II. Praepositiones.

§ 172. Inter praepositiones etiam nonnullas particulas inclusimus, quae in compositione tantummodo occurrunt, ut fair, fra, fri, ga, dis, ïd, un. Hic vero paucis tantum exemplis advocatis ordinabimus, de aliis lectorem ad glossarium remittentes, in quo unicuique particulae singula composita subjiciuntur.

Ana: anabiudan, anaïnsakan, anamahts, anavairþs, analeiko.

And: andbindan, andtilon, andbahts, andvairþs, andaugjo.

At: ataugjan, atgaraihtjan, atgaggs.

1028 Af: afaikan, afletan, afgrundiþa, afguds, afgastoþans.

Afar: afargaggan, afarlaistjan, afardags.

Bi: bimaitan, bivindan, bibaurgeins, bifaiho, bireiks, biþe et etiam biwe, Luc. I, 18.

Ga: ganisan, gateihan, gahaitan, gamunan, gagahaftjan, gagaleikon, gagamainjan, gagatilon, gagavairþjan, gagavairþnan, gadaila, galaubeins, gaguds, gafulgins, gahahjo, gatemiba.

Dis: distairan, dishaban, distaheins, disviss.

Du: duginnan, dustodjan, duatgaggan, duatsnivan, duatrinnan, dugavindan, duþe, duwe.

Hindar: hindarleiþan, hindarveisei, hindarveis.

þairh: þairharbaidjan, þairhsaiwan, þairhgaleikon.

Id: ïdveitjan, ïdveit, ïddaljo.

In: ïnagjan, ïnsandjan ïngaleikon, ïnsahts, ïnvinds.

Inu: non componitur.

Miþ: miþniman, miþanakumbjan, miþgatiuhan, miþushramjan, miþïnsandjan, miþfrahunþans, miþgaleikonds, miþvissei, miþgasinþa.

Un: unverjan, unkunnands, unþvahans, ungalaubjands, unandsakans, unbilaistiþs, unusspilloþs, unfairlaistiþs, unufbrikands, unagei, ungalaubeins, unbimait, unhails, unandsoks, unatgahts, ungatass, unhindarveis, unfaurveis, unveniggo, unanasiuniba.

Und: undgreipan, undredan, undrinnan.

Undar: non componitur.

Us: usbeidan, urreisan, usgasaiwan, usvahsans, usstass, usvaurhts, ussindo.

Uf: ufbrikan, ufhropjan, ufhauseins, ufkunþi.

Ufar: ufarhafjan, ufarmeleins, ufarfulls, ufarhiminakunds.

Viþra: viþragaggan, viþragamotjan, viþravairþs.

Fair: fairaihan, fairhaitan, fairveitl.

Faur: faurbiudan, faurbigaggan, faurbauhts.

Faura: vid. § 171.

Fra: frabugjan, fragifts, fralets.

Fram: framgahts, framaldrs, framvigis, framvairþis.

Fri: frisahts.

§ 173. Ex praecedentibus paragraphis equidem constat, quanta sit ad formanda vocabula gothicae linguae aptitudo; verumtamen comparantibus nobis ulfilanam versionem cum graeco textu perspicuum erit, huic aptitudini suos fines fuisse, linguaeque indolem Gotho semper non permisisse, quasdam formationes vel compositiones graeci sermonis in suam linguam traducere. Quapropter, fatentibus equidem 1029 nobis gothicam linguam ex ea ipsa, quantum possibile est, evolvi decere, abs re tamen non est nec scopo, quem proposuimus, inutile, hic et via negativa limites formationis gothicae exarare, quibus cognitis linguae monumenta melius intelligentur. Jam vero eumdem et in hoc respectu ordinem sectantes, spectemus

1) Formationem per derivationem:

a) Substantivorum. Ex abundantia formarum, quae ad formanda substantiva ex verbis et nominibus derivata praesto sunt quasque supra (§ 142 sqq.) evolvimus, vix credas ne unius quidem vocabuli graeci interpretationem Gotho fuisse impossibilem.

«Hinc ad perfectiorem tantum interpretationem vel ad indolem gothicae linguae proprius assequendam attribuendum est, si Gothus, Col. II, 22, τὰ ἀποχρήσει per þairh þatei ïs brukjaidau; Mth. VI, 12, τὰ ὀφειλήματα ἡμῶν per þatei skulans sijaima; Col. I, 24, παθήματά μου per þoei vinna; Tim. I, IV, 15, σοῦ ἡ προκοπή per þatei þeihais þu converterit, quemadmodum Col. I, 10, εἰς πᾶσαν ἀρέσκειαν per ïn allamma þatei galeikai; Mc. VII, 5, 8 παράδοσις per þatei anafulhun et Luc. VI, 7 κατηγορία per til du vrohjan traduxit, licet in aliis locis verbalia leikains, anafilh, vrohs cum eadem significatione usurpaverit.»

b) Adjectivorum. Verbalia graeca in -τος per participium plerumque convertuntur, vid. § 190, 3.

c) Verborum. Hic praecipue gothica lingua graecae cedit. Verba praesertim in -εύω, -άζω, -ίζω, -όω et -έω gotho circumscribenda fuerunt.

aa) Verba in -εύω et -έω.

«Equidem αἰχμαλωτεύειν per ushinþan, ἀγρεύειν per ganiutan, βασιλεύειν per þiudanon, θεραπεύειν per hailjan, leikinon, ἱερατεύειν per gudjinon, δουλεύειν per skalkinon, πτωχεύειν per gaunledjan sik, etc. convertuntur, in aliis vero plurimis casibus haec verba circumscribantur necessum est, ex. gr.: ἀληθεύειν sunja gateihan vel taujan, θριαμβεύειν hroþeigana ustaiknjan, γυμνητεύειν naqads visan, ἡγεμονεύειν kindins visan (etiam raginon), κινδυνεύειν bireks visan, εἰρηνεύειν gavairþeigs visan, gavairþi haban vel taujan, πρωτεύειν framadein haban, διανυκτερεύειν naht þairhvakan.

«Pariter ἀρκεῖν ganohs visan, ἀσθενεῖν siuks visan, δυνατεῖν mahteigs visan, ἐνδημεῖν anahaims visan, εὐκαιρεῖν uhtiugs visan, συνευδοκεῖν gaviljis visan, ψευδομαρτυρεῖν galiugaveitvods visan, παρακολουθεῖν galaista visan, φθονεῖν ïn neiþa visan, ὠφελεῖν du botai visan, ἐκκακεῖν vairþan usgrudja, πλουτεῖν gabigs vairþan, κληρονομεῖν arbja vairþan, ἐλαττονεῖν favizo haban, ὑστερεῖν minz haban, ὑστερεῖσθαι þarbos þulan, δειπνεῖν du naht matjan.»

bb) Verba in -άζω:

«Cum ἁγιάζειν veihan, ἀγοράζειν bugjan, ἀτιμάζειν unsveran, αὐγάζειν liuhtjan, ἑτοιμάζειν manvjan, ἑορτάζειν dulþjan, etc., reperiuntur etiam νηπιάζειν barnisks visan, ὁμοιάζειν galeiks visan, σχολάζειν uhteigs visan, παραχειμάζειν vintru visan, πλεονάζειν managizo haban, λιθάζειν stainan afvairþan (et etiam stainjan).»

1030 cc) Verba in -ίζω:

«Cum ἀναθεματίζειν afaikan, ἀφανίζειν fravardjan, βασανίζειν balvjan, βυθίζειν sagqjan, ἐγκεντρίζειν ïntrisgan, σαλπίζειν haurnjan, etc., reperiuntur ἐγγίζειν newa visan (et etiam newjan, atnewjan), ἐθίζειν biuhts visan, δαιμονίζεσθαι vods visan, unhulþons haban, ὀργίζεσθαι þvairhs visan, ἀπελπίζειν usvena vairþan, ἀνδρίζεσθαι vairaleiko taujan, παροργίζειν briggan ïn þvairhein, ψωμίζειν mat giban, ῥαπίζegr;ιν lofam slahan, ῥαβδίζειν usbliggvan vandum, ἀποκεφαλίζειν haubiþ afmaitan, ἐδαφίζειν airþai gaïbnjan, ἐναγκαλίζεσθαι ana armins niman, εὐαγγελίζεσθαι aivaggeljan merjan.»

dd) Verba in -όω:

«Cum βεβαιοῦν gaþvastjan, gatulgjan, δουλοῦν gaþivan, δηλοῦν bandvjan, gakannjan, θανατοῦν gadauþjan, ἐπιδιορθοῦν atgaraihtjan, ζημιοῦν gasleiþjan, (μορφοῦν gabairhtjan), ὁμοιοῦν galeikon, τελειοῦν usfulljan, ustiuhan, νεκροῦν dauþjan, etc., reperiuntur δολοῦν galiug taujan, ἀξιοῦν, ἱκανοῦν vairþana briggan, ἐλευθεροῦν frijana briggan, κεφαλαιοῦν briggan haubiþ vundan (sic etiam ἑλκοῦν banjo fullana briggan, coll. Luc. XVI, 20), παραζηλοῦν ïn aljan briggan, δικαιοῦν garaihtana domjan, qiþan, gateihan (et etiam garaihtjan, gasunjon), ἐκριζοῦν uslausjan us vaurtim, ἀποδεκατοῦν afdailjan taihundon tail, χαριτοῦν ansteigs visan, κληροῦσθαι hlauts gasatiþs visan.

ee) Aliae circumscriptiones cum visan, vairþan, naban, etc., hae sunt:

«Διαφέρειν vulþris visan, batiza visan, ἱλάσκεσθαι hulþs visan, νήφειν andaþahts, usskavs, vars visan, πεινῇν gredags visan (et etiam gredon), πικραίνεσθαι baitrs visan, προςοφείλειν skula visan, συνήδεσθαι gavizneigs visan, ὑγιαίνειν hails visan, συμφάναι gaqiss visan, φρεναπατᾷν fraþjamarzeins visan, προκεῖσθαι ïn gagreftai visan, καταδιώκειν galaista vairþan, πλήττεσθαι usfilma vairþan, κερδαίνειν du gavaurkja haban, ἐπαίρεσθαι ïn arbaidai briggan, ἀνήκειν du þaurftai fairrinnan, coll. σπαταλᾷν vizon ïn azetjam.

«Annotatio.—Verba e comparativis derivata a Gotho in genere exprimi non potuisse videntur. Excipitur tantum minznan; alibi autem occurrit managizo haban (πλεονάζειν), favizo haban (ἐλαττόνειν), minz haban (ὑστεροῦν), batiza visan (διαφέρειν), ufarassau ganohjan (περισσεύειν).»

2) Formationem per compositionem:

a) Substantivorum. Hic iterum distinguendum est, prout se habet prior pars compositi ad posteriorem.

aa) In respectu adjectivo:

«Ἀγριέλαιος vilþeis alevabagms, καλλιέλαιος gods alevabagms, κενοδοξία lausa hauheins (etiam lausavaurdi, armahairtei et similia), εὐωδία daun voþi, ταπεινοφροσύνη hauneins gahugdais, ἀρχιτελώνης fauramaþleis motarje, ἀρχιερεύς auhumists gudja, etc., ἀρχισυνάγωγος fauramaþleis synagogeis.»

bb) In respectu genitivo:

«Τεχνογονία barne gabaurþs, υἱοθεσία sunive gadeds, νομοθεσία vitodis garaideins, γεωργός airþos vaurstvja, εἰδωλολατρεία galiugagude skalkinassus, εἰδωλολάτρης galiugam skalkinonds, εἰδωλόθυτον þatei galiugam saljada, 1031 ἐθνάρχης fauramaþleis þiudo, κοσμοκράτωρ sa fairwu habands, ἀνδραποδιστής mannans gaþivands, ἀνδροφόνος mannans maurþrjands, πατραλῴης attan bliggvands, μητραλῴης aiþein bliggvands, ὀφθαλμοδουλεία ïn augam skalkinon, θεοσέβεια guþ blotan; coll. εἰδωλεῖον galiuge staþs (cum lukarnastaþs), γενέσια mel gabaurþais (cum gabaurþivaurd), ῥάπισμα slahs lofin, πέδη eisarn bi fotuns gabugan (et etiam fotubandi).»

cc) In respectu praepositionali:

«Ὑπολήνιον dal uf mesa, περίχωρος þata bisunjane land, προαύλιον faur gard, ἐπαύριον ïftuma dags.»

dd) In respectu correlativo:

«Νυχθήμερον naht jah dag.»

b) Adjectivorum.

aa) Quamvis Gothus α privativum sive per un-, sive per -laus convertat, quidam sunt tamen casus, in quibus illud circumscribere praefert.

«Sic ἀμεταμέλητος, Rom. XI, 29, ïnu ïdreiga, ἀφιλάργυρος, Tim. I, III, 3 ni faihufriks, ἄνομος Cor. I, IX, 21 vitodis laus (et etiam alibi usurpatum vitodalaus).»

bb) Quaedam adjectiva ex praepositionibus et substantivis formata ejusdemque significationis ac substantiva supra (2, a, cc) memorata, convertere Gothus non potuisse videtur:

«Dicit igitur faur marein pro παράλιος Luc. VI, 17; uf vaira pro ὕπανδρος Rom. VII, 2; us synagogein usvaurpans pro ἀποσυνάγωγος Joan. XII, 42; coll. ïn heitom pro πυρέσσουσα Mth. VIII, 14; aljar visands pro ἀπών Cor. II, X, 1, 11.»

cc) Exempla aliarum circumscriptionum haec sunt:

«Θεοδίδακτος at guþa uslaisiþs, θεόπνευστος gudiskaizos ahmateinais, ὀλιγόπιστος leitil galaubjands, φιλήδονος 1032 frijonds viljan seinana, ἰσάγγελος ïbna aggilum, δευτερόπρωτος anþar fruma.»

c) Verborum.

aa) Privativum α in verbis quandoque equidem per un- convertitur (§ 172, coll. gloss. h. v.) , communiter autem circumscribitur:

«Ἀγνοεῖν ni vitan, ἀπειθεῖν, ἀπιστεῖν ni galaubjan, ἀδυνατεῖν unmahteigs visan, ἀμελεῖν unkarja visan, ἀσταθεῖν ungastoþans visan, ἀτακτεῖν ungateviþs visan, ἀστοχεῖν afairziþs visan, ἀσθενεῖν siuks visan (unhails visan), ἀθυμεῖν ïn unlustau visan, ἀχρειοῦσθαι unbruks vairþan, ἀκαιρεῖσθαι analatiþs vairþan, ἀθετεῖν vanana gataujan.»

bb) Ubi vero prior pars compositi adverbialem respectum praebet, Gothus praecipue circumscriptione utitur:

«Ὀρθοτομεῖν raihtaba raidjan, ὀρθοποδεῖν raihtaba gaggan, ὑψηλοφρονεῖν hauhaba hugjan, ἑτεροδιδασκαλεῖν aljaleikos laisjan, ὑπερφρονεῖν mais fraþjan, ἀγαθοποιεῖν þiuþ taujan, κακοποιεῖν unþiuþ taujan, ψευδομαρτυρεῖν galiug veitvodjan.»

cc) Res eadem se habet, ubi objectivus respectus adest:

«Καρποφορεῖν akran bairan, ξενοδοχεῖν gastins andniman, τεκνογονεῖν barna bairan, τεκνοτροφεῖν barna fodjan, ὑδροποτεῖν vato drigkan, ζωγρεῖν gafahanana tiuhan vel haban, οἰκοδεσποτεῖν garda valdan, ναυαγεῖν usfarþon gataujan us skipa, θηριομαχεῖν du diuzam veihan, λογομαχεῖν vaurdam veihan, λιθοβολεῖν stainam vairpan, ζωοποιεῖν liban taujan, coll. ἀνακλίνειν gavaurkjan anakumbjan, αὐξῆσαι vahsjan gataujan, κατακαλύπτεσθαι gahuljan haubiþ sein, Cor. I, XI, 6