COMMENTARIUS.

(a) De secundo articulo. Dicit quod intellectus beatus potest habere verbum de creatura cognita in genere proprio, etc. Et hoc magis patuit in secundo, dist. 3. q. 11. et in 4. dist. 45. et 49. Nam beatus stante actu perfecto beatifico potest perfecte cognoscere res in genere proprio, sic quod talis cognitio potest immediate causari ab intellectu beati, et ab ipsa creatura, et terminari immediate ad ipsam creaturam in se, et hoc non solum abstractive per species innatas, loquendo de intellectu Angelico, et hoc respectu quidditatum, et per species de novo acquisitas respectu singularium, ut patet a Doctore in secundo, dist. 3. q. 11. Et similiter anima beata potest per species, quas prius acquisivit, dum esset in corpore, et per species de novo acquisitas in patria, sed etiam potest intuitive de novo cognoscere creaturam in se. ut patet in secundo, dist. 3. q. 11. et dist. 9. et in

4. dist. 45. et 49. Modo cognita perfecte creatura in se, est verbum ejus perfectum, ut patet a Doctore in primo, dist. 27. q. 1. vel saltem non est sine verbo, quia si teneatur quod verbum proprie est cum actu reflexo super actum rectum, et super objec tum cognitum actu recto, ut cum video me videre creaturam, tunc talis cognitio, quae dicitur verbum, non erit sine actu recto. Tamen Doctor in primo dist. 27 vult. quod cognitio perfecta objecti sit verbum.

(b) Sed ibi sola essentia divitia immediate attingitur, quia ipsa sola primo movet, et per consequens ad seipsam attingendum.

Haec littera est ponderanda, non enim essentia ut essentia movet intellectum creatum, ut patuit supra, q. 14. art. ult. sed tunc diceretur proprie verbum proprium essentiae divinae, si illa immediate moveret ad sui visionem, qua immediate attingeretur.

(c) Praeterea, verbum proprium alicujus gignitur de scientia, sive propria specie ipsius, quia accipiendo verbum pro perfecta notitia objecti abstractiva illa gignitur ab intellectu, et specie intelligibili, quae species dicitur scientia habitualis, sicut supra dictum est ; si vero accipitur verbum pro visione, sive pro notitia intuitiva objecti, tunc dicitur gigni ab intellectu et objecto in se praesente, quod objectum in se praesens potest etiam dici scientia habitualis, ut alias exposui. Vult ergo dicere quod verbum proprium objecti gignitur de scientia propria illius objecti, accipiendo scientiam pro scientia habituali altero praedictorum modorum.

(d) Nunc autem in memoria inlellecr

tus Beati non est scientia propria, vel species lapidis: patet, quia intellectus beatus, ut hujusmodi, nec habet lapidem in verbo in se praesentem, quia tunc non esset ei praesens, ut in verbo, nec habet speciem intelligibilem causantem notitiam absolute lapidis, ut in verbo, quia licet possit habere speciem intelligibilem lapidis causantem notitiam ejus in genere proprio, non tamen causantem, ut in verbo, quia ut in verbo non est lapis natus sic cognosci, per illam enim solum cognoscitur in genere proprio.

(e) Item eodem actu videtur essentia divina, etc.

Et nota, quod aliquid dicitur immediate cognosci multipliciter sicut

multipliciter dicitur aliquid immediate cognosci ; dicitur aliquid mediate cognosci, vel per medium non ut cognitum, et sic objectum cognoscitur per speciem intelligibilem tanquam per medium non cognitum, ut patet. Sic similiter cognoscitur essentia divina per voluntatem suam, tanquam per medium non cognitum, sed per rationem formalem causandi notitiam claram essentiae divinae ; vel cognoscitur per medium ut cognitum, id est, per objectum, ut necessario prius cognitum, sicut conclusio cognoscitur per principium, ut per medium cognitum, ut supra prolixe exposui q. 14. Sic per oppositum dicitur aliquid immediate cognosci, vel quando non cognoscitur per medium non cognitum, sicut Franciscus quando intuitive videtur in se tunc immediate cognoscitur, quia non cognoscitur per aliud, quod sit ratio cognoscendi, sed per rationem propriam et immediatam, ita quod talis notitia immediate causatur a Francisco, et ab intellectu, ita quod ibi non requiritur aliquod medium, nec ut cognitum, nec ut non cognitum. Et sic similiter essentia divina immediate cognosci ab intellectu divino, quia ipsa immediate movet intellectum suum ad sui notitiam. Dicit ergo Doctor quod essentia divina, non videtur immediate ab intellectu beato, quia tunc ipsa immediate moveret intellectum illum, sed tantum videtur immediate, accipiendo mediate, pro medio non cognito, quia scilicet videtur mediante voluntate sua causante hujusmodi visionem, ut patuit supra q. 14. Nec etiam videtur ab intellectu beato mediate, accipiendo mediate pro medio, ut cognito, quia tunc tale medium contineret illam virtualiter, ut patuit, q. 14. Modo verbum proprium alicujus objecti requirit quod habeat esse per motionem illius objecti, ut patet supra. q.14. Si ergo beatus non habet verbum proprium de essentia divina, multo minus habebit de lapide viso in essentia,quia sicut essentia, ut essentia, non movet immediate intellectum beatum creatum, multo minus lapis ibi visus movebit. (f) Doctor nunc instat contra has rationes, quibus probavit quod Beatus non habet verbum de creatura, ut visa in essentia divina. Et primo contra primam sic : Et si per principium cognoscatur conclusio, tamen ipsa potest immediate cognosci, etc. pari ratione, licet essentia divina moveat prius ad videndum seipsum, tamen quia est motivum illimitalum movet, secundo ad videndum creaturam in termino ;igitur illius motionis intellectus potest videre creaturam, ut objectum immediatum, patet, quia prius habita visione essentiae divinae potest intellectus immediate attingere objectum secundarium, et sic firmari in cognitione illius.

(g) Ad primum. Respondet ad istas instantias. Ad primam, dicit quod illud quod cognoscitur per aliud, bene potest immediate cognosci.

Nota, quod cognosci aliquid immediate est cognosci illud in se, id est, quod cognitio terminatur ad illud, ut in se praesens, posito ergo quod talis cognitio sit per aliud, scilicet quod sit causata ab alio, tamen terminative non est per aliud. Sed cognitio intellectus divini, qua cognoscit creaturam, licet sit per aliud, id est, per causata, vel quasi causata ab essentia divina, tamen talis cognitio non terminatur immediate in creaturam, scilicet ut in se praesentem, quia tunc non cognovisset eam ab aeterno cum non fuerit in se praesens ab aeterno, sed praecise cognoscit eam, ut praesentem in essentia divina, id est, quod nullo modo est praesens intellectui divino in ratione objecti terminativi, nisi praecise ratione essentiae divinae per quam omnia objecta secundaria sunt praesentia intellectui divino.

Nota etiam, quod intellectus divinus dicitur vilescere dupliciter: Primo, cognoscendo creaturam movetur ab ea recipiendo cognitionem illius ab ipsa, ut a causa partiali, quia tunc intellectus se haberet passive respectu illius. Secundo vilescit quando ejus cognitio terminatur ad creaturam, ut in se, quia tunc non habet creaturam praesentem in ratione objecti terminativi, nisi praecise ratione creaturae ; et sic praesentia talis objecti esse praecise a creatura, quod est inconveniens.

Adverte etiam quod essentia divina dicitur objectum adaequatum intellectus divini, et hoc tam in ratione motivi quam terminativi, dicuntur tamen, quia in ratione motivi sola essentia sic movet intellectum divinum ad sui et aliorum cognitionem, quod est impossibile aliquid aliud movere, etiam, si illud aliud esset praesens intellectui divino ratione ipsius essentiae, ut exposui supra dist. i. q. 1. secundi, imo nec aliqua perfectio divina, ut attributum movent intellectum divinum ad sui notitiam, sed sola essentia movet, ut supra exposui. Sed quando ponitur objectum adaequatum in ratione terminativi, sic debet intelligi, quod nihil aliud potest esse praesens intellectui divino in ratione objecti terminativi in se, et ex sua ratione, sed praecise ratione essentiae divinae. Sed tamen habita ta_ li praesentia essentiae divinae, tunc ut sic praesens, terminat notitiam sui, ita quomodo lapis praecise relucens in essentia divina in ratione objecti terminativi terminat notitiam intellectus divini, qua cognoscit lapidem, et hoc modo quodlibet objectum secundarium ut relucens in essentia divina, habet propriam terminationem. Non enim intellectio divina dicitur terminari ad lapidem ex hoc solo, quod terminatur ad essentiam, imo alio respectu rationis terminatur ad lapidem ut relucentem in essentia divina, ut patet in primo, dist. 39. Et sic patet quomodo dicitur essentia divina objectum adaequatum intellectus divini, et hoc tam in ratione motivi quam terminativi, quod bene nota.

Nota etiam, quod aliquid cognosci per aliud potest in proposito dupliciter intelligi : Uno modo, tanquam per causam motivam, sicut passio cognocitur per subjectum, quia causat cognitionem illius. Alio modo, non tanquam per causam, sed per dispositionem propinqui, sicut conclusio cognoscitur per principia, ut patet in primo Metaph. quaest. 4. Hoc modo cognoscitur conclusio per principia, sive etiam per discursum syllogisticum. Vide quae ibi exposui. Nullo istorum modorum creatura potest immediate cognosci ab intellectu divino, etiam posito quod cognoscatur per aliud isto duplici modo. Primus enim modus conceditur, ut patet in prolog. q. penult. Secundus modus omnino negatur, quia intellectus divinus nihil cognoscit per discursum, ut patet. Sed in creaturis, quod cognoscitur per aliud utroque modo, potest etiam immediate cognosci, nisi forte esset ali_ quod dubium de relationibus, de quibus alias.

(h) Consimiliter dicitur de visione, quam beatus habet in Verbo de creatura. Vult dicere quod visio lapidis in essentia divina nullo modo terminatur ad lapidem immediate, quia tunc ta_ lis visio diceretur esse in genere proprio, quia visio, quae causatur a lapide in intellectu Beati, et similiter visio, quae terminatur ad lapidem immediate, id est, ad lapidem ut in se praesentem, vel ut in specie intelligibili, dicitur visio in genere proprio. Visio ergo quae terminatur ad lapidem ut praecise relucentem in Verbo, sive in essentia divina in ratione objecti terminativi, non dicitur terminari ad lapidem immediate, ut supra exposui.

(i) Ad secundum dat duplicem responsionem. Prima, quod essentia divina non est in memoria creata Beati aliquo ordine prius, quam in intelligentia. Vult, dicere Doctor quod loquendo de memoria creata, talis memoria non est in intellectu beati ut beati, etc. Unde nota, quod bene intellectus aliquis potest habere memoriam creatam respectu essentiae ; patet de specie intelligibili in intellectu Angelorum creata immediate a Deo, quia ipsa repraesentat essentiam in ratione objecti intelligibilis ; nam ipsa partialiter causat notitiam distinctam non tantum essentiae divinae, sed etiam per ipsam potest haberi notitia omnium virtualiter contentorum in essentia divina, loquendo de notitia abstractiva tam essentiae quam contentorum in ea, ut prolixe patet in secundo, dist. 3. quaest. 9. Habens ergo talem memoriam scilicet speciem intelligibilem, potest gignere notitiam tam essentiae quam coutentorum ; sed talis memoria non ponitur in intellectu beati. Beatus enim non habet speciem intelligibilem essentiae divinae, licet non repugnet, repugnant tamen visio essentiae, et notitia abstractiva ejusdem. Si vero ponatur memoria creata in intellectu beato, per quam posset haberi notitia intuitiva essentiae divinae, sicut forte aliqui ponunt lumen gloriae praecedere ipsam visionem, tunc si illud tale posset partialiter causare visionem essentiae, posset etiam causare partialiter visionem omnium contentorum in ipsa essentia, ut alias exposui. Sed dicit Doctor quod talis memoria prior visione non est in intellectu Beati, et sic hoc negat habitum luminis gloriae, quia nulla apparet necessitas ponendi illud. et hoc loquendo respectu visionis absolute, quia sufficit sola essentia divina, licet posset poni quoad perfectiorem visionem, quia potentia habituata, agens aequalis conatu, perfectiori modo imperat, quam non habituata, ut patet a Doctore in primo, dist. 17. et in tertio, dist 27. Dicit ergo Doctor quod primum, quod causatur ab intellectu Beati, ut hujusmodi est visio essentiae, et talis visio causatur in ipsa intelligentia, id est, quod talis visio pertinet ad intelligentiam, modo intelligentia actualis, sive cognitio actualis, sive intuitiva, sive abstractiva non pertinet ad memoriam, ut patet in primo, dist. 2. parte 2. quaest. 4. dist. 6. Et sic beatus per illam visionem non immediate gigneret notitiam lapidis, nec essentia, quia non pertinet ad memoriam, sed praecise ad intelligentiam.

(k) Vel aliter. Secunda responsio est quod tam visio essentiae quam lapidis, tantum causatur a voluntate divina contingenter, quae voluntas, licet suppleat vicem objecti, tamen non pertinet ad memoriam. Illud enim quod pertinet ad memoriam ut memoria est, nunquam potest causare notitiam alicujus objecti in aliquo intellectu, nisi prius causet notitiam sui, ut supra exposui in secundo dist. 9. et hic in quodl. et in primo, dist. 1. et in prologo q. 3. Modo voluntas divina non ut cognita causat visionem essentiae et contentorum, quod si pertineret ad memoriam non posset nisi ut prius visa. Dicit ergo quod visio essentiae lapidis, cum sit a sola voluntate divina, nullo modo est ab aliqua memoria scilicet, nec ipsius videntis, quia nihil tale ponitur invidente prius ipsa visione, pertinet ad memoriam, ut supra patuit ; nec etiam ab aliqua alia memoria, scilicet ab essentia ut essentia, quae nullo modo potest movere intellectum creatum,

nec ad sui visionem, nec aliorum, ut supra patet, quaest. 14.

(1) Contra, intellectio essentiae divinae, etc. et sequitur, et tunc illa est verbum, scilicet intellectio lapidis gignitur a visione essentiae.

Respondet primo, quod intelligentia non gignit ; patet, quia ipsa est finis potentiae, ut supra patet, in primo dist. 2. 6. et 27. Dicit secundo quod utraque visio est a sola voluntate divina.

Ad tertium negatur major, nisi intelligatur de objecto primo. Objectum primum potest dupliciter accipi : Primo,a quo notitia essentialiter dependet et objectum secundum a quo essentialiter non dependet, ut ponit Doctor in primo, dist. 1. q. 2. Secundo accipitur objectum primum pro objecto adaequato, et hoc tam in ratione motivi quam terminati vi. Si ergo intelligatur major de objecto primo, primo modo, patet, quod est vera, quia tunc si talis actus posset esse, et objectum non esse cognitum, tunc non esset actus proprius talis objecti primi, quia tunc non dependeret essentialiter ab illo. Actus enim, qui essentialiter dependet ab objecto ut objecto, sive ut habente rationem objecti actu intelligibilis, necessario est ipsius objecti, ut alias exposui ; similiter si talis actus posset esse respectu alicujus objecti primi. Secundo modo,et tale objectum non esset cognitum, non esset actus proprius talis objecti primi primitate adaequationis, quia talis actus non posset esse tali objecto non cognito. Sed loquendo de objecto secundario, potest esset actus talis objecti, et tamen ipsum non esse cognitum ; patet, nam est eadem visio essentiae divinae, et lapidis, et tamen illo priori quo essentia cognoscitur ab intellectu divino non cognoscitur lapis ; et tamen talis visio est actus proprius lapidis, ut patet de visione in intellectu divino quod eadem visione cognoscit essentiam, et omnia contenta in ea, ut probat Doctor in primo, dist. 2. part. 1. q. 1. et hoc de necessitate naturae, et ex perfectione talis cognitionis, ut ubi exposui. Sic potest esse eadem visio essentiae et lapidis in intellectu creato beato, ita quod eadem visione potest videre essentiam, et omnia relucentia in essentia: sic tamen quod voluntas divina potest causare visionem, et facere eam terminare ad essentiam, et etiam ad contenta in ea, et facere etiam quod talis visio praecise terminetur ad essentiam, et non ad contenta, et ad unum contentum, et non ad aliud, quia potest intellectui beato ostendere A non ostendendo B.

Ad aliam instantiam aliqui dicunt sic quod responsio potest haberi in tertio, dist. 14. g. 2. ibi, potest dici, quod conclusio ista potest, etc. Ideo conceditur totum argumentum, scilicet quod idem actus finitus potest esse infinitorum objectorum. Et si inferatur, igitur eadem erit visio intellectus creati beati cum visione intellectus divini, cum utraque sit infinitorum objectorum ; negatur consequentia, quia intellectus Beati habet visionem per accidens infinitorum objectorum secundariorum, quia illa per accidens intelligit, scilicet mediante essentia ostendente sibi illa libereet contingenter ; ideo actus Beati nullam perfectionem accipit ab illis objectis, sed tota ejus perfectio est ab essentia visa illa libere ostendente. De hoc vide quae exposui super tertio dist. 14. q. 2. ubi vide multa bona.

Ad ultimam instantiam patet responsio, quod si visio essentiae et creaturae sit idem actus quod realiter erit idem verbum essentiae et creaturae, licet secundum alium et alium respectum non sit simpliciter idem verbum, sicut eadem visio, etiam secundum alium et alium respectum potest diversificari. Si vero visio essentiae, et visio lapidis sint duo actus realiter distincti, tunc.bene conceditur, quod non erit idem verbum realiter lapidis et essentiae.

Ad argumenta principalia cum responsionibus patent in littera, et ex his quae dicta sunt in primo, dist. 3. quaest. 7. et in secundo, dist. 3. quaest. 10.