COMMENTARIUS.

(r) Circa tertium articulum in quo moventur dubia. Et arguit Doctor quadrupliciter, probando quod relatio originis sit formaliter infinita. Et primo sic arguit,

generatio divina est incomprehensibilis ab omni intellectu creato, et solum ab intellectu infinito comprehensibilis; ergo est formaliter infinita. Antecedens patet, Isaiae 53. Generationem ejus quis enarrabit, etc. Unde Hieronymus et Augustinus concludunt quod sit incomprehensibilis. Consequentia probalur, quia solum formaliter infinitum est comprehensibile ab intellectu creato.

Respondet primo praemittendo unum, secundo ad formam argumenti. Praemittit enim, quod quando alicujus intellectus est aliquod primum objectum primitate virtutis, per illud quodlibet aliud objectum intelligitur secundum ordinem, quem unumquodque objectum habet ad illud primum. Exemplum, quando alicujus intellectus est aliquod primum objectum, primitate virtutis, immediatius intelligitur virtute ejus illud quod est per se idem illi, quam illud quod est per accidens idem illi. Nunc autem intelleclus divini est omnino idem objectum primum, primitate virtutis et adaequationis, sicut tactum est, essentia, scilicet sub ratione essentiae; nullum ergo personale est illi intellectui hoc modo objectum primum, propinquius tamen est primo objecto quam aliquod creatum, pro quanto est idem objecto primo, et ideo propinquius in entitate, et per consequens in cognoscibilitate. Hoc praemisit Doctor, quia ex quo sola essentia divina est primum objectum primitate virtutis, ac per consequens omnes etiam relationes divinae cognoscuntur virtute ejus, et requiritur quod ipsa relatio nullam virtutem habeat respectu suae cognoscibilitatis. Ad formam argumenti dicit, quod si generatio esset incomprehensibilis propria incomprehensibilitate, quod etiam esset infinita propria infinitate, sed non est sic incomprehensibilis.

Posset tamen ista, scilicet, est incomprehensibilis intellectu creato, habere multiplicem sensuum, scilicet vel quia ratio formalis cognoscendi eam est incomprehensibilis, scilicet essentia, ut essentia, et sic posset dici incomprehensibilis principiative, scilicet quia principium cognoscendi eam est incomprehensibile. Et addit, quod ipsa generatio nota est primo intelligi per essentiam, tanquam per objectum primum, tam ab intellectu divino quam beato. Vel etiam posset dici incomprehensibilis, quantum ad illud quod includit, quia generatio includit communicationem essentiae, quae fit per ipsam, vel per naturam personae ad personam.

(f) Contra istas rationes arguitur. Hic Doctor non improbat istas rationes in se, sed quia non sunt ad propositum, quia generatio, ut generatio, formaliter sumpta est incomprehensibilis. Respondet Doctor quod comprehensibile intellectui finito, necessario est finitum, et incomprehensibile non est finitum; et sic concedit quod generatio non sit finita, et tamen ultra non sequitur, non est finita, ergo est infinita, ut patet, in 1. d. 8. q. 2. Respondendo ad principalia argumenta. Et addit unum, quod ad hoc, ut sit ista vera, quod est incomprehensibile ab intellectu creato, est infinitum, requiritur quod incomprehensibile non solum intelligatur negative, quia, scilicet non potest comprehendi, sed quod etiam intelligatur contrarie, scilicet quod imcomprehensibile habeat quantitatem virtualem, excedentem omne comprehensibile, sic non est in proposito, etc.

Secundo principaliter arguit quod omnis actio adaequata principio et termino formaliter infinitis, est infinita, aliter non esset adaequata; sed generatio adaequatur memoriae, ut principio formaliter productivo, et formaliter inlinito, quo etiam memoria est terminus formalis generationis, ut probat in 1. d. 2. q. 5. Et quod sit adaequata patet in q. 2. ubi probatur, quod non potest esse nisi unica, imo sic illa sola est, quod si illa praecise non esset, nulla alia posset esse.

Respondet quod major est vera de adaequatione secundum quantitatem virtutis, non autem de adaequatione secundum proportionem; et hoc modo generatio adaequatur secundum proportionem, quia sibi summe proportionatur, et in tantum sibi proportionatur, saltem extensive, quod nulla alia potest esse, nullo tamen modo proportionatur intensive, cum nullam perfectionem formalem dicat.

Tertio, arguit principaliter, quod est ratio subsistendi, est ratio perfectissime essendi, et per consequens formaliter infinitum ; sed relatio originis est ratio perfectissime subsistendi; ergo.

Respondet quod subsistere in divinis potest accipi, vel pro per se esse communicabiliter tantum, vel pro per se esse incommunicabiliter. Primo modo est formaliter infinitum, sed non secundo modo, et relatio originis est ratio subsistendi tantum secundo modo.

Quarto et ultimo arguit: Sicut intellectus divinus non est formaliter infinitus, nisi quia est idem essentiae divinae, quae primo est infinita ; sed paternitas est eadem illi, ergo erit similiter formaliter infinita.

Respondet, negando quod talis identitas sit praecisa causa infinitatis, sed bene est ratio sufficiens omni ei cui formaliter non repugnat infinitas ; formaliter autem repugnat relationi, et non intellectui. Et si quaeratur quare infinitas est composslbilisuni, et non alteri? Dicit quod similiter potest quaeri, quare paternitati repugnat communicabilitas, et intellectui non; non est alia ratio, nisi quia forma liter hoc est hoc, et illud est illud. Et dicit sit Doctor, primum omnino in divinis ut tactum est in prima q. est essentia, ut essentia, quae secundum Damascenum est pelagus, propter comprehensionem omnium perfectionum divinarum. Ipsa enim est infinita non tantum intensive in se, sed etiam virtualiter primo, et per se continens omnia intrinseca ; quodcumque autem aliud continet per identitatem alia, sed non primo omnia, quia nec a se, sed virtute essentiae, a qua etiam habet suam infinitatem. Videtur ergo quod essentia habeat infinitatem, et formaliter propriam et primam, quia a se, quia respectu omnium dicitur pelagus, quia omnem perfectissime continet entitatem intrinsecam, ut possibile est eam contineri in uno formaliter. Ab hac autem prima sicut licet loqui, emanant omnia ordinate, primo quidem intrinseca essentialia, quae non dicunt respectum ad extra, secundo notionalia, tertio et ultimo creata sive extrinseca ; et quodlibet emanans recipit illud perfectionis ab ea, cujus est capax, si sibi non repugnat, et illius recepti causa quasi effectiva, et primaria est infinitas essentiae, causa autem, sive ratio formalis illius recepti est entitas propria, etc.

Ad argumentum principale, Doctor arguit in principio quaestionis, ibi Ad oppositum, et ratio stat in hoc, ens dividitur per finitum et infinitum, relatio originis non est finita, quia finitum, non potest esse realiter idem infinito, relatio originis est idem realiter infinito ; ergo.

Respondet, assignando rationem, quare relatio in divinis non dicatur nec finita, nec infinita. Infinitas enim dicit totalitatem, ut patuit in 1. art. et per oppositum suo modo finitas dicit partialitatem ; omne enim finitum, ut tale, minus est infinito, ut tali; cui ergo repugnat esse pars, vel realiter excedi ab aliquo, ei repugnat esse finitum. Nunc autem paternitati huic repugnat esse pars divinitatis illo modo, vel excedi a divinitate, quia propter infinitatem paternitas, cum sit compossibilia sibi in eodem supposito, est simpliciter idem sibi, et per consequens realiter excedi non potest, nec est pars, nec habet rationem partis. Non est ergo finita nec infinita, sicut primo probatum est, quia sicut finitum habet rationem partis suo modo, ita infinitum habet rationem totius hoc modo, scilicet ex plenitudine quantitatis virtualitatis suae, mensuransomne aliud ut majus per accessum ad ipsum, et minus per recessum; sed nec paternitas habet rationem totalitatis, quia mensuratio secundum gradum quemdam perfectionis stat ad aliquod primum in ordine mensurandi, quod est essentia absoluta. Dicit ergo quod paternitas, nec est formaliter infinita, nec formaliter finita. Et cum arguitur ex divisione entis in ens finitum et infinitum, dicit Doctor quod haec divisio est divisio entis quanti, quia sicut secundum Philosophum primo Phys. t. c. 15. finitum et infinitum quantitati congruunt, quod est V6rum de finito et infinito proprie, et de quantitate proprie accepta, ita etiam extensive loquendo finitum et infinitum, ut sunt passiones entis, conveniunt praecise enti quanto, in se habenti quantitatem aliquam perfectionalem; talis autem quantitas non convenit entitati, nisi quae potest esse partialis, vel totalis inter essentias ; quantitatem enim comparatam ad aliam, statim oportet excedere, vel excedi, et esse partiale vel totale, sicut hic loquimur de parlialiet totali; paternitas autem, ut paternitas, non potest esse inter entitates, nec partialis, nec totalis.

In isto articulo, ad majorem declarationem litterae, dubitatur contra aliqua dicta. Primo ergo dubitatur, in hoc quod dicit,

scilicet quod relatio originis non habeat propriam incomprehensibilitatem; et instatur ostendendo quod habeat propriam incomprehensibilitatem, instatur sic primo : Quod habeat propriam entitatem, habet propriam comprehensibilitatem, vel incomprehensibilitatem ; sed paternitas habet propriam entitatem ; ergo. Major est nota, quia comprebensibilitas vel incomprehensibilitas sequitur entitatem, ideo vel tale ens est incomprehensibile vel comprehensibile, quia est tale ens quidditativa. Minor patet, quia paternitas formaliter positive distinguitur ab essentia: ergo dicit distinctam entitatem formaliter.

Secundo instatur, quod habet propriam intelligibilitatem, habet propriam comprehensibilitatem vel incomprehensibilitatem: sed paternitas habet propriam intelligibilitatem; ergo, etc. Major patet, quia comprehensibilitas vel incomprehensibilitas sequitur intelligibilitatem. Minor patet, quia intelligibilitas sequitur entitatem, ut conceditur.

Tertio instatur, quia A dicitur comprehensibile ab intellectu B, qui potest elicere actum, quo potest intelligere A, quantum est intelligibile, ut puta si A sit intelligibile intellectione ut octo, ille actus intelligendi ut octo, diceretur actus comprehensivus ipsius A, et si non potest elicere actum ut octo, tunc talis intellectus nullo modo comprehenderet A. Sed paternitas, ut distincta ab essentia est, sic vel sic intelligibilis, puta intellectione, ut sex vel ut octo; ergo si ab intellectu creato non potest comprehendi, sequitur quod erit incomprehensibilis, ut distincta formaliter ab essentia ; ergo ut sic, habet propriam incomprehensibilitatem.

Quarto instatur sic: Paternitas, ut formaliter distincta ab essentia divina, comprehenditur ab intellectu divino, habet propriam et distinctam comprehensibilitatem, quia propriam entitatem: ergo respectu intellectus, qui non potest comprehendere habet propriam incomprehensibilitatem, quia comprehensibile et incomprehensibile sunt opposita circa idem. Secundo principaliter dubitatur de hoc quod dicit, scilicet quod relatio originis non potest comprehendi ab intellectu creato; instatur, probando quod possit comprehendi, et primo sic: Si non potest comprehendi, aut est ratione perfectionis, aut ratione imperfectionis, non videtur aliud membrum dandum. Dicimus enim quod essentia divina non potest comprehendi ab intellectu creato, quia est formaliter infinita. Non ratione perfectionis, patet, quia nullam formaliter dicit perfectionem, ut patet. Non ratione imperfectionis, quia nullam necessario dicit imperfectionem. Secundo instatur, ille intellectus comprehendit A, qui elicit actum adaequatum ipsi A, sed intellectus creatus potest elicere actum adaequatum relationis; patet, quia non est intelligibilis actu formaliter infinito, ita quod necessario requirat talem actum, cum nec ipsa sit formaliter infinita ; sed intellectui creato non repugnat elicere actum non formaliter infinitum, ergo, etc. Tertio instatur, quia Deus potest causare in intellectu creato actum, quo comprehendat paternitatem divinam ; ergo absolute non repugnat intellectui creato comprehendere illam. Antecedens patet, quia ille actus comprehensivus non erit necessario infinitus, quia nec objectum, ad quod terminatur, est formaliter infinitum. Quarto instatur, quia intellectus beatus distinctissime intuetur illam, et secundum omnem conditionem ejus: ergo intellectus creatus beatus comprehendit illam. Consequentia est nota, antecedens similiter patet quia perfecte intuetur totam Trinitatem ; ergo dislinctissime.

Tertio principaliter dubitatur in hoc, scilicet quod incomprehensibile contrarie includit formaliter quantitatem virtualem, excedentem omne comprehensibile. Contra instatur sic, primo, quia tunc in divinis erunt plura incomprehensibilia contrarie, quia plura formaliter infinita, et tunc sequitur quod ab intellectu, infinito non poterunt simul comprehendi, et arguo sic: Intellectui divino non possunt esse plures actus comprehensivi, nec realiter, nec formaliter distincti, ut etiam patet a Doctore in pluribus locis. Sed singulum infinitum est comprehensibile propria comprehensibilitale, cum includat propriam quantitatem virtualem excedentem omne comprehensibile finitum: ergo intellectus infinitus respectu alterius et alterius infiniti habebit et alium actum comprehensivum, saltem alium formaliter.

Quarto principaliter dubitatur de hoc, scilicet quod essentia divina, ut essentia, est primum objectum, tam intellectus divini, quam intellectus creati beati.

Quinto dubitatur de hoc, scilicet essentia divina non posset communicari pluribus suppositis, nisi esset infinita.

Sexto dubitatur in hoc, scilicet communicabile in divinis intelligitur non quasi subsistens, sed quasi inhaerens subsistenti, et quasi modum inhaerentiae habens.

Septimo dubitatur in hoc, scilicet quod sola identitas cum essentia divina non est ratio sola habendi infinitatem formaliter omni ei cui repugnat formaliter infinitas. Octavo dubitatur in hoc, scilicet paternitati repugnat esse pars, vel quasi pars, (accipiendo partem pro minus ente), quia realiter repugnat sibi excedi, vel posse ab aliquo excedi.

Nono dubitatur de hoc, scilicet quod finitum et infinitum praecise dividunt ens quantum, habens quantitatem perfectionalem aliquam.

Decimo dubitatur in hoc, quod entitas quanta necessario est, vel entitas partialis, vel entitas totalis inter essentias, et sic paternitas divina non est entitas, nec partialis, nec totalis inter essentias.

Instatur contra quartum dictum, quia si essentia, ut essentia est objectum primum intellectus beati, sequitur primo quod movebit intellectum creatum necessario, et per modum naturae; patet, quia essentia, ut essentia, non potest movere, nisi per modum naturae, ut patet a Doctore in primo, dist. 7. et 13. et in quodlib. quaest. 14. artic. 2. Sed est impossibile ipsam movere posse per modum naturae aliquem intellectum creatum, ut patet a Doctore in primo, et in quodlib.

Secundo sequitur quod quilibet beatus aeque perfecte, et aeque intense videbit essentiam ; patet, quia ut sic movebit intellectum necessario, et per modum naturae, et per consequens perfectiori modo quo poterit, quia causa agens necessario et per modum naturae, nisi sit impedita, semper producit effectum perfectissimum, quem potest, ut patet a Doctore in primo, dist. 3. quaest. 4. et quaest, ult. dist. 8. Sequerentur etiam plura alia inconvenientia, quae pro nunc transeo.

Instatur contra quintum dictum principale respondendo, quod essentia divina sit communicabilis, etiam circumscripta infinitate intensiva, et arguo sic, primo, omnis quidditas est pluribus communicabilis, ut patet a Doctore in primo, dist. 2. parte 2. quaest. 1. et dist. 26. Sed quia posset esse difficultas de relationibus originis, an dicant quidditatem, ut supra patuit in fin. quaest, et specialiter in primo, dist. 25. et vide quae ibi notavi, et dist. 26. ideo ad evitandam hanc difficultatem, facio hanc majorem, scilicet: Omnis natura, cui formaliter non repugnat perfectio simpliciter est vere communicabilis ; sed natura divina, circumscripta infinitate, est natura, cui formaliter non repugnat perfectio simpliciter; ergo. Major est Doctoris in primo, dist. 2. et 6. et alibi.

Secundo instatur sic, natura perfectissima est communicabilis ; sed natura divina, sub ratione qua haec natura, etiam circumscripta infinitate, est perfectissima. Major est Doctoris in primo, dist. 2. parte, 2. quaest. 1. Minor patet a Doctore in prolog. quaest. 3. ubi vult, quod ratio perfectissima est Deitas, ut Deitas, et hoc idem in 3. dist. 26. et 27.

Tertio instatur, quia sicut passio est communicabilis, quia natura, cujus est communicabilis, sic gradus intrinsecus non videtur communicabilis, nisi natura cujus est, sit communicabilis ; et patet similitudo, quia utrumque sequitur naturam. Si ergo infinitas sit communicabilis, a fortiori natura cujus est, erit communicabilis, et primo communicabilis.

Instatur contra sextum dictum principale, et ostendo quod nullo modo communicabile in divinis aliquo modo se habeat per modum inhaerentiae; primo, quia omnis imperfectio vel quasi imperfectio neganda est simpliciciter a divinis, ut patet a Doctore in primo, dist. 5. quaest. 2. ubi negat omnem materiam, cum sonet quasi imperfectionem.

Secundo, quia Doctor in primo, dist. 5. q. 2. et dist. 26. dicit quod proprietas divina nullo modo est actus essentiae, sed magis essentia est, id quo proprietas est; ergo sequitur quod essentia nullo modo sit quasi inhaerens.

Tertio instatur, quia proprietas est magis inhaerens naturae, et nullo modo e contra dicitur natura inhaerere, vel quasi inhaerere ; hoc patet, quia etiam in nobis haecceitas dicitur naturae inhaerere, vel quasi inhaerere, et si distingueretur realiter vere inhaereret, sic videtur de proprietate divina.

Quarto instatur, quia inhaerens vel quasi inhaerens, habet rationem posterioris respectu illius cui inhaeret, vel quasi inhaeret.

Contra septimum dictum instatur probando, quod identitas non sit ratio, quare bonitas divina sit formaliter infinita. Et primo sic instatur, quia identitas inter aliqua necessario praesupponit extrema inter quae sit identitas ; ergo aliquando praeintelliguntur Deitas et bonitas ; ergo in illo priori erit infinita, cum sit gradus intrinsecus, et identitas sequitur gradum intrinsecum. Secundo instatur, quia Doctor vult quod essentia, ut infinita, identificet sibi omnia, quae quasi ab ipsa pullulant, ut patet in praesenti quaest, ergo prius pullulant attributa, ut infinita, quam sibi identificet illa ; ergo identitas non est ratio quare bonitas sit formaliter infinita.

Contra octavum dictum, et probo quod paternitas formaliter accepta sit quasi pars; patet, quia ipsa cum non sit formaliter infinita erit minus ens ; patet, quia omnis entitas alteri comparata, aut erit aequalis, aut minor, aut major ; sed paternitas non est aequalis, nec major, ergo minor ; ergo per rationem Doctoris habebit rationem partis, vel quasi partis. Secundo instatur, cui non repugnat excedi, vel quasi ab alio excedi, ei non repugnat esse pars, vel quasi pars; hoc patet per rationem Doctoris. Sed paternitati non repugnat formaliter excedi a Deitate, patet, quia formaliter infinitum necessario excedit in entitate omne non formaliter infinitum. .

Contra nonum dictum alias exposui in secundo, et exposui quomodo ista divisio debeat intelligi, et an relatio realis in creaturis, sit quanta secundum quantitatem perfectionalem. Vide ibi.

Contra decimum pro nunc non insto,

sed relinquo ingenio altiori et acutiori discutiendum subtiliter, etc.

Respondeo ad omnes objectiones, et primo ad illas, quae sunt contra primum dictum. Et praemitto unum, scilicet quod incomprehensibile ab intellectu creato potest intelligi tripliciter. Primo positive et contrarie, et sic ens formaliter infinitum dicitur incomprehensibile. Secundo negative tantum, videlicet quod sit talis entitas, quae etsi in perfectione nullum comprehensibile excedat, tamen est talis entitas, quod repugnat intellectui finito posse eum comprehendere. Tertio, quia est talis entitas, quae nec in se formaliter potest movere intellectum, nec aliquod creatum potest continere notitiam illius. Primo modo nulla relatio originis est incomprehensibilis, sed bene secundo, et tertio modo, et si negetur secundus modus, tertius tamen negari non potest. Hoc praemisso, dico ad primam quod paternitas, ex quo habet propriam entitatem, quod etiam habet propriam incomprehensibilitatem, saltem secundo modo, sed primo et tertio modo nullo modo habet propriam incomprehensibilitatem, ut patet.

Ad secundum dico, quod habere propriam intelligibilitatem potest pariformiter intelligi tripliciter, sicut etiam incomprehensibile. Primo, quod dicatur propria, quia excedit omne intelligibile. Secundo propria, quia talis intelligibilitas soli illi formaliter convenit. Tertio, quia potest sola movere ad sui intellectionem. Nec primo, nec tertio modo relatio originis habet propriam intelligibilitatem, sed bene secundo modo, quia et propriam terminationem, quia forte nulla alia entitas potest terminare notitiam, puta paternitatis, sed sola paternitas terminat. Et sic per oppositum concedo quod nec primo, nec tertio modo habet propriam incomprehensibilitatem, licet forte secundo modo,

Ad tertium patet per ea quae dicta sunt ad primum et secundum.

Ad quartum concedo quod paternitas respectu intellectus divini habet propriam comprehensibilitatem oppositam incomprehensibilitati secundo modo; sed non habet oppositam primo et secundo modo, ut patet.

Ad instantias contra secundum dictum. Ad primam dico quod non posse comprehendi primo vel tertio modo, est ratione perfectionis infinitae, ut patet. Sed non posse comprehendi secundo modo non est ratione perfectionis, vel imperfectionis, sed praecise ratione talis entitatis, quae nec perfectionem formaliter, nec imperfectionem includit, nec est formaliter infinita, nec formaliter finita.

Ad secundum dico, quod accipiendo incomprehensibile primo et tertio modo, nullus intellectus creatus potest comprehendere relationem originis, sed secundo modo. Dico etiam quod nullus intellectus potest elicere actum adaequatum relationi originis, quia actus adaequatus null m necessario includit imperfectionem, nec limitationem; imo omnis actus, ut ab intellectu creato elicitus necessario includit imperfectionem, quia limitationem.

Ad tertium dico primo, quod etsi Deus possit forte causare, tamen conclusio debet intelligi, quod a nullo intellectu creato potest virtute propria comprehendi, sed bene virtute divina. Dico secundo, et forte magis ad intentionem conclusionis, quod non potest causari in intellectu creato actus comprehensivus relationis originis, quia talis non includeret necessario imperfectionem, cum talis relatio nata sit intelligi actu non includente aliquam imperfectionem ; modo omnis actus, etiam immediate a Deo creatus in intellectu creato, necessario est finitus et limitatus, sicut etiam non potest causari actus comprehensivus deitatis, quia filie esset formaliter infinitus, ut alias exposui.

Ad quartum patet ex supradictis.

Ad instantiam contra tertium dictum, concedo quod sunt plura incomprehensibilia formaliter distincta, et hoc non est inconveniens apud Doctorem. Et cum arguitur, quod tunc essent plures actus comprehensivi, saltem formaliter distincti, dico, quod hoc non sequitur, nisi de objectis formaliter infinitis, quorum unum nullo modo originatur, nec quasi originatur ab alio. In proposito autem omnia formaliter in divinis suo modo pullulant ab essentia, et in essentia divina, et ideo continet non solum notitiam sui, sed etiam omnium attributorum, ut alias exposui super primo.

Ad instantias contra quartum dictum, dico breviter quod quando Doctor ponit quod essentia ut essentia est objectum intellectus beati creati, et per consequens quod sit ratio movendi ipsum, debet intelligi, vel quod essentia, vel aliquid quod realiter sit ipsa essentia, ut patet ab ipso in quodlib. quaest. 14. arlic. 3. et sic sola voluntas divina immediate movet intellectum creatum ad notitiam inluitivam essentiae divinae, ut patet a Doctore ubi supra. Ex hoc patet responsio ad aliud, quia voluntas divina libere causat visionem, et secundum merita, ut patet a Doctore in 4. dist. 49.

Ad instantias contra quintum dictum, dico breviter primo, quod natura singularis non est realiter communicabilis pluribus suppositis in unitate naturae, nisi sit talis natura cui formaliter nata sit in esse infinitas, ut gradus intrinsecus. Et sic concedo quod Deitas, ut Deitas est communicabilis in unitate naturae pluribus suppositis, quia ipsi Deitati convenit formaliter infinitas, ut gradus intrinsecus. Dico secundo, quod infinitas est conditio necessaria ad hoc, ut natura actu possit communicari in unitate essentiae pluribus suppositis, sicut etiam ipsa essentia, ut essentia, est ratio formalis communicandi se Filio, et tamen actu non communicatur, nisi sit in supposito divino, et sic suppositum requiritur ut conditio necessaria, ut patet a Doctore tra primo d. 7. quaest, unica, et in quodlib.

Ad instantias contra sextum dubium, dico breviter quod communicabile divinum potest dici uasi inhaerens, ex hoc solo quod perficit suppositum, et per se pertinet ad suppositum, non quod nullo modo dicatur inhaerere, nec quasi inhaerere, eo modo quo accidens inhaeret et dependet. Potest etiam dici, quod quia simpliciter incommunicabile, nec ut quo, nec ut quod est communicabile alteri, et ut sic, nullo modo dicitur dependere, vel quasi, nec inhaerere, nec quasi; quia vero natura divina est communicabilis, et ut quo, et ut quod, quod est perfectionis, ideo improprie loquendo, dicitur quasi inhaerere, ut inhaerere dicit communicari supposito. Ex his patet responsio ad omnes instantias, quia procedunt de inhaerentia, vel quasi inhaerentia quae includunt dependentiam, vel quasi dependentiam, sed non prout dicit communicabilitatem naturae supposito.

Ad instantiam contra septimum dictum, dico quod conclusio Doctoris debet sane intelligi, nam et vult quod identitas praecise sit ratio communicandi infinitatem formaliter, cum aliquo modo sequatur extrema. Sed potest sic intelligi, quia essentia divina quasi illa originat, ut eadem realiter sibi, id est, quod quasi originat, puta bonitatem formaliter infinitam, ut perfecte identificabilem reali identitate sibi, quia enim repugnat realiter distincto a Deitate esse formaliter infinitum, ut patet a Doctore tra primo dist. 2. q. 1. parte 1. et quaest. 4. ideo si essentia originat, vel quasi originat attributa ut formaliter infinita, necessario originat, ut perfecte eadem sibi; et hoc modo Doctor intelligit, quod identitas est sufficiens ratio, quare attributa originentur, ut formaliter infinita. Ex his patet responsio ad instantias.

Ad instantias contra octavum dictum, dico primo, quod Doctor limitat se, quod ipsa paternitas non est realiter pars, nec realiter potest excedi, cum sit simpliciter eadem realiter cum essentia divina. Dico secundo, quod etiam loquendo de paternitate formaliter, et ut formaliter distincta ab essentia, adhuc non est pars, nec quasi pars, nec quasi excedi potest, quia ipsa est talis entitas, quae nullo modo potest originari, vel quasi originari ab essentia divina ut formaliter infinita, nisi ut perfecte eadem realiter sibi, et per consequens repugnat sibi esse minus ens. Dico tertio, quod proprie ens minus est quantum, dicens perfectionem vel imperfectionem; modo paternitas nullo modo est ens quantum.

Ad instantias contra dubia patet loco praeallegato.