Caput Primum. De Auctoribus libri Nominum Hebraicorum.

Tres simul hujus Operis scriptores fuisse docuit nos ultimus eorum ipse Hieronymus in ea quam edidit ad frontem libri praefatione. Philo, vir disertissimus, 1497C Judaeorum prior fuit qui Nomina Hebraica veteris Testamenti Graece interpretatus est, eorumque etymologias juxta ordinem litterarum e latere copulavit. Hunc excipit Origenes, qui inter caetera ingenii sui praeclara monumenta etiam in hoc laboravit, ut quod Philo quasi Judaeus omiserat, ipse ut Christianus impleret; addens nempe Nomina Hebraica novi Testamenti, quae apud Philonem nequaquam legebantur. Tertius posteriorque hujus operis conditor exstitit Hieronymus. Is vetus aedificium nova cura totum instaurans, fecisse se dicit quod non solum a Latinis, sed a Graecis quoque appetendum sit: plurima namque emendavit ad fidem Hebraeorum fontium, quae in Philonis aut Origenis Graecis exemplaribus depravata jacebant. Verum non facile dictu est, quaenam sint Judaei Philonis vel Origenis, quaenam Hieronymi nostri in libro Nominum Hebraicorum. Neque vero indicare voluit Hieronymus nomina aut verba ab ipso castigata, ac in meliorem formam restituta; satius existimans de iis tacere, quam quid reprehensione 1497D dignum scribere. Ob illam sancti Doctoris modestiam non pauca nos latent, quorum notitia haud mediocriter juvat ad vitanda caeca praejudicia, quibus hodie plures implicantur. Hujusmodi errorum ne particeps egomet invenirer, multo sudore quaesivi quod nemo ante nos docuit, ut compertum aliqua saltem ex parte haberem, quae propria Philonis, aut Adamantii essent; et quaenam Hieronymo ascribenda. De hoc igitur argumento disputandum nobis incumbit in paragraphis consequentibus.

§ I. Quaenam nomina Philoni Judaeo accepta referamus in libro Nominum Hebraicorum.

Si superessent integra nonnulla exemplaria Graeca Philonis, nobisque ad usus fuissent concessa, omni ambiguitate propulsa, statim innotesceret genuinus illius fetus, aeque ut Hieronymiana in Nominibus Hebraeis restitutio: sed ad nostram usque aetatem 1498A cum minime pervenerit liber Graecus Judaei scriptoris, licet tempore Hieronymi vulgo haberetur a Graecis, et bibliothecas orbis impleret, alia ratione judicium habendum erit de his quae in quaestionem sunt proposita. Distinctio itaque Hieronymianae castigationis in libro Nominum Hebraicorum ab iis quae primus ejus conditor scripserat, petenda imprimis mihi videtur e septuaginta Translatorum editione, quam utique solam noverat Philo Hellenista Judaeus; cuique totus adhaerebat in concinnando Nominum Hebraicorum volumine: hinc enim manifesta primum nobis erunt nomina, quae integra adhuc perseverant, ut a Philone mutuata sunt de versione Septuaginta Interpretum, et ab Hieronymo immutata relicta.

Hujus generis sunt primo verba Hebraica sine interpretatione posita ab ipsis Septuaginta Translatoribus, quae vel aliter lecta, vel Latine versa habemus a sancto Hieronymo. Exempli gratia in libro Geneseos legebant LXX Interpretes, Achi, Chazib, Naid, et similia nonnulla, quae Hieronymus diverso modo 1498B legenda decrevit, aut interpretatus est. Unde haec omnia reprehendens libro Quaestionum Hebraicarum in Genesim, haud indocte de Naid observabat istud, (Gen. IV, 16) . Et habitavit in terra Naid. «Quod Septuaginta, inquit, Naid, transtulerunt, in Hebraeo Nod () dicitur, et interpretatur σαλευόμενος, id est, instabilis et fluctuans, ac sedis incertae. Non est igitur terra Naid, ut vulgus nostrorum putat; sed expletur sententia Dei, quod huc atque illuc vagus et profugus oberravit (Gen. XXXVIII, 5) .» De nomine Chazib consequenter etiam disputat, et post citatum Scripturae testimonium juxta Septuaginta, «Haec autem erat in Chazbi, quando peperit eum, ita ait: Verbum Hebraicum hic pro loci vocabulo positum est, quod Aquila pro re transtulit, dicens: Et factum est ut mentiretur in partu postquam genuit Selom. Postquam enim genuit Selom, stetit partus ejus. Chazbi ergo non nomen loci, sed mendacium dicitur. Unde et in alio loco scriptum 1498C est: Mentietur opus olivae, id est, fructum oliva non faciet.» Advertat prudens lector, nomen Casbi scriptum fuisse a Philone in libro Nominum Hebraicorum, juxta Graecum Χασβὶ quod legimus apud LXX, sed ab Hieronymo restitutum ad fidem Hebraei fontis, ubi scriptum est . Chazib cum Zain in medio et Beth in fine vocis. Chazib igitur partim Philonis est Judaei, partim Hieronymi nostri in libro jam dicto Heb. Nom.

Nefas esset omisisse quod de nomine Achi, idem Hieronymus disseruit libro jam laudato Quaestionum Hebraicarum in Genesim; pulchre enim haec observare voluit super illo vocabulo «Bis in Genesi scriptum est Achi, et neque Graecus sermo est, nec Latinus. Sed et Hebraeus ipse corruptus est; dicitur enim in Ahu () hoc est, in palude. Sed quia Vau littera apud Hebraeos, et Jod similes sunt; et tantum magnitudine differunt, pro Ahu, Ahi Septuaginta Interpretes transtulerunt; et secundum 1498D consuetudinem suam ad exprimendam duplicem aspirationem Heth Hebraeae litterae, Chi Graecam litteram copulaverunt.» Ita est: bis in Genesi legimus Achi, sive Achei apud Septuaginta, quia bis scriptum est in Hebraeo Ahhu, videlicet capite quadragesimo primo, versu secundo, et decimo octavo. Nam his locis pro Hebraeo baahhu Septuaginta transtulerunt ἐν τῶ Ἄχει, id est, in Achi. Hoc autem quod in Genesi dicimus de Nominibus Hebraeis sine interpretatione positis a Septuaginta, ac deinde Philonis opera derivatis in librum Hebr. Nom. observandum similiter monemus in caeteris veteris Instrumenti voluminibus, ubi quamplurima id genus nomina legentibus passim observanda veniunt.

Secundo nulli dubium esse potest, quin nomina Graeca posita pro Hebraeis ascribantur Philoni Judaeo, qui haec omnia mutuavit e LXX Translatione; et Graeca elementa quasi Hebraea interpretatus est. Insigne hujus libertatis argumentum praebet vox 1499A Eroon, sive Eroum cum ejusdem etymologia e regione copulata. Nam purum putum est verbam Judaei scriptoris Hellenistae, qui Genesis capite quadragesimo sexto, versu vigesimo octavo legebat, juxta Septuaginta Interpretes, Judam a Jacobo missum fuisse ad Joseph, ut occurreret ei ad urbem Heroum, καθ᾽ Ἡρώων πόλιν, in terram Ramesse: cum teste Hieronymo, ac reclamantibus Hebraeorum codicibus Scriptura nec urbem habeat Heroum, nec terram Ramesse; sed tantum Gessen. Nominis igitur Ἡρώων. Eroon conficti a Septuaginta Interpretibus, rationem atque originem sic deducit Philo in libro Nominum Hebraicorum, ac si alicubi in Genesis volumine Hebraice legeremus Eroon, quod non incongrue verteretur vigiliae dolorum quia Er, vel ir, significat vigilantem, sive vigilem; on quoque dolor'et molestia dicitur. De his vero Graecis vocabulis absurde satis figuratis ac interpretatis secundum linguam Hebraicam Hieronymus saepissime lectorem admonuit; unde 1499B manifestum exstat, eruditissimum virum minime participem fuisse indoctarum interpretationum, quibus refertus est liber Nominum Hebraicorum: ut ex praesenti vocabulo Eroon praecipue liquet, quod Philo interpretatur, in facie eorum. Neque enim Hebraeorum licet acutissimus mihi aliquando suadebit, in voce illa Ἡρώων elementa inveniri Hebraica, quae juxta proprium idioma sonent, in facie eorum. Deest namque littera Beth , praepositio necessaria, quae Latine vertitur in. Praeterea licentiosum est dicere Eroon significantiam habere faciei, propter unam litterulam Resch, quae in medio ejus est, nec sola potest supplere vices nominis mare, vultum aliquando et faciem significantis. Procul sit igitur ab Hieronymo nostro immoderata illa libertas confingendorum nominum, ac ratio interpretationis eorum; quia indoctos fallere, doctos vero offendere apta dignoscitur.

Tertio non solum Nomina Hebraea, et ad ipsorum formam Graeca conficta cum suis etymologiis, Judaeo 1499C Philoni accepta hic referuntur; sed illa etiam vocabula, quae constant tum ex vocibus, tum ex articulis Hebraeorum. Exempli causa nomina Aeberim, Afferezaei, et Accherubim, quae sub hac forma leguntur in Exodo, composita deprehendi ex praefixo articulo he, quem emphaticum vocant. Nam Aeberim nomen est Eberim, id est, Hebraei; Afferezaei ipsum Pherezaei; et Accherubim idem quod Cherubim. Sed quia Hellenistis Judaeis legere placuit hujusmodi nomina, et alia non pauca, cum He, quod pronuntiant a, nemini mirum videatur si pro Cherubim scripserint Accherubim; pro Pherezaei, Afferezaei, etc. Haec enim cum initiali articulo, qui congeminant litteram sequentem, nonnumquam lectitantur in textu Hebraico, Aeberim; Afferezi; Accherubim. Immutata igitur haec nomina reliquit Hieronymus in libro Hebraicorum Nominum, quia diverso modo scripta leguntur in Hebraeo, id est, interdum cum he emphatico, et saepius absque illo 1499D articulo.

Quarta species verborum et interpretationum Philonis superest, ni fallor, in Graeco Lexico Hesychii grammatici Alexandrini, qui non ab alio quam e libro Graeco Judaeorum disertissimi Hellenistae, id est, ex libro Nominum Hebraicorum, mutuari potuit nomina bene multa, quae ipse interpretatur juxta proprietatem linguae Hebraicae. Nam unde fluxit apud Hesychium tanta copia nominum, quorum ratio ignorata erat ab omnibus Graecis scriptoribus profanis, nisi ab illo primo conditore voluminis Hebraicarum vocum, sive Lexici sacri, cujus usuram habuisse Alexandrinis facile licuit? Ergo quaecumque leguntur nomina Hebraica, interpretata secundum proprium idioma in Lexico Hesychiano, haud dubie Philonem Judaeum primum parentem agnoscunt. Hujusmodi sunt nomina consequenter a me subjecta, quia haec nec operi meo superflua, nec curioso lectori injucunda futura existimo. Ἄβελ, πένθος, id est, Abel, 1500A luctus. Ἀβρὰμ, περάτης, ἢ πατὴρ μετέωρος. Ἀβρὰμ, δὲ, πατὴρ πολλῶν ἐθνῶν; quod Latine vertitur: Abram, transitor, vel pater excelsus. Abraham vero, pater multarum gentium. Unde noverat Hesychius grammaticus Graecus, quod Abel significat luctum; quod Abram sonet transitorem, sive patrem excelsum: Abraham vero, patrem multarum gentium? Certe id genus interpretationes ipsum non docuit Aristarchus, nec Appion, nec Diogenianus; sed Judaeus Philo qui edidit librum Nominum Hebraicorum, eorumque etymologias e latere copulavit. Id maxime probat error inveteratus apud Philonem, ac Graecos hujus Scriptoris pedissequos, docentes Abram significare περάτην, hoc est, transitorem; cum περάτης sit cognomen Abrahae, qui Ibri, id est Hebraeus, dictus est Genesis capite decimo quarto, versu decimo tertio. Ivri autem, sive Ibri, vertitur in transitorem; ut nomen Abram juxta fidem elementorum proprietatemque linguae Hebraicae, exprimitur pater excelsus. Dixi errorem inolevisse apud Graecos, quo Abram interpretantur 1500B περάτην. Hoc plane liquet ex Regio ms. codice 2282, in quo scriptum est fol. 67, Ἄβραμ, πῆρ ὑψηλὸς, ἢ περάτης. id est, Abram. pater excelsus, vel transitor.

Idem quod supra evincunt alia vocabula cum suis interpretationibus, ut est illud Ἀδάμα, παρθενικὴ γῆ, Adamu, virginea terra; et in ms. Regio fol. 84, Ἀδάμα, γῆ παρθένος, Adama, terra virgo. Quae perfecte consonant Hesychianae interpretationi, quia ex una scaturigine utraque lectio derivata est. Sed ne quid fidei vel diligentiae a me desiderari queat in recitatis codicum mss. lectionibus, moneo Lectorem studiosum plura in illis reperiri corrupte scripta; nam ita legimus in praedicto Regio codice: Ἀδὰμ, γῆ παρθένος, ἢ γῆ αἱματώδης, id est, Adam, terra virgo, vel terra sanguinea. Nomen igitur Ἀδάμα posuit Graecus scriptor pro Ἀδὰμ, ut in promptu probatio est ex ipsomet codice manuscripto, qui nomen Ἀδὰμ eodem loco bis posuit cum diversis interpretationibus, quarum priores conveniunt nomini Adam, posteriores vero 1500C duae nomini Adama. Jam si quis scire voluerit cur Adama, ex qua homo dicitur formatus, terra virginalis exprimatur, meminisse debet Adama apud Hebraeos idem esse quod terra rubra; terra autem vera, pura, et intacta rubet, quare γῆ παρθένος, terra virgo, significat partem terrae rubeam. quae nondum manibus contrectata est, nec pedibus conculcata; qualis erat haud dubie illa ex qua plasmatus legitur primus homo de terra terrenus. Hinc Philo libro de Mundi opificio, pag. 52, causas multiplices perfectionis Adae corporis edisserens, materiam puriorem et sinceriorem in ejus plasmationem sumptam esse docuit. «Altera vero, inquit, causa, quia non ex quavis terrae parte humo sumpta, videtur Deus hanc humana specie statuam formare voluisse summa cum diligentia: sed selecta undequaque optima, ex pura materia, ἐκ καθαρᾶς ὕλης, ad id quod inerat purissimum excolasse accurate, quod maxime ad hoc opus aptum erat.» Nec insolens est apud eumdem Philonem terrae virginalis appellatio; 1500D nam libro de Cherubim, pag. 116, allegorice de virtutibus disputans, mentem sapientis viri hoc nomine cohonestat, dicens: «Et sapientiae vir, semen felicitatis in usum mortalium jaciens in bonam terram et virginem, εἰς ἀγαθὴν καὶ παρθένον γῆν. Decet enim impollutam intactam puramque, et vere virginem naturam, τῆ πρὸς ἀλήθειαν παρθένῳ; cum Deo colloqui, etc.» Terra igitur virgo sive virginalis idem esse perhibetur, quod natura et materia intacta puraque, ex qua compactum fuisse Adami corpus Philoni disserenti facile concedent docti pariter et indocti. Adama autem unde sumptus est protoplastes, intacta prorsus erat puraque humus; quam proinde Graeci scriptores non immerito terram virginem interpretantur.

Sed ad nomina Hebraica in Lexico Hesychiano, ac in Regio codice manuscripto memorata si redierit disputatio nostra, occurrit imprimis Abdiae nomen 1501A cum obscura et nimis intricata etymologia; quia diversa est in illis, tam vocibus, quam rerum intellectu. Apud Hesychium enim scriptum est, Ἀβδιοῦ, , Ἑρμοῦ δοῦλος ἐξομολογητὸς, id est, Abdiae Mercurii servus confitens. In codice autem ms. verba distincte leguntur hoc modo: Ἀδιοῦ, δοῦλός μου, ἐξομολογητὸς, Abdiae, servus meus, confitens. Quantum distet Mercurii servus, ab alia interpretatione, servus meus, perspicuum est studiosis omnibus. Utrumque tamen scriptores Graeci quamtumvis diversum extundere potuerunt ex Hebraeo , Abdia: quia in hac voce, si ultimam litteram he quiescentem accipiamus, Abdi legetur, quod recte interpretabimur servum meum, juxta codicem manuscriptum. Deinde cum , Abdia composita sit vox ex Abad et Ia, Latine vertitur servus Dei vel Domini. Quod nomen convenire potest Mercurio, qui servus, sive minister, hoc est nuntius Dei, et dictus et creditus est apud gentiles falsorum deorum cultores. Ex quo autem profluxerit diversa interpretationis ratio in Hesychio, 1501B et in manuscripto Regio, non facile dixerim: nisi forte μοῦ factum dicamus ab Ἑρμοῦ; aut vicissim ἑρμοῦ ex μοῦ. Quidquid in ea re acciderit, major remanet difficultas in consequenti verbo ἐξομολογητὸς, quod nullo modo explicare potest dictionem Hebraeam Obadia, seu Abdia. Nam violenter nimis Ἀβδιοῦ interpretatum erit ἐξομολογητὸς, confitens, propter Ἰοῦ primam syllabam nominis Ἰούδα illud significantis. Quapropter nominis ἐξομολogr;γητὸς interpretatio mihi videtur non Hebraei Abdiou, sed Graeci Hermou, quod apud ipsum Hesychium interpretatur praeco, Ἑρμῆς, κήρυξ. At de his judicium habeant eruditi homines.

Alia sunt in Hesychianis lectionibus permulta nomina Hebraica, e quibus quatuor tantum, aut quinque adhuc afferam, interpretata secundum proprietatem linguae Hebraicae; ac proinde mutuata a Philone Judaeo. Ἰωαθὰμ, ἰαὼ συντέλεια, id est: Joatham, Dei perfectio, sive Jao, consummatio. Ἰωὴλ, 1501C ἀγαπητὸς Κυρίου: ἀρχὴ. Joel, dilectus Domini, principium. Ιωνᾶς, ἑρμηνεύεται ὑψίστου πονοῦντος, ἢ περιστερὰ, προφήτης παρ᾽ Ἑβραίοις, id est: Jonas interpretatur excelsi dolentis, vel columba, Propheta apud Hebraeos. Σαράβαρα, τὰ περὶ τὰς κνημῖδας ἐνδύματα, Sarabara, indumenta, quae tibias ambiunt. Σαραφὶν, γνώσεως πληθυσμὸς, ἢ σοφίας χύσις, Seraphim, scientiae multiplicatio, vel sapientiae cumulus. Singula isthaec, si diligenter inspexerimus, fateri cogemur a Philone fuisse desumpta, nisi propria fuerit Hesychii hallucinatio in etymologia Seraphin: quae falsa prorsus et alterius nominis esse comprobatur, ut mox ostendam.

De Joatham, quod intelligitur Jao, id est, Dei perfectio, id tantum observandum, nomen illud ab Hieronymo indivise sumptum, interpretatum esse consummatus, sive perfectus: cum econtrario scriptoribus Graecis nomen sit compositum ex Jao, sive Jehova, secundum hodiernos Grammaticos, et tham, quod Latine perfectus, vel perfectio 1501D dicitur. Sic in Regio codice ms. Graeco fol. 88, scriptum legimus, Ἰωάθαμ, ἄμωμος κυρίου, ἢ τέλειος, id est: Joatham, immaculatus Domini, sive perfectus; et post pauca, Ἰωὴλ, ἀγαπητὸς κυρίου, quod interpretatur, Joel, dilectus Dei. Non addit codex Regius cum Hesychio, ἀρχὴ, sive potius ἢ 1502A ἀρχὴ, vel principium; quod tamen sonat nomen Joel, quia sumptum est a verbo Hebraeo jaal, aut Chaldaico evil, et aval, initium et principium significantibus. , jaal quoque apud Hebraeos pro voluit et desideravit accipitur: unde , Joel, dilectus Dei.

Jonas, in libro Nominum Hebraicorum interpretatur columba, vel ubi est donatus, sive dolens. In qua etymologia nihil apparet consentaneum Hesychianae interpretationi, ὑψίστου, id est, excelsi: meque latet quomodo Hebraicum , Jona, aptum sit, ut ex eo extundatur significatio sublimis et excelsi. Nec me movet Latina interpretatio tomi secundi Commentariorum Origenis in Joannem, ubi haec scripta leguntur: Eodem modo et ad Jeremiam divina elatione elatum (nam ἰαὼ interpretatur elatio) sed ad homines quidem, etc. Ex qua explanatione, seu interpretatione, si vera esset, nomen Jehova, quod antiqui ἰαὼ legebant, sublimem et excelsum, 1502B seu potius elationem ipsam, et celsitudinem sonaret. Unde maximum robur accederet etymologiae nominis Jonae, quod ex Jo, vel Jao constans, exprimi posset ὑψίστου, id est, sublimis, vel excelsi juxta Hesychium. At error est manifestus in Latino Origenis interprete; nec elatio respicit nomen Graecum Ἰαὼ, vel Hebraeum Jehova, sed nomen Jeremiae totum, compositum ex rum, e quo habet significationem excelsi, et Ia, aut Jehova, quae inter nomina Dei recensentur. Res per se patet in ipso contextu Graeco Origenis Adamantii: Ὡσαύτως δὲ καὶ πρὸς Ἱερεμίαν θείῳ μετεωρισμῷ ἐπαρθέντα, ἑρμηνεύεται γὰρ, μετεωρισμὸς ἰάω, id est: Eodem modo et ad Jeremiam divina elatione elatum, interpretatur enim elevatio Jao. Jeremias igitur interpretatur elevatio Jao, sive sublimitas Jehovae, aut potius excelsus Domini juxta Hieronymum. Nam ἰαὼ nomen ἄκλιτὸν in casu genitivo accipiendum est, quod effugit Latinum Origenis interpretem.

1502C Circa nomen Σαράβαρα, nihil est quod multum nos torqueat, quia de hac voce abunde satis disputavit Hieronymus lib. I Commentariorum in Daniel., cap. 3: «Pro braccis, inquit, quas Symmachus ἀναξυρίδας interpretatus est, Aquila et Theodotio Saraballa dixerunt, et non, ut corrupte legitur, Sarabara. Lingua autem Chaldaeorum Saraballa crura hominum vocantur et tibiae, et ὁμωνύμως etiam braccae eorum, quibus crura teguntur et tibiae, quasi crurales et tibiales appellatae sunt». Consentiunt igitur Hieronymus et Hesychius, qui supra Sarabara interpretatus est, vestimenta quae tibias ambiunt, sive quibus tibiae teguntur. Nec aliter Sarabara, quam corrupte legere potuit Hesychius, eo quod ipse a Philone, Philo autem e Septuaginta mutuatus fuerat nomen illud Chaldaicum.

Perpauca sunt in Hesychianis lectionibus, quibus firmari non possit opinio nostra de Nominum Hebraicorum etymologiis e libro Philonis Judaei in Hesychii Lexicum derivatis. Sed si caetera repugnarent, 1502D id manifestissime comprobaret interpretatio nominis Seraphin, quam supra recensebamus. Saraphin juxta Hesych. interpretatur, scientiae multiplicatio, vel sapientiae cumulus: quod minime scriptor Graecus asseverare potuisset, nisi et ipse linguae Hebraicae omnino imperitus inveniretur, ac nomen Seraphin 1503A pro voce Cherubim acceptum interpretaretur: Seraphim enim secundum Hebraei sermonis proprietatem Latine dicuntur inflammantes, vel incendentes, a verbo Saraph, quod cremavit et incendit significat. Cherubim, vero interpretatur scientiae multitudo, a nachar, id est, cognovit; et a raba, multum esse vel multiplicari. Hesychius ergo confundit Saraphim cum nomine Cherubim, cujus etymologiam male cum Hebraeo Seraphin copulavit. Sed difficile est explicatu, quid in hunc errorem Hesychium induxerit; an Philonis Judaei Graecum exemplar corruptum; an Collecta orationum usu recepta a Christianis, forte etiam et a Judaeis. Memorabile in primis est, quod de pio illo perrore ac vulgato refert Hieronymus in Epistola nunc 143, ad Damasum papam, dicens: «Illorum quoque, pius licet, attamen coarguendus error, qui in orationibus et oblationibus suis audent dicere: Qui sedet super Cherubim et Seraphim. 1503B Nam et super Cherubim sedere Deum scriptum est, ut ibi (Psal. LXXIX) . Qui sedes super Cherubim, ostendere. Super Seraphim vero sedere Deum nulla Scriptura commemorat; et ne ipsa quidem Seraphim, circa Deum stantia, excepto praesenti loco (Isai. VI) in Scripturis sanctis omnibus invenimus.» Ex illo errore pio deprecantium, quo Cherubim cum Seraphim confuse nominantur, error Philonis et postea Hesychii manare potuit. In qua tamen conjectura nolo esse contentiosus.

Praeter Lexicon Hesychianum, maximam partem libri Nominum Hebraicorum retinent etiam aliqui codices manuscripti Graeci. Unum ego nactus sum in amplissima Christianissimi Regis bibliotheca, quem manu propria totum exscribere, emendare, atque in Latinum sermonem convertere statui spe utilitatis publicae in hunc improbum laborem allectus. Nam si qui sunt rerum Hebraicarum contemptores, quia ejusdem linguae prorsus inconsulti, non despero multos inveniri eruditos viros, qui nec 1503C studium meum existiment supervacaneum, nec diligentiam meam prudenti exosam Lectori. Benevolis ergo placiturus describo manuscriptum, ac interpretis munere defungor. Prius tamen recensitis quotquot apud ipsum Philonem invenire potui, nominibus Hebraicis cum Hieronymiana interpretatione Latina, necnon cum nova explicatione, quamplurimae voces aliunde postulare videbantur.

Josephum nunc si cum Philone, ac cum utroque Hieronymum comparaverimus, modo ipsum a Josepho, modo a Philone dissentire fatebimur; modo cum ambobus consentire; sed rarius inveniemus. Consentit verbi gratia Hieronymus cum Judaeis scriptoribus in etymologia nominis Abel, quod luctum apud Philonem aeque ut apud Josephum significat. Similiter et in nomine Babel sive Babylonis, quod confusionem interpretantur juxta proprietatem sermonis Hebraei. At in famosissimo nomine Israel, ab utroque dissentit Hieronymus; quin et eorum errores 1503D castigat libro Quaestionum Hebraicarum in Genesim. Philonis quidem redarguit etymologiam in vocabulo Israel, quod illud videns Deum transtulerit: Josephi autem dicentis id habere significantiam reluctantis Angelo Dei. Non sic in voce Eva; in hac enim concordat cum Philone, dissentiens a Josepho, qui voluit Evam significare matrem cunctorum viventium; cum juxta fidem elementorum hoc significet vitam, nihil addendo de aliis Josephi verbis.

Sed ne superflue dicta vel dicenda inculcemus, Lectoris studio hujusmodi comparationes Auctorum permitto; ut eadem semel et iterum replicasse contentus, de aliis nondum expositis proclivior sit mihi ac expeditior ratio disputandi. Post illustratam igitur collectionem nominum Hebraicorum ex Philonis Operibus, ex Graecis diversis Fragmentis, atque ex Opusculis Josephi, transeamus ad Origenem, quo nomine nescio an majus sit inter Christianos scriptores.

§ II. De Origeniano Lexico Nominum Hebraicorum.

1504A

Ut compertum fiat omnibus studiosis Origenem condidisse librum Nominum Hebraicorum; et in eo saepius violentas ac indoctas etymologias proposuisse, testem proferam virum doctissimum, de Origene quidem optime meritum; sed ejusdem erroribus nequaquam blandientem. Praevia hujus auctoris testificatione facilius mihi venia concedetur, si quando necessitate veritatisque judicio compulsus, Origenis redarguero etymologias, ejusque inscitiam in lingua Hebraica manifestam facere legentibus non recusem. Itaque Origenianorum libro tertio, cap. 3, n. 7, de praesenti Syntagmate ita disserit Daniel Huetius. «Aliarum praeterea, inquit, quarumdam scriptionum Origenis mentionem apud Veteres invenio. Philo Judaeus ediderat librum Ebraicorum Nominum Veteris Testamenti, eorumque etymologias et interpretationes adjecerat: quem librum Latina oratione Hieronymus expressit. Quod in Testamento 1504B Veteri fecerat Philo, idem in Novo factitavit Origenes, suumque opus ad opus Philonis adjunxit; in eoque Hieronymum imitatorem habuit: cujus verba haec sunt in Praefat. ad librum Ebraic. Nomin.: «Ac ne forte consummato aedificio quasi extrema deesset manus, Novi Testamenti verba et nomina interpretatus sum, imitari volens ex parte Origenem, quem post Apostolos Ecclesiarum magistrum nemo nisi imperitus negat. Inter caetera enim ingenii sui praeclara monumenta etiam in hoc laboravit, ut quod Philo quasi Judaeus omiserat, hic ut Christianus impleret.» Libri ejusdem meminit Auctor Quaestionum ad Orthodoxos, qui falso tribuitur Justino, Quaest. 82 et 86, in eoque praeter Ebraica nomina, mensuras etiam interpretatas esse docet. Videat ergo Rufinus qua fide scripserit Invect. 2 in Hieronymum, ne unum quidem Scripturae verbum Origenem vertisse.»

Auctorem libri Nominum Hebraicorum in Novo Testamento, viro eruditionis fama celeberrimo attestante, 1504C jam nosti Origenem: nunc quaenam fuerit in eodem Origene linguae Hebraicae peritia, paucis te doceat idem Petrus Daniel Huetius Origenianorum libro secundo, cap. 1, n. 2: «Quod si plus sese (Origenes) in Ebraicis exercuisset, majoremque linguae hujus fuisset peritiam consecutus, nihil ei ad perfectam sacrae Legis cognitionem defuisset (Hieron. Epist. 25, ad Paulam) . Sed tantum decerpsit ex ea gloria, quantum ex loquelae hujus studio detraxit. Dicam enim vere: vel Ebraismi parum scientes sunt, vel in lectione Origenianorum operum perfunctorie versati, qui eximium quid ipsi, vel in sanctae Linguae, vel in earum quae ex hoc fonte profectae sunt dialectorum peritia tribuunt. Nec opinioni nostrae contradicit Hieronymus, etsi videtur contradicere, cum ait singularem loquelae hujus notitiam demiratam in eo fuisse totam Graeciam: mirum id quippe videri potuit Graecis Ebraismi rudibus et imperitis, nec quantum in eo profecisset Origenes 1504D existimare scientibus. Minime vero suam ipse linguae hujus ignorationem dissimulat Homil. 14 in Num. «Aiunt ergo, inquit, qui Hebraicas litteras legunt, in hoc loco, Deus, non sub signo tetragrammati esse positum: de quo qui potest requirat.» Multa in Observationibus nostris animadvertimus, quae inscitiam ejus in Ebraicis demonstrant; cujusmodi est frivola illa distinctio, οὐρανὸν, inter et οὐρανοὶς, quam comminiscitur ad Matth. XVIII, 18, et ad quam Christum respexisse tradit; quasi hanc distinctionem ferat Syriaca dialectus, quam Christus usurpabat: cujusmodi est falsa illa nominis Aser interpretatio, quae habetur in Comment. ad Matth. XVIII, 19, quasi derivetur a erudiit, ligavit, cum fiat ab ligavit. Quamquam auctoritate Senum Septuaginta excusari id potest, qui aliquando ita reddiderunt, quasi idem esset ac . Ut Psalm. CIV (Ebr. CV) , 22, pro Ebraeo , habent τοῦ παιδεσαει τοὺς ἄρχοντας αὐτοῦ, Vulgata: 1505A Ut erudiret principes ejus. Et Os. X, 10, . LXX: παιδεῦσαι αὐτούς. Vulgata: Corripiam eos; cujusmodi est depravata illa lectio loci Interpretum LXX, II Esdr. I, 11: εὐνοῦχος τῷ βασιλεῖ (Origen. in Matth. XIX, 12) . Quod si in Ebraicis utcumque fuisset versatus, quae habent , emendasset utique in τοῖς Ὁ οἰνόχος τῷ βασιλεῖ, si modo hunc ipse errorem non invexit, qui certe in LXX Seniorum exemplaribus nuspiam exstat: cujusmodi est inepta illa expositio vocabuli, Joannes, quod formari existimavit a nomine , praefixo, et , cum ex solo praefixis servilibus litteris derivatum sit. Plerumque itidem peccat in perscrutandis nominum Ebraicorum originibus. Proclive id nempe fuit viro ad mutuatitiam lucem vestigia sua in locis ignotis regenti: praestabat autem lucem Judaeus Philo, qui Ebraica Veteris Testamenti nomina peculiari libro fuerat interpretatus; cui libro parem subjunxit Origenes, Ebraicorum 1505B Novi Testamenti expositionem complexum. Qui vero non offendisset Origenes Philonem sequens ducem, qui Judaeus licet, Judaeis prognatus, ne mediocri quidem litterarum Ebraicarum aura, uti neque Hellenistae fere reliqui, fuerat afflatus? Id si minus in hominibus Alexandriae natis et eductis novum est, quorum naturae repugnare scribit Hieronymus ( de Script. Eccles., in Origene), Ebraicam linguam addiscere, pro more Graecorum omnium, qui linguarum exoticarum studium aspernari consueverunt; at in Josepho illo Ebraeo Mattathiae filio plane mirum videri debet; facile quippe ex ejus scriptis deprehendere licet, ad magnam illam et singularem Judaicarum originum cognitionem non parem ipsum patriae loquelae peritiam contulisse; quamvis se nonnulla Ebraice scripsisse dicat, quae lapsu temporum interciderunt.»

Quid ad haec reponunt Josephi assertores indocti, qui vix quamdam aurulam Hebraicarum litterarum 1505C capientes, de intimis sacrae Legis sensibus judicium ferre non verentur; et huic ascribere scriptori peritiam Hebraei sermonis quam nec ipsi a longe salutarunt? At sufficit eis ad plausum popularem ut ex hac occasione longam ingrediantur disputationem; et ut tanta operositate, quod volunt intelligi, utantur persuadendi, quanta semper falsitas indiget, ut vera videatur. Nos autem cordatorum hominum ac eruditorum sententiis adhaerentes, nec Philonem, nec Josephum, nec Origenem, ubicumque veritatis ratio postulaverit, reprehendere pertimescimus. Sed ne reprehensioni nos quoque videamur obnoxii in proponendo Origeniano Lexico, nonnulla de eo generatim hic observamus.

Prior quippe notandus venit ordo Hebraicorum nominum, quae juxta seriem litterarum alphabeti Graecorum posita leguntur in toto praedicto Dictionario: nulla facta distinctione, nec mentione sacrorum Voluminum. An vero Origenes ipse hunc ordinem persecutus sit, non satis elucet; quin etiam verisimilior 1505D apparet opinio contraria, tum ex Hieronymo Origenis vestigia saepius terente; tum ex Graeco Fragmento Origeniano, supra a nobis edito, quod nomina Hebraica uniuscujusque Evangelistae seorsim habet posita secundum seriem elementorum Graeci alphabeti. Ita ut quae in Matthaeo legentur hujuscemodi vocabula ante caetera scripta sint, deinde quae sunt Marci, et sic consequenter usque ad Joannem. Vix autem adduci possum ut mihi persuadeam distinctum ex Libris sacris ordinem observasse Origenem in Fragmento libri Nominum; et in Lexico, quod superest integrum, aliam viam ingressum, ut confuse et promiscue sub unaquaque littera omnium librorum Veteris ac Novi Testamenti nomina collocaret. Facilius igitur crederem, importuna Graecorum quorumdam diligentia hoc Lexicon concinnatum fuisse, sed totum mutuatum ex Origeniano libro Nominum Hebraicorum, quem ipse cum 1506A distinctione et voluminum Scripturae, et vocabulorum ediderat. In eam sententiam eo magis propendeo, quo certior factus sum Latinorum quosdam id factitasse in libro Hieronymiano nominum Hebraicorum. Nam Venetiis per Fratres Joannem et Gregorium de Gregoriis, anno Domini 1498, die 25 Augusti, cum hac perturbatione ac subversione prodiit inter Opera Hieronymi liber Nominum Hebraicorum; in quo sublata universa distinctione ac mentione voluminum Scripturae, omnia prorsus vocabula tam Veteris quam Novi Testamenti sub littera quam habent ab initio, posita leguntur. Series igitur nominum in Lexico Origeniano adventitia est, et subversoris Graeculi cujusdam, qui ordinem perversum non nativum secutus, e medio sustulit annotatiunculas et citationes librorum, ut quae distincte ac partite scripta fuerant apud Philonem ac Origenem, ipse salivae propriae indulgens, separata consociare distinctaque confundere sibi permitteret. Sed etsi ordo nominum vitiosus sit in Lexico, res tamen et 1506B interpretationes dictionum omnino genuinae sunt, aquave ex suo fonte nativa. Quod manifestum ratumque facio e duobus locis Quaestionum et Responsionum ad orthodoxos falso ascriptarum Justino Martyri.

Ad Quaestionem igitur 82, Quae sit nominis Beelzebub expositio? talis Responsio ab Auctore Graeco est adhibita: Τοῦ τε Βεελζεβοὺλ, καὶ τοῦ Βελίαρ, λέγει τὰ ὄνοματα . . . εἴρηται δὲ τῷ Ὠριγένει τούτων τῶν ὀνομάτων ἡ ἑρμηνεία ἐν τῇ ἑρμηνείᾳ τῶν Ἑβραικῶν ὀνοματῶν, id est, Exprimii vero nomina Beelzebul et Beliar . . . . dicitur autem ab Origene horum nominum interpretatio in interpretatione nominum Hebraicorum. Haec Graeci Scriptoris, quicumque fuerit, responsio vera omnino comprobatur ex Lexico Origeniano mox consequenti, ubi nomina Beelzebul et Beliar corrupte leguntur eodem plane modo ac in Responsione recitata; diversasque inibi habent interpretationes ab Origene subjunctas.

Quaestio 86. Quae est interpretatio vocabulorum istorum? Mna, Ephi, Nebel, Gomor, Siclus, Basilicon, 1506C Sanctum, Stater, Drachma, Quadrans, Hormiscus, Didrachma, Talentum, Assis, Seraphim, Bezel, Sabaoth, Adonaï, Ephud? Utrorumque enim nobis pernecessaria est cognitio: utraque namque in Scripturis continentur.

Responsio. Εἴρηται τῷ Ὠριγένει, ἀνδρὶ ἐπισταμένῳ τὴν τῶν Ἑβραΐων διάλεκτον, πάντων τῶν ἐν ταῖς θείαις Γραφαῖς φερομένων Ἑβραἳκῶν ὀνομάτων ἢ μέτρων ἡ ἑρμηνεία. Ἐκείνην ζητήσας, εὑρήσεις ἐν αὐτῇ τὴν πάντων ἑρμηνείαν ὧν ἐζητήσας. Hoc est, Exposita est ab Origene, viro Hebraicae linguae perito, omnium quae in sacris Scripturis feruntur Hebraicorum nominum et mensurarum interpretatio. Eam si requisieris, in ea invenies omnium eorum de quibus quaesivisti, explanationem nominum.

Lexicum certe quod Origenianum dixi, non solum etymologias Hebraicorum nominum, sed mensurarum etiam interpretationes complectitur: unde ipsissimum videtur opus Adamantii, quamvis nominum, 1506D ut antea observabam, confusus sit ordo atque mutatus. Quibus si addas, nomina Hebraica novi Testamenti in eodem Lexico scripta esse, et interpretata; nullus ambigendi locus relinquitur, quin hoc opus parentem habuerit Origenem, qui ut Christianus suppleverat nomina a Judaeo Philone praetermissa. Praeviis itaque hisce generalibus documentis ad Lexicon ipsum manum mittamus, multis aliis peculiaribus pro modulo nostro inferius illustrandum annotationibus.