QUAESTIONES QUODLIBETALES

 PRAEFATIO AD LECTOREM.

 Sumit rem pro ente dicente perfectionem non pro ente ut sic, quia hoc non dividitur primo in finitum et infinitum, sed in ens quantum et non quantum,

 COMMENTARIUS.

 QUAESTIO I.

 COMMENTARIUS.

 Respondeo primo, ad intellectum quaestionis sunt aliqua necessaria praemittenda. Secundo, quaestio solvenda. Tertio, contra solutionem quaestionis dub

 COMMENTARIUS.

 Contra ista (g) quae dicta sunt de isto termino essentia, potest objici dupliciter : Primo sic, per auctoritatem Damasceni adductam: Totum in se, esse

 COMMENTARIUS.

 Explicat essentiale apud Philosophos esse id, quod opponitur accidenti, communi et proprio. Theologice autem id dicitur essentiale, quod realiter conv

 COMMENTARIUS.

 Ponit duplex essentiale in divinis alterum, quod dicit respectum ad extra, ut creator, conservator, supponit tamen pro absoluto in Deo, connotans dic

 COMMENTARIUS.

 Probat contra alios quatuor rationibus dari alterum essentiale, quod nullum respectum ad extra includat. Prima, :quia perfectio simpliciter non includ

 COMMENTARIUS

 Explicat hic terminum immediatius et quomodo dupliciter sumitur: positive, id est, quando ipsum est medium inter aliqua et negative, id est, quod ma

 COMMENTARIUS.

 Prima conclusio, nullum rationale est essentiae primo modo immediatius aliquo essentiali, alioquin essentiale non posset inesse nisi praesupposito not

 COMMENTARIUS

 Ad­ducit contra duas rationes pro tertia conclusione impugnationes Henrici, et statim hoc, quod ante verbum productum nulla est distinctio inter essen

 COMMENTARIUS.

 Contra (k) ista ratio posset multipliciter improbari, quia duarum productionum alterius rationis non videtur posse poni idem principium formale produc

 COMMENTARIUS.

 Ad argumentum principale, (s) supponit quod persona divina constituitur per aliquod notionale, et pro nunc supponatur.

 COMMENTARIUS.

 QUAESTIO II.

 COMMENTARIUS.

 Hic concordant (b) omnes Theologi in conclusione negativa, sed oportet videre an ista sola fide teneatur, an per rationem. Ad ipsam autem diversi dive

 COMMENTARIUS.

 Prima (d) ratio videtur esse transcendens propositum, et assumere dubium, sive falsum, secundum multos. Illa enim propositio major, scilicet quod form

 COMMENTARIUS.

 Rejicit secundam rationem D. Thomae positam n. 2. quia ideo in nobis unitas intelligere infert unitatem dicere, quia est terminus formalis ejus, quod

 COMMENTARIUS.

 Rejicit tertiam rationem supra allatam, explicans bene illud : Natura determinatur ad unum, id est, ad unum modum producendi, non ad unum productum. R

 COMMENTARIUS.

 Ratio Henrici, quod repugnet dari plures productiones ejusdem rationis, est, quia productum est adaequatum, et semper manet idem actus producendi, et

 COMMENTARIUS.

 De secundo articulo, (d) dico quod ista conclusio : In divinis non possunt esse plures productiones ejus dem rationis, non sola fide tenetur, sed etia

 COMMENTARIUS.

 De tertio articulo (k) objicitur contra praedicta, et primo contra conclusionem , deinde contra prae missas. Contra conclusionem dupliciter, primo sic

 COMMENTARIUS.

 Ad primum * triplex (1) est via respondendi. Primo ad majorem, quod licet essentia esset principium elicitivum, tamen respectu alterius et alterius pr

 COMMENTARIUS.

 nec aliud ejusdem rationis esse posset propter rationes allatas art. 2. Vide Doctorem de hoc 1. dist. 3. q. 7. sig. dicet tunc ad quaest, explicat mod

 COMMENTARIUS.

 Ad tertium (u) dicitur, quod illa propositio est vera, quod prima pluralitas necessario finita est alterius rationis, quia quaelibet necessario finita

 COMMENTARIUS.

 QUAESTIO III.

 Rem sumi tripliciter : Primo, communissime pro omni conceptibili reali et rationis. Secundo, communiter pro ente extra animam ut opponitur modo rei. T

 COMMENTARIUS.

 De secundo (e) articulo, primo dicetur illud, quod est reale.

 COMMENTARIUS.

 Hic tamen (h) est alius modus dicendi de istis relationibus, qui, talis est : Relatio comparationem importat, et ad oppositum et ad fundamentum. Ex al

 COMMENTARIUS.

 Explicat optime sensum specificativum et reduplicativum, et quomodo haec relatio, ut comparata ad essentiam est res, sit vera primo modo,non secundo m

 COMMENTARIUS.

 COMMENTARIUS.

 Objicit contra dicta. Primo, si relatio ut comparata ad essentiam est res ergo res ad alterum, ergo ipsa essentia erit res ad alterum, sicut sequitu

 COMMENTARIUS.

 d. 12. q. 1. concl. secunda et tertia, et q. 2. ad 3. De distinctione et identitate relationum a fundamentis late agit Doct. 2. d. 1. q. 4. et 5. ubi

 Et cum arguitur (a) ulterius de substantialitate relationis in divinis, dico, quod licet Philosophus distinguat in Praedicamentis substantiam primam a

 COMMENTARIUS.

 QUAESTIO IV.

 COMMENTARIUS.

 quae est perfectior illo ex Doct. 4. d. 49. q. 4. Vide eum in Prologo q. ult. et quodl. 13. de ordine naturae. Vide eumdem 1. d. 5. q. 2. et d. 7. q.

 COMMENTARIUS.

 Juxta illud (d quod supponitur, de secundo articulo, dico quod alia relatione constituitur secunda persona, et alia sibi opposita, constituitur prima

 COMMENTARIUS.

 Refutat impugnationem allatam, probans primam personam non constitui per ingenitum, quia est negatio, ( ex Augustino), et nulla negatio est primo inco

 COMMENTARIUS.

 Aliter respondetur (m) adhuc ad rationem et adhuc ad minorem, sic, quod licet personae primae ad secundam sit relatio originis sola una realiter, tame

 COMMENTARIUS.

 Contra ista arguitur (a) dupliciter Primo contra ambas conjunctim, secundo contra utramque divisim. Conjunctim sic : Relatio non constituit personam

 COMMENTARIUS.

 Aliter dicitur adhuc (g) ad minorem quasi exponendo illam responsionem secundam de proprietate, quod essentia divina constituit personam, non tamen ab

 COMMENTARIUS.

 Prima conclusio hujus articuli : Unica est relatio originis primae personae ad secundam omnino distincta ante opus intellectus. Secunda conclusio, pot

 COMMENTARIUS.

 Contra istud (m): Relatio pertinens ad secundum modum fundatur super actionem et passionem, ex 5. Metaph. Exitio au tem a Deo est absoluta nativitas,

 COMMENTARIUS.

 Ex istis duabus (u) conclusionibus, quomodo scilicet unica est in re relatio originis primae personae ad secundam, quodammodo tamen distincta secundum

 COMMENTARIUS.

 Solvendo argumentum principale explicat pulchras propositiones, quae parum subtilizantibus videntur paradoxa, scilicet dictionem non necessario suppon

 COMMENTARIUS.

 QUAESTIO V.

 De primo : Infinitum, secundum Philosophum 3. Physic. est cujus quantitatem accipientibus, semper aliquid restat accipere esse esse fieri esse

 COMMENTARIUS.

 Viso de infinito (e) de hoc quod quaeritur videamus, scilicet si relatio formaliter posset esse infinita. Hoc enim non est quaerere, si relatio sit ea

 COMMENTARIUS.

 De secundo articulo (f) teneo hanc conclusionem secundum quod expositum est : Paternitas non est formaliter infinita. Et ad hoc sunt tres rationes : P

 COMMENTARIUS.

 Secunda (1) ratio principalis de conimunicabilitate sic formatur : Omnis perfectio simpliciter est communicabilis omne infinitum intensive est perfe

 COMMENTARIUS.

 Tertia ratio principalis, quod relationes divinae non sint infinitae, quia perfectio simpliciter praedicari potest in abstracto de quolibet sibi compo

 quare negetur haec : Paternitas est spiratio activa, quia distinguuntur ratione. Contra

 COMMENTARIUS.

 Circa tertium articulum, (r) contra praedicta arguitur quadrupliciter, primo sic : Quod non est comprehensibile nisi ab intellectu infinito. est forma

 COMMENTARIUS.

 QUAESTIO VI.

 Primus articulus habet tria : Primo videndum de fundamento aequalitatis in communi. Secundo, quid posset assignari fundamentum aequalitatis in divinis

 Augustino, et probat ex Philosopho, qui secundum eum quantitas est fundamentum, nec est alia quantitas in Deo nisi aeternitas vel magnitudo virtutis

 De tertio (a) in isto articulo, patet quod ad illud videndum, oportet tria videre. Primo, an magnitudo sit ibi ex natura rei. Secundo an aeternitas. T

 COMMENTARIUS.

 Objicit suadens infinitatem seu magnitudinem essentiae non distingui ab ea, et per consequens non fundare aequalitatem. Respondet, esto non distinguat

 COMMENTARIUS.

 Postquam probavit dari magnitudinem a parte rei, nunc probat dari unitatem realem ejusdem magnitudinis. Primo, quia est numeralis, sive singularis et

 COMMENTARIUS.

 Ut declaret fundamentum proximum aequalitatis secundum aeternitatem, de qua supra, num. 3. ex Augustino ponit duos modos dicendi. Primus est : Aeterni

 COMMENTARIUS.

 De tertio, (m) scilicet potestate potestas maxime importat relationem ad possibile, et per consequens relationem rationis, quia sicut alibi probatum

 COMMENTARIUS.

 (n) De secundo articulo principali tria dico : Primo, quod aequalitatis in divinis extrema sunt realiter distincta. Secundo, quod ipsa etiam requirit

 COMMENTARIUS.

 Contra dicta (s) in isto articulo objicitur dupliciter : Primo contra conclusionem. Secundo, contra illam tertiam probationem de praeexigentia illa.

 COMMENTARIUS.

 Prima ratio (a) videtur esse fundamentum unius opinionis, et ideo contra illud, quod accipitur in ea pro fundamento, scilicet quod aequalitas realis r

 COMMENTARIUS

 Secundo contradicit his, (i) quae dicta sunt in secundo articulo de praeexigentia. Dicitur enim quod aequalitas non est aliqua realis relatio distinct

 COMMENTARIUS.

 De tertio articulo (n) dico quod ista relatio, quae inest extremis istis, inest secundum fundamentum, quod est in eis ex natura rei. Et hoc probatur d

 COMMENTARIUS.

 QUAESTIO VII.

 COMMENTARIUS

 Prima conclusio : Deum esse omnipotentem etiam immediate, est demonstrabile in se propter quid. Probatur primo, quia si Deus haberet voluntatem infini

 COMMENTARIUS.

 Secunda conclusio : Deus est omnipotens stricte demonstrari potest propter quid a viatore non habente notitiam, statui viae repugnantem, qualis fuit P

 COMMENTARIUS.

 Tertia conclusio : Viator ex naturalibus non potest demonstrare propter quid Deum esse omnipotentem utroque modo. Probatur primo, quia talis conclusio

 COMMENTARIUS.

 Jam consequenter (n) videndam est de demonstratione quia. Primo autem videndum est de omnipotentia immediata respectu omnis possibilis, ubi primo inte

 COMMENTARIUS.

 De tertio tenendum est secundum communem sententiam Theo logorum, Deum sic esse omnipotentem, quod sine quocumque alio agente possit causare quodlibet

 1. q. 1. et d. 2. q. 2. n. 27. et q. 3. n. 6. etlate d. 42. Vide eum 1. d. 20. Probatur primo, quia Philosophi id non potuerunt demonstrare. Secundo,

 Sed licet (p) haec conclusio non sit demonstrabilis, quia tamen, cum vera sit, oppositum demonstrari non potest, ideo ad rationes adductas pro opinion

 COMMENTARIUS.

 Quinta conclusio principalis est ista, quod demonstrabile est viatori demonstratione quia, Deum esse omnipotentem mediate vel immediate, hoc est, quod

 COMMENTARIUS.

 Ad argumenta principalia. (a) Ad primum, primo videndum est de antecedente, et postea de consequentia. De antecedente dicunt quidam quod Aristoteles n

 COMMENTARIUS.

 Ad primum (b) argumentum in contrarium, quod scilicet est de generatione Filii. Respondeo, quod potentia activa potest intelligi proprie, quia pro pot

 COMMENTARIUS.

 Ad argumentum secundum n. 2, adductum respondet, si haec : Angelus est creabilis, posset demonstrari, similiter demonstraretur Deum posse creare ipsum

 COMMENTARIUS.

 Sed quia nulli auctori imponenda est sententia falsa, vel multum absurda, nisi habeatur expresse ex dictis ejus, vel sequatur evidenter ex dictis ejus

 Contra eosdem DD. Divam Thomam et Henricum probat fuse juxta intentionem Aristotelis, Angelum esse creabilem, adducendo varia ejus loca, et refutando

 COMMENTARIUS.

 QUAESTIO VIII.

 Quaestio ista generaliter proposita intelligi potest de quacumque causalitate, quae Deo convenit respectu creaturae sed argumenta magis tangunt de ca

 COMMENTARIUS.

 Contra ista potest argui (i): Notitia et amor in divinis, secundum quod sunt procedentes sunt rationes secundum quas creaturae producuntur, et hoc sec

 Ad ista, major primae rationis neganda est, quia (ut dictum est prius) notitia et amor, secundum quod Deus est causa creaturae, sunt communes formalit

 COMMENTARIUS.

 De secundo articulo principali dico, quod Filius negat a se auctoritatem primariam non causandi, Joan. 5. non potest Filius a se facere quidquam con

 Nullus respectus ad creaturam potest per se includi in constitutivo Verbi, quia talis essot realis, et necesse esse, quae repugnant, de quo late Docto

 COMMENTARIUS.

 QUAESTIO IX.

 COMMENTARIUS.

 Angelus nulla potentia potest informare materiam. Probatur, quia est ens per se complete subsistens, de quo pulchram habet doctrinam. Secundo, actui s

 COMMENTARIUS.

 De tertio (i) principali, objicitur contra primam rationem, quia, ex 7. Metaph. forma ast magis ens quam compositum ergo illa non ordinatur ad esse

 COMMENTARIUS.

 QUAESTIO X.

 COMMENTARIUS.

 Nullam esse repugnantiam, quin species consecrata, seu quantitas separata converti possit in aliquid praeexistens. Probatur, quia conversio est possib

 COMMENTARIUS.

 Contra (c) istud objicitur, primo sic, quia secundum hoc Deus posset aeque convertere substantiam corpoream in substantiam incorpoream, et unam incorp

 COMMENTARIUS.

 Quoad secundum articulum, supposito secundum fidem, quod non repugnet ex parta termini praeexistentis fieri conversionem, Aegidius in hujus possibilit

 COMMENTARIUS.

 Explicat tripliciter aliquid in praeexistens converti posse. Primo in id quod fuit, nunc tamen non est et hoc esse possibile patet, quia non est ali

 Ad primum, explicat non requiri ad transubstantiationem quod terminus ad quem secundum substantiam proprie succedat termino a quo, quia hic inciperet

 COMMENTARIUS.

 Ostendit, dato quod quantitas converteretur in praeexistens, quodque terminus ad quem esset localiter in duobus locis, nulla inde sequi impossibilia

 COMMENTARIUS.

 Declarat quomodo quantitas converti posset in praeexistens, licet praeexistens per hoc nihil novi habeat, quia sicut conservatio non requirit novitate

 COMMENTARIUS.

 Sententia Henrici panem non annihilari, quia quod praefuit panis est corpus Christi, vel aliquitas corporis est ejus, quod fuit panis. Contra, corpus

 COMMENTARIUS.

 nata affici accidentibus inductis a causa naturali, quod est contra D. Thom. 3. p. q. 77. a 5. qui asserit redire materiam, cujus sententiam solidissi

 COMMENTARIUS.

 QUAESTIO XI.

 Posse dari corpus sine corpore locante, imo de. facto sic datur ultimum Caelum. Patet, quia absolutum potest esse. sine respectu ad id quod nec est pr

 COMMENTARIUS.

 Posse dari superficiem concavam sine respectu ad corpus contentum, probatur, quia iste respectus non est ad prius, nec ad id quod est simul natura cum

 Dari posse hunc locum, et hoc corpus, quod tamen illo non locatur, quia si est in alio loco non potest naturaliter in isto esse. Haec conclusio patet

 COMMENTARIUS.

 Quoad primum asticulum, prima conclusio est, non posse hoc corpus esse quantitative praesens huic loco sine aliquo corpore, quin habeat hoc ubi, quia

 COMMENTARIUS.

 Secunda conclusio quarti articuli. Corpus praesens huic loco quantitative, simul cum alio sic praesente habet ubi in hoc loco. Primo, alias locus eo c

 COMMENTARIUS.

 Tertia conclusio : Corpus praesens non quantitative non habet proprie ubi, quia hoc est secundum se divisibile, est tamen improprie in ubi, sicut Ange

 COMMENTARIUS.

 QUAESTIO XII.

 COMMENTARIOS.

 Eumdem esse respectum creaturae ad Deum creantem et conservantem, probatur, quia existentia creaturae permanentis eadem est in creatione, et in conser

 COMMENTARIUS.

 De secundo (k) articulo dico, quod cum isto respectu creaturae habentis esse ad Deum, ut a quo habet esse, non esse non esse, esse esse esse non esse

 COMMENTARIUS.

 In hac littera sunt pulchra dicta Philosophica, de quibus vide Doct. 2. d. 2. q. 9. a. n. 3. et 8. Phys. Primum dictum naturaliter nihil producitur ut

 COMMENTARIUS.

 QUAESTIO XIII

 Prima conclusio (a) probatur tripliciter, primo sic : Ultima perfectio substantiae vivae non est sola relatio operatio est hujusmodi perfectio substa

 COMMENTARIUS.

 De secundo articulo principali tria sunt videnda : Primo arguitur, quod in operatione necessario est aliqua relatio realis ad objectum. Secundo, dicet

 COMMENTARIUS.

 Docet in actu cognoscendi intuitivo esse duas relationes reales ad objectum, una est mensurabilis ad mensuram, altera est unionis seu attihgentiae. Qu

 COMMENTARIUS.

 Secundus actus cognoscendi (1), qui scilicet non est necessario existentis, ut existentis, non necessario habet relationem actualem ad objectum, quia

 COMMENTARIUS.

 Respondet ad argumenta posita num. 6. et 7. ex doctrina jam probata. Ad primum operatio quae est ultima perfectio seu beatitudo, habet annexam relatio

 COMMENTARIUS.

 Ad secundum argumentum (a) quod accipitur ex 7. Physic. si diceretur, quod Aristoteles omnia illa dicit non secundum opinionem propriam, sed secundum

 COMMENTARIUS.

 Ad tertium (i) potest dici, quod in tertio modo relativorum sic conceditur relationem esse in substantia alterius extremi tantum, sicut in duobus prim

 COMMENTARIUS.

 De tertio articulo principali dico, quod relatio potest tripliciter se habere ad absolutum. Uno modo contingenter, et per accidens, ut similitudo ad a

 et hic admittit passiones spirituales, quales sunt dolor, gaudium, de quo 3. distinct. 15. a num. 8. objicit quatuor loca Aristotelis et duas rationes

 COMMENTARIUS.

 Solvit argumenta allata numero praecedenti. Ad primum, docet operationem dici actionem, et actum secundum, quia duabus conditionibus convenit cum acti

 COMMENTARIUS.

 De quarto principali dici potest, quod illa qualitas, quae, vel est operatio, vel includitur in operatione, non habet relationem ad subjectum magis es

 COMMENTARIUS.

 QUAESTIO XIV.

 Ad intellectum hujus quaestionis (a) aliqua praemittantur : Primo, de perfectione naturali animae vel Angeli. Anima humana, etsi in quocumque statu, s

 COMMENTARIUS.

 Posse intellectum etiam pro hoc statu habere cognitionem imperfectam horum terminorum : Deus est trinus, non autem perfectam. Ratio primi, quia in quo

 COMMENTARIUS.

 Ex his el similibus auctoritatibus ejus habemus, quod credere possumus testimonio aliorum, etiam tam firmiter, ut illud credere dicatur apud eum scire

 COMMENTARIUS.

 Ponit aliquot differentias inter fidem infusam et acquisitam. Prima est, quod ex fide acquisita sine infusa, saepe elicimus actum credendi, non o cont

 Dei, consequenter experirer verum esse quod credo, quod repugnat. ille etiam tangit, an fidelis, licet non experiatur, credat tamen fide infusa, se ha

 COMMENTARIUS.

 Trinitatem non posse sciri a nobis scientia quia, seu a posteriori quia nullus effectus deducit in notitiam causae necessariae ad ejus fieri, vel es

 COMMENTARIUS.

 Ostendit animam et Angelum non posse intuitive vel abstractive, scientia immediata, seu ex terminis, atque propria, cognoscere Deum suis viribus. Rati

 COMMENTARIUS.

 Sed contra arguitur (a), quia si illud intelligeretur de proprio objecto intellectus humani, ut est talis potentia, sequeretur quod intellectus Beati

 COMMENTARIUS.

 Pro solutione argumentorum, quae fecit, praemittit quaedam primum, quod primum mobile naturali motione in divinis, est intellectus Dei, et primum mo

 COMMENTARIUS.

 Nunc autem (a) quantum ad pri mam minorem, essentia divina est motiva immediate sui intellectus, sed non intellectus creati, quia intellectus divinus

 COMMENTARIUS.

 (g) De tertio principali dico, quod anima ex naturalibus in quocumque statu, vel Angelus non potest cognoscere essentiam divinam sub ratione propria m

 COMMENTARIUS.

 Contra istam responsionem (m) dupliciter argui potest, primo sic : Relatio imaginis, vel est idem cum essentia animae vel Angeli, vel saltem necessari

 COMMENTARIUS.

 Ad ista (a), aliquid esse medium cognoscendi, vel in cognoscendo potest intelligi dupliciter : Uno modo, quod sit medium cognitum, sic quod per ipsum

 COMMENTARIUS.

 QUAESTIO XV.

 De primo supposito, quod intellectio perfecta, puta definitiva de objecto definibili, sive sit verbum illius, sive non, saltem non est sine verbo ipsi

 COMMENTARIUS.

 Utrum autem horum est per se activum, vel principalius, certum non est, et pro utraque parte adducit Augustinum, et Philosophum, de quo late 1. dist.

 COMMENTARIUS.

 De isto articulo (f) potest dici, quod utrumque concurrit in ratione principii activi respectu intellectionis, aliquid, scilicet ipsius animae, et ips

 COMMENTARIUS.

 Sed hic sunt duo dubia : Primum quomodo ista constituunt unum perfectum principium. Secundum de quibusdam auctoritatibus adductis, puta de illa August

 De tertio primi articuli principalis, videndum est an illud in parte intellectiva, quod est activum ad intellectionem, sit intellectus agens vel possi

 De isto articulo (1) si prima via tenetur, posset dici quod intellectus agens habet duas actiones ordinatas. Prima est facere de potentia intelligibil

 COMMENTARIUS.

 Si vero teneretur alia via, scilicet quod illud animae, quod est activum ad intellectionem, est intellectus possibilis, et quod intellectus agens habe

 COMMENTARIUS.

 De secundo articulo (a) dico quod intellectus beatus potest habere verbum de creatura cognita in genere proprio et ad formationem illius verbi ponen

 COMMENTARIUS.

 Ad primum principale, si teneatur in tertio articulo, quod intellectus agens active se habeat ad intellectionem, et possibilis passive, tunc non secun

 QUAESTIO XVI.

 Hic sunt tria videnda. Primo, an , in aliquo actu voluntatis sit necessitas. Secundo, si cum hoc stet ibi libertas. Tertio, si quandoque cum libertate

 COMMENTARIUS.

 Istae rationes (e) non videntur probare conclusionem necessariam de quacumque voluntate in communi, nec etiam videntur in se necessariae. Primum proba

 COMMENTARIUS.

 Hic adverle, licet Doctor ut dubium reliquerit, an voluntas possit velle malum l. d. I. q. 4. 18. 18. et 2. d. 6. q. 2. n. 13. et 43. q. 2. tamen reso

 COMMENTARIUS.

 De secundo articulo principali, dico quodcum necessitate ad volendum stat libertas in voluntate. Hoc probatur, primo per auctoritates. Prima est Augus

 De tertio principali dicitur, quod in aliquo actu voluntatis divinae, scilicet in actu spirandi Spiritum sanctum, est aliquo modo necessitas naturalis

 4

 SCHOLION.

 QUAESTIO XVII.

 Hic primo videndum est, quid intelligendum sit per dilectionem naturalem secundo, quid per dilectionem meritoriam tertio ex his Lnfertur veritas q

 COMMENTARIUS.

 Secundum dictum hujus articuli meritum est actus a Deo acceptatus, ut dignus praemio. Secunduoc, addit actui duas relationes unam ad voluntatem Dei,

 COMMENTARIUS.

 Ponit actum meritorium et actum naturalem, specie non distingui : Primo, quia meritum constituitur per respectum, vel respectus, ut ostensum et abso

 COMMENTARIUS.

 Videtur admittere actus fidei acquisitae et infusae non differre specie, et quandoque nec numero, de quo supra q. 14. n. 5. Sed hic n. 12. videtur adm

 COMMENTARIUS.

 Ad argumentum principale (t) dicitur, quod habitus est causa non substantiae actus, sed modi in actu, et ille modus posset concedi differre specie suo

 COMMENTARIUS.

 QUAESTIO XVIII.

 Ista quaestio (a) habet majorem difficultatem de bonitate actus morali, quia de bonitate actus naturali manifestum videtur, quidquid per illam intelli

 COMMENTARIUS.

 De primo (b), bonitas moralis actus est integritas eorum omnium, quae recta ratio operantis judicat debere ipsi actui convenire, vel ipsi agenti in su

 COMMENTARIUS.

 quomodo, quando. De quibus Greg. Nyssen. 5. Philos. cap. I. Arist. 3. Ethic. c. I. D. Thom. I. 2. q. 7. art. 3. vide Doctorem, 2. dial. 40. et aliis l

 COMMENTARIUS.

 De secundo principali dico (a) quod laudabile et vituperabile, imo generalius, praemiabile et punibile continentur sub hoc communi, quod est imputabil

 COMMENTARIUS.

 De tertio principali primo potest dici, quod actus exterior, scilicet imperatus, habet bonitatem moralem propriam aliquam aliam, quam actus interior e

 COMMENTARIUS.

 Ex isto sequuntur quaedam corollaria, per quae etiam declaratur propositum.

 COMMENTARIUS.

 De secundo in isto articulo, scilicet de imputabilitate, patet ex distinctione posita in secundo articulo, si stricte accipiendo, solum illud dicatur

 QUAESTIO XIX.

 De primo (a) creditum est naturam humanam personaliter - esse unitam Verbo, Joan. I. Verbum caro factum est, ubi caro

 COMMENTARIUS.

 De secundo articulo (k) principali videndum est, quomodo sit possibile ex parte termini, quomodo scilicet hoc subsistens incommunicabile, ut tale, pot

 COMMENTARIUS.

 Ad ista (m). Ad primum, dependentia potest dupliciter distingui : Uno modo formaliter, sive quasi specie, secundum rationem distinctam formalem depend

 COMMENTARIUS.

 De secundo (a) potest propositum sic declarari : Aliqua est in entibus dependentia naturae communicabilis, inquantum communicabile, ad suppositum cui

 COMMENTARIUS.

 Tertio (h) secundum aliquos de-- claratur propositum sic : Persona i divina eminenter continet perfectionem omnis suppositi causali igitur potest su

 COMMENTARIUS.

 De tertio (k) articulo certum est juxta Damascenum cap. 57. quod Verbum assumpsit naturam in atomo, hoc est, singularem, et tameu non habentem persona

 COMMENTARIUS.

 Ad argumenta suadentia personam creatam constitui per positivum, adducta n. 17. id primum, explicat pulcherrime, communicari vel dependere simpliciter

 COMMENTARIUS.

 De secundo (m) igitur in tertio articulo principali videtur quod naturae humanae repugnat dependere ad personam alienam ut sustentantem ipsam. Primo,

 Potest dici quod non est ponenda inter aliqua esse formalis repugnantia, nisi vel in rationibus eorum propriis aliqua repugnantia includatur manifeste

 Ad rationes contra concilia. num. 22. adductas. Ad primam, etsi substantia det esse simpliciter, et primum supposito proprio, non dat sic in alieno. A

 COMMENTARIUS.

 QUAESTIO XX.

 Hic (a) praemittendum est unum, hoc, scilicet quod probabile videtur, quod Missa non solum valet virtute meriti, sive operis operantis, sed etiam virt

 COMMENTARIUS.

 Oratio (idem est de omni alio opere bono) valet specialissime oranti, generalissimo omnibus, et specialiter cui applicatur, alioquin frustra ordinasse

 COMMENTARIUS.

 Habet ergo (e) articulus iste difficultatem specialiter intelligendo hoc tertio modo. Et potest dici, quod una Missa dicta pro duobus non tantum valet

 COMMENTARIUS.

 Potest dici, quod ista non impediunt rationes prius positas, quia utraque major istarum rationum est vera simpliciter, tam secundum extensionem quam s

 COMMENTARIUS.

 Ad illa in contrarium (k). Ad primum de spiritu, dico quod spiritus, etsi extensive non dividatur, tamen numeraliter spiritus a spiritu distinguitur

 COMMENTARIUS.

 De secundo articulo principali tria sunt videnda : Primo si in potestate sacerdotis sit applicare certae personae bonum, quod debetur Ecclesiae, vel a

 COMMENTARIUS.

 et non resolvit primum, an prius parentibus quam Parochianis applicanda Missa ? Secundum, an potius mortuis quam vivis, et peccatoribus quam justis

 COMMENTARIUS.

 SCHOLION.

 COMMENTARIUS.

 ad communem sensum recurrendum est et in proposito is est, ut obligans aliquem pro sua intentione celebrare, intendat totum bonum celebrationis spec

 COMMENTARIUS.

 Sed numquid in casu (c) aliquo speciali satisfacit iste, qui tenetur ad unam Missam pro eo, si celebrat simul pro eo, et alio. Dicitur quod sic, quia

 COMMENTARIUS.

 QUAESTIO XXI.

 Quantum ad primum, sufficienter potest sententia Philosophi de bona fortuna ad duo reduci : Primo, an sit, et quomodo sit. Secundo, propter quid, sive

 COMMENTARIUS.

 Secundo in ista particula (e) quod est de bona fortuna, explicatur in una conclusione, et duplici distinctione. Conclusio, quae etiam videtur communit

 COMMENTARIUS.

 Tertium in hac particula, scilicet de bene fortunato, stat in quadam divisione trimembri.

 Sed quae est causa essendi bene fortunatum, quod est secundum principale in primo articulo principali, et hoc de bona fortuna improprie dicta, quae no

 COMMENTARIUS.

 Sed de causa extrinseca hujusmodi eventus fortuiti secundum Aristotelem videtur dicendum, quod natura non est causa ejus, quia natura est determinata

 LOCORUM EX QUODLIBETIS SCOTI, CUM ALIIS EJUSDEM DOCTORIS LOCIS, QUAE INTER SE APPARENTER OPPONI VIDENTUR

COMMENTARIUS.

(h) In ista distinctione. Occurrit dubium de notitia intuitiva scilicet, quod illa dicitur intuitiva, quae est existentis, ut existens actuali existentia, ita quod sit in se praesens in actuali existentia, quaero, aut existentia praecise requiritur, ut ratio formalis terminandi notitiam intuitivam, aut ut ratio formalis movendi intellectum ad notitiam intuitivam; aut nec sic, nec sic, sed tantum ut conditio objecti, sive ut dispositio objecti. Et instatur, pro nullo istorum modorum potest poni ipsa existentia. Non primo modo, et arguitur sic, primo, quia ratio formalis terminandi est ratio quidditativa, ut patet a Doctore in primo, dist. l. q. 2. ubi dicit de fruitione, quod ratio formalis terminandi talem actum, est ratio quidditativa, hoc idem videtur de visione objecti. Sed existentia non est ratio quidditativa ;patet, quia est gradus intrinsecus quidditatis.

Secundo instatur, quia si existentia lapidis est ratio formalis terminandi notitiam intuitivam ipsius, sequitur quod intellectus divinus non cognoverit eam ab aeterno intuitive, quia non fuit existens ab aeterno. Sequitur etiam quod beatus non cognoscat eam intuitive in Verbo, cum ibi non existat.

Tertio instatur, quia sunt multa entia, quae non habent propriam existentiam, ut entia rationis, ut privationes, negationes, et hujusmodi, quae tamen intuitive cognoscuntur ab intellectu divino ;patet, quia quidquid cognoscit, intuitive cognoscit, cum cognitio abstractiva sit imperfecta.

Quarto instatur, et pono, per possibile vel impossibile, quod essentia lapidis, ut prior existentia sua sit realiter praesens intellectui, et non per aliquam speciem, sed in se praesens, certum est quod tunc non cognoscitur abstractive, quia cognitio abstractiva fit per aliquid repraesentant vum, ut patet a Doctore ;si ergo intuitive cognoscitur, sequitur quod intuitiva non terminatur ad existentiam, ut existentia.

Quinto instatur, quia Doctor hic vult quod in cognitione intuitiva res in propria existentia moveat objective; ergo non requiritur existentia praecise ut ratio terminandi

Sexto Instatur, quia Doctor in 4. d. 10. q. 5. dicit quod non requiritur objectum ut existens, ut praecise in ratione termini, sed requiritur ut sit motivum, vide ibi.

Septimo instatur, quia sicut ratio formalis objecti quietativi voluntatis, est ratio perfectissima, quae est ratio quidditativa ; ergo similiter ratio formalis terminandi visionem beatificam erit ratio quidditativa, quia in tali intellectus beati perfecte quietatur.

Octavo instatur, quia Doctor hic dicit quod intuitiva et abstractiva sunt ejusdem objecti, sic quod non distinguitur objectum ab objecto, sicut essentia ab existentia, quia licet inter ista sit aliqua distinctio objecti, tamen non est sufficiens ad propositum, quia etiam ipsa existentia potest cognosci cognitione abstractiva, sicut enim essentiam, sic et existentiam possum intelligere, licet non sit realiter existentem. Haec ibi, ex quo sequitur quod sicut existentia potest cognosci intuitive et abstractive, sic et essentia potest cognosci intuitive et abstractive ; ergo existentia non erit praecisa ratio terminandi.

Deinde instatur, contra secundum membrum, probando quod existentia non sit ratio causandi cognitionem intuitivam, et primo sic : Ratio formalis causandi est entitas quidditativa, ergo non existentia. Antecedens patet a Doctore in primo, dist. 3. quaest. 6. et alibi saepe. Consequentia patet, quia existentia non pertinet ad quidditatem, cum sit gradus ejus intrinsecus, et per consequens posterior.

Secundo instatur, quia Doctor in primo, dist. 3. g. 7. probat quod si objectum non concurreret active ad cognitionem, quod cognitio non specificaretur ab objecto, nec una distingueretur specie ab alia. Sed talis specificatio non potest esse ab existentia, ut existentia, patet, quia existentiae non distinguuntur specie, cum sint gradus intrinseci: distinguuntur enim concomitanter, videlicet quia quidditates quarum sunt, sunt distinctae specie.

Tertio instatur, quia si existentia lapidis necessario requiritur ad notitiam intuitivam, ut ratio movendi, sequitur quod beatus non poterit intuitive ipsum cognoscere in Verbo, quia ut ibi lapidis non existit propria existentia, et tamen ipsum ut ibi intuitive ipse beatus cognoscit.

Quarto instatur, quia non est ratio terminandi notitiam intuitivam; ergo nec ratio causandi. Antecedens patet supra. Consequentia probatur per Doctorem supra q. 8. ubi vult quod ratio formalis causandi aliquid, sit etiam ratio formaliu terminandi, et e contra.

Quinto instatur, quia sunt multa entia, quae habent propriam existentiam, quae tamen nullo modo possunt movere intellectum, ut sunt relationes reales, quae non possunt movere intellectum, ut patet a Doctore, et tamen cognoscuntur intuitive.

Sexto instatur, quia si existentia esset ratio formalis movendi, sequeretur quod non posset de objecto haberi notitia intuitiva perfectissima, quia notitia intuitiva quidditatis in se est nobilior notitia intuitiva existentiae ejusdem; modo ratio movendi in objecto est ratio perfectissima, et sic si existentia esset ratio movendi, esset ratio perfectissima.

Septimo instatur sic: Objectum secundum suam entitatem quidditativam realem actualem est cognoscibile intuitive, et tunc quaero a quo causatur partialiter talis notitia intuitiva ? aut a quidditate objecti, aut ab ejus existentia. Si primo, habetur propositum, quia tunc existentia non erit formalis causandi. Si secundo, contra, quia tunc existentia contineret virtualiter quidditatem objecti; patet, quia contineret virtualiter ejus notitiam intuitivam; ergo et ejus entitatem, patet per Doctorem in primo, dist. 3. q. l. et in 2. dist. 3.

Octavo instatur, quia respectu cognitionis in tuitivae sensus exterioris, existentia objeoti sensibilis extra non est ratio formalis movendi sensum exteriorem ad sensationem, ut supra patuit: ergo nec similiter respectu cognitionis intuitivae respectu intellectus, cum non videatur major ratio hic et ibi, ut patet.

Deinde instatur contra tertium membrum, videlicet probando quod non requiritur existentia ut conditio objecti, nec in ratione movendi, nec terminandi, quia conditio talis objecti ponitur proprie singularitas, ut patuit in primo, dist. 3. q. 6. Tum etiam, quia si objectum in se, ut prius existentia est ratio movendi vel terminandi, et sit perfecte praesens potentiae, patet quod nihil aliud necessario requiritur ad hoc, ut habeatur notitia intuitiva. Tum etiam patet quod contra hoc facit ratio Doctoris in primo, dist. 3. quaest. 7. contra Henricum, ponentem animam intellectivam esse totalem causam intellectionis.

Si dicatur quod illa divisio non est sufficiens, quia oportet addere, aut quidditas est ratio terminandi, et existentia ratio causandi, aut e contra, scilicet aut quidditas erit ratio causandi, et existentia ratio terminandi. Dico, quod hoc nihil est, quia in cognitione intuitiva, quod ponitur ratio causandi notitiam, tale ponitur etiam ratio terminandi, ut patet ex multis dictis Doctoris.

Respondeo ad omnes instantias, praemittendo aliqua, primo, quod essentia rei secundum suam entitatem realem actualem est prior existentia reali actuali, ita quod talis essentia est vera res habens esse simpliciter, et verum esse actuale. ut distinguitur contra esse possibile, sive potentiale, sive contra esse ejus objectivum. et simpliciter est perfectior sua existentia reali actuali, ita quod non est imaginandum quod lapis secundum suam entitatem quidditativam actualem extra intel- lectum, praecise dicatur vera res ratione existentiae ejus; imo si, per impossibile, talis existentia non esset, esset Vera res realiter et simpliciter. De hoc vide quae prolixe exposui in secundo, distinct. 3. quaest, prima, ubi multa singularia adduxi de essentia et existentia. Secundo praemitto, quod essentia lapidis, ut habens esse actuale, et prius ipsa existentia actuali, est perfectissima ratio movendi intellectum ad sui notitiam intuitivam, et similiter ratio terminandi; et si per impossibile, esset separata ab omni existentia, adhuc esset perfecta ratio tam movendi quam terminandi. Tertio praemitto, quod de eadem quidditate, ut priore existentia, potest haberi notitia abstractiva et intuitiva aliter et aliter, si erit in se simpliciter praesens propria praesentialitate, tunc moveret intellectum ad notitiam sui intuitivam, et tunc illa intuitiva esset objecti in se praesentis habentis verum esse reale actuale, etiam posito, per impossibile, quod actu non existeret. Si vero non esset in se praesens, sed in aliquo repraesentatio, puta in specie intelligibili, tunc mediante illa specie posset haberi notitia abs tractiva illius, et tunc talis notitia non requirit quod objectum habeat esse actuale, sufficit enim habere esse potentiale: hoc idem de existentia, quando enim est in se praesens secundum suum esse actuale, tunc habetur notitia intuitiva: quando vero est tantum praesens non in se, sed in aliquo repraesentatio, tunc de ea potest haberi notitia abstractiva. Sicut enim essentia potest considerari secundum esse potentiale, et (secundum esse actuale, et sic similiter est existentia secundum esse tantum possibile, sive objeclum, et est illa, quae ponitur gradus intrinsecus quidditatis habentis praecise esse potentiale et objectivum est etiam existentia secundum esse actuale, et est quando ponitur gradus intrinsecus quidditatis secundum esse actuale. De hoc vide in secundo, dist. 3. quaest. 1. respondendo ad quaestionem principalem.

Quarto praemitto, quod essentia, puta lapidis, quando est in se praesens, intellectui secundum suum esse actuale, causat notitiam intuitivam sui, specie distinctam a notitia abstractiva ejusdem, non ut in.se praesentis, sed praesentis in aliquo repraesentativa.

Quinto praemitto, quod quidditas lapidis non potest esse praesens in se intellectui secundum esss actuale, quin necessario sit praesens secundum esse existentiae, cum sit modus ejus intrinsecus, non tamen existentia erit ratio nec movendi, nec terminandi, nec conditio objecti necessaria, sed ut gradus intrinsecus necessario consequens ipsam quidditatem; patet, quia si talis existentia, per impossibile, non esset adhuc quidditas, ut in se praesens, posset inluilive cognosci. Quando ergo Doctor dicit quod notitia intuitiva est objecti existentis, ut existens est, non intelligit quod existentia actualis objecti sit ratio formalis, vel movendi vel terminandi, nec quod sit conditio necessario requisita, vel in ratione movendi, vel in ratione terminandi respectu notitiae objecti secundum esse quiddilativum ejus actuale, sed intelligit sic, quod est impossibile esse praesens secundum esse reale, quin necessario sit praesens secundum esse existentiae actuale. His praemissis, patet responsio ad instantias. Ad primam contra primum membrum divisionis, concedo quod existentia.non est ratio terminandi, sed ipsa essentia secundum esse actuale.

Ad secundam patet, et dico breviter, quia posset esse argumentum etiam de quidditate secundum esse reale, quod etiam secundum tale esse non est ratio formalis terminandi notitiam intuitivam intellectus divini, sed praecise est essentia divina, ita quod non terminatur ad lapidem, sed mediate terminatur ad lapidem, ut in essentia divina relucentem, ut patebit infra, q. 14. art. 3.

Ad tertium patet, et quomodo illa cognoscat Deus intulive exposui in primo d. 39. vide ibi quaedam singularia.

Ad quartam, concedo argumentum illud, si casus esset possibilis, sed est simpliciter impossibilis.

Ad quintam dico, quod hic Doctor non vult quod existentia sit ratio movendi, sed bene vult quod nunquam res actu moveat ad notitiam intuitivam nisi actu existat, non quod existentia sit aliquo modo ratio formalis, sed ipsa res secundum esse suum actuale, ut prior existenlia actuali,. est tamen impossibile ipsam movere, nisi acta existat, propter necessariam concomitantiam existentiam ad rem.

Ad sextam concedo argumentum recte intellectum, nam ipsa entitas quidditativa actualis non necessario requiritur ut sic sit praesens, ut praecise, sed requiritur ut movens, et actu non movet, nisi quando existit propter concomitantiam necessariam, modo praedicto.

Ad septimam concedo argumentum illud. Et ultra dico, quod bene concludit, si existentia non ponatur ratio quidditativa primi objecti. modo ponitur de relatione ejus extrinseca et formali, ut patet a Doctore in primo, distinct. 2. quaest. 1. et 5. q. 1. art. 1.

Ad oclavum,patet responsio ex praemissis.

Ad primum contra secundum membrum divisionis concedo illud.

Ad secundum similiter concedo.

Ad tertium, dico ut dixi ad secundum contra primum membrum divisionis.

Ad quartum, dico quod existentia non est ratio terminandi notitiam inluilivam ipsius essentiae, sed est ipsa essentia, est tamen ratio terminandi notitiam suimet, quia ipsa immediate terminatur ad existentiam cum dicitur quod tunc esset ratio movendi. Dico breviter quod quidditas actualis est ratio movendi intellectum ad notitiam, non tantum sui inluilivam, sed etiam omnium virtualiter contentorum in ea, et sic est ratio movendi intellectum ad notitiam intuilivam ipsius existentiae, quia continet eam ut gradum sibi intrinsecum, et tamen illa notitia immediate terminatur ad existentiam. Concedo tamen quod ipsa quidditas sicut est ratio movendi, sive causandi notitiam existentiae, quod etiam est ratio terminandi dependentiam ejus, ut scilicet causati ad causam, et sic intelligitur propositio Doctoris, ut patuit supra quaest. 8. vide quae ibi exposui.

Ad quintum dico, quod sufficit quod talia entia virtualiter contineantur in aliquo, quod possit movere, ut exposui in primo, distinct. 3. quaest. 3. Concedo tamen quod existentia non est ratio movendi, nec similiter quidditas actualis talium entium, sed virtualiter continens talia entia, est ratio causandi notitiam inluitivam eorum, et quantum ad esse eorum quidditatum actuale, et quantum ad esse existentiae.

Ad sextum, patet quid dicendum.

Ad septimum, patet similiter responsio ex supradictis.

Ad octavum, patet responsio ex his, quae dixi ad illud dubium de sensatione, vide ibi.

Si volumus tenere tertium membrum divisionis, scilicet quod existentia sit conditio requisita, sic intelligendo, quod res ipsa actu non moveret intellectum ad sui notitiam intuitivam, nisi actu existeret, quia omnis motio realis, et omnis actio realis necessario praesupponit existentiam rei moventis et agentis; et similiter nihil potest terminare dependentiam realem alicujus, nisi actu existens, non quod existentia sit aliquo modo ratio terminandi, sed tantum necessario praesupposita ipsi rationi terminandi, sicut etiam Doctor in primo, dist. 36. et in tertio, dist. 2. dicit quod crealio terminatur ad existens, ut existens, non quod existentia actualis sit ratio formalis, sive terminus formalis creationis ; imo est simpliciter ipsa natura secundum entitatem suam realem actualem, ad quam concomitatur existentia realis actualis, ut gradus intrinsecus, sic dico in proposito.

Ad primam rationem, dico quod licet singularitas sit. conditio agentis, sive producentis, et similiter conditio producti, quia nihil est producens, nisi actu singulare ; nec similiter, nihil est productum nisi ut singulare, non tamen ipsa sola dicitur conditio agentis, sed etiam existentia actualis, est conditio requisita, quia nisi res actu existeret, actu non posset agere; imo existentia est magis intrinseca naturae, quam singularitas, cum existentia sit gradus ejus intrinsecus, non sic singularitas.

Ad secundum dico, quod existentia in objecto requiritur ut aliquid necessario praesuppositum, quia est impossibile intelligere naturam actu movere, nisi: actu existat. Dico secundo, quod forte existentia requiritur ut conditio moventis, etsi forte non requiratur, ut conditio rationis formalis movendi. Argumentum vero Doctoris in primo, diti. 3. q. 7. bene concludit, quia praesupponit ipsam materiam esse totalem causam intellectionis objecti, ita quod non ibi deficiat, nec quantum ad rationem formalem agendi, nec quantum ad ipsum agens.

Adhuc occurrit dubium, in hoc quod dicit Doctor quod cognitio intuitiva et abstractiva respectu unius et ejusdem objecti differunt specie; instatur sic, primo praesupponendo quod A sit objectum intellectus, tam respectu notitiae abstraclivae quam intuitivae, et instatur sic : Idem inquantum idem semper natum est facere idem, ergo idem objectum, et sub eadem ratione formali non potest esse causa duarum specierum, et maxime quando illud objectum est simpliciter limitatum ; quod dico propter Solem, qui propter sui iIiimilationem potest esse causa plurium specierum, modo lapis est objectum omnino limitatum ; ergo ab ipso non possunt esse duo actus speciei distincta.

Secundo instatur : Actus distinguuntur per objecta, ut patet secundo de Anima: ergo respectu ejusdem objecti non possunt esse plures actus specie distincti, quia si distinctio objectorum necessario infert distinctionem actuum, ergo unitas objecti necessario infert unitatem actus. Valet consequentia per locum ab oppositis.

Si dicatur, quod hoc non est verum, quia ejusdem objecti sunt plures actus distincti specie ; patet, quia visio ejusdem visibilis, et est imaginatio et intellectio, quae differunt specie, et tamen omnes ejusdem objecti, et sub eadem ratione formali, quia potentia cognitiva superior cognoscit idem quod et inferior, et sub eadem ratione formali, ut supra patuit. Restringo ergo rationem non comparando duas potentias ad invicem respectu ejusdem objecti. Arguitur ergo sic, ejusdem potentiae simpliciter comparatae ad idem objectum, non possunt esse plures actus specie distincti, cum actus necessario distinguantur per objecta; ergo ubi idem objectum ad eamdem potentiam comparatum necessario erit idem actus.

Tertio instatur sic, praesupponendo dictum Doctoris, quod eadem existentia potest cognosci intuitive et abstractive, ut supra patuit: ergo ejusdem existentiae numero possunt esse duae notitiae specie distinctae. Consequens falsum, quia existentia proprie non dicit unitatem specificam, cum tantum concomitetur naturam specificam, ergo nec cognitio ejusdem habebit unitatem specificam, aliter actus cognoscendi non haberet unitatem ab objecto.

Quarto instatur, praesupponendo dictum Doctoris in primo, d. 1. q. 4. quod diversa approximatio objecti non variat rationem formalem actus, licet possit variare, quantum ad intensionem et remissionem ; ignis enim calefaciens lignum, magis et minus approximatius, non variat calefacti onem in se formaliter, sed magis approximatus, magis intendit eam, et minus approximatus minus intendit. Cum ergo objectum in cognitione intuitiva et abstractiva intelligatur magis et minus approximatur, sive magis et minus praesens potentiae cognitivae, patet quia respectu intuitivae est in se praesens, respectu vero abslraclivae non est in se praesens, sequitur quod notitia non variabitur quantum ad ejus rationem formalem, sed forte quantum ad intensionem et remissionem, sive quia una erit perfectior, puta intuitiva, et alia imperfectior, scilicet abstractiva, vel una certior, scilicet intuitiva, et alia incertior, scilicet abstractiva.

Quinto instatur,quia sequitur quod ejusdem conclusionis possunt esse plures scientiae specie distinctae ; patet, quia nolitia intuitiva objecti ultimato oontinet virtualiter notitiam intuitivam conclusionis, quia virtualiter continet notiliam intuitivam primi praedicati, et per consequens notitiam intuitivam propositionis iramedir alae, et immediata mediatam, ut patet in prolog. quaest, tertia, ergo ultimate continet intuitivam conclusionis, continet etiam attractivam ejusdem conclusionis, modo praedicto ; ergo ejusdem conclusionis demonstratae possunt esse plures scientiae specie distinctae, quod nullo modo videtur, Si dicatur quod eadem conclusio potest demonstrari per plura media, et sic ex pluralitate mediorum potest variari scientia conclusionis, dico, quod hoc posito, non tamen concesso, nihil est contra rationem, quia ratio praecise procedit de eodem medio inluilive et abstractive cognito.

Sexto instatur, quia sequitar quod idem intellectus simul poterit cognoscere idem objectum ihluitive et abstractive, si differet specie, sicut ipse arguit, guia licet secundum opinionem aliquorum, duae notitiae numero distinctae ejusdem objecti non possint simul esse in eodem intellectu, et tamen non est inconveniens de distinctis specie, et sic sequitur quod idem intellectus cognosceret simul idem perfecte et imperfecte, quod est absurdum.

Septimo instatur, et pono ioasum, quod paternitas cognoscatur inluitive et abstractive, et notitia intuiliva et abstractiva ejusdem paternitatis per te differunt specie, tunc quaero a quo intuitiva habet unitatem specificam ?non a paternitate, patet, quia a quo non habet entitatem, ab eodem non habet unitatem; non a fundamento et termino, quia tunc notitia non distingueretur propter disiunctionem objectorum; nec diceretur propria notitia talis objecti) si ab eodem non haberet unitatem.

Octavo instatur, et quaero a quo causatur notitia abstractiva lapidis? non a lapide in se praesente, quia ut sic praesens, tantum causat notitiam sui minutivam ; non ab aliquo continente virlualiter ipsum lapidem, ut Doctor videtur dicere, quia quaero de illo continente, quomodo causat? Aut causat ut in se praesens, et tunc ut sic, sicut causat notitiam sui intuitivam, ita et omnium virtualiter contentorum, cum, ut sic, sit agens per modum naturae. Si causat non ut in se praesens, quaero quomodo ut sic possit causari ? aut causatur a specie intelligibili, et hoc non, quia tunc effectus virtualiter continet causam, ex quo enim ponitur secundum Doctorem effectus objecti, et continens virtualiter notitia objecti, continet etiam virtualiter entitatem objecti, ut palel a Doctore in primo, dist. 3. q. 1. sequitur quod si talis notitia abstractiva causatur a tali specie, quod ipsa species continebit virtualiter objectum, et sic effectus virtualiter continebit entitatem causae,quod est impossibile. Nono instatur, ponendo quod abstractiva causetur a specie intelligibili, ut tenet Doctor in primo dist. 3. quaest. G. et 8. et dist. 17. et in 2. dist. 3. et in 4. dist. 10. et in quodlib. tunc sic : Si species talis causat, certum est quod in causando supplet vicem objecti, et tunc quaero aut supplet vicem objecti habentis esse simpliciter et reale, aut praecise supplet vicem objecti habentis tantum esse possibile,? Si primo, sequitur quod causabit notitiam intuitivam illius, quia illud idem objectum si immediate causaret, causaret notitiam sui; si ergo hoc modo supplet, et perfecte supplet, sequilur quod illa notitia erit intuitiva. Si secundo, ergo talis notitia non poterit esse objecti habentis esse simpliciter, sed praecise, ut habentis esse secundum quid, et possibile, cujus oppositum experimur.

Decimo instatur de notitia abstractiva existentiae, ut existenlia distinguitur ab essentia, a quo immediate causatur? Non a specie intelligibili ipsius existentiae, cum non habeat propriam speciem, ut videtur, quia gradus intrinsecus rei non habet propriam speciem aliam a specie rei, cujus ponitur gradus, quia tunc videretur habere propriam et distinctam formalitatem, quod est contra Doctorem in primo, dist. 8. q. 2. respondendo ad principalia argumenta. Nec causatur a specie intelligibili ipsius rei essentialis, sive quiddilative, quia ipsa species praecise repraesentat objecti quidditatem, et non existentiam illius, ut patet; ergo videtur impossibile quod respectu ipsius existentiae, ut existentia, possit esse notitia intuitiva et abstractiva.

Respondeo ad istas instantias, ad primam dico primo, quod illa propositio Philosophi potest primo sic exponi: Idem manens idem, et sub eadem dispositione tam respectu sui quam respectu passi, natum est facere idem, et sic ignis manens idem, et semper aeque dispositus, et circa idem passum, semper natus est producere similem, vel eumdem effectum, tamen variatus secundum aliam et aliam dispositionem, et circa aliud passum, forte poterit aliud in specie producere: hoc saltem est verum de agente illimilato, cujusmodi est Sol. Secundo potest exponi quod propositio est vera de agente per modum naturae, et limitato ad effectus ejusdem speciei, quia de illimitato non est verum, quia idem Sol sub eadem ratione formali potest producere plura specie distincta. Tertio potest exponi, quod idem manens idem non solum sub eisdem dispositionibus, et cirta idem passum, sed manens etiam idem sub eadem actione non potest facere nisi idem numero, quia eadem productione in creaturis praecise idem numero producitur, est etiam hoc verum in divinis. Applicando ad propositum, dico quod hic variatur et agens et ratio agendi, nam in cognitione intuitiva agens est objectum in se praesens et existens, et ratio agendi est quidditas actualis objecti, ut dixi supra. Sed in cognitione abstractiva, est species intelligibilis, ut tenet ipse Doctor, et ratio agendi est entitas quidditativa ipsius speciei: licet ergo respectu ejusdem objecti quiddilative accepti secundum entitatem quiddilativam, etiam actualem, sit cognitio intuitiva et abstractiva, non tamen utraque ab eodem causatur.

Ad secundum, dico primo quod ejusdem objecti ad eamdem potentiam comparati, non possunt esse plures notitiae intuitiva specie distinctae, nec plures abstractivae specie distinctae, sed non est inconveniens respectu ejusdem, ponere plures specie distinctas, quarum una sit intuitiva, et alia abstractiva. Dico secundo, quod ejusdem objecti eodem modo dispositi, et eodem modo se habentis, non possunt esse plures specie distinctae. Sed respectu notitiae intuitivae objectum est in se praesens in sua actuali existentia, et ut sic, non potest esse nisi notitia intuitiva. Sed respectu notitiae abstractivae non est in se praesens, sed in alio repraesentatio, et ut sic, non potest haberi nisi notitia abstractiva: Dico etiam tertio, quod Philosophus loquitur de objectis causativis actuum, quia actus debent distingui per objecta, eo quod accipiunt entitatem, et per consequens unitatem ab illis, ut patet a Doctore in primo, distinct. 3. quaest. 7. ubi probat objectum habere activitatem respectu cognitionis, quia cognitio, ut inquit, ibi specificatur ab objecto. In proposito dico, quod ubi est idem objectum formale causativum notitiae sui, quod non potest causare notitias specie distinctas,

loquendo de notitiis ejusdem objecti.(quod dico propter objecta in eo virtualiter contenta, quia quot objecta specie distincta virtualiter continentur, tot notitias specie distinctas potest causare, ut exposui in 1. d. 1. q. 3.) Sed in proposito respectu notitiae intuitiva?, objectum motivum est ipsa res in se actu existens, et in se praesens; sed respectu notitiae abstracti vae est species intelligibilis immediatum motivum, licet partiale.

Ad tertium, dico breviter, quod illae notitiae distinctae specie non est inconveniens, quod distinguantur specie, licet existentia non sit proprie species, sicut etiam ejusdem objecti necessario sunt distincti actus specie, scilicet, actus intuitiva et abstractius, quia tales notitiae a quocumque causentur, non sunt natae causari, nisi ut specie distinctae.

Ad quartum, patet responsio, quia hic ponitur aliud et aliud causativum, sive motivum, et propositio Doctoris intelligitur de eodem causativo circa idem passum magis et minus approximatum. Et sic concedo quod idem objectum in se praesens in 8ua actuali existentia, quanto magis approximatur potentiae in ratione objecti intelligibilis, tanto notitia intuitiva erit intensior. Et sic debet intelligi propositio Doctoris.

Ad quintum, dico, quod si accipiatur scientia proprie dicta, quae causatur per discursum syllogisticum, illa proprie est in cognitione abstractiva, cum sit de universalibus. Si vero accipiatur scientia prout est certa et infallibilis notitia, et evidens et de objecto necessario, concedo quod ejusdem conclusionis potest esse notitia intuitiva et abstractiva. Cum dicitur, quod est inconveniens esse plures scientias specie distinctas respectu ejusdem conclusionis, dico, quod erit inconveniens de pluribus scientiis abslraclivis specie distinctis, vel de pluribus intuilivis specie distinctis.

Ad sextum, dico, quod intuitiva, notitia paternitatis haberet unitatem specificam a fundamento et termino continentibus ipsam virtualiter, sicut et entitatem, ut exposui in primo, dist. 3. q. 3. et hoc sufficit, Philosophus enim loquitur de objectis motivis, ut dixi supra.

Ad septimum, dico, quod non simul stant notitia intuitiva et abstractiva ejusdem objecti, quia quando objectum est in se praesens, tunc agit ad sui notitiam intuilivam inquantum potest, et tunc impedit speciem intelligibilem agere respectu notitiae abstractivae objecti. Dico secundo, quod forte non est impossibile, quod idem simul cognoscatur intuitive et abstractive, et quod secundum unam cognoscatur perfecte, et secundum aliam imperfecte, esset inconveniens quod ipsum simul cognosceret abstractive distincte et confuse, sed de hoc alias erit sermo prolixior.

Ad octavum, dico, quod causatur a specie intelligibili. Cum infertur, quod tunc ipsa contineret virtualiter objectum, dico, ut dixi in secundo, distinct. 3. q. 9. vide ibi singularia dubia.

Ad nonum, dico, quod proprie non supplet vicem objecti, quia sequeretur quod objectum in se posset hujusmodi notitiam causare, ut exposui in prolog. quaest. 3. vide ibi. Et si aliquo modo licet improprie, suppleat vicem objecti, supplet absolute, quia illa species potest causare notitiam objecti, sive existentis, sive non existentis.

Ad ultimum, dico primo, quod potest causari species intelligibilis existentiae ab aliquo continente virtualiter ipsam existentiam, et tunc non sequitur quod habeat propriam formalitatem. Dico secundo, quod illa notitia potest causari a speciei intelligibili ipsius rei continentis suo modo virtualiter propriam existentiam.

(i) De prima relatione, scilicet mensurabilis, loquitur Aristoteles. Et quia haec littera usque ibi, secundus actus cognoscendi, est satis difficilis, ideo primo declaro ipsam per conclusiones: secundo exponam eam de verbo ad verbum. Sit ergo prima conclusio, quod aliquid mensurari est intellectum de ejus quantitate determinata per aliud certificari, et patet per exemplum, sit quantitas aliqua, quae ignoretur quantum sit longa, tunc poterit intellectus certificari per aliam quantitatem prius sibi notam, puta per quantitatem cubitalem, et tunc per replicationem quantitatis cubitalis sibi notae tandem poterit certificari quantitas prius ignota, vel etiam si aliqua quantitas sit sibi nota per illam nolam superponendo ignotae ignota poterit cognosci. Hoc idem dico de mensurabili secundum perfectionem, puta si ignoratur perfectio asini per aliquam perfectionem sibi notam, poterit perfectio asini cognosci, puta si cognoscatur, quod homo in genere animalium sit perfectissimum animal, tunc per ipsum hominem notum poterit cognosci perfectio asini per appropinquitatem ad perfectionem hominis.

Sequitur secunda conclusio, scilicet mensurati importat respectum ad intellectum, sui fit certitudo, et ad mensuram, per quam fit certitudo. Exemplum mensuratur actu A per B, ita quod intellectus certificatur de A per B, tunc A ut actu fit totum intellectui per B habet respectum ad ipsum intellectum, et ad ipsum B, sic intelligendo, quod intellectus prius cognoscit A mensurabile, et B quod ponitur mensura ; sed A, est sibi ignotum, puta quoad ejus perfectionem, et tunc comparando A ad B, per B prius cognitum certificatur de ipso A prius cognito ; ut ergo intellectus certificatur de A, ipsum A dicitur tunc actu mensurari, quando intellectus actu de ipso certificatur: et sic A ut actu mensuratur, dicit relationem ad intellectum, cui fit certitudo, et est relatio certificati ad illud, cui fit certitudo. Dicit etiam relationem ad B per quod certificatur, et est relatio certificati ad B certificans.

Tertia conclusio : Prima relatio, scilicet mensurati ad intellectum, sive certificati de ejus quantitate ad intellectum, cui fit certitudo, est relatio rationis, saltem non est realis, sicut nec relatio scibilis ad scientiam: et patet, quia relatio certificati ad id cui fit certitudo, fundatur immediate super esse cognitum ipsius certificati, sive super A ut prius cognitum; modo relatio realis semper est inter extrema realia, et oritur ex natura extremorum, sed non sic est. in proposito. Secunda relatio, quae est mensurati ad mensuram est relatio causati non in esse, sed in cognosci ad causam in cognosci. Exemplum, asinus in re non causatur ab homine, et tamen quantitas virtualis asini, quoad ejus certitudinem dependet a quantitate virtuali hominis, ita quod intellectus certificatur de quantitate asini per aliam quantitatem prius cognitam virtualem, scilicet per quantitatem hominis prius sibi notam; quantitas ergo asini quoad mensurari, sive quoad certificari apud intellectum dependet a quantitate virtuali hominis, non in esse absolute, sed in certificari: et sic ipsa quantitas virtualis hominis non absolute mensurat quantitatem asini, sed, ut prius nota, id est, quod talis quantitas, ut absolute sumpta, non certificat intellectum de quantitate asini, sed certificat ut cognita, et per consequens mensurari, sive certificari apud intellectum aliquem per aliud, est ipsum dependere in cognosci, sive in certificari ab illo alio, ut a causa in cognosci., Hoc idem patet de scientia et scibili, non enim intellectus actu certificatur de quantitate virtuali notitiae, nisi per objectum, cujus est talis notitia, ita quod notitia illa dicitur actu mensurari ab objecto; et certificari apud intellectum, quando intellectus prius cognoscit per actum reflexum illam notitiam, et comparat eam ad objectum prius cognitum, quod ponitur mensura ejus, et tunc talis notitia actu mensuratur, quando intellectus certificatur de ejus quantitate virtuali, et objectum actu mensurat notitiam, quando ut cognitum certificat intellectum de quantitate notitiae. Dicitur ergo notitia ut actu mensuratur relatione rationis ad intellectum, cui fit actualis certitudo: et dicit relationem rationis ad objectum, pro quanto actu mensuratur, sive per illud apud intellectum certificatur.

Quarta conclusio sequens est ista : Et hoc est relatio realis quantum est ex parte dependentiae causati ad causam, quae dependenlia est ratione extremorum, non tantum per actum.intellectus comparantis hoc ad illud, tamen quia ista habitudo dependentiae non quidem ipsius cognitionis, quae bene est realis, sed dependentiae objecti, ut cogniti ad objectum, et per quod cognoscitur est inter extrema, non ut habentia esse reale, sed tantum ut habentia esse cognitum; ideo ista habitudo non est, simpliciter realis, nec tamen est ita pure relatio rationis, sicul illa, quae est universalis ad singulare, vel illa, quae est contradictorii ad contradictorium. Vult dicere Doctor in ista littera, primo, quod relatio notitiae ut.causatae ad objectum causans ipsum absolute, est relatio realis, quia est inter exlrema realia, et rcealiter distincta ; comparando ergo absolute notitiam ad objectum, ut per ipsum causatam, est ,relatio vere realis; comparando etiam ipsam, ut mensurabilis ad objectum, est etiam realis, quia est perfectio vere participata a perfectione objecti, et vere imitatur perfectionem objecti; ex parte tamen objecti, ut est causa effectiva ipsius, dicit relationem realem, ut causantis ad notitiam, ut causatam, et sic.inter illa est relatio realis mutua. Ut vero objeclum comparatur notitiae, ut quantitas virtualis participata a notitia, quam ipsa notitia nata est imitari, ut imperfectum perfectum, tunc tantum est ex parte notitiae relatio realis ad objectum, e contra non est relatio realis. Secundo dicit,quod habitudo objecti, ut cogniti, puta notitiae, ut cognitae ad objectum, scilicet, ut per quod i cognoscitur, ut per quod certificatur quantitas notitiae, est inter extrema non habentia esse reale, sed tantum, ut habentia esse cognitum; patet, quia notitia, ut certificatur apud intellectum de ejus quantitate dependet simpliciter in cognosci ab ipso objecto cognito, quia ut sic, certificat intellectum de quantitate notitiae. Sequitur, et ideo ista habitudo, scilicet mensurati ad mensuram, non est simpliciter realis habitudo,scilicet certifi-.cati ad illud, per quod fit certitudo, nec tamen est ita rationis, sicut est illa, quae est universalis ad singulare, quia prima est lanium habitudo objecti cogniti ad objectum cognitum. Secunda vero est secunda intentio, quae vel est praecise comparatio unius cogniti ad alittdlic0gni-Ltumvivel aliquid derelictum ex tali comparatione, ut alias exposui. Nec similiter est ita cationis, sicut esth illa, quae est contradictorii ad contradictorium, quia prima est semper inter extrema positiva, quiai inter rem mensurabilem et ipsam mensuram, ut cognitam lamen, haec vero habet unum extremum purum nihil.

Sequitur quinta conclusio, in qua Doctor ostendit quod relatio, quae pertinet ad tertium modum relativorum, de qua intendit Aristoteles 5. Metaphys. non est mensurati ad mensuram, quia relatio mensurati actu ad mensuram actu, est tantum ratio rationis, cum sit inter extrema ut cognita, et ultra est relatio mutua, quia mensuratum refertur ad mensuram; sed illa quae est tertii modi, et est realis in altero extremorum, et non est mutua, quia non realis in utroque extremo, sed in altero tantum. Est ergo relatio mensurabilis, hoc est, apti nati mensurari ad mensuram, hoc est, aptam natam mensurare, quod sic potest intelligi ex dictis, quia sicut mensurati actualiter dependere in cognosci, ita mensurabile dicit aptitudinem, vel potentialem dependentiam in cognosci, vel dicit dependentiam in cognoscibilitate, unumquodque autem se habet ad cognoscibilitatem, sicut ad entitatem. Vult dicere, quod ex quo actu mensurari, puta A, scilicet notitia, per B, scilicet per objectum, est actu certificari apud intellectum per B, ita quod A et B habent esse cognitum, et dependent in cognosci, quia A non: mensurat actu, sive non certificat actu intellectum de quantitate A, nisi ut cognitum ab intellectu, nec simiiliter A actu certificatur de sua quantitate npud intellectum, nisi ut actu cognitum; A ergo, ut actu mensuratum habet esse cognitum, A vero, ut praecise mensurabile per B est aptum natum mensurari, seu certificari apud intellectum per ipsum B ; et similiter B dicitur mensura aptiludinapliter,i quia est aptum natum certificare intelleclum de quantitate A; A ergo ut imensurabile, fundat relationem realem ad B, et non e contra, non enim B esset aptum mensurare A, nisi A realiter dependeret a B, sive nisi realiter dependeret a B in participando ipsum B, sive imitando perfectionem B. Sicul ergo A, realiter dependet secundum entitatem a B, saltem dependentia imitationis, sive dependentia participationis ab ipso B, ita dependet secundum cognoscibilitatem ab ipso B, et per consequens A est aptum natum mensurari ab ipso B, hoc est, aptum natum certificari apud intellectum de ejus quantitate per ipsum B, ut supra exposui. Sequitur in littera: Igitur per mensurabile intelligitur illud substratum, ratione cujus hoc est mensurabile, etc. Hic tamen adverte, quod ens participatum, sive per participationem dependens ab alio potest comparari ad illud ut causatum ad causam, loquendo de causa creata, vel ut simpliciter, ut participatum ad illud a quo participat. Primo modo est relatio realis mutua: secundo modo, est tantum relatio realis in substantia unius extremi, Scilicet in ente sic dependente per participationem. Exemplum in genere animalium, pono quod homo causet aliquod animal praeter hominem, tunc animal causatum dependet ab homine dupliciter: Primo, est dependentia causati ad causam effectivam ; secundo est dependentia in participando perfectionem hominis. Primo modo est relatio realis, mutua: secundo modo est relatio tantum in uno extremo, scilicet mensurabilis ad mensuram, et aliquando istae dependentiae separantur; aliquando enim est dependentia causali ad causam sine dependentia mensurabilis ad mensuram, ut patet in causatis univoce ; homo enim genitus ab homine de. pendet dependentia causati, non autem dependentia mensurabilis, quia non est natus non mensurari ab alio homine, cum sit aeque perfectus, et hoc loquendo de mensura rei, quia unus ex natura rei non est mensura perfectionalis alterius; posset tamen esse mensura non ex natura rei, sed quasi per accidens, puta si quantitas virtualis Socratis esset milii ignota, et quantitas Platonis nota, nunc per quantitatem Platonis notam possem certificari de quantitate Socratis ignota, sed hoc non esset mensura ex natura rei, quia mensura ex natura rei est notior mensurato ex natura rei. De hoc vide Doctorem in secundo, dist. 2. q. 3. et 4. Aliquando etiam est praecise dependentia mensurabilis ad mensuram ex natura rei, sine dependentia causati ad causam; patet, quia multa animalia realiter sunt mensurabilia et dependentia, ut mensurabilia ab homine, qui ponitur perfectissimum animalium, et tamen non sunt causata ab ipso homine ; patet etiam, quia multa inferiora secundum perfectionem, sunt mensurabilia a superioribus, quae tamen nullo modo causantur ab illis, ut omnia Inferiora comparata Angelis, sic, quod Angelus est mensura ex natura rei respectu omnium generabilium et corruptibilium, et omnia hujusmodi generabilia et corruptibilia vere dependent: vel dependentia imitationis vel participationis, et tamen nullo modo dependent, dependentia causati, cum non causentur ab Angelo. Aliquando est utraque dependentia, scilicet mensurabilis ad mensuram, et causati ad causam, ut patet de notitia in nobis, quae dependet ab objecto, ut causatum a causa saltem partialiter, et ut mensurabile ad mensuram. Et etiam omnia creata dependent a Deo, ut causata ad causam, et ut mensurabilia ad mensuram, tamen ex parte Dei nulla est relatio realis ad creaturam, ut patet in primo, dist. 30. imo omnes relationes creaturae ad Deum sunt tertii modi, cum non sint mutuae, ut patet a Doctore in primo, dist. 3. q. 5. contra Henricum, vide ibi. . (k) Ulterius ad propositum. Hic specialiter intendit declarare quomodo notitia sit mensurabilis ab objecto, et quomodo includit relationem realem ad illud. Dicit ergo : Ulterius ad propositum, eum aliquid possit multipliciter participare perfectionem ab alio actus cognoscendi, etc. Nota in ista littera aliqua : Primo, quod non quaelibet participatio perfectionis ab alio dicit dependentiam mensurabilis ad mensuram, quia causatum univoce participat effective perfectionem causae univocae, et tamen non est mensurabile ex natura rei ab illa, nec similiter participatio perfectionis ab alio aequivoce dicit dependentiam praecise mensurabilis, quae ponitur relatio tertii modi, sed ultra dicit etiam dependentiam causati; et haec est relatio secundi modi, loquendo de causa creata, bene tamen est verum, quod ultra illam est etiam dependentia mensurabilis ad mensuram ex natura rei, quia causa aequivoca est superior secundum entitatem effectu suo, et sic ex natura rei nata est etiam ipsum mensurare. Potest enim, ut cognita certificare intellectum de quantitate virtuali sui effectus aequivoce producti.

Secundo nota, quod actus cognoscendi potest participare perfectionem objecti multipliciter. Aliquando enim objectum est perfectius actu cognoscendi, ut patet .de substantia, et ut sic, potest esse animae intellectualis, et hoc modo dependere, et per substantiam certificari de sua quantitate virtuali, et ut sic, includit relationem realem ad ipsum objectum, quae praecise est tertii modi. Aliquando etiam participat perfectionem objecti aequivoce, tamen partialiter, quia non ponitur objectum causa totalis actus cognoscendi, ut patet a Doctore in primo, distinct. 3. q.7. et infra, quaest. 15. et ut dicit dependentiam causati ad causam, est relatio secundi modi, quia etiam objectum.refertur realiter ad actum, ut causa ad effectum. Sed de talibus participationibus non loquitur hic Doctor, quia non sunt.communes omni actui intelligendi, non enim omne objectum est causativum sui actus, ut patuit in primo, dist. 3. quaest. 3. nec similiter omne objectum est essentialiter perfectius suo actu intelligendi imo multoties actus est perfectior;patet de albedinis intellectione, quae est essentialiter perfectior albedine, cum sit qualitas spiritualis.

Tertio dicit Doctor quod actus intelligendi proprie dicitur mensurabilis ab objecto, pro quanto ipsum imitatur, sicut ideatum imitatur ideam: est enim cognitio similitudo objecti, et magis quam species intelligibilis, ut patet a Doctore in primo, d. 3. q. 6. Sicut etiam perfectio ideati cognoscitur per ideam, ita perfectio actus intelligendi per objectum pro quanto ergo omnis actus intelligendi est imago, seu similitudo sui objecti, et hoc per imitationem, sicut posterius imitatur suum prius, pro tanto dicitur mensurabilis ab objecto, et includere relationem realem ad ipsum, et non e contra. Si volumus etiam dicere quod actus intelligendi, et mensurabilis ab objecto, pro quanto est simile similitudine imitationis, quod sufficit, quod imitetur vel objectum, ad quod immediate terminatur talis actus, vel quod imitetur aliud objectum quod virtualiter continet objectum proprium, et hoc dico, quia talis imitatio includit imperfectionem in isto actu, et perfectionem in objecto, quod est imitabile, et nulla objecta sunt realiter Imperfectiora suis actibus intelligendi, ut dixi supra; ideo non videtur forte, quod illi actus sic dependeant, et ideo sufficit quod saltem dependeant ab alio virtualiter continente, et tale communiter ponitur perfectius. Potest tamen dici quod etsi actus ex natura rei, sit aliquando perfectior objecto proprio, tamen ut est similitudo objecti secundum imitationem erit imperfectior, et ut sic, erit mensurabilis, sicut etiam ideatum realiter, licet sit perfectius idea, etiam denominatione intrinseca, quia idea hominis ponitur praecise esse cognitum hominis ab aeterno, patet a Doctore in primo, dist. 35. tamen homo, ut imitatur ipsam ideam erit imperfectior, et sic mensurabilis ab idea, suo tamen modo, sis in proposito.