Scholium.

Probat contra alios quatuor rationibus dari alterum essentiale, quod nullum respectum ad extra includat. Prima, :quia perfectio simpliciter non includit aliquid, cui repugnat esse perfectionem simpliciter, de quo 1. d. 2. quaest. 1. et confirmat primo, quia respectus ad extra est relatio rationis ; secundo, quia nulla relatio potest esse perfectio simpliciter. Secunda, essentia non dicit respectum ad extra; ergo nec intellectualitas, quae includitur in illa sicut rationale in homine. Tertia, intellectus divinus, et essentiale et prior omni respectu ad extra, quia hic fit per actum intellectus, qui necessario supponit intellectum esse. Quarta, actus comprehensivus Dei est infinitus, quia comprehendit objectum infinitum: ergo non includit respectum ad extra, cui repugnat infinitas, quae etiam omni respectui repugnat. Quod ait in secunda ratione intellectualitatem esse de quidditate Dei, et non attributum, intelligit de natura intellectuali (quia si Deus definiri posset, haec in definitione poneretur) non de potentia, quia secundum eum intellectus et voluntas sunt principia formalia diversarum rationum, quae non possunt esse de quidditate ejusdem, cum neutrum sit determinabile ; ita habet 1. distinct. 13. et distinct. 2. q. 7. ad q. 4. et infra, quodl. 2. num. 10. 19. Nec tamen istae potentiae sunt attributa proprie, quia non perficiunt quasi per modum actus secundi, ex Doct. 1. dist. 26. num. 54. et distinct. 5. quaest. 4. vide hic Leuchet.

De secundo membro hujus distinctionis, dices forte, quod nullum est essentiale non includens respectum ad extra, sed sola essentia est hujusmodi: quodcumque autem aliud commune tribus, vel est respectus ad extra, vel includens respectum ad extra.

Quia vero (q) solutio quaestionis dependet ab ista distinctione essentialis prius posita, quod scilicet aliquod essentiale est absolutum ad intra, aliquod vero dicit respectum ad extra, ideo probatur secundum membrum, quod negandum forsitan alicui videretur, scilicet quod aliquod essentiale non includit aliquem respectum ad extra, primo per rationem fundatam in auctoritate sumpta ex ratione perfectionis simpliciter; secundo per rationem sumptam ex ratione divinae essentiae; tertio per rationem sumptam ex ratione intellectus divini: quarto ex ratione actus, vel operationis divinae.

(r) Prima ratio talis est, quod est perfectionis simpliciter non includit per se relationem ad creaturam: sed aliquod essentiale in divinis est perfectionis simpliciter: ergo, etc. Probatio majoris : Perfectio simpliciter non includit aliquid per se, cui repugnat per se ratio per se perfectionis simpliciter, quia tunc non esset in quolibet melius, cum includat aliquid, cui repugnat ratio perfectionis simpliciter. Sed relationi ad creaturam repugnat, quod sit perfectio simpliciter, cum sit ad terminum imperfectum, et potentialem: quod autem necessario coexigit aliquod ens potentiale, eo modo quo relatio coexigit terminum, tanquam scilicet aliquid secum simul natura, vel prius, illud sic coexigens non est simpliciter necessarium, nec per consequens simpliciter perfectum. Minor patet ex intentione Anselmi, Monol. 15. ubi ponit talem distinctionem,quid quid est praeter relativa, aut est tale, ut omnino melius sit ipsum quam nonipsum, aut tale, ut non ipsum in aliquo sit melius

quam ipsum. Et exposita et declarata ista distinctione, concludit : Sicut nefas est putare, ut substantia summae naturae sit aliquid, quo melius sit aliquo modo non ipsum quam ipsum, sic necesse est, ut sit omnino quidquid melius est ipsum quam non ipsum. Et postea infert in speciali quid non est : Non est ergo, inquit, corpus, nec aliquid eorum, quae corporei sensus discernunt. Et post subdit in speciali, quid vel quale est, quare, inquit, necesse est ipsum esse viventem, sapientem, omnipotentem, verum, justum, aeternum, et quidquid absolute est melius ipsum quam non ipsum. Planum est autem, quod multa istorum sunt essentialia in divinis. Habetur ergo ista minor, quod aliquod essentiale in divinis est perfectio simpliciter, quia melius est in quolibet ipsum quam non ipsum. Ista sententia Anselmi videtur posse accipi ab Augustino 15. de Trin. c. 4. Viventia non viventibus, intelligentia non intelligentibus, injustis justa, beata miseris praeferenda judicamus, ac per hoc, quoniam rebus creatis creatorem sine dubitatione praeponimus, oportet ut per summe vivere et cuncta intelligere, justumque et benignissimum et beatissimum fateamur. Haec ille. Tenet autem haec consequentia per propositionem hanc : Necesse est ut creator sit quidquid in entibus praefertur ipsum non ipsi, vel ut Anselmus dicit : Melius est ipsum quam non ipsum.

(s) Pro ista sententia potest adduci Hilarius 12. de Trin. c. penult. qui loquens ad Patrem ait: Perfecti Dei, qui et verbum tuum, et sapientia, et virtus est, absoluta generatio est, ut inseparabiliter a te sit semper, qui in hii aeternarum proprietatum tuarum nominibus, ex te natus est. Haec ille. Nihil autem Dei Filius per nativitatem accepit, quod dicat respectum ad extra.

Item secundo, ex eodem medio potest argui, accepta pro majori extremitate, hoc quod est relatio rationis, ut sit major ista, perfectio simpliciter non includit relationem rationis, minor, quae prius, et sequitur conclusio, quod aliquod essentiale non includit relationem rationis ; omnis autem respectus Dei ad creaturam est rationis tantum, ex 2. d. 30. primi ; ergo aliquod essentiale non includit respectum ad extra. Majorem istam de respectu rationis probo, sicut primam de respectu ad extra, quia relationi rationis repugnat perfectio simpliciter, quia est ens diminutum minus habens de entitate, quam quodcumque reale, quia tantum in consideratione intellectus est habens suum esse.

Item tertio, ex eodem medio potest argui, accipiendo pro majori extremitate, relationem in communi, sic, perfectio simpliciter non est relatio aliqua, nec includit per se relationem aliquam ultra ut prius. Haec major probatur, quia relatio originis non est perfectio simpliciter: si tamen aliqua relatio esset perfectio simpliciter, maxime de illa videretur.

Ad istas rationes, quae procedunt ex eodem medio, potest sic responderi quod aliud est dicere aliquid esse perfectionem simpliciter, et aliud, aliquid esse perfectionis simpliciter. Primum importat quod illud essentialiter, sive quidditative sit perfectio simpliciter. Secundum importat, non quod essentialiter sit perfectio, sed quod omne tale denominative soli perfectioni simpliciter conveniat.

Ipsum ergo perfectionis simpliciter est quam requirit in illo, de quo praedicatur denominative, et quam ostendit sibi inesse, utpote quam universaliter consequitur, et sic est perfectionis simpliciter triplici modo, scilicet praeexigendo, ostendendo, sive manifestando, et perfectionem simpliciter consequendo.

Consimiliter exponatur illud Anselmi sic : In quolibet est melius ipsum quam non ipsum, quia hoc verum est intelligendo de praedicatione denominativa, et praeexigendo, ostendendo, et consequendo, vel, in quolibet est melius ipsum quam non ipsum, quemadmodum esse ipsum denominative ponit illud esse simpliciter perfectum, non quidem sicut aliquid esse album ponit idem esse coloratum, sed sicut aliquid esse album, vel coloratum ponit idem esse superficiatum. Unde si in aliquo non est melius ipsum esse superficiatum, nec per consequens erit melius ipsum esse album.

Consimiliter exponatur dictum Augustini de praeferri. Quae autem sit intentio Anselmi, quaere cap. 17. ubi ait : Eodem modo, et una consideratione est quidquid est, et omnia illa nomina idem significanti nomina, inquam, de quibus locutus est prius, bonus, justus, etc.

(t) Item, instatur contra rationem, quia concludit quodcumque essentiale esse ad se, quia quodcumque illorum est perfectionis simpliciter, sed illud illatum est falsum, ut patet in exemplis Anselmi et Augustini, quia Augusti nus ponit potentissimum, iustissimum, et Anselmus ponit omnipotentem, ju stum, etc. et tamen ista dicunt respectum ad extra.

(u) Secunda ratio ad considerationem talis est : In Deo est essentia sub completa actualitate essentiae, et hoc mere ex natura rei, sic intelligendo quod nec essentia, nec aliquid per se inclusum in illa, vel actualitate ejus sit ibi praecise ex consideratione cujuscumque intellectus. Haec propositio sic intellecta satis patet ex dictis in principio istius articuli, exponendo quid intelligendum sit per istum terminum, qui est essentia.

Ex hac propositione sequitur ista, quae est major rationis, scilicet quod si aliquid est idem essentialiter essentiae, illud est actu in Deo mere ex natura rei, et hoc sive sit idem essentialiter identitate adaequata, sicut in creaturis est illud idem, quod intelligitur per definitionem, ei, quod intelligitur per definitum ; sive sit idem tanquam inclusum essentialiter in illo, quomodo illud quod intelligitur per partem definitionis posset dici idem ei, quod intelligitur per definitum.

Nam contradictio videtur esse, quod aliquid sit realiter actu, et quod illud quod est idem sibi essentialiter, hoc modo, vel illo, non sit realiter in actu. Nunc autem intellectualitas, sive vita intellectiva, vel intellectualis, est idem essentialiter essentiae divinae, sic intelligendo, quod non tantum est idem realiter ipsi essentiae, et hoc identitate simplici, sicut forte quodcumque attributum ponitur idem ipsi essentiae: sed hoc modo est idem sibi, quod si ipsa essentia divina definiretur, vita intellectualis, sive intellectualitas, non esset extra ejus definitionem, sicut sapiens vel bonum.

Major patet, nam secundum jam dicta in principio istius articuli, essentia est ibi ex natura rei: ergo quidquid includitur in ratione essentiae. Minor sic intelligitur, quod intellectualitas quidem non habet rationem attributi quasi secundi advenientis ipsi, sed rationem perfectionis omnino intimae, quemadmodum vita etiam in Deo est actus non attributus, sive adveniens, sed omnino intimus, et idem essentiae. Ista etiam vita perfecta, quae soli Deo convenit, cujusmodi est vita intellectualis, est idem essentialiter ipsi primae essentiae. Haec minor sic intellecta probatur auctoritate et ratione: Auctoritate Augustini 15. de Trin. c. 5. Quae vita, inquit, dicitur in Deo, ipsa est essentia ejus, atque natura ;haec autem vita non talis est, qualis inest arbori, nec qualis inest pecori, quod habet sensum, sed nullum habet intellectum ;at illa vita, quae Deus est, sentit atque intelligit omnia, et sentit mente, non corpore, quia spiritus est Deus. Haec ille. Vult ergo dicere, quod illa vita, quae est essentia divina est per se intellectualis.

Item, 6. de Trin. c. ult. loquens de Deo, ait sic : Ubi est prima, et summa vita, cui non est aliud vivere, et aliud esse, sed idem esse et vivere, et quale sit illud vivere, quia intellectuale, subdit, primus ac summus intellectus, cui non est aliud vivere, aliud intelligere, haec ille. Minor etiam ista ratione probatur sic: Cuicumque non repugnat esse idem alicui substantiae essentialiter, illud non convenit verissime alicui substantiae, nisi conveniat sibi essentialiter: sed intellectualitati repugnat esse idem (cui convenit) essentialiter, sicut patet in creaturis, quia quaecumque substantia est intellectualis, intellectualitas est intra rationem essentialem ejus. Sicut etiam in speciali patet in homine, in cujus ratione ponitur rationale, et per consequens ista intellectualitas, quae per se intelligitur per rationale, est idem homini essentialiter, imo ut actualissimum et completissimum in essentia; ergo cum Deus verissime sit intellectualis, ejus intellectualitas erit idem essentialiter ejus essentiae.

(v) Tertia ratio sumitur ex parte intellectus divini sic : Nullus intellectus habet esse actuale proprium, et primum intellectus per aliquem actum intelligendi convenientem sibi, vel supposito secundum ipsum. Hoc patet, quia omnis actus intelligendi, vel naturaliter praeexigit intellectum, cujus est, habentem proprium actuale esse intellectus, vel saltem coexigit, ita quod nullo modo tale esse actuale proprium intellectus, nec aliquid per se inclusum in tali esse actuali, per actum intelligendi ipsi intellectui attribuitur, quia omnis actus est posterior, et ideo praeexigit suum prius; ergo in Deo intellectus, ut intellectus suum primum esse actuale, nec aliquid per se inclusum in illo esse, non habet praecise per intelligere divinum. Sed comparatio essentiae divinae ad quodcumque extra habet proprium et primum esse suum actuale per intelligere divinum ; ergo intellectus in Deo, ut actu intellectus, non includit aliquam comparationem ad extra. Probatio minoris: Comparatio cujuscumque intrinseci in Deo ad quodcumque extrinsecum, cum sit respectus rationis, habet esse suum primum et proprium per actum alicujus intellectus comparantis: sed quodcumque intrinsecum potest ad quodcumque extrinsecum per quemcumque actum intellectus creati comparari, illud ad idem comparari potest per actum intellectus divini, quia intellectus ille potest objectum illud sub omni ratione ex parte objecti intelligere, sub qua est intelligibile (x), cum sit ei adaequatus et ejus comprehensivus. Sed quidquid intellectus(y)divinuspotest ad quodcumque comparare intelligendo, hoc actu intelligendo comparat, quia nulla est ibi potentia sine actu ad quodcumque intrinsecum: ergo per actum intellectus divini actu comparatur quodcumque intrinsecum ad quodcumque aliud, ad quod potest intelligendo comparari, et per consequens comparatio cujuscumque talis ad quodcumque tale, habet esse suum proprium actuale per actum intellectus divini comparantis,non dico quaecumque comparatio hujus ad hoc, quia non formaliter illa, qua intellectus creatus comparabit, sed aliqua comparatio hujus extremi ad hoc extremum.

Ex hoc ulterius patet secunda pars minoris, scilicet quod comparatio alicujus intrinseci ad aliquod extrinsecum habet suum primum esse et proprium per illud intelligere, quia illud intelligere est primum intelligere respectu hujus objecti, et primitate essentiali, sive perfectionis, et primitate durationis, quia aeternum. Nec enim est simul perfectione cum intelligere creato, nec posterius, quia utroque modo sequitur quod esset limitatum et mensuratum, nec est simul, nec posterius duratione quocumque intelligere creato, quia tunc sequere tur quod intelligere in Deo, ut intelligere, esset novum.

Vel sic potest formali ratio : Nulla potentia habet suum primum esse per operationem suam. Hoc patet de se, quia nihil seipsum producit ad esse, ut sit 1. de Trin. nec per consequens aliqua potentia per operationem, quae est ab ipsa, accipit suum esse primum. Sed omne intelligere est operatio intellectus, ut intellectus;ergo intellectus ut intellectus, non habet primum esse in Deo per operationem suam ;sed quidquid est in Deo per operationem ad extra, inquantum hujusmodi, habet suum esse per intellectus operationem, sive intellectionem, quia esse ejus consistit in consideratione intellectus, cum sit esse relationis rationis ; ergo , etc.

Quarta ratio sumitur (z) ex parte operationis, seu actus intelligendi, et hoc sic : Actus ille, quo Deus comprehendit essentiam suam, ut objectum beatificum, sub ratione qua talis, est in Deo ex natura rei: sed per intelligere ut intelligere, comprehendit essentiam suam ut objectum beatificum: ergo. Major probatur, quia infinitas intensiva non competit alicui enti rationis, sed solum enti reali, quod arguo, quia omne ens rationis est sola relatio rationis, sed nulli relationi infinitas competit, etiam reali, ut patebit infra q. 5. Illud autem quo Deus comprehendit essentiam suam, ut infinitam, sub ratione qua est comprehensivum,est infinitum,quia infinitum objectum,ut infinitum,comprehendi non potest aliquo acta nisi infinito, ut infinito; ergo cum infinitum simpliciter in perfectione non includat per se aliquid,cui intrinsece repugnat infinitas,sequitur quod infinitum simpliciter non est ens rationis, nec includit per se primo ens rationis.

Istas propositiones expositas et probatas conjungendo loco majoris et minoris in syllogismo, arguitur sic : Illud quod est essentiae divinae idem essentialiter, est actu in Deo mere ex natura rei; sed intellectualitas, sive vita intellectualis est hujusmodi ; ergo est in Deo mere ex natura rei. .

Ex hoc ulterius : Quidquid est actu intellectuale, sive vivens vita intellectuali, et hoc mere ex natura rei, habet actu, vel potest habere actu intellectum ut intelle ctum, et intelligere ut intelligere. Deus autem est actu intellectualis, sive vivens vita intellectuali mere ex natura rei, sicut conclusum est in primo syllogismo; ergo Deus habet actu, vel actu potest habere intellectum ut intellectum, et in- telligere ut intelligere: sed non potest habere actu aliquod ens reale, sive ex natura rei, quod jam non habet exnatura rei, quia hoc esset contra ejus simplicitatem; ergo Deus actu habet intellectum ut intellectum, et intelligere ut intelligere, et hoc mere ex natura rei. Sed nullus respectus Dei est ad extra, nec aliquid per se includens talem respectum est in Deo actu ex natura rei, quia respectus ejus ad extra non potest esse nisi relatio rationis ; ergo aliquod essentiale, puta intelligere, est sic absolutum, quod nec est respectus ad extra, nec per se talem respectum includens. Major secundi syllogismi probatur sic : Natura vivens vere habet realiter, vel habere potest operationem vitalem, quae sit ens reale, sic intelligendo quod nec sit ens rationis, nec per se tale ens includens, quia operatio talis est propria perfectio naturae intellectivae, unde et in ista ponitur consistere beatitudo talis naturae. Propria autem perfectio, et praecipue beatiflca naturae habentis esse vivum ex natura rei, non potest esse ens rationis nec per se includens ens rationis, quia ens rationis est ita diminutum, quod non potest esse perfectio per se entis realis ; nunc autem intellectio ut intellectio, est propria operatio naturae viventis vita intellectuali.

Et si proterviendo negetur hoc in Deo, Philosophus videtur specialiter hoc concedere de ipso 12. Met. ubi tractans quaestionem de intellectu et intelligere divino, ait sic: Si non intelligat, (supple Deus), actu, sed habet se quemadmodum ut sit dormiens, quid utique, inquit, esset insigne et venerabile, sive intelligat ? non est autem hoc, quod sua intelligentia, sed potentia, non erit itaque optima substantia ; per intelligere enim ei honorabile inest. Ideo. 10. Ethic. c. 10. perfecta felicitas, quoniam speculativa quaedam est operatio, apparet, et hinc utique apparebit. Deos enim maxime suspicati sumus beatos et felices esse ; actiones autem quales attribuere debitum est ipsis. Et post exclusis ab eis actionibus virtutum moralium, subdit : Sed tamen vivere omnes suspicati sunt eos, et operari, non enim oportet dormire. Et paulo post concludit : Quare Dei operatio beatitudine differens speculativa utique erit, et humanarum utique, quae huic cognatissima, felicissima.