Scholium.

Objicit quadrupliciter contra conclusionem asserentem, paternitatem non esse infinitam. Ad primum explicat clare et variis modis, quomodo paternitas seu generatio divina est incomprehensibilis. Ad secundum, exponit qualis sit adaequatio generationis ad suum principiam infinitum, cum ipsa non sit infinita. Ad tertiam exponit subsistere per se dicere perfectionem, quam tamen non dicit incommunicabiliter subsistere. Ad quartum, optime explicat essentiam aliter esse infinitam quam attributa ; et ab ea emanare, primo essenti lia ; secundo notionalia ; tertio creata; omnia pulcherrime habentur in littera.

Circa tertium articulum, (r) contra praedicta arguitur quadrupliciter, primo sic : Quod non est comprehensibile nisi ab intellectu infinito. est formaliter infinitum; generatio illa ut generatio, est formaliter incomprehensibilis nisi ab intellectu infinito; ergo, etc. Minor probatur per illud Isaiae 53. Generationem ejus quis enarrabit? quod exponens Hieronymus, Hom. 1. super Matth de generatione aeterna

Filii: Quod, inquit, impossibile Propheta dixit effata, etc. Sed quod est impossibile effatu est incomprehensibile ab intellectu finito.

Confirmatur etiam per illud Ambrosii cap. 5. Quaero a te quomodo putas, inquit, Filium esse genitum; et sequitur : Mihi impossibile est generationis scire secretum, mens deficit, vox silet, non mea tantum, sed Angelorum, et supra Cherubim et Seraphim, et supra omnem sensum est. Et probat ibi, quia scriptum est: Pax Christi quae exuperat omnem sensum, ad Phil. 4. Ex hoc arguit Ambrosius ex quo pax Christi est supra omnem sensum, quomodo non supra omnem sensum est tanta generatio.

Praeterea secundo arguitur sic : Omnis actio adaequata principio et termino infinito, est formaliter infinita; generatio in divinis est actio adaequata principio formali infinito, et termino infinito, quia principium est essentia vel memoria infinita: et primus terminus est Filius, qui est infinitus: terminus etiam formalis est essentia communicata, sive notitia declarativa, quorum utrumque est infinitum, et patet quod ista actio est utrique adaequata, quia non potest esse nisi unica hujus principii ad hunc terminum: ergo, etc.

Praeterea tertio : Ratio subsistendi est ratio perfectissime essendi: relatio originis primae personae est ratio subsistendi: ergo est ratio perfectissime essendi, et per consequens infinita, quia esse in divinis est formaliter infinitum.

Praeterea, intellectus divinus est formaliter infinitus, alioquin non comprehenderet infinitam essentiam divinam, de qua tactum est quaestione prima articulo primo, quod intellectus ut intellectus, eam comprehendit; non est autem infinitus, nisi quia est idem essentiae divinae, quae est primo infinita: sed paternitas est eadem illi; ergo paternitas propter eamdem rationem est formaliter infinita.

Ad primum istorum, quando alicujus intellectus est aliquod primum objectum primitate virtutis, per illud quodlibet aliud objectum intelligitur secundum ordinem quem unumquodque objectum habet ad illud primum. Ista patet ex ratione illa, quae facta est in ista q. art. 2. de intellectu et voluntate. Exemplum, quando alicujus intellectus est aliquod primum objectum primitate virtutis, immediaatius intelligit virtute ejus illud, quod est per se idem illi,quam illud quod est per accidens idem illi. Nunc autem intellectus divini est omnino idem objectum primum primitate virtutis et adaequationis, sicut tactum est, essentia, scilicet sub ratione essentiae; nullum ergo personale est illi intellectui hoc modo objectum primum, propinquius tamen est primo objecto quam aliquod creatum, pro quanto quod est idem objecto primo, et ideo propinquius in entitate, et per consequens in cognoscibilitate.

Ad formam argumenti major est vera, sic intelligendo, quod si objectum est incomprehensibile propria incomprehensibilitate, est etiam infinitum propria infinitate: sed sic minor est falsa, scilicet quod generatio illa, ut generatio, est incomprehensibilis, licet illa minor posset habere verum intellectum per accidens, vel secundum aliquod concomitans, vel adhuc (et magis ad propositum) secundum illud, quod est ratio intelligendi ipsam;ipsa enim nata est primo intelligi per essentiam tanquam per primum objectum, tam ab intellectu divino quam beato, quia essentia ut essentia est primum objectum tam illius quam istius. Ista autem ratio intelligendi generationem est incomprehensibilis, et ita generatio posset dici incomprehensibilis principiative, sive causaliter. Posset etiam dici incomprehensibilis concomitanter, sive quantum ad illud quod includit, quia generatio includit communicationem essentiae, quae fit per ipsam essentiam, vel per naturam personae ad personam. Ista autem communicatio praesuppositive includit infinitatem essentiae, quia ipsa non posset sic communicari pluribus suppositis, nisi esset infinita, et ideo generatio est incomprehensibilis quantum ad praesuppositum,scilicetcommunicationem essentiae,quae requiritesse infinitum. (s) Sed contra istas responsiones arguitur, quia semper restat vis de propria ratione generationis ut generatio est, per quodcumque principium intelligendi intelligatur, et quidquid praeexigit in intelligendo et communicando, semper ipsa in propria intelligibilitate sua videtur incomprehensibilis per auctoritates adductas: et cujuscumque intelligibilitas propria est incomprehensibilis, illud est intelligibile infinitum.

Respondeo, posset dici quod comprehensibile intellectui finito est necessario finitum, et incomprehensibile illi intellectui non est finitum, et sic conceditur minor, quod generatio, ut generatio, est incomprehensibilis intellectui creato, et ita secundum propriam entitatem et comprehensibilitatem non est finita: sed ex hoc non sequitur quod sit infinita, de quo tangetur in responsione ad principale argumentum. Secundum hoc ergo major hujus argumenti est neganda, accipiendo incomprehensibile negative pro non possibili comprehendi, quia ad hoc quod esset vers, oporteret illud intelligere quasi contrarie, scilicet pro habente quantitatem virtualem extendentem se ultra omne comprehensibile, vel omne comprehensibile excedentem, quod non est in proposito.

Ad secundum, adaequatio dicit proprie aequalitatem duorum in eadem quantitate, et sic non est adaequatio in proposito ; alio modo adaequatio dicitur non secundum quantitatem, sed secundum proportionem, et sic dicitur aliquid adaequatum alteri, quod est summe proportionatum sibi. si ibi sit adaequatio, utpote effectus adaequatus causae, qui est proportionatus in ratione effectus, licet ille non sit simpliciter sibi adaequatus aequalitate quantitatis: hoc modo illuminatio diceretur adaequata soli qua major esse non posset, licet lumen nunquam sit aequale etiam secundum perfectionem quantitatis ipsi soli, quia effectus aequivocus.

Ad formam, tunc major est vera de adaequatione primo modo, si illa esset: sed sic minor est falsa, et praecise vera de adaequatione secundo, nec adhuc de adaequatione illo modo quae scilicet est secundum intensionem, sed secundum extensionem, quia scilicet unum principium generandi non potest extendi ad aliam generationem, quam ad istam. Non est ergo hic adaequatio quantitativa, nec est proprie adaequatio secundum proportionem quantum ad intensionem, sed tantum quantum ad extensionem, et ita nullo modo includit infinitatem, quanta est in illo cui adaequatur.

Ad tertium, sicut tantum est in praecedenti quaest, a. 2. in fine, subsiste re est aequivocum. Uno modo accipitur pro per se esse, et sic loquitur Augustinus 7. de Trin. c. 4. Omnis res ad se subsistit, quanto magis Deus. Alio modo pro incommunicabiliter per se esse, siquidem communicabile intelligitur non quasi subsistens, sed quasi inhaerens subsistenti, et quasi modum inhaerentiae habens. Primo modo concedo, quod subsistere formaliter dicit perfectissimum esse, et non dicit nisi essentiam secundum Augustinum: secundo modo subsistere praesupponit perfecte esse, sed non formaliter includit, sed tantum addit incommunicabilitatem supra per se esse primo modo acceptum, et illud sic est ratio subsistendi, quod est ratio incommunicabiliter per se essendi, et talis est relatio: ratio autem essendi incommunicabiliter, non est ratio perfectissime essendi.

Ad ultimum, concedo quod intellectus est formaliter infinitus propria infinitate, quae est modus intrinsecus suae propriae entitatis, scilicet intellectualitatis, ut intellectualitatis, et tamen paternitas non sic est infinita, cum hoc tamen paternitas est eadem realiter essentiae aliquo modo, sicut intellectus. Et cum additur, quod infinitas intellectus est propter identitatem ejus ad essentiam :

Respondeo, primum omnino in divinis (ut tactum est in prima quaestione) est essentia, ut essentia, quae secundum Damascenum est pelagus propter comprehensionem omnium perfectionum divinarum; ista est infinita non tantum intensive in se, sed etiam virtualiter primo, et per se continens omnia intrinseca, quodcumque autem aliud continet per identitatem alia, sed non primo omnia, quia nec a se, sed virtute essentiae, a qua etiam habet suam infinitatem. Videtur ergo quod essentia habet infinitatem, et formaliter, et propriam et primam, quia a se, quia respectu omnium dicitur pelagus, quia omnem perfectissime continet entitatem intrinsecam, ut possibile est eam contineri in uno formaliter. Ab hac autem prima, sicut licet loqui, emanant omnia ordinate: primo quidem intrinseca essentialia, quae non dicunt respectum ad extra: secundo notionalia: tertio et ultimo creata, sive extrinseca: et quodlibet emanans recipit illud perfectionis ab ea, cujus est capax, si sibi non repugnat, et illius recepti causa quasi effectiva et primaria est infinitas essentiae ;

causa autem sive ratio formalis est ipsa entitas propria cujuslibet emanantis. Essentiale ergo recipit ab ea infinitatem formalem, quia talis essentia sufficit in ratione principii et fundamenti ad dandum talem quantitatem, et talis quantitas virtualis ipsi non repugnat, sicut nec communicabilitas. Ipsi autem relationi personali competit per essentiam esse ad alterum, nec competit sibi infinitas intensive propria, quia ipsa non est capax talis quantitatis, sicut nec communicabilitatis. Etiam in genere principii formalis est status, hoc enim accipit infinitatem, illud non, quia hoc est hoc, et illud est illud, sicut hoc accipit communicabilitatem, illud incommunicabilitatem, quia hoc est hoc, et illud est illud: repugnantia enim formalis, et non repugnantia, primo reducitur formaliter ad rationem ejus, cui dicitur esse repugnantia. Tandem ab essentia creaturae recipiunt entitatem finitam, quia talis sola eis competit.

Ad formam igitur argumenti dico, quod sola identitas essentiae non est sola ratio habendi infinitatem formaliter, sed est ratio sufficiens omni ei, cui formaliter non repugnat infinitas ; formaliter autem repugnat relationi personali, ut probatum est, et nulli essentiali. Et si quaeras quare compossibilis est infinitas huic, et non huic? potest quaeri in oppositum, quare huic repugnat incommunicabilitas, et huic non? quod omnes concedunt, et est eadem responsio, quia in ratione principii formalis, quia scilicet formaliter hoc est hoc, et illud est illud formaliter. Quia autem in ratione principii fundamentalis ipsa essentia est unum principium illimitatum, a quo multa sunt ordinate nata procedere, et quodlibet in primo instanti, in quo quasi emanat vel procedit in esse, suam habet entitatem, hoc talem, et illud talem, et huic sua entitas est ratio repugnantiae alicujus, cujus tamen illi non est ratio repugnantiae entitas sua.

Ad argumentum principale, sicut declaratum est in primo articulo, infinitas in entitate dicit totalitatem in entitate, et per oppositum suo modo finitas dicit partialitatem entitatis. Omne enim finitum ut tale, minus est infinito ut tali, quia secundum Euclidem 7. conclusi one 4. Omnis numerus minor majoris numeri pars est, vel paries. Hoc non sic intelligendum est, quod iste binarius sit pars illius ternarii, quia nihil est sic in divinis, sed quantum ad proportiones omnes attendendas in quantitatibus, ille binarius se habet ad illum ternarium, sicut pars, vel partes ad totum, quia simili modo exceditur ab illo ternario, sicut exceditur alius binarius ab alio ternario cujus est pars: ita dico hic : Nullum creatum est pars Dei, cum Deus sit simplicissimus, sead omne finitum, cum sit minus illa entitate infinita, conformiter potest dici pars, licet non sit secundum aliquam proportionem determinatam, quia exceditur in infinitum,-et hoc modo omne aliud ens ab ente infinito dicitur ens per participationem, quia capit partem illius entitatis, quae est ibi totaliter et perfecte. Hoc ergo volo habere, quod omne finitum, cum sit minus infinito, est pars ; cui ergo repugnat esse pars, vel excedi realiter ab aliquo, ei repugnat esse finitum: nunc autem paternitati huic repugnat esse pars divinitatis illo modo, vel excedi a divinitate, quia propter infinitatem divinitatis paternitas, cum sit compossibilis sibi in eodem supposito, est simpliciter idem sibi, et per consequens realiter excedi non potest, nec esse pars, nec rationem partis habere potest. Non ergo est finita, nec infinita, sicut prius probatum est, quia sicut finitum habet rationem partis modo praedicto, ita infinitum habet rationem totius hoc modo, scilicet ex plenitudine quantitatis virtualis suae mensurans omne aliud ut maper accessum ad ipsum, et minus jus per recessum: sed nec paternitas habet rationem totalitatis, quia mensura secundum gradum quemdam perfectionis stat ad aliquod primum in ordine mensurandi, quod est essentia absoluta.

Dico ergo breviter, quod paternitas nec formaliter est finita, nec formaliter infinita. Et cum arguis ex divisione immediata entis in ista, etiam antequam descendat in decem Genera, concedo bene, quod ista non, dividunt ens, ut jam contractum est ad aliquod Genus, imo quodlibet Genus, et ens ut immediate indifferens ad decem Genera, est praecise ens finitum: finitum tamen et infinitum non dividunt ens, nisi ens quantum, quia sicut secundum Philosophum primo Physicorum, finitum et infinitum quantitati congruunt, quod est verum de finito et infinito, et quantitate proprie acceptis, ita etiam extensive loquendo, finitum et infinitum, ut sunt passiones entis, conveniunt praecise enti quanto in se habenti quantitatem aliquam perfectionalem: talis autem quantitas non convenit entitati, nisi quae potest esse partialis, vel totalis inter essentias: quantitatem enim comparatam ad aliam statim oportet excedere, vel excedi, et esse partiale vel totale, sicut hic loquimur de partialiet totali: paternitas autem ut paternitas non potest esse inter entitates totalis nec partialis.

Potest etiam dici, quod quantitas virtualiter non convenit nisi entitati quidditative, ut scilicet distinguitur ab entitate hypostatica, et per consequens nec finitas, nec infinitas. Ista autem entitas, licet sit in se quodammodo quidditativa, tamen ut est talis, est tantum hypostatica.

Tertio modo dici potest, quod quantitas virtualis non convenit nisi entitati absolute. Sed istae duae responsiones ultimae concedunt aliqua dubia de entitate hypostatica, et entitate relativa, quod scilicet non habeant quantitatem virtualem.

Viso de relatione originis in divinis, sequitur quaestio de relati onibus communibus, et est unica.