COMMENTARIUS.

(x) De tertia ratione. Hic Doctor ostendit, quod tertia ratio facta a S. Thoma non concludat propositum, quia illa propositio, scilicet quod natura determinatur ad unum, non debet intelligi, quod sit determinata ad unum numero, vel unum specie;patet, quia idem Sol potest esse principium productivum non tantum plurium numero, sed etiam plurium specie. Intelligitur ergo, naturam determinari ad unum, scilicet ad unum modum producendi, quia non est ibi principium indeterminatum respectu oppositorum sicut voluntas.

Si dicatur quod ideo natura potest esse principium plurium, quia producit de pluribus materiis, et ideo praeexigit plura opposita, de quibus producit; exemplum de igne, qui quamvis agat per modum naturae, non posset tamen producere plures ignes, nisi de pluribus materiis, ut de materia ligni, et de materia aeris, et hujusmodi; quae materiae insunt compositis productis, et sic praeexigit plura opposita, de quibus producit. Natura ignis producit ignem de aere, ut de opposito, quod ideo dicitur producere de opposito, quia agit in aerem, corrumpendo formam aeris, quae opponitur formae ignis introducendo formam ignis sibi similem. Modo in divinis non sunt plures materiae, nec producens producit de aliquo opposito.

Dicit Doctor quod hoc non obstat, et haec responsio stat in hoc, quia agens quod habet in potestate sua totum effectum, nullam materiam praesupponendo, potest in illum, quia si agens naturale tantum habet in virtute sua activa plures effectus partialiter, quantum ad formam, potest in plura producibilia, quanto magis agens, quod habet totum effectum in virtute sua poterit producere? Sed de hoc vide clarius quae dicta sunt in secundo, distinct. 18. et vide, quae ibi exposui, et quomodo passum oppositum, de quo agens producit, non necessario requiritur ad actionem agentis naturalis, et ista littera est satis clara.

(y) De quarta ratione, Filius est perfectus Deus, etc. dicit Doctor quod ex hoc, quod Filius est perfectus Deus intensive, non sequitur quod habeat omnem filiationem possibilem extensive, vel saltem non omni modo possibili, quia sicut essentia divina alio et alio modo habetur in Filio et Spiritu sancto, ita si essent plures filii, essentia divina haberetur a primo Filio a solo Patre,et a secundo Filio, a Patre et Filio.

(z) In filiatione autem cum sit eadem communicabilis pluribus, id est, quod cum una filiatio non sit communicabilis pluribus, non potest distingui in alia et alia persona, secundum alium et alium modum habendi, quia una filiatio tantum habetur in una persona uno modo habendi, et tamen habens illam esset perfectus Filius, et si alia haberetur in alio Filio, illa esset perfectus Filius, sicut habens essentiam alio et alio modo habendi esset perfectus Deus, etc.

Super prima parte summae S. Thomae q. 41. art. 6. Thomas Cajet. nititur salvare. S. Thomam et solvere instanlias Doctoris contra sanctum Thomam. Et primo praemittit aliqua; et secundo solvit instantias Doctoris, unde sic dicit ad litteram.

Ad horum evidentiam nota primo, quod materiae nomine hoc in loco intelligitur omne receptivum, nam constat quod charitas forma est unius speciei multiplicata ad multitudinem beatorum Angelorum et hominum, et tamen nulla est in voluntate materia, quae est pars compositi, sed receptiva tantum potentia. Unde sensus propositionis est, quod forma specifica non multiplicatur, nisi secundum receptivum, et intendit quod si est forma receptibilis, plurificatur ad plurificationem receptivorum actu vel potentia, quod dico propter animam intellectivam ; si autem est ireceptibilis, eo ipso est implurificabilis. Adverte secundo, quod ut patet 5. Metaph. ubi fundamenta omnis scientiae traduntur, dum omnium seminum rationem habemus, unum numero sunt, quorum materia est una; identitas igitur numeralis penes unitatem attenditur materiae, nec cum unitate materiae stat pluralitas numeralis formae ejusdem speciei. Et propterea Aristotelem sequentes, negamus omnia in instantiis assumpta, quoniam stat formam esse unam in essendo, et multiplicem in in dependendo, vel repraesentando, vel respiciendo, vel aliis hujusmodi, et sic similitudo albi ad omnia alba,una est relatio, id est, essendo, et multiplex in respiciendo. De defectu autem relationis ad defectum termini, distingue quod relatio deficit ad defectum termini adaequati, non autem inadaequati, cujusmodi sunt singula respecta ab uno, singulum enim inadaequatur extensive, et ideo altero remanente non sufficit ad hoc, ut desit relatio, quae erat ad ipsum, sed ad hoc, quod desinat ipsum respicere, species quoque in medio etiam respectu objectorum intensi et remissi unica est secundum esse, multiplex autem in repraesentando et dependendo. Et praeterea, ut intentio est hujus, ducit ad hoc, et ut illius ad hoc,et ut illius ad aliud, et simile est de lumine, est enim unum lumen secundum esse, et multiplex in dependentiis. Et propterea conceduntur multae illuminationes, et conceditur quod est multiplex secundum vias seu pendentias et obstacula, et propterea apparent multae umbrae: stat igitur in suo robore assumpta propositio in tractatu de Angelis stabiliendo.

Ad primam autem rationem Scoti dicitur primo, quod ipse non intellexit propositionem tanto studio a se impugnatam,

non enim immaterialitas, id est, carentia materiae, quae est altera pars compositi, sed immaterialitas, id est, carentia materiae, id est, potentiae receptivae, est, de qua auctor loquitur, ut manifestavimus, et etiam littera insinuat hic in exemplo de albedine,si subsisteret. Et propterea vane tarticulos Parisienses, qui de materia, ut materia loquuntur, affert, cum secundum veritatem materia, ut potentia receptiva formaliter loquendo in hac propositione intelligatur. Verum ne eadem argmenta fierent contra irreceptibilitatem, respondetur ad singula . Ad primum quidem, falsa est major, quia unumquodque est primo extra causam et intellectum esse significato per secundum adjacens, et tamen non est illo hoc; probatio vero illa valet etiam secundum apparentia, ex hoc quod non nisi singularia aliqua duo, scilicet esse extra intellectum et causam, et esse hoc conveniunt inferens identitatem formalem utriusque. Quoad secundum vero, quod nec somniavimus, quod forma in materia existens sit haec per materiam intrinsece seu formaliter, sed causaliter, et licet materia secundum Avicennam non sit causa materialis formae, sed compositi, quia causa materialis nominat causam intrinsecam, est tamen materia causa formae in genere causae materialis, educetur enim de ea, ut materia, et hoc sufficit. Ad ea vero quae de Angelis tanguntur, suo loco dicetur, et dictum est in Commentariis de Ente et Essentia, ubi etiam articulos Parisienses glossavimus. Et adverte, quod haec doctrina modo tradita non est nova, sed forte ascendens ad altitudinem intenti D. Thomae. Nominavit autem ^receptibilitatem immaterialitatem ; tum quia in substantiis separatis irreceptibilem, non nisi immaterialitatem subsistentem in specie significat; tum quia potentia receptiva ex parte materiae se tenet, et facile propterea erat ex hac illam intelligere, et sic patet prima ratio sumpta ex communibus omnibus omnino in materialibus formis subsistentibus, nec inconvenit eam adduxisse ad proprietates personales, imo necesse fuit quoniam ipse de talium numero sunt, et non cognoscimus ea secundum seipsas, sed ex creaturis, ut possumus ad eas ascendimus, ut teneamus conclusionem certam et necessariam ex propositione certissima communi omnibus Philosophis, imo communi animi conceptione sapientum.

Secunda ratio sumitur ex modo specificante processiones, scilicet per modum Verbi et amoris, et fundatur super unitate actus intelligendi, ac unitate actus amandi in divinis, contra quam rationem instant quidam sic : Si unitas actus intelligendi infert unitatem Filii, aut intendis de unitate reali, aut secundum rationem. Si reali, ergo unitas realis actus intellectus et voluntatis infert in Deo unitatem personae productae. Si secundum rationem, ergo distinctio secundum rationem inferret distinctionem personarum, sicut enim unitas ad unitatem, sic distinctio ad distinctionem se habet. Scotus autem in quodl. ubi supra, contra hanc rationem dicit, quod non est valida, quia fundatur super hac positione, ubi non potest esse nisi unicus actus intelligendi, non potest esse nisi unicum dicere et unicum Verbum; haec autem propositio vera est in nobis gratia materiae, quia in nobis omne intelligere est expressum per actum dicendi; non sic autem est in divinis, etc. Et breviter, inquit, ex unitate formae ejusdem rationis non potest inferri unitas productionis et termini universaliter, et in omni materia; ergo ex unitate inteilectionis, non sequitur gratia formae unitas dictionis et Verbi.

Ad hoc breviter dicitur, quod hic est sermo de unilate numerali, quae supponit unitatem formalem, ut patet 5. Metaph. c. de Uno, quoniam de multiplicatione numerali tantum personarum est quaestio, ita quod ratio consistit in hoc : Intellectio Dei est una numero; ergo Verbum est unum numero, et si essent intellectiones Dei plures secundum numerum, essent plura Verba secundum numerum. Ad argumentum ergo dicitur, quod intendit de unitate numerali formali, id est, quae infert unitatem formalem, non autem de unitate numerali identifica, qualis est inter actum intellectus et voluntatis divinae, et propterea negatur sequela. Quomodo autem ex distinctione formali secundum rationem inter intellectum et voluntatem inferatur distinctio personarum in quaest. 27. declaratum fuit et dictum, quod hoc non sequitur immediate, sed mediate ordine originis. Ad objectionem vero Scoti dicitur, quod ratio litterae non fundatur super illa propositione, sed superhoc, quod ubi est unum tantum intelligere et dicere adaequatum illi, ibi non est nisi unum dicere, et unum Verbum, quod patet esse verum, superflueret namque aliud dicere, et similiter ex unitate formae absolutae optime infertur, unitas formae respectiva?, seu actionis adaequatae. Et ad hanc adaequationem insinuandam dicitur in littera. quod Deus omnia simplici actu intelligit ac per hoc dicit.

Tertia ratio sumitur ex communi modo procedendi, qui vere est modus, quo scilicet procedunt naturaliter, ut distinguitur contra libere, et fundatur super hoc, quod natura determinatur ad unum. Contra quam rationem instant quidam ; aut intendis quod natura determinatur ad unum numero, et hoc est falsum, etiam In naturis limitatis; aut in unum modum producendi, et hoc est falsum in natura infinita ; neutro igitur modo ratio aliquid.

Ad hoc breviter dicitur, quod intendit tertio modo, quod natura determinatur ad unum formaliter sub hac, nisi subsumatur, et recte de natura eadem pluribus modis communicabili, quod secundum unumquemque modum est determinata ad unum formaliter illius modi, et consequenter, quod haec non secundum hunc modum est determinata ad hoc unum, sic concluditur unitas numeralis producti uno modo. Et inducta est haec ratio ad ostendendam differentiam inter naturale et voluntarium agens in largiendo unitatem numeralem effectui unica simul actione agendo. Ab agente enim voluntario possunt simul plura produci, ut inquit Averroes, cap. 44. 12. Metaphys. A naturali autem non, nisi unum ab uno. Et ex bis patet responsio ad objectionem Scoti ubi supra, infringentis quoque hanc rationem, quia natura non determinatur ad unum numero.

Quarta vero ratio ex perfectione divina sumitur et fundatur super hoc, quod omnis res divina habet quidquid invenire potest infra latitudinem illius rationis formalis: ex hoc enim manifeste sequitur, quod non compatitur sui parlionem, et consequenter nec pluralitatem. Sed contra hanc quoque rationem instatur, quod nihil valeat, quia sic sequeretur quod esset unum tantum productum in divinis, et probatur sequela, quia productum est res divina, ac per hoc habens quidquid infra latitudinem inveniri potest, et sic excludit multiplicationem sui, quod si hic non valet: ergo nec in ratione tua.

Ad hoc breviter dicitur, quod fundamentum illud intelligendum est de re divina,. quae est una per modum speciei specialissimae, et non de re divina, quae est una per modum generis, quoniam sub specie non nisi materialis restat differentia; sub genere autem latent multa, et sic directe deservit proposito,quoniam de pluralitate numerali, ut jam dictum est, quaeritur, et cessant objectiones: productum enim non specificam, sed genericam rationem significat ; Filius autem specificam, et ideo de filiatione tenet ratio, de productione autem non. Et nota hanc rationem, quoniam concludit universaliter nullum praedicatum specificum, sive absolutum, sive respectivum in Deo, plurificari. Unde patet quod nulla sit instantia Scoti ubi supra, contra hanc rationem, quia Filius est perfectus Deus, et tamen non habet Deitatem omni modo habendi; ergo filiatio potest esse perfecta, et tamen haberi alia ab alio. Similitudo enim nulla est, ut patet, quia est a modo habendi ad diversitatem numeralem, imo quia Filius est perfectus Deus, sequitur, ergo habet quidquid est infra latitudinem Deitatis, et consequenter est multiplicabilis secundum deitatem. Haec ille.

Contra hanc opinionem Thomae Cajetani multa essent dicenda, sed pro nunc aliqua improbabo in suis praesuppositis. Secundo ostendam quomodo instantiae Doctoris contra Thomam minime solvuntur, etiam accipiendo materiam, ut ipse exponit. Primo, quando ipse dicit quod Thomas accipit materiam tantum pro receptivo, sic intelligendo, quod omnis forma receptibilis in aliquo receptivo plurificatur ad plurificationem receptivorum. Sed an haec expositio sit ad mentem Thomae, difficile est judicare. Dicit enim sic Thomas ubi supra : Cum enim personae divinae sint ipsae relationes subsistentes non possunt esse plures Patres vel plures Filii in divinis, nisi essent plures paternitates, et plures filiationes, quod quidem esse non posset, nisi secundum materialem eorum distinctionem. Formae enim unius speciei non multiplicantur nisi secundum materiam. Haec ille. Sed quidquid sit de intentione Thomae non oportet amplius explicare. Secundo dicit, quod distinctio numeralis est tantum pro diversa receptiva, adducendo Aristotelem pro fundamento in 5. Metaph. cap. de Uno, text. com. 12. sic dicit : Unum numero sunt, quorum materia est una ; sed certe in ista parte non recte intelligit Arislotelem, et quomodo Aristoteles intelligatur, vide Doctorem in secundo, dist. 3. quaest. 6. et quod materia non sit causa individuationis ipsius formae, patet per Philosophum primo Metaph. text. com. 27. In fundamento naturae nihil est distinctum. Unde secundum translationem Arabicam sic habetur : Quoniam autem in fundamento naturae non est aliquid distinctum, manifestum est, quia non vere dicitur in ista substantia, quod est alicujus dispositionis. Haec ille. Et ibi Commentalor sic ait : Quoniam autem manifestum est, quod in principio ex quo est generatio, scilicet principium secundum naturam non debet esse aliquid eorum, quae generantur ex eo actu,manifestum est quod illud principium non debet esse in aliqua dispositione eorum, quae fiunt ex eo, neque secundum qualitatem accidentalem. Haec ille. Sed de ista materia vide diffuse Doctorem in secundo ubi supra. Et quod tertio dicit, quod similitudo albi ad omnia alba, una est tantum relatio in essendo, sed multiplex in respiciendo, et hoc est manifeste falsum, et subtiliter improbatum a Doctore in tertio dist. 8. et vide quae ibi prolixe exposui. Et quod quarto dicit de specie in medio respectu objectorum est tantum unica secundum esse, et multiplex in repraesentando et dependendo, hoc etiam reputo manifeste falsum. Et quia hoc improbare non est praesentis speculationis, nec pertinens ad intentionem principalem, ideo pro nunc admittatur, non est inconveniens plures species colorum esse in eodem puncto aeris distinctae realiter,

et similiter plura lumina, ut patet a Doctore in 5. Metaphysicae suae.

Cum dicit ad primam instantiam Doctoris quod Doctor non intellexit Thomam, dico, ut apparet ex littera Doctoris,quod si Thomas intellexit tantum de materia receptiva, perfecte intellexit Thomam, nec est verisimile Doctorem merito subtilem positionem Thomae in hac parte ignorasse, nam cum probat, quod anima multiplicetur, ostendit ipsam multiplicari, non per aliud et aliud receptivum, ut patet ex littera Doctoris. Et quod dicit de articulis damnatis, quod non loquuntur de materia receptiva, hoc patet manifeste falsum, nam in tertio articulo ubi habetur sic : Formae non recipiunt divisionem, nisi secundum divisionem materiae, error, quod non intelligitur, nisi de materia receptiva. Et tenendo, quod Thomas tantum loquitur de materia tantum receptiva, et quod forma omnino irreceptibilis sit implurificabilis, rationes datae ab isto ad instantias Doctoris minime solvit illas, et doleo quod sic sicco pede transit illas, nec verba, nec sensum verborum adducit, quasi si recte intelligeret, aut illa approbaret, aut non sic expedite, et quodammodo superficialiter transiret. Non enim verba Doctoris sunt praemittenda, cum ipse inter omnes Doctores resolutissimus fuerit, et ideo volens improbare tantum Doctorem oportet fideliter adducere ea quae dicit contra Thomam, sicut et ipse Doctor fideliter opinionem Thomae, adducit. Quod ergo dicit, quod illa major est falsa, scilicet, quo primo aliquid est in actu extra causam, et in intellectum, eo est hoc primo, illa propositio si recte intelligatur, ut ipsam supra exposui, nullam patitur instantiam; quod ergo dicit, quod unumquodque est primo extra causam et intellectum, esse significato per secundum. adjacens, et tamen non est illo hoc.

Sed ad hoc videtur implicatio, quod Franciscus sit extra causam et intellectum, et quod non tantum sit, sed quod etiam non sit singulare et individuum, videtur omnino impossibile.

Et si dicatur, quod illud est singulare per materiam receptivam, contra hoc est ratio Doctoris quam ipse non adducit, videlicet, quod ipsa anima intellectiva in aliquo priori naturae, quam infundatur corpori est vere terminus creationis, et ut sic, terminata de necessitate erit haec, et singularis, quia creatio non terminatur primo, nisi ad ens reale actu existens et singulare. Et quod dicit de esse significato per secundum adjacens, videlicet, quod unumquodque extra causam et intellectum, est primo ipso esse significato per secundum adjacens, quia quaero si A ut est terminus creationis est ipso esse primo significato, etc. aut A tantum includit ipsum esse quidditative ; aut esse existentiae: aut esse essentiae et existentiae, et esse singulare. Non primo, quia esse quidditativum, ut praecedit omnem existentiam non est terminus creationis. Si secundo, habetur intentum, quia nihil primo habet esse existentiae, nisi singulare, et per con -sequens dicere quod A est ipso esse primo significato per secundum adjacens, et quod non sit singulare, est implicatio. Et quod dicit quod A non est illo esse hoc, id est, quod A non est singulare per esse significatum per secundum adjacens, in ista parte,sicut et in aliis intelligit Doctor, sicut nec in multis aliis locis, non enim dicit quod A sit hoc ipso esse. Dicit enim sic Doctor quo aliquid est in actu extra causam et intellectum, eo est hoc primo, quia sic esse non compelitur, nisi huic.

Ista littera debet sane intelligi, potest enim habere multiplicem sensum, quia ly esse potest multipliciter intelligi, in proposito tamen intelligitur tantum de esse

existentiae primo, quia esse existentiae primo convenit singulari, ita quod esse existentiae primo necessitate includit singularitatem, prius enim intelligitur natura singularis, quam intelligatur actu existens, ut patuit in secundo, dist. 3. imo esse existentiae primo convenit singulari, ut gradus intrinsecus, licelanler esse existentiae et singularitatem sit aliqualis distinctio. Intelligitur ergo ista propositio sic, quo aliquid est in actu extra causa et intellectum, scilicet in actuali existentia, eo est hoc primo, id est, quod esse actuale existentiae primo, convenit singulari, quia cui convenit esse actualis existentiae, primo ei convenit esse. Hoc non dicit ergo Doctor, quod eodem formaliter sit actus existens, et sit haec, sed est actu existens sua existentia, et est haec sua propria haecceilate, sed quia esse existentiae primo convenit singulari, ideo illud quod est tali esse primo est primo singulare ; est hic sensus hujus litterae, quem ipse non adducit, qui enim vult habere sensum Doctoris oportet per multum tempus illi doctrinae vacare omnibus aliis praetermissis propter eminentes sensus in verbis ejus contentos. Et quod dicit, quod probatio Doctoris nihil valet, etiam secundum apparentiam, verum dicit, quia non intelligens propositionem, minus etiam probationem percipit ; elicit enim iste ex probatione minoris Doctoris quod esse extra intellectum et causam, et esse hoc dicant eamdem formalitatem, quod Doctor non dicit, ut supra patet, declarando illam propositionem. Et posito etiam, quod esse extra causam et intellectum, et esse hoc sint idem formaliter adhuc inter illa potest stare distinctio ex natura rei, et per consequens A non erit eodem esse et esse hoc, licet eodem sint realiter esse, et esse hoc, cum esse hoc et esse sint simpliciter realiter idem,ut supra patet a Doctore in secundo, distinct, 3. quaest. 6.

Ad aliud quod dicit, quod nec soniniavimus. quod forma in materia existens sit haec per materiam intrinsece seu formaliter, sed causaliter, quia materia est causa formae in genere causae materialis, dico, quod hoc est minus bene dictum, et forte enim esset minus inconveniens dicere formam esse hanc per materiam intrinsece, cum forma maxime materialis habet tantum esse existens in materia, quam dicere esse hanc causalitater per materiam, cum materia nullo modo sit causa formae, nisi tantum receptiva. Et ultra si forma est haec per materiam causaliter, quaero an haecceilas per quam est haec, quae est entitas positiva, etiam secundum ipsos, sit causata a materia in ipsa forma, aut sit ipsa materia, aut tantum ipsa forma? Non primo, quia materia nihil causat in forma quam recipit; tum etiam, quia secundum ipsos materia est tantum ens in actu per formam, et per consequens ipsa forma erit haec intrinseca, et non per aliquid causatum a materia, aliter ipsa materia per formam non esset in actu ; tum etiam, quia forma vere perficit materiam, et realiter quod non esset, nisi esset intrinsece singularis, quod enim dat esse alicui prius includit proprium esse, et propriam haecceitatem. Non secundo, quia et ipsi negant quod materia sit haecceitas formae. Non tertio, quia forma non est formaliter haec seipsa, sed aliqua haecceitate ipsam contrahente. Et posito quod esset haec seipsa, adhuc habeo intentum, quia non erit haec per materiam, nec intrinsece, nec causaliter. Et quod dicit, quod per materiam non est haec intrinseco, sed tantum causaliter, aut hoc dicit ex propria intentione, aut ex intentione S. Thomae. Si primo eadem facilitate contemnitur, qua et probatur, nec minimam adducit probationem. Si secundo, hoc non habetur ex verbis sancti Thomae. Praeterea ista expositio contradicit priori expositioni. Dixit enim primo, quod Thomas accipit materiam tantum pro receptivo. Receptivum autem inquantum hujusmodi, nullam causalitatem dicit respectu recepti.

Ad rationes Doctoris de Angelis pro nunc nullum dat responsum, sed remittit se alibi, et in hoc optime facit.

Responsio ad secundam instantiam Doctoris patet expresse, quod non est ad mentem S. Thomae sic exponendo Thomam, quod sic intelligit, quod ubi est tantum unum intelligere et dicere adaequatum illi, ibi non est nisi unum dicere , et unum verbum. Haec expositio non videtur posse dari ex verbis divi Thomae, dicit enim sic in littera, ubi supra, secunda vero, supple ratio, est ex modo processionum, quia Deus omnia intelligit, et vult uno et simplici actu, unde non potest esse nisi una persona procedens per modum Verbi, quae et Filius, est una tantum per modum amoris, quae est Spiritus sanctus. Haec Thomas. Si enim intelligeret de intelligere et dicere adaequato illi, nulla est probatio, nam apud omnes in Deo est tantum unum intelligere numero ; et cum infertur, ergo tantum una persona per intellectum, et cum probatur, quod tantum sit una, quia ibi est tantum unum dicere, transeat, sed adnuc remanet difficultas quomodo ibi est tantum unum dicere. Si probatur per hoc quia ibi est tantum unum intelligere, ergo tantum unum dicere, consequentia est enthymemalica, nec est universaliter vera, ut supra patuit. Et cum dicit iste novus expositor, quod Thomas tantum loquitur de intelligere et dicere, quae ad invicem adaequantur, oporteret eum probare quod ipsum dicere adaequetur ipsi intelligere, quod non probat, sed tantum supponit. Et Ultra si sic exponit Thomas, tunc videtur petere principium, supponendo quod probare debet. Et ultra, quae consequentia est ista, si intelligere est unum, et dicere adaequatur illi, ergo tantum est unum Verbum. Non enim consequentia formali potest sequi consequens verum ex antecedente falso, ut patet primo Priorum, nam hoc antecedens, scilicet intelligere et dicere adaequantur, non est universaliter verum; tum etiam quia nullum consequens potest sequi verum ex antecedente includente falsum, licet sequatur ex una parte illius antecedentis, et sic in proposito, Verbum tantum esse unum, sequitur ex ista parte antecedentis, ex hoc quod dicere est unum, sed non ex hoc quod intelligere est unum, ut supra patet a Doctore, quia si Verbum produceret aliud Verbum, esset simpliciter unum intelligere in utroque Verbo, et tamen essent duo Verba, et duo dicere correspondentia. Et quod dicit iste expositor, quod ex unitate formae absolute, optime infertur unitas formae respective, seu actionis adaequate. Si absolute intelligit, hoc patet esse manifeste falsum, nam eadem res absolute sumpta potest habere plures actiones, quia etiam plura producta, ut patet de Sole, qui secundum suum esse absolutum potest esse causa plurium.

Deinde quaero quid intelligit, cum dicit actionem adaequari formae absolutae ; si intelligit quod ab una forma absoluta non potest esse, nisi una actio, hoc patet manifeste falsum, et hoc etiam posito, adhuc non probat intentum, quia dicere non est actio ipsius intelligere, cum intelligere, etiam secundum Thomam non sit ratio formalis producendi Verbum in divinis. Vult enim ipse in prima parte summae. q. 41. art. 5. quod essentia divina sit ratio formalis producendi Filium, ubi sic ait : Sic igitur dicendum est quod potentia generandi principaliter significat divinam essentiam, ut Magister dicit septima dist. primi, non autem tantum relationem, nec etiam essentiam, inquantum est idem relationi. Et infra, idem, inquit, quo Pater generat est natura divina, in qua sibi Filius assimilatur. Et secundum hoc Damascenus dicit quod generatio est opus naturae, non sicut generantis, sed sicut ejus quo generans generat: et ideo potentia generandi significat in recto naturam divinam, sed in obliquo relationem. Haec ille. Et licet iste novus expositor exponat ibi Thomam, quod accipit divinam naturam pro omni absoluto in divinis. Sed quidquid sit, parum est curandum, praecipue cum verba divi Thomae sint ita clara et aperta, quod non oportet ea retorquere ad alium sensum.

Ad illud, quod dicit ad tertiam instantiam Doctor contra Thomam, quod natura sumendo secundum unum modum communicandi, secundum illum modum est determinata ad unum numero. Sed hoc patet esse falsum, quia eadem natura numero, etiam secundum modum naturalem agendi, non tantum potest in plura numero distincta successive, sed etiam simul, licet forte non aeque perfecte, ut patet de Sole applicato diversis passis, patet etiam de intellectu, qui simul plura intelligit. Et quod dicit, in hoc differt agens naturale ab agente voluntario, agens enim naturale simul unica actione unum tantum producit effectum. Agens vero voluntarium potest simul plura producere, et allegat Commentatorem 12. Metaphys. cap. 44. Sed certe haec non est differentia agentis naturalis, et agentis voluntarii. Sed haec ponitur differentia, videlicet, quod agens naturale nunquam potest esse ad contradictoria, licet possit esse ad disparata, quia agit per modum naturae, et de necessitate naturae, et ideo stante dispositione agentis et passi sic de necessitate agit, quod non potest non agere ; agens vero voluntarium possit in opposita contradictorie. Et haec est differentia quam ponit Aristoteles 9. Metaph. text. com. 3. Palam,inquit, quia et potentiarum aliae erunt irrationales, aliae cum ratione, quapropter omnes artes, et scientiae factivae potentiae sunt, id est, quod practicae scientiae, ut puta mechanicae, et morales potentiae sunt, scilicet rationales. Et parum infra : Et quae quidem cum ratione, omnes contrariorum sunt eaedem. Et quae irrationale; una unius, ut calidum calefaciendi solum, medicativa autem infirmitatis et sanitatis. Et vult dicere, quod potentiae rationales se habent ad opposita, irrationales autem non, sed ad alterum oppositorum tantum. Et potentia rationalis non tantum dicitur ad opposita positive, sed etiam privative et contradictorie, ut patet in eodem textu. Vide ibi, et quae exposita sunt a Doctore super primo dist. 2. et sic patet quod illa non differentia inter agens naturale et voluntarium, quam ipse assignat. Et quod adducit de Commentatore 12. Metaph. com 44. patet in illo commento, quomodo, nec ex intentione Commentatoris, nec per verba ejus praecise addetur talis differentia inter agens naturale et voluntarium.

Ad illa, quae dicit respondendo ad instantiam Doctoris contra quartam instantiam Sancti Thomae, non oportet aliter ; improbare, cum nec vere nec apparenter solvant rationem Doctoris. Et sic patet, quomodo responsio istius novi expositoris minime evacuat rationes Doctoris contra Thomam.