mortalium et officia, sed non immortalium. Et ideo dicitur, I ad Corinth. VII, 39 : Mulier alligata est legi quanto tempore vir ejus vivit: quod si dormierit vir ejus, liberata est, scilicet a lege viri. Cui vult nubat, tantum in Domino, Ad Roman. VII, 1 et 2 : An ignoratis, fratres quia lex in homine dominatur quanto tempore vivit ? Nam quae sub viro est mulier, vivente viro. alligata est legi, scilicet viri.

" Respondens autem Jesus, ait illis; Erratis, nescientes Scripturas, neque virtutem Dei.

In resurrectione enim, neque nubent neque nubentur: sed sunt sicut Angeli Dei in coelo.

De resurrectione autem mortuorum non legistis quod dictum est a Deo dicente vobis :

Ego sum Deus Abraham, et Deus Isaac, et Deus Jacob ? Non est Deus mortuorum, sed viventium.

Et audientes turbae, mirabantur in doctrina ejus. "

Ecce convictio tentantium. Et habet duas particulas, confusionem videlicet errantium, et fructum illuminationis ex parte turbarum.

Confusio errantium in tribus est: in occupatione erroris, et solutione quaestionis per interemptionem, et in probatione resurrectionis.

Dicit igitur increpando de errore et de ignorantia. Est autem error in. hoc, quod oppositum principiorum fidei supponebant : principia enim fidei sunt articuli, quorum unus est de resurrectione, cujus oppositum supponebant: et hoc est, quod dicit: " Erratis. " 1F ad Timoth. III, 13 : Mali homines et seductores proficient in pejus : errantes, et in errorem mittentes. Sapient, v, 9 : Erravimus a via veritatis..., et sol intelligentiae non est ortus nobis,

" Nescientes. " De duobus arguuntur : de ignorantia Scripturae per quam resurrectio probatur, et de ignorantia virtutis Dei per quam resurrectio causatur.

De primo dicit: " Nescientes Scripturas, " hoc est, Scripturae spirituales intellectus. Isa. XXXII, 18 : Ubi est literatus ? ubi legis verba ponderans ? Isa. v, 13 : Propterea captivus ductus est populus meus, quia non habuit scientiam. II ad Corinth. III, 15 : Cum legitur Moyses, velamen positum est super cor eorum. " Neque virtutem Dei scientes, " quia virtute Dei causabitur resurrectio. Psal. lxvii, 34 : Dabit voci suae vocem virtutis. I ad Thessal. IV, 16: In jussu, et in voce Archangeli, et in tuba Dei descendet de coelo : et mortui, qui in Christo sunt, resurgent primi. Jussus enim Dei virtus est suscitans mortuos.

" In resurrectione enim. "

Responsio est quaestionis. " Neque nubent " viri, " neque nubentur " foeminae : eo quod ista officia sunt mortalium. Etsi ante necessitatem, moriendi ista instituta sunt, tamen mortalia tunc etiam corpora erant per naturam : sed poterant non mori per gratiam, et esum ligni vitae. Et in resurrectione etiam membra erunt genitalia, non quae exoeroeant libidinem, quae nulla erit resurgentibus, sed in quibus contempletur admirabilis ordo sapientiae in propagatione naturae. Psal. XCI,5 : Delectasti me, Domine in factura tua, et in operibus manuum tuarum exsultabo. Psal. cxxxviii, 6 : Mirabilis facta est scientia tua ex me: confortata est, et non potero ad eam. " Sed erunt sicut Angeli Dei. " Non natura, sed officio : quia, ut dicit Damasoenus,unum cum Angelis opus habebunt, quod est hymnis laudare Deum. Deuter. xxxii, 8, secundum litteram Septuaginta: " Statuit terminos populorum juxta numerum Angelorum Dei . " Apocalyps. XXI, 17 : Mensura hominis, quae est Angeli. I ad Corinth. VI, 3 : An nescitis quoniam Angelos judicabimus ? judicio videlicet comparationis.

" In caelo, " quoad habitationem : cum nuptiae factae sunt officium terrenorum. Ad Philip. III, 20 et 21 : Nostra conversatio in coelis est. Unde etiam Salvatorem exspectamus Dominum nostrum Jesum Christum, qui reformabit corpus humilitatis nostrae, configuratum corpori claritatis suae. I ad Corinth. xv, 41 et 42 : Alia claritas solis, alia claritas lunae, et alia claritas stellarum. Stella enim astella differt in claritate. Sic et resurrectio mortuorum,

" De resurrectione autem mortuo rum. "

Probatio est resurrectionis futurae per Scripturam. " Non, " ad intellectum, " legistis quod dictum est. " Exod. iii, " 6 . A Deo, " tanto auctore, " dicente vobis,)) ad fidei utilitatem, et instructionem. Inducit autem testimonium Moysi, quia aliam Scripturam Sadducaei non receperunt. Alias enim poterat evidentiora induxisse testimonia. Job, XIX, 25 et 26 : De terra surrecturus sum... : et in carne mea videbo Deum meum. Isaiae, XXVI, 19 : Vivent mortui tui, Domine: interfecti mei resurgent. Ezechiel. xxxvii, 12 : Aperiam tumulos vestros... : et inducam vos de sepulcris vestris. Daniel. xii, 2 : Multi de his qui dormiunt in terrae pulvere, evigilabunt, alii in vitam aeternam, et alii in opprobrium, ut videant semper.

" Ego sum Deus Abraham. "

Hoc est, remunerator Abraham, " et Deus Isaac, et Deus Jacob. " Ad Hebr. XI, 16 : Non confunditur Deus vocari Deus eorum :paravit enim illis civitatem. II Machab. I, 2: Meminerit testamenti sui, quod locutus est ad Abraham, et Isaac, et Jacob, servorum fidelium.

Ex ista auctoritate arguit: " Non est Deus mortuorum, " in anima et corpore : quia illi non sunt, et Deus non est Deus ejus quod non est. Psal. cxiii, 17 : Non mortui laudabunt te, Domine : neque omnes, qui desoendunt in infernum.

" Sed viventium. " Isa. xxxviii, 19 : Vivens, vivens ipse confitebitur tibi, sicut et ego hodie : pater filiis notam faciet veritatem tuam. Argumenti autem vis est in hoc, quod si Deus est servorum, debet remunerare eos, in quo servierunt opere justitiae. Servierunt autem in corpore, remunerabuntur igitur in corpore.

Et si objiciatur, quod corpus non est nisi sicut instrumentum in operibus virtutum : instrumentum autem praemiari non debet : et sic corpus non oportet resurgere. Dicendum, quod corpus in agendo cum anima est unum compositum cum ea: et ideo plus est quam instrumentum. Oportet igitur quod resurgat. Joannis, XI, 25 et 26 : Ego sum resurrectio et vita : qui credit in me, etiamsi mortuus fuerit, vivet: et omnis qui vivit, et credit in me, non morietur in aeternum.

Si objicitur quod dicit Apostolus, I ad Corinth. xv, 50, quod caro et sanguis regnum Dei possidere non possunt. Dicendum, quod caro et sanguis ibi intelliguntur corruptela carnis et sanguinis.

" Et audientes turbae. "

Ecce fructus illuminationis, propter quos etiam solvit questionem : quia aliter sanctum non dedisset canibus, neque margaritas sparsisset ante porcos, .

" Mirabantur: " et admiratio via est ad credendum. Psal. lxxvi, 15 : Tu es Deus qui facis mirabilia.

" In doctrina ejus. " Supra vII, 28 : Erat enim docens eos sicut potestatem habens, et non sicut Scribae eorum et Pharisaei.

" Pharisaei autem audientes quod silentium imposuisset Sadducaeis, convenerunt in unum :

Et interrogavit eum unus ex eis legis doctor, tentans eum. "

Hic incipit tentatio de mandatorum comparatione, quae est de veritate vitae. Et habet tres partes : in quarum prima describitur tentantium machinatio: et in secunda, tentationis progressio : et in tertia, tentantium confusio.

In prima harum tentantium machinatio exaggeratur per quinque : quorum primum est causa quae est invidentia gratiae : et hoc importatur per hoc, quod dicit: " Pharisaei autem, " qui cum Sadducaeis in credendis non concordabant, " audientes " fama celebri. Genes, xlv, 16 : Auditum est, et celebri sermone vulgatum in aula regis.

" Quod silentium imposuisset Sadducaeis. " Quod licet appeterent, tamen invidebant quod per Jesum factum est. Luc. xxiii, 12, Pilatus et Herodes reconciliati sunt in morte Jesu Christi, sicut et isti : licet dissideant inter se, tamen juvant se mutuo contra Christum ex invidia. Sicut etiam daemones inter se dissidentes ex invidia, juvant se contra homines. Sapient, II, 24 et 25 : Invidia diaboli mors intravit in orbem terrarum :imitantur autem illum qui sunt ex parte illius.

Secundum est, quod multitudine se armaverunt, qui a veritate se nudos esse professi sunt: et hoc tangit, subdens : " Convenerunt in unum. " consonando contra veritatem. Judicum, xv, 4, Vulpes Samsonis caudis erant colligatae. Psal. lxvii, 31 : Congregatio taurorum in vaccis populorum : ut excludant eos qui probati sunt argento.

Tertium exaggerans est astutia, quod per unum interrogant, ut omnes vincere in uno vincente videantur : et si vincatur, solus victus reputetur.

Et hoc est :

" Et interrogavit eum unus. "

Hoc significatur per Philistaeum qui provocabat populum Dei ad singulare certamen, quo volebat certare pro omnibus 2.

Quartum est litteratura illius, ut sciret bjicere et proponere : et hoc notat, cum dicit: " Legis doctor, " quae sunt arma Saul, in quibus nescivit ire David, eo quod non haberet usum eorum .

Quintum est intentionis perversitas, cum subdit: " Tentans eum. " Supra in eodem, V. 18 : Quid me tentatis, hypocritae. Psal. lxxvii, 41 : Conversi sunt, et tentaverunt Deum, et sanctum Israel exacerbaverunt.

" Magister, quod est mandatum magnum in lege ? "

Ecce tentationis progressio. Et dicit duo : primo enim laudat, ut decipiat incautum : secundo, quaerit.

Dicit enim : " Magister, " cujus non vult esse discipulus. Joan. Ix, 27 et seq: Numquid et vos vultis discipuli ejus fieri ? Maledixerunt ergo ei, et dixerunt:Tu discipulus ejus sis : nos autem Moysi discipuli sumus. Nos scimus quia Moysi locutus est Deus: hunc autem nescimus unde sit.

" Quod est mandatum magnum. " Ecce versutia quaestionis, quae consistit in tribus : in laude quaesiti, in magnitudine, et auctoritate. Primum dicit rationem boni: secundum, magnitudinem honesti : tertium, acoeptabilitatem Dei.

Primum tangitur, cum dicit: Quod est mandatum ? " Signum enim voluntatis Dei est mandatum : et haec voluntas Dei bona. Beneplacens autem ex eo quod est legis: et perfecta ex eo quod est magnum. Et dicitur magnum antonomastice : quia quantitatem meriti tribuit omnibus aliis. Psal. cx, 2 : Magna opera Domini, exquisita in omnes voluntates ejus. Augustinus : " In rebus quae non " rnole, sed virtute magnae sunt : idem " est majus esse, quod melius esse " " In lege : " quae sola attendenda est: quia ipsa est in praeceptis justitiarum, sicut dicitur,Eccli. XXIV, 33. Psal. I, 2 : In lege Domini voluntas ejus.

" Ait illi Jesus: Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo, et in tota anima tua, et in tota mente tua.

Hoc est maximum, et primum mandatum.

Secundum autem simile est huic: Diliges proximum tuum, sicut teipsum.

In his duobus mandatis universa Lex pendet et Prophetae. "

Hic ponitur tentationis confutatio per duo opera sapientiae, respondere scilicet, et interrogare : quae etiam exercuit Dominus, cum esset annorum duodecim in templo

Responsio autem continet tria : expositionem maximi: et expositionem illius similis, sed non aequalis : et rationem magnitudinis utriusque horum mandatorum.

De primo dicit :

" Diliges, etc. . "

Et dicuntur hic tria : modus dilectionis, et dilectum, et dilectionis quantitas.

Modus importatur per verbum, " Diliges. " Amare enim ipsam passionem dicit amoris secundum affectum, qui etiam communis est caeteris animalibus : charitas autem dicit app retiationem : et dilectio ex vi compositionis dicit rationem electionis. Amor ergo afficiendo destituit, charitas amatum inaestimabili pretio praeponit, dilectio ex omnibus vere diligendum eligit. De amore, Cantic. v, 8 : Nuntiate dilecto quia amore langueo. II Reg. I, 26 : Sicut mater unicum amat filium suum, ita ego te diligebam. De charitate, Cantic. VIII, 7 : Si dederit homo omnem substantiam domus suae pro dilectione, quasi nihil despiciet eam. De dilectione, Cantic. v, 10 : Dilectus meus candidus et rubicundus, electus ex millibus. Eccli. XXIV, 24 : Ego mater pulchrae dilectionis. Haec enim tria unum affectum amoris nominant, et ideo quodlibet ponitur pro alio. Hic ergo est modus.

Dilectio autem importatur per tria : per

" Dominum Deum tuum. "

Dominus nomen excessus est et potestatis, et nomen facultatis ; et ideo, ut dicit Dionysius, " non dicit tantum infe-" riorum excessum, sed etiam omnium " facultatum, pulchrorum, et bonorum " perfectam possessionem, et robur tale " potestatis, quod nutare non valet. " Ex primo habet, quod dilectio ignobilia et infima excedens inferioribus non commiscetur : ex secundo, dilectionis causam et fundamentum : ex tertio, dilectionis firmamentum. Alte igitur et recte et perseveranter diligitur. Verba Dionysii sunt haec in libro de Divinis nominibus : " Do-" minus est non inferiorum excessus tanti tum, sed et omnis pulchrorum et bo-" norum perfecta et omnimoda possessio, " vera, et non cadere valens fortitu-" do. " In primo est honor, in secundo sufficientia, in tertio aeternitas amoris. Primo repugnat vilitas ignobilis servitutis : secundo dispendium paupertatis virtutis : tertio odiosum taedium (quod amari non potest) inamabilitatis. Exprimo, mirabilis in aliis Dominus : de secundo, Dominus dives est in omnes qui invocant illum : ex tertio, tam amabilem se exhibet, ut consuescentibus eum dilectio dilectioni succedat : ut dicat : vulnerata charitate ego sum. Memoriam enim suavitatis suae ita eructant, quod nomen ejus, et memoriale ejus in desiderio est animae . Deus autem est AdminBookmark graece, quod a AdminBookmark graeco verbo de-

scendit, quod est videre : eo quod omnia lucis Silaeperlustret praescientia. Dicitur etiam a AdminBookmark quod est ardere : a AdminBookmark , quod est contemplari. Contemplatur vero omnia, quae sua fruuntur providentia : et haec sunt verba Dionysii et Damasceni. Ex primo horum lux est intellectus in vero : ex secundo, ignis ardens est affectus in bono : ex tertio, virtus continentiae in periculis tentationum. De primo dicit, Psal. XXXI, 8 : Intellectum tibi dabo, et instruam te in via, etc. De secundo, Lucae, xii, 49 : Ignem veni mittere in terram : ei quid volo nisi ut ascendatur. De tertio, Eccli. xv, 4 : Continebit illum, scilicet apud proximos suos. Per primum illuminat purgando tenebras,

Joan. I, 5 : Lux in tenebris lucet, et tenebrae eam non conprehenderunt. Per secundum exurit rubiginem peccati, Ad Hebr, XII, 29 : Deus noster ignis consumens est. Per tertium conservat, Sapient. iii, 1 : Justorum animae in manu Dei sunt, et non tanget illos tormentum mortis.

" Tuum, "

Per cultum nostram factum. Ille magis enim diligibilis est animae nostrae, quem per cultum jam meruimus esse nobis propitium et propinquum. Deuter. IV, 7 : Non est alia natio tam grandis , quae habeat deos appropinquantes sibi, sicut Deus noster adest cunctis obsecrationibus nostris. Sic igitur ponitur dilectus. Meum enim et tuum maxime facit charitas, quae transponit cor unius diligentium in alium. Unde dicit Dionysius quod " exstasim est faciens " divinus amor, non sinens quod aman" tes suiipsorum sint, sed eorum quos " diligunt. " I ad Corinth. VI, 17 : Qui adhaeret Domino, unus spritus est.

Sic ergo diliges Dominum Deum tuum.

" Ex toto corde tuo, et in tota anima tua, et in tota mente tua. "

Ecce dilectionis quantitas ex mensura diligentis.

Secundum Augustinum : " Ex toto " corde diligere est diligere ex intellectu " sine errore, ut sic totum cor tendat in " verum nullo errore irretitum : ex tota " autem anima diligere est ex volun-" tate diligere sine contradictione, ut " voluntas tendat in bonum, nulla mali " contradictione revocata : ex tota au-" tem mente diligere, est ex memoria

" diligere sine oblivione, ut memoria " sic aeternaliter notitiam Dei sibi ini" pressam teneat, quod nulla eam obii" vio intercipiat. "

Secundum Chrysostomum : " Ex toto " corde diligere, est totam cordis dele-" ctationem in Deum transferre, et ex " nulla parte in rebus mundi contra " Deum delectari : et hoc etiam carnali-" ter experiri : quia caelum compositum " est ex motore primo, et corporis prima " parte. Ex tota anima diligere, est, " ut totam animam referas ad Dei veri-" tatem, nulla rerum vanitate et men" dacio deceptus : quia anima non caro, " sed spiritus est : et de his duobus, " Psal. lxii, 2 : Sitivit in te anima mea: quam multipliciter tibi caro mea ! " Ex tota autem mente diligere, est " omnes sensus in Dei experientiam exec tendere per rectam intentionem, in " omnibus nihil praeter Deum quaere-" re. "

Secundum Isidorum : " Et toto corde ((diligere, est ex tota cogitatione Deum " quaerere : ex tota anima, ex omni " affectione desiderare : ex tota mente, " ex omni ratione cunctis praeponere. "

Posset dici, quod (quia probatum . est in libro de Principiis motuum animalium, quod omnes motus a corde incipiunt, et in ipsum revertantur) quod ex toto corde diligere, est omnes motus forma suae dilectionis informare : ut omnes fiant ex charitate, et ad charitatem referantur secundum omnia praecepta. I ad Timoth. I, 5 : Finis praecepti est charitas de corde puro, et conscientia bona, et fide non ficta. Et quia anima, ut probat Aristoteles, principium est et causa vitae et fons, ex tota anima diligere est totam vitam vinculo charitatis mancipare in omni virtute. Ad Roman. v, 5 : Charitas Dei diffusa est in cordibus nostris per Spiritus sanctum qui datus est nobis. Spiritus enim principium est vitae , qui diffundit charitatem de vase in vas : quia omnes virtutes et animae vires implet charitate, sicut vidua oleum in vasa vacua oblata a filiis .Deuter. x, 12 : Et nunc, Israel, quid Dominus Deus tuus petit a te, nisi ut diligas Dominum Deum tuum in toto corde tuo, et in tota anima tua ? Et quia mens dicitur a metiendo, eo quod est mensura omnium certa et recta usque in finem cujuslibet: ex tota mente diligere, est ex tota et simplici intentione sibi soli quaerere placere, et omnia infra metas hujus ordinis comprehendere. I ad Corinth. x, 31 : Sive manducatis, sive bibitis, sive aliud quid facitis, omnia in gloriam Dei facite. Sic enim motus ad meritum, vita ad virtutem, et mens refertur ad intentionem : et haec expositio forte est magis propria. Motus a charitate accipit merendi efficaciam, virtus ab eadem accipit gratitudinis formam, et ideo charitas mater virtutum appellatur : intentio a charitate accipit finem.

Secundum Bernardum : Ex toto corde diligere, est diligere dulciter sine amaritudine : diligere ex tota anima, est diligere sapienter sine deceptione : diligere ex tota mente, est diligere fortiter sine depressione. Unde dicit : " Disce, " Christiane, a Christo, quomodo dili-" gas Christum. Dilige dulciter, sapien-" ter, fortiter. Dulciter, ne illectus : sa-" pienter, ne deceptus : fortiter, ne de-" pressus avertaris a dilecto, "

Diligitur dulciter in remissione peccatorum, in memoria beneficiorum, et in praegustatione aeternorum bonorum. De remissione peccatorum, Psal. cxliv, 9 : Suavis Dominus universis, et miserationes ejus super omnia opera ejus. Luc. VII, 47 : Remittuntur ei peccata mulla, quoniam dilexit multum. De recordatione beneficiorum, Psal. cxliv, 7 : Memoriam abundantiae suavitatis tuae eructabunt. Et, Isa. lxiii, . 7 : Miserationum Domini recordabor, laudem Domini super omnibus quae reddidit nobis Domi-nus. De praegustatione aeternorum bonorum, Psal xxxiii, 9 : Gustate et videte, etc. Proverb. XXXI, 18 : Gustavit, et vidit quia bona est negotiatio ejus.

Diligendus est sapienter, insidias diaboli praevidendo, praevisas praecavendo, et occasiones peccandi fugiendo. De primo, II ad Corinth. II, 11 : Ut non circumveniamur a Satana : non enim ignoramus cogitationes ejus. De secundo, Proverb. xx, 8 : Rex qui sedet in solio judicii, dissipat omne malum intuitu suo. De tertio, Zachariae, II, 6 : 0 o fugite de terra, aquilonis ! Genes. XIX, 17 : Ne stes in omni circa regione.

Diligendus est fortiter, timorem expellendo, usque in finem perseverando, et constanter pro Christo moriendo. De primo, I Joan. IV, 18 : Perfecta charitas foras mittit timorem. De secundo, Sapient. viii, 1 : Attingit a fine usque ad finem fortiter, et disponit omnia suaviter. De tertio, Cantic. viii, 6 : Portis est ut mors dilectio. Joan. XV, 13 : Majorem hac dilectionem nemo habet, ut animam suam ponat quis pro amicis suis.

Posset autem adhuc dici, quod ex toto corde diligere est intime diligere : quia cor intimum est, et charitas intimus est affectus. Cantic. viii, 6, dilectus meus clamat ad me : Pone me ut signaculum super cor tuum. " Signaculum, sicut " dicit Gregorius," est sigillum profunda-" tum in cordis intimum. " Ex tota autem anima diligere est, quia anima est spiritus, et ex toto spiritu diligere, ut spiritus spiritui adhaereat in dilectione. Isaiae, XXVI, 9 : Anima mea desideravit te in nocte, sed et spiritu meo in praecordiis meis de mane vigilabo ad te. Ex tota autem mente, quia mentis est continere brutalitatem (quae est in homine) intra limites sapientis et humanitatis. Diligere ergo ex tota mente, est intra mentis metas et humanitatis propter amorem Dei omnia animalia cohi- bere. Eccli. XIV, 22 : Beatus vir qui in sapientia morabitur, et qui in justitia sua meditabitur, et in sensu cogitabit circumspectionem Dei. Unde Aristoteles vocat continentem eum qui moratur in mente, et mentis metas non egreditur propter vim passionis.

Dicit autem, " diliges : " non cognosces : quia notitia Dei omnibus naturaliter impressa est, et circa illam pauci deviant : sed circa dilectionem multi : quia qui diligit iniquitatem vel mundum, inimicus Dei constituitur . Psal. lxxiii, 23 : Superbia eorum qui te oderunt, ascendit semper.''

" Hoc est maximum, et primum mandatum. "

" Hoc est primum, " ordine, " et maximum , " dignitate, " mandatum. " I ad Corinth. xiii, 13 : Major horum est charitas.Maximum autem dimensione est, et utilitate, et comprehensione.

De dimensione, Ad Ephes. iii, 17 et 18 : In charitate radicali et fundati, ut possitis comprehendere cum omnibus sanctis, quae sit latitudo, et longitudo, ei sublimitas, et profundum. Longitudo aeternitatis : quia charitas numquam excidit . Latitudo ordinis a se usque ad infinitum per omnia diligenda. Psal. cxviii, 96 : Omnis consummationis vidi finem : latum mandatum tuum nimis. Sublimitas protensione usque ad Deum, qui ex toto corde diligitur. Profundum usque ad intimum affectum, qui in intimis afficit, et adstringit.

De utilitate : quia caetera nihil sunt sine charitate. I ad Corinth. xiii, 1 et 2 : Si linguis hominum loquar et Angelorum, charitatem autem non habeam, factus sum velut aes sonans, aut cymbalum tinniens... Et si habuero omnem fidem, etc.

De ambitu, sive comprehensione, Ad Galat. v, 14 : Omnis lex in uno sermone impletur : Diliges, etc. Ad Roman.XIII, 10 : Plenitudo legis est dilectio. Primum autem est praerogativa ordinis et dignitatis. Ad Ephes. iii, 19 : Scire etiam supereminentem scientiae charitatem Christi.

" Secundum autem simile est huic. "

Simile dicitur, non aequale. Dicitur autem simile, quia de simili. Est etiam de proximo, qui est ad Dei similitudinem. Genes. i, 26 : Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram. Vel dicitur simile, quia est de eadem dilectione : una enim et eadem dilectione diligitur Deus, et imago ejus in proximo : et hoc continetur, Levit. XIX, 18 : Diliges amicum tuum sicut teipsum. Et ex modo consignificandi notatur perseverantia, quia vult in futurum extendi dilectionem. Sicut etiam dicit Dominus, Joan. XIV, 21 : Ego diligam eum, et manifestabo ei meipsum. Osee, XIV, 5 : Diligam eos spontanee, quia aversus est furor meus ab eis.

Importatur etiam id quod diligendum est, cum dicit : " Diliges proximum tuum. " Sicut enim supra docuimus, formatus ex eadem nobiscum virtute Patris est proximus : et hic est omnis homo ad imaginem Dei factus. Lucae, x, 21 : Diliges proximum tuum sicut teipsum. Hoc etiam modo Christus homo praecipue proximus est, per quem adoptati sumus in filios. Luc. x, 36 : Quis videtur tibi proximus fuisse illi qui incidit in latrones ? Est igitur proximus ex Patre Deo, et proximus gradu naturae, et proximus beneficio. Et in his est ordo naturae et charitatis. Cantic, II, 4 : Ordinavit in me charitatem.

1 ad Corinth. XIV, 40 : Omnia secundum ordinem fiant, scilicet in vobis.

Importatur etiam modus dilectionis, cum dicitur : " Sicut teipsum. " In meipso diligo bonum, quod est Dei similitudo : et bonum quod est via, et hoc est justitia : et bonum quod est finis, et hoc est fruitio summi boni : et sic diligam proximum. Quia si aliter diligo me, non diligo vere : quia qui diligit iniquitatem, odit animam suam . " Di-" lectionis enim fundamentum, ut dicit " Tullius, est honestum : et prima lex " amicitiae est, ut pro amicis non nisi ho-"nesta faciamus." Ista est forma dilectionis divinae. Psal. xliv, 12 : Concupiscet rex decorem tuum, quoniam ipse est Dominus Deus tuus, et adorabunt eum. Deuter. xxxiii, 3 : Dilexit populos : omnes sancti in manu illius sunt. ''Ex quo enim Sanctos in manu sua dicit esse, formam dat, quod sanctitas in populis sit diligenda. Joan. xv, 15, etiam dicit amicos non servos : quia omnia quaecumque audivit a Patre, nota fecit eis .

" In his duobus mandatis, etc. "

Ratio est ostensionis, quare sunt maxima mandata : quia " tota Lex, " quoad praeoepta omnia, " et Prophetae, " quoad monita prophetarum, " pendet in eis, " sicut ex movente, et forma, et fine. Et alia mandata non habent nisi materiam, circa quam exercenda sunt opera. Joan. XIV, 23 : Si quis diligit me, sermonem meum servabit. I ad Corinth. xiii, 4 : Charitas patiens est, benigna est, etc. Unde, Gregorius dicit, quod " praeoepta Dei multa sunt, et unum. " Multa per ramos operis : unum in ra-" dioe charitatis. "

" Congregatis autem Pharisaeis, interrogavit eos Jesus. "

Ponitur hic aliud opus sapientiae, quod est sapienter interrogare, et habet duas partes, scilicet confutationem hostium, et fugam ipsorum: quia amplius nec respondere,nec interrogare ausi sunt.

Circa primum tria dicuntur : quorum primum est commendatio quaerentis per virtutem ejus, cui fit quaestio : secundum est subtilitas formatae quaestionis : tertium autem elisio insufficientis responsionis. Et haec patent in littera.

De primo dicit: " Congregatis autem Pharisaeis, " Non enim utitur versutiis, ut ab uno aliquo quaerat (sicut illi per unum interrogant), sed totam vitam eorum (quae in omnibus erat) in unum congregatam quaerendo sollicitet. Isa. xl, 17 : Omnes gentes quasi non sint, sic sunt coram eo.Isa viii, 9 : Congregamini, populi, et non in unum eritis.

" Interrogavit eos Jesus, " Supra, XXI, 24, simile : Interrogabo vos et ego unum sermonem, Christo? cujus filius est ? Dicunt ei: David.

Ait Illis: Quomodo ergo David in spiritu vocat eum Dominum, dicens :

Dixit Dominus Domino meo : Sede a dextris meis, donec ponam inimicos tuos scabellum pedum tuorum ?

Si ergo David vocat eum Dominum, quomodo filius ejus est ?

Et nemo poterat ei respondere verbum, neque ausus fuit quisquam ex illo die eum amplius Interrogare. "

Quaestionis est subtilitas. Et dicit tria : primo scilicet ut ad conscientiam respondeant, non per ambages fugam quaerant, cum dicit : " Quid vobis videtur, " qui scientiam profitemini et religionem.

Secundo, de quo quaerit, cum dicit: " De Christo, " quem exspectatis in lege promissum. Et tertio, proponit quaestionem : " Cujus filius est, " per naturam ? Causa autem hujus interrogationis est, quia Christum dicebant venturum, et praesentem Filium Dei esse confiteri nolebant. Joan. x, 33 : De bono opere non lapidamus te, sed de blasphemia, et quia tu, homo cum sis, facis teipsum Deum. " Dicunt ei, " omnes unanimiter respondentes : " David ", eo quod illi dictum fuerat, Psal. CXXXI, 11 : De fructu ventris tui ponam super sedem tuam. Et, Jerem. xxiii, 5 : Suscitabo David germen justum: et regnabit rex, et sapiens erit, etc. Et est responsio insufficiens, quia non est nisi secundum humanam naturam : et ideo statim infertur objectio per auctoritatem ejusdem David, elidens