COMMENTARIUS.

(p) De secundo principali, ubi videndum est de cognitione perfecta et immediata, an scilicet anima pro quocumque statu possit cognitione perfecta et immediata attingere Trinitatem. Dicit, quod licet notitia per se et propria et immediata possit distingui, in intuilivam et abstractivam, de qua) supra habitum est. Abstractiva perfecta Trinitatis est notitia distincta et immediata, quae immediate attingit ipsam, et non per aliud objectum prius cognitum, excludendo aliud in ratione objecti cogniti, non excludendo tamen aliud in ratione formali cognoscendi, quia sic communiter species intelligibilis est ratio formalis causandi hujusmodi notitiam abstractivam. Similiter intuitiva propria et perfecta et immediata est illa, quae distincte. attingit ipsam Trinitatem,ut in se perfecte praesentem, et ipsa immediate attingitur, excludendo omne aliud in ratione objecti cogniti, non tamen excludendo aliud in ratione formali, sive aliud potens supplere vicem rationis formalis, et sic Deitas est praecise ratio cognoscendi ipsam Trinitatem, et ipsa sola, ut comparatur ad intellectum divinum est ratio movendi ad notitiam intuitivam Deitatis et Trinitatis. Sed ut comparatur intellectui creato voluntas divina est ratio formalis movendi, et in hoc supplet vicem objecti, sive rationis formalis objecti visibilis, ut exposui in prologo, quaest. penultima. Et loquitur hic de notitia simplici tam abstractiva quam intuitiva, scilicet perfecta et immediata ; et non loquitur de notitia complexa mediata et immediata, ita quod illa dicitur incomplexa, perfecta et immediata, quae terminatur ad objectum incomplexum distincte et immediate modo praeexposito ; et illa dicitur complexa et immediata quae terminatur ad complexum notum ex terminis, quia omnis propositio immediata est etiam per se nota, ut patet per ea, quae exposui in primo, dist. 2. part. 1. q. 2. notitia vero complexa est illa, quae terminatur ad complexum non notum ex terminis, scilicet illa quae terminatur ad conclusionem demonstratam. De hac complexa, sive mediata, sive immediata non loquitur in proposito, sed intendit de incomplexa primo modo, scilicet immediata, et perfecta tam intuitiva quam abstractiva.

Et ponit hanc conclusionem : Anima non potest attingere ad notitiam Dei propriam et immediatam ex perfectione sua naturali, esset pro quocumque statu naturae, concurrentibus etiam quibuscumque causis naturaliter motivus ipsius animae ad cognoscendum ;et idem diceretur de Angelo.

Pro majori intelligentia hujus litterae declaro aliqua : Primo de causis motivis animae respectu notitiae. De notitia intuitiva objecti causae naturaliter motitivae sunt intellectus, et objectum in se praesens, vel aliquod ens creatum virtualiter continens perfectam entitatem objecti, et istae tantum et proprie sunt causae naturaliter motivae ipsius animae causantes naturaliter notitiam intuitivam objecti, nulla enim alia causa videtur posse assignari, nisi intellectus et objectum in se praesens vel aliquod creatum virtualiter continens perfecte ipsum objectum, cum notitia talis praecise causetur ab intellectu et objecto in se praesente, vel aliquo supplente vicem illius objecti, vel ipsum virtualiter continente, et hoc patet a Doctore in primo, dist. 3. q. 7. et dist. 8. quaest. 3. Sed causae naturaliter motivae ipsius animae, sive ipsius intellectus respectu notitiae abstractivae, sunt intellectus et species intelligibilis objecti, quae species intelligibilis, vel est causata ab ipso objecto intelligibili, sive immediate, ut in intellectu Angeli, qui immediate potest recipere speciem intelligibilem ab ipso objecto, ita quod non requiritur aliud medium immediate causativum, ut patet a Doctore in secundo, dist. 3. q. ultima et dist. 9. vel mediate, ut in nobis pro statu isto ubi objectum sensibile extra non immediate movet intellectum, causando speciem sui intelligibilem, sed tantum mediate prius causando speciem sensibilem in aliquo sensu exteriori, qua causata immediate causatur alia species in virtute imaginativa, quae dicitur phantasma, et illa immediate cum intellectu agente, causat speciem intelligibilem objecti ; vel illa species intelligibilis est causata in nobis ab aliquo objecto, remote tamen virtualiter continente entitatem objecti intelligibilis. Exemplum primi in nobis, patet de albo extra, quod prius causat speciem in organo visus, et species illa causat aliam in organo imaginativae, quae dicitur phantasma, et illa immediate causat speciem intelligibilem ipsius albi, partialiter tamen, et sic in cognitione abstractiva quidditatis albedinis, istae ponuntur causae naturales, ita quod immediatae causae notitiae sunt intellectus et species intelligibilis, ut alias probavi, et mediatae sunt objectum extra et species objecti in sensu exteriori,et phantasma in sensu interiori, ita quod istae ordinate se habent modo praeexposito. Exemplum secundi, posito quod objectum A nec pro statu isto, nec pro alio habeat virtutem movendi intellectum ad sui notitiam abstractivam, sed quod virtualiter contineatur in aliquo sensibili, et dicatur B, tunc B, immediate movet sensum exteriorem, causando speciem sui sensibilem, et illa causat aliam in sensu interiori, et illa causat speciem intelligibilem primo ipsius B, et post causat speciem intelligibilem A,si potest habere illam, vel si non potest, tunc eadem species intelligibilis A causat una cum intellectu primo notitiam A, et deinde notitiam A, et deinde notitiam B, et istae solae sunt causae naturales notitiae abstractivae in intellectu nostro.

Secundo nota ibi de praesentia objecti in se, quod aliud est loqui de praesentia objecti reali, et in se, et non in ratione actu intelligibilis, et aliud de praesentia objecti, et actu intelligibilis, quia primo modo Deus est perfectissime praesens, cum sit ubique per perfectam praesentiam, sed non secundo modo; tunc secundo modo dicitur praesens, quando actu potest movere intellectum ?ad sui notitiam intuitivam. Loquendo de ista praesentia, dico quod haec est duplex : quaedam est formalis et motiva, quando scilicet objectum in se formaliter prae sens in ratione objecti actu intelligibilis potest movere intellectum partialiter causando notitiam sui intuitivam in illo intellectu. Quaedam est praesentia tantum formalis, et nullo modo motiva, ut quando intellectui relatio realis est praesens in ratione objecti actu intelligibilis, et tamen ipsa nullo modo potest causare notitiam sui ; est tamen praesens virtualiter, id est, quod ipsa virtualiter continetur in alio potente causare notitiam intuitivam, ut puta extrema absoluta illius relationis, quando sunt praesentia in se causant primo notitiam sui, deinde relationis virtualiter contentae. Et loquendo de ista praesentia virtuali, dico quod quoddam objectum continet virtualiter praesentiam alterius in ratione objecti intelligibilis, sic, quod non potest immediata facere objectum virtualiter contentum esse praesens intellectui in ratione actu intelligibilis, nisi prius sit in se praesens in ratione objecti actu intelligibilis, id est, nisi prius sit in se praesens, potens immediate causare notitiam sui intuitivam, nunquam: posset facere objectum contentum virtualiter praesens, et sic nunquam posset immediate causare notitiam intuitivam contenti virtualiter, nisi prius vel simul causaret notitiam sui intuitivam. Et hoc modo objectum naturaliter motivum per modum natural non potest facere aliud objectum virtualiter contentum esse praesens potentiae in ratione objecti actu intelligibilis, nisi prius fuerit in se praesens.

praesentia objecti actu intelligibilis ; et sic non potest immediate causare notitiam intuitivam objecti virtualiter contenti in aliquo intellectu, nisi prius causaret notitiam sui intuitivam. Et sic sequitur quod essentia divina, quae virtualiter continet omne objectum, non potest facere aliquod objectum contentum esse praesens praesentia objectiva alicui intellectui, etiam divino, nisi prius sit in se praesens praesentia objectiva eidem intellectui ; nec potest immediate causare notitiam intuitivam objecti contenti in aliquo intellectu, nisi prius in eodem causaret notitiam sui intuitivam, ut alias exposui supra in quodlibetis, et hic, et etiam patet a Doctore in primo, et in quodl. Dico secundo, quod quoddam continet virtualiter praesentiam alterius objecti, sic, quod immediate potest facere illud contentum esse in se praesens praesentia objectiva, et tamen ipsum continens nullo modo erit praesens praesentia objectiva, et tale continens est continens voluntarium, et non per modum naturae ; et sic voluntas divina continet hoc modo omne objectum, ita quod in quocumque intellectu (excepto divino) potest immediate causare praesentiam objectivam cujuscumque objecti, etiam essentiae divinae, non causando, sive non faciendo se praesentem tali intellectui praesentia objectiva ; et similiter potest immediate causare notitiam, intuitivam cujuscumque objecti etiam ipsius essentiae divinae, non causando notitiam sui nec intuitivam, nec abstractivam, et hoc est, quia est objectum mere voluntarium. Et sic dicimus quod Deus non sub ratione Deitatis, sed sub ratione qua est volens, est objectum mere voluntarium respectu cujuscumque intellectus creati, sed respectu sui intellectus est objectum mere per modum naturae.

Dico ultra quod ipsa voluntas divina non tantum continet omne objectum, voluntarie causando praesentiam realem illius, respectu notitiae intuitivae, sed etiam potest immediate causare praesentiam cujuscumque objecti, qua objectum sit praesens praesentia objecti intelligibilis abstractive, quia potest immediate causare speciem intelligibilem cujuscumque objecti, etiam essentiae divinae, ut patet in secundo, dist. 3. q. 9. Potest etiam immediate causare notitiam abstractivam cujuscumque objecti, non causando notitiam abstractivam sui, cum sit objectum mere voluntarium ; secus est de objecto non voluntario, sed naturali et movente per modum naturae, quia tale non potest immediate causare speciem intelligibilem alicujus objecti, virtualiter contenti in aliquo intellectu, nisi in eodem intellectu, simul vel prius causet speciem sui, sive mediate, sive immediate modo praeexposito, nec similiter potest immediate causare notitiam abstractivam virtualiter contenti, nisi prius mediate, vel immediate causet notitiam sui.

(q) Deinde nota ibi: Nec etiam aliqua natura creata, quae est naturaliter activam, potest esse causa hujus visionis, et perfectae praesentiae objecti, quia non potest continere in se perfecte essentiam illam secundum entitatem suam, igitur nec secundum suam intelligibilitatem. Hoc patet, quia potens virtualiter continere effectum proprium alicujus causae, potest perfecte continere entitatem illius causae, quia ex quo talis effectus sequitur entitatem propriam, non videtur posse immediate causari, nisi vel a causa propria et sibi adaequata, vel ab aliquo perfecte continente entitatem illius causae, ut exposui in secundo, dist. 2. Cum ergo notitia propria alicujus objecti, sive intuitiva, sive abstractiva praecise sequatur entitatem objecti sic intelligibilis, patet, quia illa notitia non potest esse notitia alterius objecti, sed praecise illius cujus est, statim sequitur quod a nullo poterit immediate causari, nisi ab ipso objecto, vel ab aliquo perfecte continente entitatem illius objecti. Nec similiter praesentia objectiva perfecta, quae tunc est, quando objectum actu potest intueri, non potest immediate causari, nisi vel ab ipso objecto, vel ab aliquo perfecte continente ipsum. Et intelligo sic, quod causare praesentiam objecti respectu notitiae intuitivae est facere objectum tale esse actu intelligibile intellectione intuitiva, id est, quod actu possit immediate causare notitiam illius intuitivam ; sic ergo A posse causare perfectam praesentiam B. in ratione objecti actu intuibilis, nihil aliud est quam A posse immediate causare notitiam intuitivam ipsius B, quae ponitur propria ipsi B, et sic propria quod nullo modo potest alteri competere, et sic sequitur quod A perfecte contineret entitatem et intelligibilitatem ipsius B. Quando ergo objectum immediate dicitur causare praesentiam sui in ratione objecti intuibilis, tunc est ipsum B immediate posse causare notitiam sui intuitivam, quia ut sic praesens, est pars memoriae perfectae, ut exposui in primo, dist. 2. parte 2. q. 3. et dist. 3. q. 7. exponendo titulum quaestionis, et hoc idem in 2. dist. 3. q. 8. q. et q. 10.

et d. 10. Sed si aliud potest causare praesentiam objectivam modo praedicto objecti actu intuibilis, hoc nihil aliud est, quam posse actu causare notitiam intuitivam illius objecti, et per consequens perfecte continebit entitatem et intelligibilitatem illius objecti. Cum ergo nulla creatura possit virtualiter continere entitatem Dei, sequitur quod nec poterit causare praesentiam objectivam ejus modo praeexposito, nec ejus notitiam.

(r) Deinde nota ibi : Per idem etiam patet quod nihil creatum potest esse causa ejus praesentiae abstractiuae apud intellectum, etc. Proprium repraesentativum in cognitione abstractiva est species intelligibilis objecti propria, ut patet a Doctore in 1. dist. 3. q. 6. et in 2. dist. 9. Hic tamen nota, quod species intelligibilis propria objecti est duplex, quaedam dicitur propria formaliter, et est illa quae immediate est repraesentativa objecti, et immediate causativa notitiae objecti ; et sic omne objectum potens habere aliquam speciem praecise ipsum repraesentantem, dicitur habere proprium repraesentativum formaliter, quando actu repraesentatur per illam, et illa immediate potest causare, partialiter tamen notitiam abstractivam objecti cujus est. Alia est species objecti propria non formalis, sed tantum virtualis, et est quando objectum non habet propriam speciem, quia tamen secundum suam entitatem virtualiter continetur in aliquo objecto habente propriam speciem, tunc illa species est propria illi objecto contento, quia tale contentum praecise natum est cognosci abstractive per illam, quamvis non sit formaliter species illius contenta. Species propria et formalis objecti, vel causatur ab ipso objecto, et hoc me diate vel immediate modo praeexposi to; vel si non causatur ab ipso objec to, non potest tamen ab aliquo causari, nisi contineat virtualiter entitaten objecti propter causam superius dictam, quia talis species est ita effectu: proprius objecti, sicut notitia intuiti va, et hoc mediate vel immediate. Si militer loquendo de specie secundi modo, scilicet virtualiter, illa non po-.test causari, nisi vel ab objecto, cujus ponitur species propria formaliteir continente ipsum objectum virtuali ter, vel ab alio simul virtualiter continente sic utrumque objectum, cujus ponitur species propria formaliter et objectum, cujus ponitur species propria virtualiter, quia si A contine virtualiter B adaequate, C non posse continere virtualiter B, nisi etiam contineret virtualiter ipsum A ; et sic patet expositio hujus litterae.

(f) Contra istud. Doctor instat, probando quod anima possit naturaliteor cognoscere ipsum Deum, etiam distincte, et hoc tam abstractive quam intuitive, et probatio est ista : Quidquid per se continetur sub primo objecto naturali alicujus potentiae, etc. Major est nota, et jam probata a Doctore in prolog. q. 1. Minor etiam est nota, et probata a Doctore in 1. dist. 3. q. 3. ubi vult, quod ens, quid ponitur adaequatum objectum intellectus, praedicetur in quid de Deo ; hoc idem dist. 8. q.2.

(t) Diceretur. Hic Doctor respondet huic rationi, quae etiam responsio habita est in prol. q. 1. et dicit, quod objectum primum naturale potest dupliciter intelligi.

(u) Loquendo de objecto adaequato, ptimo modo, prout, scilicet ad quod potentia habet naturalem inclinationem, non tamen de objecto adaequato secundo modo, quod, scilicet sit naturaliter attingibile ex concursu causarum naturalium, imo sic loquendo de tali objecto attingibili naturaliter pro quocumque statu cujuscumque intellectus creati, praecise ens limitatum est objectum adaequatum, quia praecise potest attingi virtute causae naturaliter motiuae intellectus, id est, quod omne ens creatum potest naturaliter movere, et per modum naturae potentiam, cujus ponitur objectum, imo tale, ut est praesens in ratione objecti, necessario movet, partialiter tamen, ad notitiam sui, et omnium virtualiter et essentialiter contentorum, ut alias exposui in primo, dist. 3. q. 3. Sed ens illimitatum, et si moveat per modum naturae intellectum proprium, et per consequens sic dicatur objectum ejus naturale, tamen ut comparatum intellectui creato, nullo modo est objectum naturale ejus motivum, quia non movet per modum naturae, sed tantum libere ; accipitur ergo hic objectum naturale potentiae, non prout naturale distinguitur contra supernaturale, sed ut distinguitur contra voluntarium, et sic accipitur objectum naturale potentiae, quod movet per modum naturae ipsam potentiam, vel si non possit movere propter sui imperfectionem, saltem sufficit quod virtualiter contineatur in alio objecto, quod moveat potentiam per modum naturae ad notitiam ipsius objecti virtualiter contenti. Dicit ergo, quod loquendo de objecto naturali, isto modo omne ens creatum movet naturaliter intellectum creatum ad sui notitiam, et virtualiter et essentialiter contentorum ; vel si non potest formaliter movere,

saltem continetur virtualiter in alio ente creato, quod movet naturaliter, sive per modum naturae ad notitiam virtualiter contenti. Movet dico ipsum intellectum creatum, saltem loquendo de omni ente creato absoluto quia omne tale, vel formaliter movet per modum naturae intellectum creatum, vel virtualiter continetur in alio objecto creato per modum naturae motivo intellectus creati ad notitiam illius virtualiter contenti. Et dixi de ente absoluto, quia sunt aliquae relationes, quae terminantur ad Deum, et si sint entia limitata, et per se intelligibilia, tamen non possunt movere intellectum ad sui notitiam ; nec similiter praecise virtualiter continentur in alio objecto creato, quod possit per modum naturae movere intellectum creatum ad earum notitiam, quia etiam dependet earum notitia a termino, sicut etiam ab ipso dependet in entitate. Non possunt ergo cognosci ex solo concursu causarum naturalium, cum ad earum cognitionem requiratur cognitio termini ; modo Deus non movet intellectum creatum naturaliter, id est, per modum naturae, nec ad notitiam sui, nec ad notitiam contentorum in eo, sed ut sic praecise movet intellectum proprium, ut magis infra patebit praesenti articulo.

(x) Sed nec ens adhuc in tanta communitate acceptum. Hic recitat opinionem D. Thomae de objecto adaequato intellectus humani, loquendo de intellectu ex natura potentiae. Et dicit, quod objectum adaequatum intellectus hujusmodi loquendo de objecto adaequato motivo naturaliter, non est ens limitatum, ut est commune omni ente creato, sed est praecise quidditas rei materialis. Et haec opinio fuit pertractata in primo, dist. 3. q. 3. et in 4. dist. 45.