I. In quaestione Quando?

1) Hic adverbia temporis sunt praecipue animadvertenda: Mth. XXVII, 38 wan (quando) þuk sewum gast? VII, 23 þan (tunc) andhaita ïm; VIII, 26 þanuh (tunc) urreisands gasok vindam jah marein; XXVI, 65 nu (nunc) gahausideduþ þo vajamerein; XXVII, 57 seiþu (sero) varþ. Item air mane, faurþis prius, suns statim, anaks confestim, simle olim, suman quadam die, ufta saepe, aftra rursus, etc.

2) Temporalis qui pene exclusive ad nahts et dagis restringitur

a) Raro per genitivum exponitur: Luc. II, 8 hairdjos vesun vitandans nahts (τῆς νυκτός); Thess. I, V, 7 nahts (νυκτός) drugkanai vairþand; Neh. V, 17 vas fraquman dagis wizuh (εἰς ἡμέραν μίαν) stiur ains; Mth. VI, 30 havi haiþjos himma daga visando jah gistradagis ïn auhn galagiþ (ubi gistradagis ((αὔρων)) probabiliter adverbium est, ut framvigis); Mc. XVI, 2 filu air þis dagis afarsabbate atïddjedun du hlaiva; Luc. XVIII, 12 fasta tvaim sinþam sabbataus (τοῦ σαββάτου). Potius vero partitivus est genitivus in Neh. VI, 15 usþauhana vaurþ baurgsvaddjus ·n· dage jah ·b·; et nominalis rectionis vicem gerit in Luc. I, 7 zakarias jah aileisabaiþ framaldra dage seinaize (ἐν ταῖς ἡμέραις) vesun. De ïnvisandin (s) sabbate dagis vid. infra annot. 4.

«Annotatio 1.—Etiam cum temporali usurpantur praepositiones: Luc. XVII, 4 sibun sinþam ana dag (τῆς ἡμέρας); I, 18 qens meina framaldrozei ïn dagam seinaim ïst.»

b ) Saepius vero per dativum:

aa) Mc. XIII, 18 bidjaiþ ei ni vairþai þlauhs ïzvar vintrau (χειμῶνος); I, 35 air uhtvon (crepusculo, ἔννυχον) usstandands usïddja; II, 24 wa taujand siponjos þeinai sabbatim (τοῖς σάββασι) et Luc. VI, 9 wa skuld ïst sabbato dagam. Adde formulas naht jah daga et nahtam jah dagam noctu diuque (νύκτα καὶ ἡμέραν vel νυκτὸς καὶ ἡμέρας) Mc. IV, 27; Thess. II, 1167 III, 8; Tim. II, I, 3; Mc. V, 5; Luc. II, 37; Tim. I, V, 5.

«Annotatio 2.—In Luc. XVIII, 7 tantum adest dagam jah nahtam. In ordinando utroque vocabulo Gothus praeeuntem Graecum habuit, unde saltem ex prioritate noctis prae die non concludi potest, veteres Germanos a noctibus tempus unquam numerasse.»

bb) Frequenter cum attributo determinativo, ubi Graecus etiam dativus usurpat: Luc. XVII, 34 þizai naht; contra non dicitur þamma daga, sed semper himma daga (pro σήμερον, hodie) Mth. VI, 11 etc., vid. gloss.; relative autem þammei daga Luc. XVII, 29; Mc. XIV, 12 frumistin daga; IX, 31; Mth. XXVII, 62 ïftumin daga; Mc. XI, 12; Joan. VI, 22; XII, 12 þridjin daga; Mc. X, 34; Luc. IX, 22; 18, 33; Neh. VI, 15 · e· jah ·k· daga menoþs ailulis; Mc. XIV, 49 daga wammeh (καθ᾽ ἡμέραν); Luc. XVI, 19; XVII, 49; cujus loco daga jah daga Cor. II, IV, 16, praeeunte graeco ἡμέρᾳ καὶ ἡμέρᾳ, legitur; Luc. II, 41 jera wammeh (κατ᾽ ἔτος). Praesertim cum mela (tempus) et weilai (hora): Mc. VI, 21 herodes mela gabaurþais seinaizos nahtamat vaurhta; Cor. II, VI, 2 mela andanemjamma andhausida þus; Tit. I, 3 atbairhtida mela svesamma vaurd sein; Tim. I, II, 6 gaf sik silban audabaht faur allans veitvodein melam svesaim; Luc. I, 10 hiuhma vas beidandans uta weilai þymiamins; XIV, 17 ïnsandida skalk weilai nahtamahtis; II, 38 anna þizai weilai atstandandei andhaitait fraujin.

cc) Cum participio, quae constructio ablativo absoluto Latinorum vel genitivo Graecorum respondet: Mc. I, 32 andanahtja vaurþanamma (ὀψίας γενομένης) berun du ïmma allans þans ubil habandans; Joan. VI, 18 marei vinda mikilamma vaiandin (ἀνέμου—πνέοντος) urraisida vas; Luc. III, 1 raginondin puntiau peilatau (ἡγεμονεύοντος Ποντίου Πιλάτου) ïudaia varþ vaurd guþs at ïohannen; Mc. XIV, 66 visandin paitrau ïn rohsnai dalaþa jah atïddja aina þiujo; Luc. VIII, 4 gaqumanaim hiuhmam managaim qaþ ïesus þairh gajukon; VII, 42 ni habandam (scilicet ïm) waþro usgebeina baim fragaf; Mc. V, 35 nauhþan ïmma rodjandin qemun fram þamma synagogafada; Rom. IX, 1 ni vaiht liuga miþveitvodjandein mis miþvissein meinai; et insuper Mc. V, 35; VI, 54; X, 17, 46; XI, 12, 27; Luc. II, 42, 43; VII, 6, 42; VIII, 4, 45, 49; IX, 34, 37, 57; XIV, 32; XVII, 12; XIX, 33, 36; Joan. VIII, 30; XII, 37; XVIII, 22; Cor. I, V, 4; II, VII, 4. Quemadmodum apud Luc. VII, 42 ïn supplendum est, ita, praeeunte Graeco, in Cor. II, IV, 17 unsis, nisi Gothus fairveitjandam in constructione incluserit et ut participium ad unsis retulerit.

«Annotatio 3.—Nec non et frequenter apud Matthaeum, in skeireins vero semper, communiter autem in paulinis epistolis dativo adjungitur praepositio at: Mth. VIII, 16 at andanahtja vaurþanamma (ὀψίας γενομένης) atberun du ïmma daimonarjans; Mc. IV, 6 at sunnin urrinnandin (ἡλίου ἀνατειλαντος) ufbrann; Luc. IV, 2 at ustauhanaim þaim dagam (συντελεσθεισῶν τῶν ἡμερῶν) qaþ du ïmma 1168 diabulus; VI, 48, at garunjon vaurþanai bistagq awa bi razna; II, 2 so gilstrameleins frumista varþ at raginondin saurim kyreinaiu; Mc. XIV, 43 nauhþan at ïmma rodjandin qam ïudas; et insuper Mth. XI, 7; Mc IV, 35; VIII 1; XI, 11; XV, 42; XVI, 2; Luc. III, 15, 21; VII, 24; IX, 43; XIX, 11; XX, 1, 45; Rom. VII, 2, 3, 9; Cor. II, I, 11; V, 20; X, 15; Eph. II, 20; Thess. I, III, 6; Skeir. II, d; III, a; VII, b; VIII, a, c. Coll. infra c) cc).

«Annotatio 4.—Semel adhibetur accusativus Mth. XXVII, 1 at maurgin vaurþanana (πρωίας γενομένης) runa nemun gudjans; in Mc. XVI, 1 est ïnvisandin sabbate dagis (διαγενομένου τοῦ σαββάτου) usbauhtedun aromata, quod sine dubio mendosa est lectio, pro ïnvisandins (vid. ad h. l.), s finali omisso propter sequentem eamdem litteram; hic enim genitivus temporalis est (vid. supra 2); si accusativo uti vellet Gothus, ïnvisandin daga saltem ponere debuisset. Quod haec participalis constructio etiam per biþe, miþþanei, sve circumscribi possit, vid. infra ubi de sententia composita dicemus.»

c) Frequentissime etiam cum praepositionibus, praesertim

aa) Ad determinandum temporis punctum, quo fit aliquid, ïn cum dativo, ubique simplex dativus stare posset: Joan. VII, 40 nikaudemus atïddja du ïesua ïn naht (νυκτός); Mc. III, 4 ïn sabbatim (τοῖς σάββασι) þiuþ taujan; Luc. IV, 16; ubi praecipue adest determinatio attributiva: Mth. VII, 22 ïn jainamma daga; VIII, 13 ïn jainai weilai; Luc. I, 59 ïn daga ahtudin; 25 ïn menoþ saihstin; Joan. VI, 40 ïn spedistin daga; Skeir. VI, c ïn missaleikaim melam; II a ïn mela þulainais; Mth. XI, 22 ïn daga stauos; Luc. I, 5 ïn dagam herodis. Alia exempla vid. gloss. V. Dags 2 ) a). Hic conspicuus est accusativus: Mc. XIII, 24 ïn jainans dagans (ἐν ἐκείναις ταῖς ἡμέραις) sauïl riqizeiþ; Eph. VI, 18 þairh allos bidos aihtrondans ïn alla mela (παντὶ καιρῷ), hic tamen interpres ad durationem temporis (vid. § 249) cogitavisse videtur (per illos dies sol tenebratur), ut Luc. II, 1 varþ ïn dagans jainans urrann gagrefts et Joan. XI, 9 jabai was gaggiþ ïn dag (ἐν ἡμέρᾳ) ni gastiggqiþ, verbis motus forsan influentibus. Etiam πρωΐ mane, semper ïn maurgin dicitur Mc. XI, 20; XV, 1; XVI, 9, cui constructioni etiam Cor. I, XV, 32 du maurgina (αὔριον) gasviltam respondet.

Rarius vero hic usurpantur:

Ana cum dativo et equidem ubi absolutus genitivus Graecorum circumscribitur: Joan. VII, 14 ana midjai dulþ (τῆς ἑορτῆς μεσούσης) usstaig ïesus ïn alh; VI, 23 matidedun hlaif ana þammei aviliudoda frauja (εὐχαριστήσαντος τοῦ κυρίου);

At cum accusativo: Mth. XII, 2 ïnsandida du þaim vaurstvam at mel (τῷ καιρῷ) skalk; Luc. II, 41 vratodedun berusjos ïesuis jera wammeh ïn ïairusalem at dulþ paska (τῇ ἑορτῇ τοῦ π.); Gal. VI, 9 at mel svesata (καιρῷ ἰδίῳ) sneiþam;

And cum accusativo: Mth. XXVII, 15 and dulþ warjanoh (καθ᾽ ἑορτήν) biuhts vas sa kindins fraletan ainana bandjan; Mc. XV, 6:

1169 Bi cum accusativo: Tim. II, IV, 1 ïesus skal stojan qivans jah dauþans bi qum (κατὰ τὴν ἐπιφάνειαν) ïs.

«Annotatio 5.—Conspicuus est in Cor. I, XVI, 2 ainwarjanoh (κατὰ μίαν) sabbato warjizuh ïzvara fram sis silbin taujai accusativus pro and cum accusativo vel simplici dativo (vid. supra b) bb); sed hic forsan and warjanoh legendum est, licet tamen apud Luc. IX, 23 dag wanoh (καθ᾽ ἡμέραν) stet.»

bb) Per, bi cum accusativo: Mc. XV, 29 o sa gatairands þo alh jah bi þrins dagans (ἐν τρισὶν ἡμέραις) gatimrjands þo; XIV, 58 alh bi þrins dagans (διὰ τριῶν ἡμερῶν) gatimrja; Gal. II, 1 bi fidvortaihun jera usïddja aftra ïn ïairusaulyma; Neh. V, 18 bi (ἀνόμεσον) · i· dagans gaf sein allai þizai filusnai.

cc) Sub, inter, bi cum dativo: Calend. goth. gaminþi marytre þize bi (sub) verekan papan ana gutþiudai gabrannidaize; at cum dativo: Luc. III, 2 at auhmistam gudjam (ἐπὶ ἀρχιερέων, sub summis pontificibus) annin jah kajafin varþ vaurd guþs at ïohannen; uf cum dativo: Mc. II, 26 daveid galaiþ ïn gard guþs uf abjaþara gudjin (ἐπὶ Ἀβιάθαρ τοῦ ἀρχιερέως); Luc. IV, 27; Tim. I, VI, 13, coll. Luc. III, 23.

dd) Circa, versus, bi cum accusativo: Mth. XXVII, 46, bi weila niundon (περὶ τὴν ἐννάτην ὥραν) ufhropida ïesus stibnai mikilai.

cc) Ante, faur cum accusativo: Mth. VIII, 29 qamt her faur mel (πρὸ καιροῦ) balvjan unsis; XXVI, 75 faur hanins hruk þrim sinþam afaikis mik; Tim. II, I, 9 ansts guþs gibana ïst unsis faur mela aiveina, etc., vid. gloss. V. Faur I.

Contrarium praecedentis, post, afar cum dativo in genere, et in particulari cum accusativo: Joan. XIII, 27 afar þamma hlaiba (μετὰ τὸ ψωμίον) galaiþ in ïudan satana; Mth. XXVII, 63 afar þrins dagans (μετὰ τρεῖς ἡμέρας) urreisa; XXVI, 2 afar tvans dagans paska vairþiþ; Cor.I, II, 25 nam stikl afar nahtamat, etc., additis formulis afar leitil et afar ni filu post paululum tempus, afar þata postquam, vid. gloss. V. Afar I, A).

§ 248 II. Quam Dudum?

Hic tantummodo respectum temporis, a, ex quo, animadvertendum habemus; atqui

1) Ex adverbiis temporalibus huc venit ïupana denuo: Gal. IV, 9 stabim ïupana skalkinon vileiþ.

2) Ex praepositionibus autem: af cum dativo: Mc. X, 6 af anastodeinai (ἀπ᾽ ἀρχῆς) gaskaftais gumein jah qinein gatavida guþ; Cor. II, VIII, 10 taujan dugunnuþ af fairnin jera; communius autem fram cum dativo: Mth. IX, 22 ganas qino fram þizai weilai jainai (ἀπὸ τῆς ὥρας ἐκείνης); Col. I, 9 fram þamma daga ei hausidedum ni weilaidedum faur ïzvis bidjandans; Cor. II, IX, 2 axaja gamanvida ïst fram fairnin jera; Luc, I, 48 fram himma nu audagjand mik alla kunja; Mc. XIII, 19 fram anastodeinai; Luc. II, 36 fram magaþein, etc., vid. gloss. h. v. 2); us cum dativo: Joan. VI, 66 us þamma mela (ἐκ τούτου) managai galiþun siponje ïs ïbukai; 64 vissa us frumistja ïesus, was 1170 ïst saei galeiveiþ ïna; Skeir I, c us anastodeinai; Joan. IX, 1 us gabaurþai; Mc. IX, 21 us barniskja; Tim. II, III, 15; us jundai Mc. X, 20; Luc. XVIII, 21.

§ 249 III. Quamdiu?

1) Haec temporis determinatio, quae a praecedenti in eo discriminatur, quod tempus in quo vel a quo actio contigit, non solum indicet, sed certum temporis spatium certamque epocham exhibeat, per accusativum exprimitur: Cor. II, XI, 25 naht jah dag (νυχθήμερον) ïin diupiþai vas mareins; I, XVI, 6 at ïzvis vaitei salja aiþþau vintru visa (παραχειμάσω); Joan. XI, 6 salida ïn þammei vas stada dagans tvans (δύο ἡμέρας); Mc. VIII, 2; Luc. IV, 2 tauhans vas ïn auþidai dage fidvortiguns (ἡμέρας τεσσαράκοντα, vid. § 198, 5) b) fraisans fram diabulau; I, 24 aileisabaiþ galaugnida sik menoþs fimf (μῆνας πέντε); 56; II, 36 anna vas framaldra dage magaize libandei miþ abin jera sibun (ἔτη ἑπτά) fram magaþeim seinai; VIII, 43; Mc. V, 25; Mth. IX, 20 qino bloþarinnandei ·ib· vintruns (δώδεκαἔτη) attaitok skauta vastjos ïesuis; Luc. V, 5 alla naht þairharbaidjandans (δι᾽ ὅλης τῆς νυκτὸς κοπιάσαντες) vaiht ni nemum; Rom. X, 21 allana dag (ὅλην τὴν ἡμέραν) usbraidida handuns meinos du managein ungalaubjandein; Luc. I, 75; XX, 9 aflaiþ jera ganoha (χρόνους ἱκανούς); VIII, 29 manag mel (πολλοῖς χρόνοις) fravalv ïna; Joan. 13, 33, nauh leitil mel (μικρόν) miþ ïzvis ïm; VII, 23 leitila weila (μικρὸν χρόνον); XIV, 9 svalaud melis (τοσοῦτον χρόνον, vid. § 202, IV, 1) miþ ïzvis vas; Luc. VIII, 27 vair habaida unhulþons mela lagga (ἐκ χρόνων ἱκανῶν); Rom. VII, 1 vitoþ fraujinoþ mann sva lagga weila sve (ἐφ᾽ ὅσον χρόνον) libaiþ; Cor. I, XVI, 7 venja mik wo weilo (χρόνον τινά) saljan at ïzvis: VII, 5; XV, 30 duwe bireikjai sijum weilo woh (πᾶσαν ὥραν).

2) Ad exprimendum quam longum tempus sit duraturum, et praesertim intra quos limites restringendum, adhibentur praepositiones:

a) Du cum dativo: Luc. IV, 25 galuknoda himins du jeram þrim (ἐπὶ ἔτη τρία); imprimis in formulis du aiva (Joan. XII, 34; XIV, 16; XV, 16; Cor. II, IX, 9) et du aivam (Rom. XI, 36; Cor. II, XI, 31; Gal. I, 5) in aeternum (εἰς αἰῶνα et εἰς αἰῶνας), du weilai (Joan. V, 35; Philem. 15) ad horam (πρὸς ὥραν), du mela) (Luc. VIII, 13) ad tempus (πρὸς καιρόν) et du leitilai weilai (Cor. II, VII, 8; Skeir. VI, a) , du leitilamma mela (Skeir, IV, b) , du mela weilos Thess. I, II, 17.

«Annotatio.—Pro du cum dativo, hic etiam ponitur simplex dativus: Luc. XVIII, 4 ni vilda laggai weilai (ἐπὶ χρόνον); vel accusativus; sic Luc. IV, 25 du jeram þrim et menoþs saihs promiscue commutantur.»

b) In cum accusativo: Joan. XII, 7 ïn dag (εἰς τὴν ἡμέραν) gafilhis meinis fastaida þata; Tim. II, I, 12; Luc. I, 33 guþ þiudanoþ ufar garda ïakobis ïn ajukduþ (in aeternum, εἰς τοὺς αἰῶνας); Joan. VI, 51, 58; item ïn aivins in aeternum Mth. VI, 13 et ïn aldins alde vel aive Luc. I, 50; Eph. III, 21; Tim. I, I, 17. Attamen hic etiam ïn cum dativo reperitur: Eph. IV, 30 ahmin veihamma gasiglidai sijuþ ïn daga 1171 (εἰς ἡμέραν) uslauseinais; Thess. I, IV, 15 þai bilaibidans ïn quma (εἰς τὴν παρουσίαν) fraujins, Coll. Joan. XII, 25.

c) Und cum accusativo: Cor. I, XVI, 8 visa ïn aifaison und paintekusten (ἕως τῆς πεντηκοστῆς); Luc. IV, 13 ustiuhands all fraistobnjo diabulus afstoþ fairra ïesua und mel (ἄρχι καιροῦ); Cor. II, I, 13 venja ei und andi (ἕως τέλους) ufkunnaiþ; Luc. I, 55 svasve rodida du attam unsaraim und aiv (ἕως αἰῶνος); Tim. I, VI, 14 fastai þo anabusn und qum (μέχρι τῆς ἐπιφανείας) fraujins; Mth. XXVII, 45 fram saihston weilai varþ riqis ufar allai airþai und weila niundon; 64 hait vitan hlaiva und þridjan dag; 8 haitans varþ akrs jains akrs bloþis und hina dag, etc., vid. gloss. V. Und 2).