Prolegomena.

0009A I. Non tantum vitae sanctitate, verum etiam doctrinae laude praestantissimum fuisse beatum Martinum ecclesiae Turonicae antistitem, luculenter satis testatur qui eum probe noverat Sulpicius Severus. Sic enim ille : «Jam vero, inquit, in verbis et confabulatione ejus quanta gravitas, quanta dignitas erat! quam acer, quam efficax, et quam in absolvendis scripturarum quaestionibus promptus et facilis!—Jesum testor spemque communem, me ex nullius umquam ore tantum scientiae, tantum ingenii, tam boni et tam puri sermonis audisse. Quamquam in Martini virtutibus quantula est ista laudatio! nisi quod mirum est, homini illitterato ne hanc quidem gratiam defuisse.» Et alibi : «Jam si ad laevam, Achaiae sinum paululum devexus intraveris, sciat 0009B Corinthus, sciant Athenae, non sapientiorem in Academia Platonem, nec Socratem in carcere fortiorem: felicem quidem Graeciam, quae meruit audire Apostolum praedicantem; sed nequaquam a Christo Gallias derelictas, quibus donaverit habere Martinum.» Haec Sulpicius.

II. Porro sub tanti Patris nomine circumfertur Confessio Trinae unitatis et unius Trinitatis, stylo simplici et alicubi obscuriore, librariorum fortasse inscitia, conscripta; quam anno 1512 primus edidit cum aliis veterum opusculis Jodocus Clichtoveus. Deinceps vero saepius idem libellus, virorum eruditorum Petri Pithoei, Casparis Barthii, Christiani Daumii aliorumque opera, typis denuo consignatus comperitur. Exstat praeterea in plerisque Patrum 0009C bibliothecis et in collectionibus conciliorum excusus. 0010A De eo autem haec habet Combefisius : «Exscripseram, inquit, sermonem de sancta Trinitate, ejus (Martini) praenotatum nomine, ex codice em. card. Mazarini; sed ita in eo vitiosum, ut non visum sit repraesentare: id inde factum videtur, quod antiquarius ex vetustioribus membranis aut ceris non satis feliciter potuerit exscribere. Est tamen ille, conjecturae his quae Severus de illitterati Martini eruditione ac facundia, tanta scribit obtestatione.» Ita Combefisius, ea respiciens quae modo ex Sulpicio recitavimus. Ex priscis item membranis eamdem Confessionem Trajecti evulgavit anno 1514 Theod. Pulmannus, cujus varias lectiones ad suae editionis calcem quae Cygneae prodiit 1677 rejecit Daumius.

III. Verum prae caeteris commendanda videtur 0010B Thomae Beauxamis solertia; qui tres vetustissimos codices nactus, eorum collatione diligenter instituta, eumdem sancti praesulis Turonensis libellum brevi commentario illustratum subjectumque Vitae beati Martini a Sulpicio Severo conscriptae, prelo commisit Parisiis anno 1571. Quandoquidem vero hanc editionem reliquis multo emendatiorem secuti sumus, quae praeterea inter rariores recensetur ; juverit proinde nonnulla ex eodem Parisiensi editore in medium proferre, quibus dum ille studium suum in hanc opellam impensum prodit, ejus pariter sive integritatem, sive pretium astruit. Sic igitur ille : «Tria, inquit, e diversis bibliothecis volumina mihi prolata sunt, quae manus ipsa, satis antiquissima esse contestabatur: characteres enim aliis qui ante 0010C mille annos in usu erant, collati, persimiles omnium 0011A testimonio habiti sunt. Porro tribus hisce voluminibus emendicatis, triplex Severi Sulpicii historia contexebatur . . . . Verum cum primo in libri cujusque vestigio compendium nostrae fidei a D. Martino conscriptum agnovissem; obstupui sane, cur cum toties Severus e prelis prodiret, illius ne mentio quidem facta sit. Sed, ut arbitror, praeter characterum antiquitatem, rei ipsius eos difficultas deterrebat. Nec enim suis periodis, virgulis caeterisve notulis contextus definiebatur: adeo ut quibusdam ambiguus, aliis mancus, omnibus abstrusior appareret. Nam cum summa brevitate rem omnium difficillimam complectatur; quis inter dictiones incircumscriptas adeo perplexas, quid certi elicere potuisset? . . . Operae praetium igitur duxi suis punctis, 0011B quasi vinclis, effluentes dictiones cohibere, sicque facile D. Martini Confessionem reddere. Et ne quid deesset, annotatiunculas addidi, ne cujus vocis obscuritas diutius lectorem suspenderet.» Deinceps vero noster editor Parisiensis libelli praestantiam 0012A edisserere pergens, complures haereses hac sua Confessione B. Martinum evertere ostendit, Ebionis, Cerinthi, Marcionis, Manetis, Apollinarii, Arii, Macedonii ac Eunomii. Quibus enarratis, ita concludit: «Vides, Christiane lector, ut compendiose multas haereses noster Martinus enecet? Illis quippe temporibus exstitit, quibus aut qui Trinitatem, aut qui unicam divinitatem evertere nitebantur, pullularunt . . . . Expende vero quot schismata, factiones et sectae, quo tempore floruit, emerserint: tum facile agnosces non abs re hanc de Trinitatis et unius divinitatis fide editam sententiam.» Haec ille. Quae quidem omnia si quis accurate perpendat, arguet enimvero, mea quidem sententia, nonnullos viros eruditos ejusmodi Confessionem minus recte suspectam 0012B habuisse; quae nimirum in primis vetustissimorum codicum fide et auctoritate munitur: digna plane quae eum Expositione fidei Gregorii Thaumaturgi conferatur , si paucas demas duriusculas voces, librariis forte vitio vertendas.