In Caput Primum.

1567C

Vers. 1. Secundum Septuaginta: Verba Ecclesiastae, filii David, regis Israel in Jerusalem.

Secundum Hieronymum: Verba Ecclesiastae filii David, regis Jerusalem.

Antiqua versio Latina, ut vides, retinebat, juxta LXX, regis Israel in Jerusalem. Non est ergo antiqua Vulgata ea quae legitur in Commentario sancti Hieronymi; cum ipse in contextu translationis abjecerit voces superfluas Israel et in, atque male additas doceat tam in Septuaginta, quam in antiqua Latina Vulgata. «Nec non et hoc,» inquit in Commentario hujus loci, «diligentius attendendum, quod per tres libros Auctoris (Salomonis) diversus est titulus. In Proverbiis enim notatur: Proverbia Salomonis filii David, regis Israel. In Ecclesiaste vero: verba Ecclesiastae filii David, regis Jerusalem. Superfluum quippe est hic Israel, quod male in Graecis et Latinis codicibus invenitur.» Certe confidenter dicam nec titulum quidem libri Ecclesiastae Simonium legisse; vel 1567D si legerit, nequaquam intellexisse, quando ausus est affirmare, in Commentario sancti Hieronymi in Ecclesiasten positas esse duas Versiones vulgatas columnis distinctas. Ex uno namque tituli contextu manifestum nobis est ac exploratum, neutram Latinam versionem Hieronymiani Commentarii esse antiquam Vulgatam e Graecis exemplaribus expressam. Quod tamen inscienter docere contendit parens ille ac praesultor pessimae Historiae Criticae sacrorum Bibliorum.

Vers. 5. Secundum LXX: Et oritur sol, et occidit sol, et ad locum suum ducit: oriens ipse ibi, vadit ad austrum, etc.

Secundum Hieronymum: Oritur sol, et occidit sol, et ad locum suum ducit; et oritur ipse ibi. In hoc versiculo LXX Interpretum consuetudini se coaptans Hieronymus, lectorem accommodate postea monet, dicens: Pro eo autem quod Vulgatam Editionem sequentes 1568A posuimus, ad locum suum ducit, in Hebraeo habet Soeph, etc. Frustra autem nos de illo usu docuisset aliquando, si Vulgatam editionem suo semper praeposuisset Commentario in Ecclesiasten.

Vers. 11. Secundum LXX: Non est memoria primis et quidem novissimis qui futuri sunt, non erit eis memoria cum his qui futuri sunt in novissimo.

Secundum Hieronymum: Non est memoria primis et quidem novissimis quae futura sunt, non erit eis memoria apud eos qui futuri sunt in novissimo. Quis sit horum verborum sensus perspicue in Commentario dicitur, ubi haec addens Hieronymus: Juxta autem Septuaginta Interpretes, qui dixerunt: Non est memoria primis, etc., aliam esse ostendit suam versionem, aliam LXX Interpretum, et in utraque sensus plane diversos. Quod utique scriptorem Criticum haud lateret, si tantisper rem ille expendisset propositam sibi ad persuadendum.

Vers. 16, 17 et 18. Secundum LXX: Locutus sum ego in corde meo, dicens: Ecce ego magnificatus sum, 1568B et adjeci sapientiam super omnes qui fuerunt ante me in Jerusalem. Et dedi cor meum ut noscerem sapientiam et scientiam. Et cor meum vidit multa, sapientiam et scientiam, parabolas et scientiam. Cognovi ego quia et hoc praesumptio spiritus. Quia in multitudine sapientiae, multitudo cognitionis, etc.

Secundum Hieronymum: Locutus sum ego cum corde meo, dicens: Ecce ego . . . , in Jerusalem; et cor meum vidit multam sapientiam et scientiam. Et dedi cor meum ut nossem sapientiam et scientiam, errores et stultitiam: cognovi quia et hoc est pastio venti, sive praesumptio spiritus. Quia in multitudine sapientiae, multitudo furoris, etc.

Contendant nunc Simonius hasce duas versiones Latinas, et facta inter utramque comparatione, facile perdiscet, Vulgatam antiquam tantum distare ab Hieronymiana translatione, quantum Septuaginta distant ab ipso Hebraeo fonte. Discrepant enim inter se non solum sensibus, sed verbis etiam et ordine 1568C verborum; ut legenti perspicuum est. His adde observationem Hieronymi in versiculum praecedentem, hanc occupationem malam dedit Deus filiis hominum: quod Latinus interpres in distinctionem malam expressit. Unde manifestissime comprobamus, translationem Hieronymi positam in Commentario supra laudato, longe diversam esse ab ea quae Vulgata antiqua hodieque dicitur; opinionemque Auctoris Critici abjiciendam prorsus ac eliminandam.

Plurima potuissem id genus argumenta proponere ex consequentibus capitulis libri Ecclesiastae, in quibus et diversus ab antiqua Vulgata, et contrarius saepe LXX Interpretibus invenitur contextus Hieronymianae Versionis; sed adeo manifestum omnibus patet primum Historiae Criticae mendacium modo profligatum, ut in eodem deinceps confutando oleum et operam perdidisse viderer. Caeteris itaque erroribus Simonii bellum inferre ac citissime illud exstinguere nos oportet, quod melioribus studiis intenti, a litigiosis quaestionibus multum abhorremus.

1568D Dixi jam Historiae Criticae errores simul multos coarguens, falsam esse et imperitam prorsus opinionem qua deceptus Simonius affirmare voluit, sanctum Hieronymum antiquae Vulgatae copulasse novam Vulgatam Latinam, uti conspiciuntur distinctae columnis in edito Ecclesiastae Commentario. Hoc sane persuasissimum erit omnibus qui ex antiquis monumentis, aut e veteribus Hieronymi editionibus judicium habebunt de ejusdem Commentario in Ecclesiasten. Nam in cunctis illis libris unicus legitur sacrae Scripturae contextus, et quidem in manu exaratis exemplaribus, eodem prorsus tenore descriptus quo nunc a nobis editus habetur. Nec ante Marianum Victorium quisquam Ecclesiastae duplicem Versionem Latinam columnis distinctam conjunctim typis evulgare sibi permiserat. Denique cum Hieronymus Ecclesiasten exposuit suo Commentario, praeter istud nullum aliud volumen Scripturae in Latinum 1569A verterat ex Hebraeo. Siquidem Commentarium suum absolvit quinquennio ferme postquam Roma redierat Hierosolymam, id est, anno aerae Christianae 389, vel circiter: libros autem quatuor Regum de Hebraeo Latine convertit ante caetera volumina Instrumenti veteris anno 392, vel 391, e quibus Notis Chronologicis satis liquet versionem Vulgatam hodiernam Ecclesiastae non potuisse copulari cum alia translatione in Commentario Hieronymi, quandoquidem Commentarius tribus annis praecedit novam Vulgatam editionem librorum Salomonis.

Reliquos Historiae Criticae errores supra notatos nemo est qui non possit revincere sola Praefationis ac Commentarii Hieronymiani lectione praemunitus. Quaecumque enim ibi scripta leguntur, non ad Vulgatam hodiernam versionem sacrorum Bibliorum; sed ad unum contextum translationis et Commentarii in Ecclesiasten referenda noscimus. Constans proinde sit apud omnes studiosos sententia, longe a vero aberrare Simonium, qui quod proprium est 1569B Commentario in Ecclesiasten, imperite docuit ascribendum Vulgatae Latinae Scripturarum versioni, cujus forte necdum cogitatio sancto Doctori insederat. Recordatur itaque Hieronymus interdum Aquilae, Symmachi et Theodotionis, cum in contextu Commentarii, eorum interpretum versiones recitat, verbi gratia, col. 387, lin. 38, dicens: « Pro eo autem quod Vulgatam editionem sequentes posuimus (ad locum suum ducit), in Hebraeo habet Soeph quod Aquila interpretatur εἰσπνεῖ, id est, aspirat. Symmachus vero et Theodotion, recurrit: quia videlicet, etc.» Vides nunc, candide Lector, quid doceat Hieronymus cum ait, se coaptasse consuetudini LXX Interpretum, et interdum quoque recordatum fuisse Aquilae, Symmachi et Theodotionis. Utrumque praestat hoc loco et sexcentis aliis in Commentario consequentibus. Pudeat ergo Criticum Scriptorem tot ac tantarum hallucinationum; et qui inter suos aequales longe praestare sibi applaudebat, fateri 1569C nunc cogatur multa quae ipse nesciebat, saepius alios docuisse.

Jam quod temere in Hieronymo atque in Vulgata nostra versione Latina carpere voluit, diligentius attendendum. Dicere enim non metuit more suo censorio: «Voyons maintenant s'il a toujours réussi dans le choix qu'il a fait de ses Interprètes:» Videamus et nos, an ille censor recte judicaverit de interpretatione Hieronymiana; ut si infelici utatur judicio, falsus ac imperitus nostri temporis aristarchus male audiat ab omnibus. Haec est igitur prima ejusdem observatio Vulgatam hodiernam impugnans.

«Premièrement, il n'était pas, ce me semble, nécessaire, en suivant même les règles de sa méthode, qu'il changeât ces mots de l'ancienne Vulgate, au chapitre I, vers. 4: Generatio vadit, et generatio venit, en ces autres: Generatio praeterit, et generatio advenit. Et bien que ce soit le même sens dans l'une et dans l'autre version, je trouve néanmoins que l'ancienne Vulgate exprime mieux 1569D et plus à lettre, les mots hébreux, que notre Vulgate; et pourtant, il n'était point besoin de réformation en ce lieu-là.»

Quot verba Simonii, tot hallucinationes. Nam ex Praefatione in Ecclesiasten judicium minime habendum est de methodo cui Hieronymus insistebat cum Latinam novam Vulgatam, id est, hodiernam nostram condidit. Totum quod in ea Praefatione praeloquitur Doctor sanctissimus, id Commentario in Ecclesiasten proprium est: nec absque imperitiae nota, sicut antea monui, censor Simonius promiscue de diversis Hieronymianis translationibus eadem scribere potuit. Qua methodo Biblia sacra de Hebraeo in Latinum verterit Hieronymus, si quis scire peroptet, ipsum audiat scribentem ad Augustinum epist. nunc 89: «Ibi Graeca, inquit, transtulimus: hic de ipso Hebraico quod intelligebamus, expressimus; sensuum potius veritatem, quam verborum ordinem 1570A interdum conservantes.» Sensuum igitur veritatem in nova sua translatione potius conservare studuit, quam ordinem verborum. Quod utique officium cumulatius exsequi non potuit, quam mutando antiquam Vulgatam, Generatio vadit, et Generatio venit. in aliam novam ac veraciorem, Generatio praeterit, et generatio advenit. Nec vero audiendus Criticus Scriptor, qui utriusque versionis unum sensum asserit, magisque expressum ac litteralem in antiqua quam in nova Vulgata; ubi nulla necessitate cogente factam quoque docet mutationem superiorem, Generatio praeterit, etc.

Universos hujuscemodi errores in promptu ponere nobis liceat cum ex ipso contextu sacro libri Ecclesiastae, tum ex Hieronymi Commentario in hunc locum: dor holech, vedor ba. id est, Generatio vadens et generatio veniens. Neque enim horum verborum sensus proximus, genuinus et litteralis, clarius exprimi potuit quam hoc consequenti 1570B Commentario: «Aliis morientibus, nascuntur alii: et quos videras, non videns; incipis videre quos non videras.» Si Generatio autem vadens, et generatio veniens, proxime significant Alii moriuntur alii nascuntur; haud dubie sensum Scripturae ac Auctoris Hagiographi melius expressit Vulgata hodierna, Generatio praeterit, et generatio advenit, quam antiqua versio Latina Generatio vadit, et generatio venit. In nostra quippe Vulgata expresse dicitur, quod una generatio exstinguatur et intereat nova succedente; in antiqua autem Vulgata potest intelligi, quod eadem generatio vadat et eadem postea revertatur, ut mox dicturi sumus.

Huic nostrae observationi conciliari potest auctoritas ab optimis lexicographis Hebraeis, qui ante nos docuerunt verbum Hebraicum halach, per metalepsin intelligi debere de rebus evanescentibus, intereuntibus, pereuntibus, et morientibus, Gen. XV, 2: Et ego holech ariri, id est, vadens 1570C sterilis, sive manifestius, morior absque liberis. Quod Targum expressit, azel bela velad, hoc est, vadens sine prole. Septuaginta ἀπολύομαι ἄτεκνος, morior sine liberis. Targum Hierosolym. azel minni alma, abeo ex mundo. Sic Latinis, abitio pro morte. Qui nascitur, venit: qui moritur, abit. Fest. Pomp., abitionem, Antiqui dicebant mortem.

Praeterea interpretes Latini versionum Syriacae et Arabicae, cum Vulgata nostra ac Hieronymo consentiunt, dicentes: Aetas praeterit, et aetas succedit. Quodque curiosius attendendum, Chaldaeus Paraphrastes eodem modo interpretatur hic in Ecclesiaste verbum holech; quo supra in Genesi cap. XV, 2, hoc est, azal min alma, abiit de mundo. Tot igitur Interpretum suffragiis comprobata nova Hieronymi hodiernave editione Vulgata, aeternum conticescat imperita illa Historia Critica, cujus parens futurum speraverat aliquando, quod nulla aetas de 1570D suis laudibus conticesceret.

Utque demum perdiscat censor noster, quia necesse habuerit Hieronymus mutare antiquam Vulgatam loci controversi in Ecclesiaste, meminisse debet ex hac versione, Generatio vadit, et generatio venit, occasionem et causam subministrari Epicuri et Origenis pedisequis, ut innumerabiles nobis obtrudant ineptas earumdem rerum periodos et Platonicos circuitus infinitos. Quod argute praecavens optimus interpres Vulgatus noster Hieronymus, pro illa antiqua Latina versione, aliam novam substituit, Generatio praeterit, generatio advenit, quae sensum genuinum Scripturae exponat apertius, nullamque praebeat contentionum ansam; ut ex ea putemus signa atque prodigia, et multa quae arbitrio Dei nova in mundo fiunt, in prioribus saeculis esse jam facta: et locum invenire Epicurum, qui asserit per innumerabiles periodos eadem, et eisdem in locis, et per eosdem 1571A fieri. Si enim praeterit una generatio, et alia nova succedit, sive advenit, nec Judas crebro prodidit; nec Christus saepe passus est pro nobis; nec caetera quae facta sunt et futura, in easdem similiter periodos revolvuntur. Plura his adderem ad reprehensionem inscientis Critici, nisi insanabile ejus ingenium audivissem ac vidissem in multis Opusculis. Caeteras tamen objectiones Historiae Criticae confutandas proponamus.

«En second lieu, au verset 6 du même chapitre, l'ancienne Vulgate semble avoir mieux traduit et plus à la lettre, les mots du texte hébreu par ceux-ci, Vadit ad Austrum, et gyrat ad Aquilonem: gyrans gyrando vadit spiritus, et in circulos suos revertitur spiritus, qu'ils n'ont été traduits par saint Jérôme. Je ne parle pas présentement du «sens qu'on doit donner à ces paroles, qui sont assez difficiles à expliquer; mais je suis persuadé que les Septante ont mieux interprété l'hébreu en cet endroit-là que saint Jéròme. Lorsqu'un passage 1571B est obscur, et qu'il peut ètre expliqué de différentes manières, il semble que le traducteur est alors obligé de ne s'éloigner pas tant du sens grammatical: et c'est ce que les Septante ont beaucoup mieux observé ici que saint Jérôme n'a fait.»

Videte quam valde temeritati suae confidat. Non loquor, inquit, de sensu illorum verborum satis obscuro atque intricato: sed persuasum mihi est apud Septuaginta melius Hebraicum interpretatum, quam Hieronymus Latine reddiderit in nova Vulgata. O praeclaram sapientiam Critici scriptoris! Fatetur se nescire sensum Scripturae nimis obscurum; et in tantis tenebris audet inconcinnus sustinere personam judicis, et abjecta Hieronymiana authentica Versione, pronuntiare pro antiqua Vulgata in Ecclesia Christi jamdudum antiquata, usuque quotidiano neglecta. Itaque Historiae Criticae larvam hoc loco aspernabor, paratus ad defensionem Vulgatae nostrae sustinendam, cum videro Simonium sani Critici munere 1571C defunctum, non frustra jactantem verba censoria, quae ad declarationem rei propositae nihil conducunt.

Sed ne quis me putet hac responsione disputationis declinare difficultatem, et juxta vulgare proverbium, malo nodo malum cuneum adhibitum fuisse; eo revertar unde huc declina vit oratio, ut contentione utriusque Vulgatae palam contra Simonii opinionem evincam, versionem Hieronymianam ex Hebraeo expressam antiquae translationi Latinae esse praeferendam: In Hebraeo igitur scriptum hoc modo legimus Ecclesiastae capite primo, versu 5 et 6: : Vezarahh hasschemesch uba hasschemesch, veel mecomo scoeph zoreahh hu scham. Holech el darom, vesobeb el tsaphon: sobeb sobeb, holec haruahh, veal sebibothav schab haruahh. Quae verba, si κακοζηλίαν interpretationis sequimur, Latinis sonare possunt, Et orietur sol, et ingredietur sol; et ad locum suum 1571D anhelus oriens ipse ibi. Vadens ad austrum; et circuiens ad aquilonem: circuiens, circuiens, vadens spiritus, et super circuitus suos revertitur spiritus. Laudati supra apud Simonium Septuaginta Interpretes, huic viae insistere videntur, dicentes: Et oritur sol, et occidit sol, et ad locum suum ducit: oriens ipse ibi, vadit ad Austrum, et gyrat Aquilonem: gyrat gyrans, vadit spiritus, et in circulos suos revertitur spiritus. At Hieronymus sensuum potius veritatem, quam ordinem verborum secutus, manifestius ita interpretatur.

Oritur sol, et occidit.
et ad locum suum revertitur:
Ibique renascens, gyrat per meridiem,
et flectitur ad aquilonem:
Lustrans universa in circuitu pergit spiritus,
et in circulos suos regreditur.

Nonne tibi videtur, erudite Lector, ex ore Salomonis Latine loquentis tam elegantem manasse versionem? 1572A Qui sensus verborum, quae eloquentia sermonis in hac interpretatione non elucet? Nam quidquid de solis continuo ortu et occasu, ad orientem reditu, obliquoque per meridiem ad aquilonem flexu narrat sapientissimus Ecclesiastes, totum illud eloquentissimus interpres Hieronymus integra Latinitate nobis expressit. Obliqua enim et fracta linea, cum sol per Austrum pergat ad Boream, et ita revertatur ad Orientem, non poterat pulchrius enarrari cursus ille noctes et dies reciprocans, atque aestatis et hiemis vicissitudines adducens, quam numero quatuor cominatum praecedentium. Oritur sol, et occidit, et ad locum suum revertitur: ibique renascens, gyrat per meridiem et flectitur ad aquilonem. Caetera duo commata quae adhuc de sole, aut certe de vento intelligi possunt, ita eleganter Latine vertit Hieronymus, ut sine ulla sensus circumscriptione, ad utrumvis referre nobis liceat. De solis anfractibus totum locum intelligit Chaldaeus Paraphrastes, ait enim: Oritur sol in die ex latere Orientis, et 1572B ingreditur sol in latus Occidentis in nocte, et ad locum suum paulatim proripit se, et ambulat per viam abyssi, et oriturus est cras ex loco unde ipse ortus est heri. Perambulat omne latus meridiei in die, et redit ad latus Aquilonis in nocte via abyssi: gyrat, circuit et ambulat ad ventum plagae Australis in revolutione Nisan et Thammuz, et per circuitus suos revertitur ad ventum plagae Borealis in revolutione Tysri et Tebeth: egreditur carceres Orientis mane, et ingreditur cancellos Occidentis vesperi. Syrus et Arabs, de ventis qui in orbem circumaguntur, ultimum versiculum interpretantur. Pergit ad Austrum, et flectitur ad Aquilonem. In orbem circumagitur permeatque ventus, et ad circulos suos remeat ventus.

Ex hac interpretationum tanta varietate perspicuum est omnibus, Latinam vulgatam hodiernam, id est, versionem Hieronymianam caeteris longe praestare in expositione ambiguorum verborum contextus Hebraici: Zoreahh hu scham holec el darom, vesobeb 1572C el tsaphon: sobeb sobeb, holech haruahh, veal sebibothav, schab haruahh. Neque vero elegantiorem aut veraciorem puto inveniri posse Scripturae hujus translationem Latinam quam sit nostra Vulgata: Ibique renascens, gyrat per meridiem, et flectitur ad aquilonem: Lustrans universa in circuitu pergit spiritus, et in circulos suos regreditur. Sive enim Spiritum solem velis intelligere, quod lumine suo et calore omnia animet et vivificet: sive spiritum aereum qui in orbem rapitur, et quaqua versus pellitur et repellitur, et ita in eosdem circulos suos revertitur; duplicem hanc intelligentiam tibi subministrat Versio Hieronymi cum maxima Latinarum vocum proprietate ac sermonis eloquentia. Quod facile mihi concedent qui hujus linguae notitiam habuerint, nec putida gaudent Hebraicorum verborum interpretatione Latina, gyrat gyrans, vadit spiritus, et in circulos suos revertitur spiritus.

Tertiam ordine reprehensionem adversus Vulgatam editionem, sic proposuit Simonius: «Au verset 7 où il y a dans la Vulgate, Mare non redundat, les 1572D Septante ont exprimé plus à la lettre le texte Hébreu, en traduisant, Mare non impletur. Ainsi jé ne vois pas quelle raison saint Jérôme a eue de changer en cet endroit-là leur traduction, puisqu'il a fait profession de ne point abandonner l'ancienne Vulgate Latine, que lorsqu'il sera obligé de le faire pour de bonnes raisons. Il a aussi changé quelques autres mots dans le mème verset sans aucune nécessité.»

Antequam redundantem Critica quadam dicendi impunitate Simonium reprimat veritas, vellem ab eo sciscitari, an intelligat quod ipsemet loquitur? et sub quo magistro edoctus sit linguam Hebraicam, vel Graecam, vel Latinam? Certe si novit quid apud Hebraeos sit male, apud Graecos ἐμπίμπλαμαι, et apud Latinos redundare: nulla erat causa male merendi de Vulgata Latina hodierna, nec reprehensionis in Hieronymum hujus Versionis parentem. Verbum 1573A Hebraicum male significat omnem abundantiam et plenitudinem; sicut Graecum ἐμπίμπλαμαι sonat expleor et exsatior, unde ἐμπιμπλαμένη in Septuaginta I terpretibus, quod idem est ac πλημμυρεῖ apud Symmachum, aestu inundat, sive redandat propter nimiam plenitudinem. Cum itaque continuo illapsu flumina in mare volvantur, et rursum inde ad principia sua revolvantur, ut pergant fluere; idque fiat absque ulla maris inundatione ex perpetuo illo fluminum ac torrentium decursu, non potuit mirabile naturae spectaculum illud, elegantius ex Hebraeo Ecclesiastae in sermonem Latinum transferri, quam dicendo: Omnia flumina intrant in mare, et mare non redundat: ad locum unde exeunt flumina, revertuntur, ut iterum fluant. Habet mare melo, hoc est, plenitudinem suam, quamvis flumina Oceanum non influant; et de illa plenitudine, sive aquarum copia saepius in Psalmis et in Prophetis, Tonet mare, et plenitudo ejus, vel moveatur mare, et plenitudo ejus. 1573B Sed de alia plenitudine maris sermo est apud Ecclesiasten, qui miratur quod omnia flumina in mare perpetuum influant, nec tamen ipsum tot fluvialibus aquis aut pluvialibus auctum quandoque exundet. Hanc sane maris inundationem non exprimit antiqua Vulgata Latina, et mare non impletur; quam e contrario Hieronymiana translatio conceptis verbis repraesentat dicens, et mare non redundat. Causa igitur fuit Hieronymo, ut antiquam Vulgatam mutaret, emendaretque: at nulla Simonio esse potuit, quod Hieronymum temere reprehenderet, contempta hodierna editione Vulgata.

Nunc quam modicam laudem Hieronymo tribuat criticus scriptor, consequentibus observationibus nos ipse docebit. «Au verset 8, où nous lisons dans la Vulgate, cunctae res difficiles, les Septante ont traduit omnes sermones graves: mais la première traduction est beaucoup meilleure. Comme le mot hébreu signifie indifféremment res et sermo, les 1573C Septante, qui traduisent souvent l'hébreu trop à la lettre, et quelquefois même sans prendre garde au sens, ne font pas toujours un choix exact du véritable sens, et ils se rendent obscurs, pour s'attacher trop à la lettre, comme au verset 10 de ce chapitre, où ils ont traduit mot pour mot sur l'hébreu, Non est omne recens sub sole, au lieu que saint Jérôme a traduit avec bien plus de netteté, Nihil sub sole novum. Ces sortes de changements sont louables dans saint Jérôme, et on ne peut nier qu'en une infinité d'endroits, notre Vulgate ne doive être préférée à cause de cela à l'ancienne Vulgate. Mais d'autre part il y a des endroits où saint Jérôme paraît s'être un peu émancipé: car sous préfexte de n'être pas barbare, en traduisant les mots hébreux trop littéralement, il limite quelquefois le sens de l'original, et il s'éloigne de la lettre plus qu'il ne devrait faire. Il est vrai qu'en d'autres endroits, sa traduction est admirable, et 1573D que, sans s'arrêter aux mots avec scrupule, il explique très bien la pensée de son auteur: ce qui est une marque évidente qu'il possédait assez la langue hébraïque; comme lorsqu'il traduit de certains futurs par le présent, et qu'il change des cas en d'autres, selon le génie de cette langue. Par exemple, au même verset 8 de ce chapitre, il a très-bien traduit, Saturatur et impletur, au lieu que les Septante ont traduit à la rigueur de la leure, Satiabitur et implebitur: et au verset 11, où nous lisons, Non est priorum memoria: sa tráduction est beaucoup meilleure que celle des Septante, qui ont traduit, Non est memoria primis. En un mot, la traduction de saint Jérôme a cela de bon, qu'elle ôte la plus grande part des équivoques, qu'il, est difficile d'éviter quand on s'attache trop au sens grammatical.»

Prolixe hic Hieronymum ac Vulgatam nostram videretur laudare Simonius, nisi manifeste in suis 1574A laudibus criminaretur auctorem translationis, quam aliquot in locis mirabilem non negat; sed quali dignitate in Ecclesia Christi existimanius esse censorem, qui audeat isthaec de sanctissimo Doctore palam scribere: « Mais d'autre part, il y a des endroits où saint Jérôme paraît s'être un peu émancipé?» O singularem modestiam scriptoris orthodoxi! Non decet homuncionem ita contemptim dicere de viris summis. Fuit equidem Simonius multo in omnes intemperantior semper quam debuit: sed sus Minervam docere nunc gestit, et musa procaci accusare maximum Doctorem in sacris Scripturis interpretandis, quasi immoderata interdum libertate Latine converterit verba Prophetarum. Parumque abfuit quin eidem cognitionem Hebraei sermonis invideret Simonius; dicens namque, il possédait assez la langue Hébraïque, non absolutam Hieronymo idiomatis Hebraei ascribit peritiam, sed tantum parvam ac mediocrem. Quae sint autem illae Scripturae a sancto Doctore 1574B intemperanter Latinis verbis expressae, non ausus est notare falsus aristarchus; ut sic auferat nobis occasionem defensionis pro Hieronymo et Vulgata susceptae. Ad caetera ergo criminationum capita transeamus.

«Au verset 15,» inquit ille scriptor, «où il y a dans la Vulgate, Perversi difficile corriguntur, les Septante ont beaucoup mieux traduit, Perversum non poterit adornari. Saint Jérôme n'a pas dû limiter à un sens moral ce qui est exprimé en général et sans restriction dans le texte hébreu: et ce qui est dit ensuite, Stultorum infinitus est numerus, est encore plus éloigné de l'original, où il y a à la lettre, Defectus nequit numerari. Lequel c'éraut de traduction vrent aussi de la restriction du sens, parce que le même saint Jérôme n'a pas fait assez de réflexion sur le style du Livre de l'Ecclésiaste, où l'Auteur se sert de certains termes pris des choses naturelles en général, et qu'on peut appliquer ensuite à plusieurs autres, principalement à 1574C ce qui regarde les moeurs.»

Ad confutandam hujusmodi reprehensionem Historiae Criticae, sufficiat exscribere Commentarium Hieronymi in hunc locum Ecclesiastae, supra a nobis editum, col. 722: « Perversus non poterit adornari: et imminutio non poterit numerari. Qui perversus est, nisi ante corrigatur, non poterit adornari. Recta ornatum recipiunt; curva correctionem. Perversus non dicitur, nisi qui depravatus a recto est. Hoc contra haereticos, qui quasdam naturas introducunt, quae non recipiunt sanitatem. Et quia imminutio, hoc est, quod deest non potest numerari: propterea tantum primogenita Israel numerata sunt. Feminae vero, et servi, et parvuli, et vulgus ex Aegypto, nequaquam plenitudo, sed imminutio exercitus, absque numero praetermissi sunt. Potest et hic esse sensus: Tanta malitia in mundi hujus capacitate versatur, ut ad integrum boni statum mundus redire vix valeat; nec possit 1574D facile recipere ordinem et perfectionem suam, in quibus primum conditus est. Aliter: Omnibus per poenitentiam in integrum restitutis, solus diabolus in suo permanebit errore. Cuncta enim quae sub sole facta sunt, illius arbitrio et spiritu malignitatis eversa sunt, dum ad ejus instinctum peccatis peccata cumulantur. Denique tantus est numerus seductorum, et eorum qui de grege Domini ab eo rapti sunt, ut supputatione non queat comprehendi.»

Tot modis expositus Ecclesiastae versiculus nullum ambigendi locum relinquit de imperitia Observationum Simonii, in varias reprehensiones incurrentis propter Hieronymum incaute ac perperam ab eo redargutum. Fuit haud dubio in Hieronymo accurata consideratio dictionis Ecclesiastae, dum eum Latinitate donaret, uti probat superior Commentarius tribus annis elaboratus ante Vulgatam versionem ejusdem libri. At nullam hic agnosco in Critico scriptore 1575A tarditatem consideratam, vel peritiam linguae Hebraicae.

Nam si considerare voluisset de Versione Hieronymi cum aliquo docto et studioso, intellexisset statim Hebraeum contextum Ecclesiastae: , Meuvath lo juchal lithcon; vehhesron lo juchal lehimmanoth, recte Latino sensu expressum esse, Perversi difficile corriguntur, et stultorum infinitus est numerus. Quamvis enim Meuvath sit participium passivum singulare, hoc tamen loco distributive sumptum, id est, quilibet perversus non potest adornari, eleganter plurali numero Latine redditur perversi, ut quemque perversum complectatur. Deinde altera vox lo juchal, non potest, cum difficultatem potius correctionis significet, quam absolutam rei impossibilitatem, apposite ac integro sensu illa exprimitur per adverbium difficile. De aliis quoque verbis consequentibus idem erit judicium; nam Hebraea phrasis, et defectus, sive imminutio non poterit numerari, eumdem habet sensum, 1575B quem Latina Hieronymi Versio Vulgata, et stultorum infinitus est numerus; quia Ecclesiastes non de quolibet defectu aut imminutione loquitur, sed de ea quae accidit in hominibus, quos antea insipientes centies vocavit. Sic Proverbiorum 10, 21: Et stulti in defectu cordis morientur, bahhasar-leb, concretum pro abstracto: nam idem est ac si dixisset, stulti in vecordia morientur. Quomodo postea ibidem cap. XII, 11, hhasar-leb, intelligitur imminutus corde, sive excors. Horum itaque vecordium infinitus est numerus, qui et difficile corriguntur juxta ipsum Ecclesiasten supra cap. 7, 14: Quoniam quis poterit adornare, quem Deus perverterit, sive quod Deus imminuit, ut habet Symmachus.

Ea sunt vel maxime quibus approbare possumus Hieronymum versatum fuisse in sermone et idiotismis libri Ecclesiastae; Simonium econtrario nec Scripturarum scire phrases, nec versionum accuratas 1575C dictiones posse discernere. Non sic Chaldaeus Paraphrastes, vel Syrus interpres, qui pari consensu redarguunt Historiam Criticam, Vulgatae versioni optime consonantes. Syrus enim legit Moroudo, hoc est, Rebellis non poterit dirigi, et imperfectus non poterit numerari. Quod nisi de stultis ac perversis hominibus intellexeris, stulte rebellionem lignorum aut lapidum hoc loco docebis significari. In Chaldaica similiter paraphrasi moribus perversi notantur: Vir cujus viae perversae sunt in hoc saeculo, et moritur in eis, nec revertitur ad poenitentiam, non est facultas illi corrigere se post mortem suam, etc. Accuratam igitur Editionem Vulgatam Latinam Ecclesiastae fateri cogetur quisquis non Critica temeritate, sed acri ac maturo judicio eam expendere voluerit.

Pudet me nunc in Historia Critica Simonium audire ita dicentem: «Au verset 18, cù nous lisons dans la Vulgate, Labor et afflictio spiritus, l'hébreu porte simplement, afflictio spiritus; et dans 1575D l'ancienne Vulgate rapportée par saint Jérôme, pastio venti, seu praesumptio spiritus. Ce sont deux traductions différentes de mêmes mots hébreux, 1576A lesquelles on a jointes ensemble, comme il arrive quelquefois dans cette ancienne Vulgate, etc.» Quanta sit isthaec hallucinatio scriptoris Critici, paucis ostendo verbis. Numquam in antiqua Vulgata Latina e Graeco LXX Interpretum expressa, positum est, pastio venti; sed ubique praesumptio spiritus. Unde Hieronymus Commentario in versiculum decimum quartum ejusdem capituli prioris: «Necessitate compellimur, inquit, ut crebrius quam volumus de verbis Hebraicis disseramus. Nec enim possumus scire sensum, nisi eum per verba discamus. Routh () Aquila et Theodotio νόμην, Symmachus βόσκησιν transtulerunt; Septuaginta autem Interpretes non Hebraeum sermonem expressere, sed Syrum, dicens προαίρεσιν. Sive ergo νόμη, sive βόσκησις, a pastione vocabulum est. Προαίρεσις autem melius voluntatem, quam praesumptionem sonat.» Quod si in eodem Hieronymi Commentario legatur infra talis Scripturae contextus: cognovi quia et hoc est pastio venti, sive praesumptio spiritus; non cum imperio aristarchico existimes duas versiones 1576B ejusdem vocabuli Hebraei conjunctas fuisse in antiqua Latina Vulgata; sed hanc varietatem Hieronymiano ascribe Commentario, ubi vir summus saepius LXX editionem secutus, aliquando recordatur Aquilae, Symmachi, et Theodotionis.

Post tot errores hucusque a nobis notatos, animum Lectoris idonee comparans ad reliquam dictionem, ista praemittit Simonius: «Au reste, je crois que ce que nons avons produit à présent touchant la manière dont saint Jérôme a fait sa nouvelle Version de l'Ecriture sur l'hébreu est suftisant pour faire connaître en particulier la mé hode qu'il a observée dans un si grand ouvrage. Nous ajouterons seulement à ce que nous avons déjà remarqué, quelques réflexions générales, qui nous feront encore connaître plus à fond cette même méthode de saint Jérôme.»

Quod antea monuimus Lectorem studiosum sufficere videtur, ut irritam faciamus spem Auctoris 1576C Critici, qui se cum frustratur, frustrari alios incautus existimat. Nihil nos docuerunt praecedentes vel consequentes Observationes Historiae Criticae, quod conducat ad intelligentiam methodi, qua in Latinum sermonem Biblia Hebraica transtulit Hieronymus. Nam quidquid praefatus est sanctus Doctor in Commentarium libri Ecclesiastae, eidem lucubrationi proprium est, nec magis spectat Vulgatam Scripturarum versionem, quam expositionem Evangelii secundum Matthaeum. Recto itaque judicio repudiabit prudens Lector omnes Observationes Historiae Criticae, quia hujus Operis Scriptor magno loquendi impetu fluens, more torrentis turbidum ubique profert sermonem, ac falsa pro veris saepius, aut semper nobis obtrudit.

Has ego Simonii injurias conqueri compulsus sum pro authentica Ecclesiae Romanae versione Latina, ac pro maximo divinarum scripturarum interprete Hieronymo; paratus alioquin in gratiam 1576D redire cum illo Scriptore Critico, modo ipse ad ingenium suum nolit redire.