IN CAPUT V MATTHAEI

ENARRATIO.

" Videns autem Jesus turbas, ascendit in montem. "

Hic incipit instructio et illuminatio pertinens ad informationem regenerandorum.

Est autem haec informatio duplex : una quidem pertinens ad vitae sanctitatem, quae praeexigitur : et alia, quae pertinet ad ministrorum eruditionem quantum ad, regimen Ecclesiasticum : et illa sequitur. Et postea inducuntur sacramenta Christi, dantia virtutem verbo ministrorum. et sacramentis Ecclesiae, sicut est Passio, et Resurrectio, et Ascensio : per quae complentur omnia praecedentia, sive ad vitae sanctitatem pertineant, sive ad dispensationem ministrorum.

Informatio igitur ad vitae sanctitatem pertinens tangitur ab hoc loco, usque ad decimum capitulum. Et a capitulo decimo usque ad vicesimum sextum tangitur informatio ministrorum : et a capitulo vicesimo sexto usque in finem ponuntur sacramenta quae Christus in se ipso exhibuit : per quae implentur omnia praeinducta.

Haec autem pars, quae est de vitae sanctitate, habet duas : traditionem videlicet informationis, et probationem: et probatio non est nisi per miraculorum operationem, ut dicit Petrus in Itinerario Clementis. Et haec probatio incipit in octavo capitulo.

Anterior autem informatio duo continet: instructionem videlicet, et commendationem ejus qui informationem ipsam conservat in opere. Et de ista commendatione loquitur parum ante finem septimi capitulis ubi dicit, vii, 24 : Omnis ergo qui audit verba haec, et facit ea, etc.

Instructio autem anterior secundum rationem moralis doctrinae dividitur in partes duas : in quarum prima praeponit beatitudines tamquam fines, ut magis appetantur : et postea subjungit instructionem, exsequendo eam per partes, ibi, v.17 : " Nolite putare quoniam veni solvere legem, aut prophetas. "

Adhuc autem, pars anterior dividitur in tres partes : in quarum prima tangit opportunitatem sermonum inducendorum. Et in secunda ponit sermones beatitudinum, ibi, v. 3 : " Beati pauperes spiritu. " In tertia (scilicet quae summae perfectionis est) quod docuit ostendit ista maxime competere Apostolis, ibi, v. 13 : " Vos estis sal terrae. "

Ex ista divisione cuilibet patet ordo partium.

Ea autem pars in qua tangitur opportunitas inducendi sermonem, habet tres paragraphos: in quorum primo tangit opportunitatem ex loco : in secundo, opportunitatem ex dispositione debita docentis : in tertio, ex modo docendi. Et haec patebunt in littera.

loci opportunitatem tria dicit: causam ascensus, ipsum ascensum, et locum in quem ascendit. Causam tangit, cum dicit:

" Videns autem Jesus turbas. "

Sicut enim omnis artifex conspiciens apta suae arti, incitatur ad operandum : et sicut quaedam irrationabilium animalium cum vident opportunitates suorum usuum, feruntur ad eos : sicut equus videns planos campos, incitatur ad currendum, quod est usus equi : ita Praedicator videns aulas plenas desiderantium audire, incitatur ad praedicandum.

Sic ergo et Dominus videns turbas cum. devotione desiderantes verbum audire, excitabatur in montem ascendere. Excitat enim auditor studium. Cantic.II,

14: Sonet vox tua in auribus meis : vox enim tua dulcis, etc. Psal. xliv, 3 : Diffusa est gratia in labiis tuis.

"Ascendit. "

Ecce secundum, quod est ascensus, docens nos ascendere per verbum suum. Psal. xx, 14 : Exaltare, Domine, in virtute tua. Isa. xl, 9 : Exalta in fortitudine vocem tuam, hoc est, in fortitudine virtutis fac altam vocem tuam, ad quam ascendat auditor,

" In montem. "

Ecce locus.

Et notat tria: se videlicet esse montem, de quo dicitur, Psal. lxvii, 17 : Mons, in quo beneplacitum est Deo habitare in eo : etenim Dominus habitabit in finem, quia divinitas habitavit in eo corporaliter. Et quod in montem eminentis vitae ascendere debet Praedicator justitiae, Isa, xl, 9 : Super montem excelsum ascende, tu qui evangelizas Sion. Et quod ad montem, hoc est, eminentiam spiritus invitare debeat et trahere auditores, Jerem.XXXI, 23 : Benedicat tibi Dominus, pulchritudo justitiae, mons sanctus.

Sed objicitur, quia Luc.VI, 17, ubi ejusdem sermonis ponuntur partes, non dicitur quod factus sit in monte, sed in loco campestri.

Adhuc ibi dicitur, quod turbis factus est : hic autem quod docebat discipulos.

Adhuc ibi multa omittuntur, quae hic ponuntur.

Responsio. Dicendum secundum Glossam quod probabilius est, quod primo in montem cum discipulis ascenderit, et ibi sermonem, ut hic scribitur, pertractaverit: et deinde, ad locum campestrem ad turbas descendens, quaedam sermonis repetierit, non omnia. Et hoc ponit lucas.

Vel, dici potest, quod idem sermo factus sitprimo discipulis, et postea tur- bis : sed Lucas quaedam omiserit quae scivit ante scripta fuisse a Matthaeo.

Alii autem quidam dicunt, quod mons in summo sui habuit stricturam, in qua primo fuit cum discipulis : in latere autem habuit quoddam planum, in quo stabat Jesus cum discipulis et turbis. Et hoc vocat Lucas locum campestrem : et turbis et discipulis simul loquebatur, sed, ad discipulos oculos dirigebat, ostendens eis maxime convenire quae dicebantur, et minus aliis.

" Et cum sedisset, accesserunt ad eum discipuli ejus. "

Secundus paragraphus.

Et dicuntur in eo tria : quorum primum est quies docentis : secundum, eorum qui docentur propinquitas : tertium, optima dispositio auditorum ad doctrinam percipiendam.

Primum notatur in hoc quod dicit :

" Cum sedisset. "

Sedere enim quiescentis est : stans enim laborat, et vadens instabilis est. Et cum laborat corpus, non potest in perfecta quiete esse animus, sed abstrahitur : et tunc non bene concipit et confert et ordinat dicenda et causas dicendorum, differentias et accidentia, communia et propria, et alia quae in dicendo consideranda sunt.

Jacens autem est inordinatus : quia caput non sursum porrigitur. Et ideo grossi fumi et grossi spiritus et sanguis in eo multiplicantur. Quae non adeo multiplicantur, quando sursum porrigitur, quia grossa non facile elevantur : subtilia autem et levia et clara in calore et sanguine et spiritu, ad ipsum tunc quando elevatur, deveniunt. Et haec faciunt intellectus bonos, et memorias.

Haec est causa, quod cathedra ponitur Doctoribus, et thronus vel tribunal Judicibus, quae cathedra dicitur aedes catechizantis, hoc est, docentis. Aristoteles dicit, quod " in sedendo et quiescendo " fit anima sciens et prudens . " Psal. CVI, 32 : Exaltent eum in ecclesia plebis, et in cathedra senioram laudent eum. Eccli. XI, 1 : Sapientia humiliati exaltabit caput illius, et in medio magnatorum consedere illum faciet. Hinc est, quod Matth, xxiii, 2, dicitur: Super cathedram Moysi sederunt Scribae et Pharisaei, etc.

" Accesserunt ad eum. "

Ecce audientium propinquitas. Et est intelligenda non tam loco, quam imitatione doctrinae, et affectu dilectionis magistri. Eccli. LI, 31 : Appropiate ad me, indocti, et congregate vos in domum disciplinae. Psal. xxxiii, 6 : Accedite ad eum, et illuminamini. Deuteron. xxxiii, 3 : Qui appropinquant pedibus ejus, accipient de doctrina illius.

" Discipuli ejus. "

Ecce tertium, scilicet optima dispositio auditorum. Non enim sunt in errorem inducti a perversis doctoribus, sed veritatis discipuli dispositi sunt ad magna capienda. 1 ad Corinth. II, 6 : Sapientiam loquimur inter perfectos. Joan. VIII, 31 et 32 : Si vos manseritis in sermone meo, vere discipuli mei eritis : et cognoscetis veritatem, et veritas liberabit vos. Isa. viii, 16 : Liga testimonium, signa legem in discipulis meis.

" Et aperiens os suum docebat eos, dicens. "

Tertius est paragraphus.

Et dicit duo : reserationem magnorum et subtilium, et formam dicendorum.

Primum notatur, cum dicit :

" Et aperiens os suum. "

Et videtur tria tangere, quae sunt necessaria ad subtilium reserationem : quorum primum est apertio explanans : secundum, officium oris in eloquentia : et tertium, facultas ex propria sapientia. Quidam enim aperiunt, sed non ore adhibent adhibenda, sed quasi balbutientes cum Moyse, impeditioris sunt linguae . Isa. xxxv, 6 : Aperta erit lingua mutorum. Alii sunt, qui non suum os, sed alienum aperiunt, qui verba dicunt aliorum. Et dum verba illa non perfecta (alias, perfecte) loquuntur, quia non bene intelligunt, etiam in alios quasi clauso ore derivantur (alias, derivatur.) Haec ergo tria exiguntur, quod aperias. explanando, quod oris eloquentis modos apponas, quod tibi tuum officium sit, ut in potestate sapientiae tuae edisseras. Proverb. XXXI, 26 : Os suum aperuit sapientiae, et lex clementiae in lingua ejus. Non enim aperit os hiatum gnum faciendo, sed magna et alta edisserendo. Eccli. XXIV, 2 : In ecclesiis Altissimi aperiet os suam, et in conspectu virtutis illius gloriabitur. Psal. lxxx, 11 : Dilata os tuum, et implebo illud.

" Docebat eos, dicens. "

Ecce forma dicendorum. Doctrinalia enim sunt, quae secundum rationalem mentem in nobis aliquo modo consistunt (alias, subsistunt), quae etiam si nemo doceret, mens rationalis illa verba bona diceret et utilia ad vitam, sicut humilitas, mansuetudo, etc, quae hic inducuntur. Sapientiae, VIII, 7 : Sobrietatem ei prudentiam docet, et justitiam, et virtutem, quibus utilius nihil est in vita hominibus. Isa. xlviii, 17 : Ego Dominus Deus tuus, docens te utilia, gubernans te in via qua ambulas.

" Beati pauperes spiritu. "

Hic incipit doctrina perfectionis.

Et dividitur in octo status, quos hic docet. Et in quolibet illorum sunt tria : laus beatitudinis, et meritum in quo consistit beatitudo, et proportio praemii, ut magis appetatur.

Attende autem, quod differunt virtus, et felicitas, et beatitudo.

Quoniam virtus est illud, quod in unoquoque genere operum voluntariorum et rationabilium bonorum facit attingere optimum. Adulterari enim et fornicari et hujusmodi, licet sint voluntaria, tamen non sunt rationabiliter bona per nos operabilia, sed potius ratio dicit ea esse mala. Uti autem delectabilibus hujus vitae, resistere oppugnantibus et contrariantibus justitiae, libertati, et patriae : similiter autem communicare proximo secundum jura civilitatum, ordinare vitam secundum electionem conferentium ad bonum, et hujusmodi, sunt operabilia per nos voluntaria, et sunt in his rationabiliter bona. Et quisquis est ille habitus qui in uno quodam (alias, unoquoque) generum facit istorum optimum attingere, est virtus in illo genere consistens. Et ideo cum quatuor enumerata sint, in primo attingit optimum temperantia : in secundo, fortitudo : in tertio, justitia : et in quarto, prudentia. Et sic est videre in omni genere operabilium per nos, quod in quolibet uno est virtus una, secundum quam attingitur (alias, attingit) optimum in illo genere. Et sic diffinit virtutem Tullius, dicens : " Vir-" tus est dispositio perfecti ad optici mum. " Felicitas perfectior est virtute, quia est actus, sive operatio, quae fit secundum perfectam animi virtutem. Perfectus autem animus non est ex una virtute, nec ex parva consuetudine virtutis, sed ex virtute antiqua per consuetudinem, et adunata cum omnibus aliis in animo.

Non enim idem est esse perfectam potentiam per virtutem, et perfectum esse animum. Animus enim est ordinator totius vitae, et motor in omnibus per nos operabilibus : continens in se omnem potentiam, ex qua elicitur aliquid eorum quae per nos habent fieri : nec est perfectus, quamdiu aliquid inest dispositionis contrariae, et quamdiu non est facilis effectus per consuetudinem longam.

Propter quod dicit Aristoteles, quod " una clara dies non facit vernum tem-" pus, sed vernum tempus facit clarior ( dies continue succedens diei clarae. " Si enim clara dies faceret tempus vernum, esset aliquando tempus vernum media hieme. Sic autem virtus, quae convaluit in subjecto, non senescit in destituitur viribus, sicut dicit Tullius . Quia autem omnes virtutes exiguntur ad animi perfectionem : ideo dicit,quod unica hirundo non facit nidum, sed adjuta per sociam : et sic una virtus animum non facit perfectum, nisi conjuncta sit alii. Licet his duobus perficiatur animus in se, non tamen ad perfectionem optimorum (sicut est gubernare rempublicam in civitatibus et provinciis exteriorum organice ad virtutem deservientium), et sic infortunia contribulant felicem et impediunt : et fortunae in se et in pronepotibus et conjunctis expediunt felicem ad felicitatis actum. Propter quod etiam est praeceptum legislatoris, quod officia publica divitibus committenda sunt, quia pauperes ea expedire non possunt. Sic expedito animo toto, et in se, et organice, sive instrumentaliter deservientibus secundum divinissimum bonum vitae, erit actus felicitatis. Cum enim divinum quid est gubernare se ipsum in bono hominis : divinius est, quod est gubernare civitatem secundum bonum civitatis : divinissimum autem est, quod est gubernare gentes secundum bonum gentis, quod est Respublica,

Hoc autem fit per actum prudentiae, prout exit ab animo omni modo dicto perfecto. Et hoc modo felix est dictus operationem agens secundum perfectam animi virtutem in bono hominis, et in bono civitatis et gentis.

Sic autem vitium non dicitur a privatione omnium circumstantiarum virtutis, sed a privatione uniuscujusvis virtutis vitium dicitur, etsi aliis non privet: eo quod per privationem unius recedit ab optimo. Ita dicitur infelix a privatione uniuscujusvis trium : maxime tamen infelix est, qui privatur virtute animi. Et minus illo infelix est, qui privatur felicitate operandi : et minime, qui privatur bonis fortunae instrumentaliter felici deservientibus, Hunc tamen imperitum vulgus maxime vocat infelicem. Infelicissimus autem est, qui omnibus privatur: infelicior, qui duobus privatur : et infelix, qui uno. Haec est ergo felicitas.

Beatitudo perfectior est utroque istorum : quoniam beatitudo opponitur omni ei quod facit miserum secundum aliquem statum verae miseriae. Et ideo sive sit impediens statum optimum, sive sit impugnans, sive etiam deficiens^ semper impedit beatitudinem, quod non est in virtute, nec in felicitate : quia haec a multis et impediuntur et impugnantur, et in multis deficiunt, sicut patebit in sequentibus. Et ideo beatitudo potius est status perfectionis, quam actus, vel operatio. Et beatitudo simpliciter et universaliter, est status omnium bonorum congregatione perfectus.

Nec dicuntur hic bona tantum virtutes, sed et omnia conferentia et tenentia in bono, et removentia contraria istorum. Et licet illa bona multa sint et multorum generum, tamen beatitudo unum quid est : quia omnia bona sunt in ordine ad unum, quod est optimum : et hoc est Deus. Et haec unio sufficit statui : quia status etiam continet multa, nec est status, sed semper motus et progressio, quamdiu non quiescit in optimo.

Sic autem simpliciter et universaliter sumpta beatitudine, sunt beatitudines specuales et particulares secundum statum specialem uniuscujusque generis optimi. Et sic multiplicantur hic a Domino beatitudines secundum status optimos in bonis meritoriis, ultra quod status non est procedere. Et si aliquando inveniatur beatus dici in Scriptura vir sanctus, secundum aliquid imperfectum hoc est, quod dicitur secundum spem ejus quod adhuc adipiscendum est : et secundum illud in quo jam habet statum.

His igitur sic distinctis, attendendum est, quod in qualibet beatitudine inducta, quae octo sunt, tria consideranda sunt : praeconium videlicet beatitudinis, id in quo consistit beatitudinis meritum, et praemium.

De primo dicit :

" Beati. "

Et est beatitudo ista laus et praeconium eorum qui omnino a se excludunt impedimenta status paupertatis.

" Pauperes. "

Hoc est, qui ex omnibus, quae mundus iste in divitiis, honoribus et deliciis praebere potest, reputant esse se insufficientes ad Deum : et ideo suam recognoscentes insufficientiam, ad Deum solum, sicut ad bonum, in quo est sufficientia, habent recursum. Et hoc est, quod habet translatio de graeco facta : " Beati mendici. "

Pauper enim est insufficiens sibi, sed mendicus est, qui omnium (alias, omni) ope et opibus destitutus, rogat ab alio solatia inopiae : et hoc cum erubescentia. Et ideo dico litteralem esse expositionem. Psal. xl, 2 : Beatus qui intelligit super egenum et pauperem. Et, Psal. lxix, 8 : Ego vero egenus et pauper sum., etc. Item, Psal. LIV, 23 : Jacta super Do-minum curam tuam, ei ipse te enutriet. Item, f Petri, v, 7: Omnem sollicitudinem vestram projicientes in eum, quia ipsi cura est de vobis. Eccli. IV, 3 : Cor inopis ne afflixeris, et non protrahas datum angustianti.

Cum autem dicitur : Beati pauperes

" Spiritu, "

Potest spiritus accipi aequivoce. Si enim accipiatur dictus a spiratione corporei spiritus, tunc spiritum habere dicuntur audaces, protervi, et superbi, et arrogantes, quae omnia ex tumore cordis proveniunt, secundum quod etiam de talibus dicimus, quod habent spiritum in naribus. Sicut etiam, Aristoteles inducens Homerum dicit, quod " fortes effla-" bant spiritum per nares, et ebullivit san-" guis ." Isa. II, 22, secundum expositionem litterae dicitur : Quiescite ab homine, cujus spiritus est in naribus ejus : et, fsa. xxv, 4 : Spiritus robustorum quasi turbo impellens parietem.

Sic ergo sic accipiatur spiritus, et construatur cum recto in habitudine causae materialis : tunc pauperes spiritu sunt destituti, et se insufficientes reputantes in hoc spiritu, et illi qui ad nihil altum se exhibent, de nullo se vindicant, et in omnibus se dejiciunt: et illi sunt qui vere suae nativitatis habent sensum, et sunt vere humiles, sicut dicitur, ad Romanos, XII, 16 : Non alta sapientes, sed humilibus consentientes, habentes Christum pro exemplo, de quo, propter humilitatem ad nihil altum se exhibentem, nemo verum judicium protulit quod esset Deus : qui ita permisit se conculcari, quod numquam spiritus alti, vel resistentiae, vel fortitudinis apparuit, Act. viii, 33 : In humilitate judicium ejus sublatum est . Hi sunt, qui dicere possunt illud Psal. XXIV, 18 : Vide humilitatem meam et laborem meum, et dimitte universa de-licta mea. Isa. lxvi, 2 : Ad quem respiciam, nisi ad pauperculum, et contritum spiritu, et trementem sermones meos ? Propter quod etiam isti beatitudini spiritus timoris adaptatur, quia iste pauper ad omnem altum tremit, et se insufficientem reputat.

Haec igitur est expositio beati Augustini : et Chrysostomus etiam concordat cum ista expositione secundum aliquem modum. Sed si spiritus accipiatur non sic a spiratione, sed a ratione ejus qui est spiritus, tunc spiritus est dator vitae, et principium vitae, et causa vitae. Et hoc modo Spiritus sanctus est principium primum et verum vitae, et dator vitae, et causa, sicut dicitur, Joan. VI, 64: Spiritus est qui vivi vificat : caro non prodest quidquam. Et, Ii ad Corinth. iii, 6 : Spiritus vivi ficat, etc. Ezechiel.XXXVII, 10 : Ingressus est in ossa spiritus, et vixerunt. Ezechiel. I, 20 : Spiritus vitae erat in rotis.

Sic ergo accepto spiritu, cum dicitur :

" Beati pauperes spiritu, "

Potest construi cum re nominativi in habitudine simul triplicis causae, efficientis scilicet, et formalis, et finalis : sicut et omne efficiens per suam formam est efficiens, et forma, et finis. Quia sic dicitur in II Physicorum, quod " tres causae " in unam rem coincidunt : sed materia " numquam cum aliis coincidit in rem " unam, " Si ergo sic construatur, tunc sensus est : Beati pauperes, quos spiritus facit pauperes : et est forma paupertatis eorum et finis. Cum autem pauper sit insufficiens sibi, tunc erit sensus : Beati se videntes ex omnibus interioribus et exterioribus sibi insufficientes, non necessitate, sed spiritu hoc faciente : quorum istam insufficientiam non informat stultitia, aut vanitas, sed spiritus per charitatem : nec faciunt, vel patiuntur paupertatem nisi propter spiritum, qui finis est omnis boni. Et haec videtur expositio esse Hieronymi. Jacob. ii, 5 : Nonne Deus elegit pauperes in hoc mundo, divites in fide, et haeredes regni quod repromisit Deus diligentibus se? Isa. XIV, 30 : Pascentur primogeniti pauperum, ei pauperes fiducialiter requiescent. Isa. xxv, 4 : Pactus es fortitudo pauperi, fortitudo egeno in tribulatione sua, spes a turbine,umbraculum ab aestu. Isti enim pauperes nihil petunt in mundo, unde sibi sufficiant, nec recognoscunt in se ipsis, unde ad aliquid sufficiant altum, vel vindicando, vel inferendo, vel aliquo modo se sufficientes exhibendo : semper dicentes cum Apostolo, II ad Corinth. iii, 5 : Non quod sufficientes simus cogitare aliquid a nobis, quasi ex nobis : sed sufficientia nostra ex Deo est. Isti igitur sunt

" Beati pauperes spiritu. "

Et patet ex praedictis, quod status altissimus est beatitudo ista, qua.-(alias, quae) consistit in abdicatione omnium eorum (alias, rerum), sive sint interiora, sive exteriora, ex quibus aliquis vane se putat sufficere sibi. A paupertate autem denominatur, quia, sicut dicunt Tullius et Augustinus in libro II Confessionum : Divitiae sufficientiam promittunt, cum tamen secundum Apostolum sufficientia ex solo summo bono sit, in omnibus sufficientiam exhibenti'' ,

" Quoniam ipsorum est regnum caelorum. "

Hic tangit proportionem praemii respondentis.

Et dicit tria : rationem congruitatis praemii ad meritum, et praemium, et praemii nobilitatem.

Congruitatem tangit, cum dicit :

" Quoniam ipsorum est. "

Quia congruum est, quod pauperes insufficientiam omnium creatorum recognoscentes, sufficientiam in Deo accipiant : sicut e contra quidam homines sufficere sibi temporalia reputantes, in extrema futuri sint egestate. Apocal. iii, 17 : Dicis : Quod dives sum, et locupletatus, et nullius egeo : et nescis quia tu es miser, et miserabilis, et pauper, et caecus, et nudus. Apocal. xviii, 8 : In una die venient plagae ejus, mors, et luctus, et fames: et igne comburetur. Sicut autem per ea per quae peccat quis, per ea et punietur, sic etiam in his in quibus meretur quis, per congrua illis remuneratur. Et dicitur, Luc. xii, 32 : Nolite timere, pusillus grex, quia complacuit Patri vestro dare vobis regnum.

" Regnum "

Est sicut ex superius dictis accipitur, in quo habetur sufficientia regiminis. IIIa autem sunt tria, quae in hoc dant sufficientiam : quorum primum et principale est habitus legum et consiliorum, et scientia distributionis officiorum, et omnis bonae ordinationis ad regnum pertinentis. Secundum est potestas stans et non nutans, quae in se inconcussibilis, et contra facientes conterere possit Tertium est divitiae organice subservientes, et amici, et subditi : quae omnia exteriora bona vocantur. Et haec tria conferuntur veris pauperibus, in quibus sufficiant. Primum enim debetur ex hoc, quod in se non invenerunt unde sufficerent, sicut dicitur, Job, VI, 13 : Ecce non est auxilium mihi in me, et necessarii quoque mei recesserunt a me. Secundum autem debetur eis ex destitutione proprii spiritus, quo nihil vigoris et audaciae in se recognoscentes, nulli restiterunt, omnia trementes et paventes, et ad nihil altum exhibentes se. Tertium autem debetur eis, eo quod in nullo exteriorum quaerebant sufficere. Apocal. v, 10 : Fecisti nos Deo nostro regnum, et sacerdotes : et regnabimus super terram. Ideo pauperum pater, et rex, et praemiator Christus. Joan,XVIII, 36, coram Pilato professus est se esse regem, et tamen dixit: Regnum meum non est de hoc mundo,

" Caelorum. "

Ecce praemii nobilitas. Quia cum caeli non mutentur per inveterationem, nec marcescant, et secundum naturam perpetui sint: et sic sit in tuto quidquid est in eis, ideo dicitur regnum istud esse caelorum, cum tamen regnent ubique veri pauperes. I Petr. I, 4 : In haereditatem incorruptibilem, ei incontaminatam, et immarcescibilem, conservatam in caelis." Beati miles. "

Secunda est beatitudo. Et beatitudo quidem, ut dictum est, notat statum altissimum in hoc genere meriti.

Est autem mititas (quam quidam mansuetudinem vocant) trium graduum. Mitis enim est, qui provocatus, etsi turbatur, tamen non abducitur a mentis ratione, ut aliquid perperam agat, non (alias, nec) alium provocat : et haec mititas est virtus. Secundo, est etiam mitis nec provocans, nec provocatus, sentiens aliquam turbationem. Et haec est mititas quae est animi purgati virtus, quasi heroica, vel herilis, ab altitudine animi sui per sensum turbationis (alias, sensuum turbationem) non inclinata.

De prima, dicit Psal, lxvi, 5 : Turbatus sum, et non sum locutus.

De secunda dicitur, Proverb. VI, 32 : Qui dominatur animo suo, melior est expugnatore urbium. Ille enim proprie dominatur animo, qui excellentia animi sensibus turbatis non inclinat.

Tertia mansuetudo, sive mititas est, quando ad omnia se in malo aliquo tangentia invenitur non solum planus, sed mollis : et quaecumque tangit, non nisi molliter tangit.

Ad hoc intelligendum oportet accipere similitudinem in corporalibus. Manus enim tactus, qui est impulsus, in duro anguloso, angulo acuto, vel angulis, si fortiter tangat, invenit laesionem vulneris. In duro et in plano invenit resistentiam superficiei, sed non vulnus : quia durum est quod resistit tangenti, sicut dicit Philosophus. In molli autem non bene infuso, non invenit aliquid istorum, et in profundum non penetrat, et tactum non circumstat manum tangentis, sed cedit (alias, cadit) in seipsum. In molli vero penetrato per humidum infusum. nec vulnus facit, nec resistentiam invenit, nec impedimentum profundationis : quia statim tactum circumstat manum

tangentem adhaerens ei, mollificans eam.

Et est similiter in moribus. Quia immitis resistit quasi angulus acutus profundius secans manum tangentis, quam tangatur ab ea. Mitis autem in primo gradu virtutis sensu turbationis, etsi nihil contra agat, tamen nocumento resistit, et a se expellit, licet in alterum non intorqueat. Mitis vero in secundo gradu, nocentem quidem tangit, molliter recipit: sed in profundum tangi non potest, quia cedit, et non adhaeret tangenti undique. Sed. mitis hic dictus est, qui tanto spiritu pietatis infunditur, quod tactus a nocente, statim locum dat ut in profundum tangat vitam et res, et si vult, auferat : nihil contra faciens, sed etiam pietatem benedictionis et obsequii respondens (alias, rependens). Propter quod etiam spiritus pietatis illi attribuitur magnitudini, quae (alias, qui) humore pietatis sic tangentibus adhaeret, ut eos ad pietatem remolliat : quia, ut dicit Tullius, " pietas " est benevolentia in parentes : " sed in donis Spiritus sancti, pietas est benevolentia in omnes, sicut si sint parentes.

Haec est una pars militatis principalis.

Alia autem pars est, quod. sicut non tangitur, ut dictum est, ita nullum penitus in malo exasperans tangit. De hoc dicitur, Numer, xii, 3 : Erat Moyses vir mitissimus super omnes qui morabantur in terra, Et de David, II Regum, xxiii, 8 : Ipse est quasi tenerrimus ligni vermiculus. Hic enim vermiculus ita est mollis, quod non sentitur durities sub digito tangentis, nisi sentiatur per motum. Haec autem mititas status est potius quam aliquod unum opus : in quo homo omnia quae mollescere faciunt animum, sic collegit, et ad manum habet, quod numquam exasperatus, vel induratus dure aliquid tangit : nec e contra tactus dure aliquid duritiei ei respondet (alias, rependit). Et ideo oportet eum prius esse spiritu pauperem : quia sicut diximus, pauper spiritu duritiei aliquid exhibere non sufficit. Et ideo Christus se hujus meriti magistrum facit. Matth.XI, 29 : Discite a me, quia mitis sum et humilis corde, Eccli. iii, 19: Fili, in mansuetudine opera tua perfice, ei super hominum gloriam diligeris. II ad Timoth.II, 24 : Servum Dei non oportet litigare, sed mansuetum esse ad omnes. Item, ad Tit. III, 2 : Admone illos neminem blasphemare, non litigiosos esse, sed modestos, omnem ostendentes mansuetudinem, I Petri, iii, 4 : Qui absconditus est cordis homo, in incorruptibilitate quieti et modesti spiritus, qui est in conspectu Dei locuples,

" Quoniam ipsi possidebunt terram. "

Hic tria notantur: proportio praemii, cum dicit : " Quoniam ipsi. " Et praemium, cum dicit : " Terram. " Et modum habendi, cum dicit : " Possidebunt. "

Congruum enim praemium semper dat Dominus, sicut dicitur, Isa, III, 10 : Dicite justo quoniam bene, quoniam fructum adinventionum suarum comedet.

Praemium notat, cum dicit:

" Terram. "

Et hoc multipliciter exponunt Sancti. Dicit enim quaedam Glossa, quod triplex est terra, quam gerimus, quam terimus, et quam quaerimus.

Et datur miti possessio omnium istarum terrarum. Chrysostomus tamen dicit, quod " intelligitur de terra quam " quaerimus : " de qua dicitur in Psalmo XXVI, 13 : Credo videre bona Domini in terra viventium. Et haec est caelum, ubi habitabunt sancti in gloria : quia licet caelum sit respectu terrae in qua habitabant morientes, tamen ita dicitur respectu superioris caeli, in quo Trinitas habitat : quod dicitur caelum Trinitatis.

Omnibus his relictis in valore quo dicta sunt, videtur mihi dicendum, quod terra hic dicitur, non ab eo quod terra vocatur, sed dicitur hic terra a proprietate qua nomen imponitur, hoc est, a terendo. Quia enim omni terenti se mitis subjicitur, justum est ut omne terens et teribile in praemium suscipiat, ita quod terens de caetero terat, et tritum in potestate habeat, ut non possit teri de caetero: et cum Deo terat omne quod obstat. Isa. lviii, 14 : Sustollam te super altitudines terrae, et cibabo te haereditate Jacob, patris tui. Deuter.XI, 37: Vos transibitis Jordanem, ut possideatis terram quam Dominus Deus vester daturus est vobis.

" Possidebunt. "

Possessio in jure vocatur quasi pedis positio : et id possidetur quod sine contradictione ad nutum mites habebunt. Job, xxii, 8 : In fortitudine brachii tui possidebas terram, et potentissimus obtinebas eam, Psal.XXVIII, 3 : Inhabita terram, et pasceris in divitiis ejus. Genes, xxviii, 4 : Deus det tibi benedictiones Abrahae, et semini tuo post te, ut possideas terram peregrinationis tuae.

" Beati qui legent. "

Hic iterum secundum modum praecedentem tria Inducuntur. Praeconium, et id in quo est praeconium, et causa quae est meritum proportionatum. Est autem beatitudo, sicut determinatum est, potius status quam actus, vel operatio.

Luctus autem, sicut Glossa dicit, potest esse pro peccatis. Et hic non est beatitudo : sed vocatur irriguum inferius, pro quo suspiravit Axa sedens in asino corporis, et vadens ad spiritum sicut ad meritum .

Est etiam luctus pro dilatione caelestis patriae, et incolatu miseriae : et vocatur irriguum superius, sicut dicitur in Psalmo CXIX, 5 : Heu mihi ! quia incolatus meus prolongatus est, etc. Hic autem secundus luctus habet gradus : quia est luctus pro causa dilationis patriae, quae est, quod peccatum

non est emendatum : et hunc habent multi. Et est luctus pro ipsa dilatione, eo quod omne quod non est Deus, venit in taedium ei qui ex corde dicit illud Psalmi lxxii, 25 : Quid enim mihi est in caelo ? et a te quid volui super terram ? Et hic habet unum gradum istius beatitudinis. Et secundus gradus ejus est, quod tangitur dolore cordis intrinsecus, pro eo quod justitiam regni Dei in terra a multis corrumpi conspicit, sicut dicit Psalmus cxviii, 139 : Tabescere me fecit zelus meus, quia obliti sunt verba tua inimici mei. Tertius gradus est ex gustu internae dulcedinis, et cujus memoria in amaritudinem venit omne quod temporaliter delectare videtur: et hic talis luget in omni tempore praesente malo, propter zelum justitiae : et praesente bono, propter memoriam internae dulcedinis, et in vita tota, propter incolatus prolongationem. VI , 28 : Luctum unigeniti fac tibi, planctum amarum. Job, iii, 24 : Antequam comedam suspiro : et tamquam mundantes aquae, sic rugitus meus. Psal. CXXXXVI, 1 : Super flumina Ba-

bylonis illic sedimus, ei flevimus, cum recordaremur Sion. Isa. xxii, 4 : Nolite incumbere ut consolemini me super vastitate filiae populi mei. Isa. XXXIII, 7 : Angeli pacis amare flebunt.

" Quoniam ipsi consolabuntur. "

Duo tangit: proportionem congruitatis praemii ad meritum, et. ipsum praemium. Jerem. XXXI, 16 : Quiescat vox tua a ploratu, oculi tui a lacrymis: quia est merces operi tuo, ait Dominus.

" Consolabuntur. "

Consolatio illa est, semper cum Patre in patria esse, et numquam videre justitiam occumbere : tantum internae consolationis habere, quod causa luctus numquam surgere possit. Et hoc est, quod manus consolantis Dei terget lacrymas. Apocalyp. XXI, 4 : Absterget Deus omnem lacrymam ab oculis eorum: et mors ultra non erit, neque luctus, neque clamor, neque dolor erit ultra, quia prima abierunt. 1s a. lxvi, 10 et 11 : Gaudete cum ea gaudio, universi qui lugetis super eam: ut sugatis et repleamini ab ubere consolationis ejus, ut mulgeatis et deliciis affluatis ab omnimoda gloria ejus. Et, ibidem, vv. 13 et 14 : Quomodo si cui mater blandiatur, ita ego consolabor vos, et in Jerusalem consolabimini. Videbitis, ei gaudebit cor vestrum, etc. Psal. xciii, 19 : Secundum multitudinem dolorum meorum in corde meo, consolationes tuae laetificaverunt animam meam. Isa. LI, 3 : Consolabitur Dominus Sion, et consolabitur omnes ruinas ejns. Et, ibidem, v. 12 : Ego ipse consolabor vos." Beati qui esuriunt et sitiunt justitiam, quoniam ipsi saturabuntur. "

Hic tria sunt sicut et in praehabitis.

Sed attendendum, quod justitia dicitur duplex : specialis, et generalis.

Specialis est, quae est jus suum reddens secundum rationem, aequalis inter plus et minus damni et lucri in distribuendis, et commutandis : sicut dicit Aristoteles . Commutans enim cum aliquo in aliquo contractu, et putans se esse deceptum et esse in damno, et ita minus habere quam valeat res quam emit, vel vendidit, venit ad judicem : et ille audiens adversarium, aestimat per rationem aequalitatis valorem rei, et aufert ab eo qui plus habet in lucro, et addit ei qui minus in lucro, et plus habet damni. Similiter autem si aliquid sit distribuendum, judex stipendia distribuit pro merito et dignitate uniuscujusque. Haec est ergo justitia specialis.

Generalis autem justitia est dicta dupliciter. A generalitate ejus quem justum facit, et a generalitate ipsius justitiae. Generalis justitia priori modo dicta est, quae in debitum et rectum statum ponit totum quod est in homine respectu interiorum et exteriorum. Interiorum quidem, ut ratio imperet, et sensualitas imperetur, et corpus subdatur, et omnis animae vis, et omne membrum corporis debite perficiat opus suum, in proprio gradu consistens, et ordinem suum non confundens. Justitia autem generalis secundo modo dicta est, ut dicit Aristoteles, omnis virtus, prout accipitur ut legi concordans. Omne enim quod lege praecipitur, et ad legis eruditionem (alias, civilitatem) ordinatur, et legis ordinem consequitur, juris, et recti, et debiti habet nomen generalis justitiae.

Non ergo est beatitudo justitia uno modo dicta, sed in omni modo dicta justitia. Sicut dicitur, Luc. I, 6 : Erant autem justi ambo ante Deum, incedentes in omnibus mandatis et justificationibus Domini sine querela. Sine querela autem non essent coram Deo et hominibus, nisi justitiam. omni modo dictam observasset.

Adhuc autem,aliud est facere justitiam, et aliud est facere justitiam justitiae modo, et aliud est appetere facere justitiam, et aliud est justitiam esurire et sitire. Facere enim justitiam potest qui ex timore poenae, et facit eam invitus : et ideo non facit eam bene. Dicit enim Augustinus, quod " nemo invitus bene facit, " etsi bonum est quod facit. " Justitiam justitiae modo facere, est cum gaudio ex habitu justitiam facere : et hoc est bene facere. Sicut faciunt justi qui justitia cardinali sunt justi: et hi non sunt boni bono gratiae necessario. Appetere autem iustitiam facere plus est, quia appetens

justitiam facere plus est, JL XLI justitiam requiescit in justitiae operibus propter bonum. Et haec melior est, praecipue si appetit justitiam quae est ordinata lege divina. Sed esurire et sitire justitiam est non quiescere nisi operando justitiam, et affligi si non fiat justitia., et refici sicut in sagina et convivio, quando justitia fit per eum. Et haec ad beatitudinem pertinet sola.

Adhuc autem, aliud est esurire justitiam, et aliud sitire eam. Quia esuritur quod comeditur : et hoc masticatur divisum et contritum dentibus, ut undique a natura sugi possit interius : quia propter hoc natura dentes invenit. Licet autem istud sic cibet et instauret vitam, sicut corpus quoddam et membra corporis hujus : tamen sicut cibus non per se fluit et currit ad membra, nisi habeat vehens et se portans humidum, cujus desiderium est sitis. Ita etiam sunt rationes juris et sapientiae, quae rationes vehunt et portant justa, ex quibus construitur et nutritur totius bonae vitae corpus. Desiderium igitur fervens ad justa nutrientia membra vitae bonae, est esuries : desiderium autem rationum juris et justorum, est sitis. Homo ideo rationalis est, ut non tantum agat, bonum, sed etiam ex ratione sciat propter quid et, qualiter agendum est: quia aliter ageret sicut comburit ignis. Et ideo dicit Tullius, quod " virtus

" est in modum naturae rationi consenta-

" neus habitus. "

Haec ergo est beatitudo viri perfecti, ut ferventi, et quiescere non valenti desiderio desideret justum et justitiae rationem, secundum quod ipsum est in omni recto ponens operantem, et in omni legi (alias, lege) congruum : et omni, qui vivit Deo et homini, superiori et inferiori, et aequali, quod suum est, reddens : et aequum omnino in omni conservans contractu, et distributione.

Et ideo dicit Augustinus, quod " indi- "get spiritu fortitudinis, ut robore quo-" dam, sic qui ad tot rectitudines se cum " desiderio extendit. " Sicut et beatitudo procedens de luctu, indiget spiritu scientiae : quae (alias, qui) docet conversari in medio pravae et perversae nationis, in quibus multa materia (alias, malitia) et causa luctus invenitur. De hac igitur esurie et siti justitiae dicitur, Joan. IV, 34 : Meus cibus est ut faciam voluntatem ejus qui misit me, ut perficiam opus ejus. Job, XXIX, 14 : Justitia indutus sum, et vestivi me, sicut vestimento ei diademate judicio meo. Proverb, XXI, 21 : Qui sequitur justitiam et misericordiam, inveniet vitam, justitiam et gloriam. Sapient.VI, 18 et seq.: Initium illius, scilicet sapientiae, verissima est disciplinae concupiscentia. Cura ergo disciplinae dilectio est, et dilectio custodia legum illius est: custoditio autem legum consummatio incorruptionis est: incorruptio autem facit esse proximum Deo. Sapient. xv, 3 : Nosse te, consummata justitia est: et scire justitiam et virtutem tuam, radix est immortalitatis. Haec est enim sitis, Psal. lxii, 2 : Sitivit in te anima mea, quam multipliciter tibi caro mea !

" Quoniam ipsi saturabuntur. "

Satiari justitia est eo modo, sicut justitia est et in mente divina et voluntate divina, omnia nostra inflexibiliter ab ea

imprimi et informari, sicut dicit Augustinus . Hoc enim est chaos magnum, quod sanctos compassionis gressu non permittit transmeare in infernum : quia omnino concordes justitiae Dei facti, non possunt non gaudere de hoc, in quo justitia Dei praevalet. Psal. lvii, 11 : Laetabitur justus cum viderit vindictam : manus suas lavabit in sanguine peccatoris. Psal.XVI, 15 : Satiabor cum apparuerit gloria tua. Isa. lxv, 13 et 14 : Ecce servi mei comedent, et vos esurietis : ecce servi mei bibent, et vos sitietis : ecce servi mei laetabuntur, et vos confundemini : ecce servi mei laudabunt prae exsultatione cordis, ei vos clamabitis prae dolore cordis, et prae contritione spiritus ululabitis. Comedere enim servorum est refectio justitiae, et bibere eorum est saturari limpidis rationibus juris, quibus vindicabitur in malos. Isa. lx, 2 : Audite, audientes me : ei comedite bonum, ei delectabitur in crassitudine anima vestra.

" Beati misericordes, "

Ista iterum beatitudo consistit in tribus, sicut patet per antedicta.

Sed attendendum est, quod misericordia est multiplex. Est enim quaedam quae alienas miserias ex compassione facit suas, et haec est misericordiae virtus quam Sancti communiter in se experiuntur : et haec imperfecta est ad beatitudinem. Et est alia misericordia, quae cujuscumque (alias, uniuscujusque) sive boni, sive mali miseriam in cordis affectu, et operis effectu prosequitur : quae est misericordia quae assimilat nos Patri caelesti, sicut dicitur, Luc. VI, 36 : Estote ergo misericordes, sicut et Pater vester misericors est. Et, Matth.v, 44 et 45 : Diligite inimicos vestros, benefacite his qui oderunt vos, et orate pro persequen- tibiis ei calumniantibus vos : ut sitis filii Patris vestri qui est in caelis, qui solem suum oriri facit super bonos et malos, et pluit super justos et injustos. Et haec misericordia est perfectior quam prima. Tertia est misericordia, quae miseriam omnem in se, et in alio tamquam propriam sentit, idipsum cum omni misero sentiens, non solum miseriam paenae, sed etiam cujuscumque deiectus, qui statum impedit gloriae : incipiens a se, et ambiens omnes quos quicumque defectus impedit ab hoc quod Deo et bono divino perfrui non possunt.

Et haec est perfectissima habens tria : quorum unum est, quod curat in se defectum, et congregat cor expeditum a defectibus ad Deum. Eccli.XXX, 24 : Miserere animae tuae placens Deo, et contine : congrega cor tuum in sanctitate ejus, scilicet justitiae. Secundum est, quod in omnibus sentit et emendat defectus, non solum paenae, sed etiam miseriae a Deo retrahentis. Et illa est misericordia simul et miseratio : de qua, Job, VI, 14 : Qui tollit ab amico misericordiam, timorem Domini derelinquit. Proverb.XXI, 3 : Facere misericordiam et judicium magis placet Deo quam victimae. Eccli.XVI, 15 : Omnis misericordia faciet locum unicuique secundum meritum operum suorum. Tertium est, quod haec misericordia omnia misera reputat quae non beatificant, semper suspirans pro sua et aliorum miseria : dicens illud Psal. xli, 3 : Quando veniam et apparebo ante faciem Dei ? sciens quod miseros facit populos peccatum . Mich. VI, 8 : Indicabo tibi, o homo, quid sit bonum, et quid Deus requirat a te : Utique facere judicium, ei diligere misericordiam, et sollicitum ambulare cum Deo tuo. Judicium enim facere, est recte judicare de bonis et malis quae beatificent, et quae miserum faciant : et misericordiam facere, est miseriam hujus pati et

abolere, quantum fieri potest : et tunc expeditus est animus, ut sollicite ambulet ad Deum. Jacob.III, 17 : Quae desursum est sapientia, plena est misericordia et fructibus bonis. Osee, VI, 6 : Misericordiam volui et non sacrificium, et scientiam Dei plus quam holocausta.

Patet autem ex dictis, quod iste est status altissimus in hoc genere, non in uno, sed in multis, in ordine ad unum consistens et perfectus. Et licet misericordia videatur pati miseriam, et sic beatitudini contraire (alias, contrariari), tamen quia non patitur eam nisi abolendo et ad statum beatitudinis tendendo, ideo beatitudo est et vocatur. Et hoc modo dixit Dominus statum miseriae per passionem abolens, Luc. xxiii, 28 : Filiae Jerusalem, nolite fiere super me, sed super vos ipsas flete. Modo etiam qui praedictus est, illa quae reputantur bona, et miseriam inducunt, maledicit Dominus, ubi de eadem materia loquitur, Luc. VI, 24 : Vae vobis divitibus, quia habetis consolationem vestram. Et, Luc. XIX, 41 : Videns civitatem, gaudentem scilicet, flevit super illam, etc.

Ex omnibus his patet quae est misericordiae virtus : et quae est perfectio virtutis : et quis est status beatitudinis ejusdem .

" Quoniam ipsi misericordiam consequentur. "

Ecce congruum hujus beatitudinis praemium. Et sicut Chrysostomus dicit, " duplex est in Deo misericordia, rela-" xans videlicet, et liberans. " Relaxans est, quae quidem punit, sed citra condignum, et minor in paenis quam praecesserit malum meritum in peccatis : et haec misericordia Domini superexaltat judicium Dei , quia hoc omnibus fit. Liberans autem est, quae in toto liberat : deponit enim omnes iniquitates propter

(alias, per) paenitentiam et dissimulat, sicut di.ci.tor , Sapient.XI, 24 : Misereris omnium, quia omnia potes : ei dissimulas peccata hominum, propter paenitentiam. Addit in praemio supra meritum bonum, quod praecessit in opere, vel in arratia.: et haec conceditur omnibus bonis. Tertia est misericordia, quae omnem passionem defectus tollit propter misericordiam praecedentem,et omnem praesentiam defectus tollit propter praecedentem miserationem, et omnem statum miseriae convertit in beatitudiois aeternae fructum : et haec est, quae debetur misericordiae beatitudini. De qua dicitur, in Psalmo CXI,5 et 6 : Jucundus homo qui miseretur et commodat : hic enim securus disponet sermones suos in judicio, quia in aeternum non commovebitur. Ita enim in judicio Dei sunt dispositi sermones ejus, quod optimam consequitur misericordiam, quae numquam de caetero in sensu, vel praesentia miseriae permittit eum commoveri, sicut dicit Apostolus, II ad Corinth. 1, 3 et 4 : Benedictus Deus et Pater Domini Jesu Christi, Pater misericordiarum, et Deus totius consolationis, qui consolatur nos in omni tribulatione nostra. Huic autem beatitudini donum consilii attribuitur, quia ea quae dicta sunt, non omnes capiunt, et non implentur sine consiliorum observatione.

" Beati mundo corde. "

Munditia cordis ad plenum tribus perficitur : quorum primum est ab oculis cordis peccatorum et reliquiarum peccati purgatio : secundum est cordis ab onere corporis, qualis, et quantumcumque potest esse liberatio : et tertium est per lumen a Deo descendens illuminatio, Cor enim vocatur hic nostrae animae intellectuale, quod est cordis oculus : quia dicit Aristoteles, quod " sicut in corpore est " oculus, ita in anima est intellectus . "

Primus ergo gradus est a peccati tenebris, et a peccati reliquiis purgatio : et haec sunt duo. De peccatorum tenebris non purgatur nisi per amarum collyrium paenitentiae, sicut dicitur, Apocal III, 18 : Collyrio unge oculos tuos ut videas. Sed a reliquiis peccati oportet esse multiplicem purgationem, secundum quod multiplices reliquiae sunt.

Sunt triplices in genere reliquiae : quarum primae sunt fumi qui remanent ex peccati memoria et consuetudine, sicut delectationes et cogitationes pravae, Jerem, IV, 14 : Usquequo morabuntur in te cogitationes noxiae? Isa.I , 16 : Auferte malum cogitationum vestrarum ab oculis meis. Et propter istas cogitationes et delectationes, quae in nolente homine surgunt, clamat Apostolus, ad Roman. vii, 24 : Infelix ego homo ! quis me liberabit de corpore mortis hujus ? Et, ibidem, v, 18 : Scio quia non habitat in me, hoc est in carne mea, bonum : nam velle, adjacet mihi : perficere autem bonum, non invenio. Et, ibidem, vv. 22 et 23 : Condelector legi Dei secundum interiorem hominem : video autem aliam legem in membris meis, repugnantem legi mentis meae, et captivantem me in lege peccati quae est in membris meis. Haec enim lex membrorum, quamdiu membra ligat ad illicita cogitanda, dulciter vel appetenda, non est a peccato purgatus mentis oculus : quia et secundum naturam oculus adhuc lippiens clarum solem non videt, etiamsi digito clarus demonstretur. Hoc conqueritur Tobias, Tob. v, 12 : Quale gaudium mihi erit, qui in tenebris sedeo, et lumen caeli non video ?

Secundae reliquiae sunt obumbrationes phantasmatum occurrentium, quae sunt similitudines corporum se ingerentes, quas ex sensuum accipimus consuetudine : et istae sunt volucres, quae se ingerentes sederunt super sacrificium Abrahae : quas Abraham abegit, docens nos quod hujusmodi abigenda sunt a corde, quia talium nihil est in divinis. Joan, IV, 24 : Spiritus est Deus : et eos, qui adorant eum, in spiritu et veritate oportet adorare. I ad Corinth. XIV, 15 : Orabo spiritu, orabo et mente : psallam spiritu, psallam et mente. Istae sunt squamae, quae ab oculis Pauli ceciderunt, quando visum spiritualium consecutus est ''Et ista est albugo, sive pellis, quae ab oculis Tobiae exivit, quando per Angelum et filium (qui Filium Dei significat) est illuminatus .

Tertiae sunt reliquiae ipsa visus debilitas et dispersio : quia visus noster ad multa sparsus illicita, non cito coadunatur, quamvis relevatus sit a tenebroso velamine peccati, et a squamis phantasticae apparitionis specierum et pomparum saeculi. Et hoc significatum est in eo quem Dominus illuminavit, Marc. VIII, 24 et seq., quod primo antequam haberet visum adunatum, sparso lumine visus sui, vidit homines velut arbores ambulantes : et postea cum adunatus fuit visus ejus, vidit homines in propria quantitate: haec enim visus divaricatio accidit ex peccato. Proverb. XX, 12 : Aurem audientem et oculum videntem, Dominus fecit utrumque : et ideo si non recte videat, ex defectu est peccati.

Obumbratio etiam est ex inhabitatione terreni corporis, quod obumbrat : et speculo et vestigio indigere facit, etiamsi non esset peccatum. Sapientiae, IX, 15 : Corpus quod corrumpitur, aggravat animam : et terrena inhabitatio deprimit sensum multa cogitantem, hoc est, multa et magna cogitare habentem. Quia si corpus non esset corruptibile, obumbraret quidem, sed non tantum ut modo. Corpus autem gloriosum quod in resurrectione exspectamus, nullo modo obumbrabit, quia de hoc dicitur, Job, xxviii, 17 : Non adaequabitur ei aurum vel vitrum. Et vitrum vocatur corpus gloriosum, quia perspicuum est, et in se clau-

sam Dei gloriam non abscondet : sicut neque vitrum abscondit colorem liquoris infusi. Corpus igitur animale indiget vestigio. et imagine, ut his gradibus tamquam scalis ad Deum ascendat. Corpus autem gloriosum nihil abscondit, sed medium inter duo, quod est mortale et animale deprimit. Sapient.IX, 14 : Cogitationes mortalium timidae, et incertae providentiae nostrae. Haec est causa, quod etiam purgatus a peccato, Daniel vidit quae vidit in visu noctis, et non in visu luminis .Et ideo revelari petit David, in Psal.CXVIII, 18, dicens: Revela oculos meos, ei considerabo mirabilia de lege tua.

His autem habitis, exspectatur ad illuminationem oculi lumen descendens triplex : quorum primum est lumen gratiae oculum aperiens, secundum, lumen internae revelationis oculum erigens, et tertium est lumen theophaniae oculum ad Deum videndum dirigens.

De primo dicitur, ad Ephes. I, 18 : Deus, gloriae scilicet, det vobis illuminatos oculos cordis vestri, ut sciatis quae sit spes vocationis ejus. Psal. xii, 45 : Illumina oculos meos ne umquam obdormiam in morte : ne quando dicat inimicus meus : Praevalui adversus eum.

De secundo dicit, Psal. lxxxviii, 20 : Locutus es in visione sanctis tuis, etc. Osee, xii, 10 : Ego visiones multiplicavi, et in manu Prophetarum assimilatus sum. Daniel.II, 28 : Est Deus in caelo revelans mysteria, qui tibi indicavit, rex. Nabuchodonosor, quae ventura sunt. Job, xxviii, 11 : Abscondita in lucem produxit.

De tertio dicit Apostolus, II ad Corinth.III, 18 : Nos omnes, revelata facie gloriam Domini speculantes, in eamdem imaginem transformamur a claritatein claritatem, tamquam a Domini Spiritu .

((Theophania enim, secundum Diony- sium, est lumen a Deo descendens in animam, et visum animae amplians et dirigens, ut sub ipsius luminis confortatione possit videri Deus, qui ante videri non potuit, " Et ideo theophania, hoc est, Dei apparitio vocaiur. Sicut enim lumen in oculum veniens ampliat potentiam visus, ut possit clare videre visibilia naturae secundum Platonem, ita est lumen in animas mundas a Deo descendens : quod perceptum ampliat virtutem oculorum cordis, et adunando perficit ad intuitum superni solis, sicut dicit Psalmus xxxv, 10 : In lumine tuo videbimus lumen. Hi sunt aquilae ab acumine oculorum dictae, irreverberato radio solem supernum intuentes. De quibus dicitur, Job, xxxix, 27 et seq. : Numquid ad praeceptum tuum elevabitur aquila, ei in arduis ponet nidum suum ? In petris manet, ei in praeruptis silicibus commoratur, atque inaccessis rupibus. Inde contemplatur escam, et de longe oculi ejus prospiciunt. Petrae sunt firmitates aeternorum luminum quae micant in Sanctis, praerupti silices fortissimi et altissimi sunt virtutes Angelorum, sed inaccessae rupes sunt summa juga trium personarum, in quibus esca dulcissima fruitionis (alias, relationis) videtur : et oculi lumen illud haurientes, longe in rem prospiciunt, quod est contemplari. Hinc est, quod dicitur, Ezechiel.I, 11 : Facies aquilae extenta desuper, quia visu acuto alte volat in Dei contemplationes. Sic igitur emundatur oculus a tenebris peccati, a fumis reliquiarum peccati, ab umbra corporalium imaginum, ab impotentia naturali : et tunc vere est cor mundum. Psal.XXIII, 3 et 4 : Quis ascendet in montem Domini ? aut quis stabit in loco sancto ejus ? Innocens manibus et mundo corde, etc. Proverb. xxii, 11 : Qui diligit cordis munditiam, propter gratiam labiorum suorum habebit amicum regem. Hanc enim cordis munditiam sapientia perficit : de qua dicitur, Sapient.VII, 27 : Per nationes in animas sanctas, hoc est, mundas, se transfert,

amicos Dei et Prophetas constituit. Ab hoc vertice munditiae Balaam vidit, quando dixit, Numer. xxiii, 9 : De summis silicibus videbo eum, ei de collibus considerabo illum. Calculus enim solidissimus est divina virtus divini luminis radio ner-

i lustrata, Psal. lxxv, 5 : Illuminans tu mirabiliter a montibus aeternis. De beatitudine ista (alias, ita) dicitur, Lucae, x, 23 : Beati oculi, qui vident quae vos videtis.

" Quoniam ipsi Deum videbunt. "

Ecce congruitas praemii, Deum sine medio videre et intueri. Sic enim vadunt de virtute in virtutem, quousque videatur Deus Deorum in Sion. Isa. xxxiii, 17 : Regem in decore suo videbunt,

Sed notabile est, quod dicit :

" Videbunt. "

Non viderunt, neque vident: quia cum Deus infinitus sit, a nemine comprehenditur : et ideo per eum transiens visio per infinita vadit, et semper nova invenit : quod fieri non posset, si totus simul comprehenderetur. Sic enim dicitur a Sanctis. Quid est Deus ? a nulla creatura videtur: quia, si quid est videretur, totus simul comprehenderetur. Sed visio Angeli et hominis decurrit super pelagus substantiae ejus in inlinilum : et ideo, semper nova invenit, quae admiretur. Ipse autem suiipsius est et visor et comprehensor, sed .omnis creatura quae sub sua visione est, eum videns, et admirans speculatur : sed non comprehendit. Et hoc est, quod dicitur, Isa.VI, 1 : Ea quae sub ipso erant replebant templum, quia haec visio totius templi tam triumphantis Ecclesiae quam militantis, est sub sua visione. Et hoc est, quod dicit Cory-" sostomus, " Deum, ut est, et quid est, " nulla umquam vidit creatura: " et Dionysius ad Caium monachum : " Qui dicit " se vidisse Deum, si cognovit quid vidit, " non ipsum vidit: quia si ipsum vidisset,

" quid es,t vidisset, et comprehendisset: " sed vidit aliquid ipsorum quae sunt sub " ipso, hoc est, aliquid infiniti pelagi " substantiae ejus . " Et Augustinus ad Probam : " Videre Deum mente possu-" mus : comprehendere vero minime. " Quia igitur Deus sic videtur, ut ad finem visio numquam percurrat : sic videtur, quod semper videbitur. Ipse autem, qui se totum comprehendit, semper ita se videt, quod numquam aliquid extra visionem suam sui aliquid videbit. Et ideo mundi corde ita eum vident, quod semper videbunt. Isa. lxvi, 14 : Videbitis, et gaudebit cor vestrum, et ossa vestra quasi herba germinabunt. Et jam patet, quare huic beatitudini spiritus intellectus attribuatur : quia intellectus praecipue in contuitu reficitur aeternorum.

" Beati pacifici, quoniam filii Dei vocabuntur. "

Pax est multiplex : Una quidem est reconciliatio ad Deum per emendationem peccatorum, Isa. xlviii, 18 : Utinam attendisses mandata mea ! facta fuisset sicut flumen pax tua. Alia est pax, scilicet quies conscientiae in se ipso : quia (alias, quando) homo in se non habet bellum tentationum. Job, v, 24 : Scies quod pacem habeat tabernaculum tuum. Et, Job, XI, 18 : Defossus, humo scilicet, securus dormies. Tertia est pax, concordia rationis et voluntatis, quando voluntas nihil appetit, nisi quod ratione determinatum est : et de hac dicitur, Job, xxvii, 6 : Neque enim reprehendit me cor meum in omni vita mea. Ad Hebr. XII, 14 : Pacem sequimini cum omnibus, et sanctimoniam, sine qua nemo videbitDeum. De his tribus, ut ita dicam, paribus dicitur, Joan. XIV, 27 : Pacem relinquo vobis, pacem meam do vobis: non quomodo mundus dat, ego de vobis. Et isti tres gradus sunt primae pacis.

Est autem alia pax quae perfectam facit, hoc est, format pacem, per hoc quod omnia interiora assimilat Deo : eo quod quidquid est dissimile, oppugnat : et de hac dicitur, Psal. lxxv, 3 : Factus est in pace locus ejus. Ad Philip.IV, 7 : Et pax Dei, quae exsuperat omnem sensum, custodiat corda vestra, ei intelligentias vestras. Haec autem nihil aliud est, quam concordia cordis et corporis ad fruendum Deo quantum in hac vita conceditur : et

haec est pax beatitudo. Sed pacem hanc non tantum habet in se ipso, sed derivat eam in omnes alios, quantum potest. Ad Coloss. iii, 15 : Pax Christi exsultet in cordibus vestris. Ad Ephes.IV, 3 : Sollicite servare unitatem Spiritus in vinculo pacis. II ad Thessal. iii, 16 : Dominus pacis det vobis pacem sempiternam in omni loco. Haec igitur concordia fruendi Deo, quando nec caro repugnat, nec spiritus dissidet in potentiis, nec Deus se subtrahit, est illa quae est beatitudo. Et de hac dicitur, Isa. lxvi, 12 : Ecce ego declinabo super eam quasi fluvium pacis, et quasi torrentem inundantem gloriam gentium, quam sugetis.

Haec est igitur pax, quae est beatitudo et pars regni Dei. Psal.IV, 9 : In pace in idipsum dormiam, et requiescam. Psal.LXXV,3 : Factus est in pace locusejus, etc. Quod autem sit pars regni Dei, dicit Apostolus, ad. Roman.XIV, 17 : Non est regnum Dei esca, ei potus, sed justitia, et pax, et gaudium in Spiritu sancto. Et quia haec pax est in gustu dulcedinis Dei, per quam quantum fieri

potest fruimur Deo cognito, Ideo attribuitur ei donum sapientiae, quod est sapor divinorum, et cognitio eorum per saporem experientiae.

" Quoniam filii Dei vocabuntur. "

In duabus ultimis beatitudinibus ad. contemplationem pertinentibus (quae intellectui et sapientiae attribuuntur), in praemiis utitur tempore futuro. Ibi enim dixit, v.7 : Quoniam Deum videbunt : hic autem : Quoniam filii Dei vocabuntur. Videre enim Dei, sicut ante diximus, semper novum est propter infinitatem mirabilium quae in ipso videntur, et videbuntur. Filiatio autem Dei assimilationem nostram (alias, nostri) ad Deum importat. Et haec perfecte non manifestabitur nisi in futuro. Et hoc est, quod dicitur, I Joan. III, 2 : Charissimi, nunc filii Dei sumus : et nondum apparuit quid erimus. Scimus quoniam cum apparuerit, similes ei erimus, quoniam videbimus eum sicuti est. Quasi dicat : Nunc quidem filii sumus per adoptionis gratiam, sed hoc quod ex ipsa filiatione erimus in gloria filiorum, nondum apparuit : et haec cum apparuerit, ad similitudinem Dei nos provehet in gloria Patris caelestis : et tunc videbimus eum sine medio, sicuti est, et ipsa visio nos lumine divino implebit, et filios similes patri efficiet : sicut crystallus cum soli opponitur, statim ut lumine impletur, similis, quasi filius solis efficitur : ita filii gloriae similes Patri caelesti efficientur in lumine patris, quo implebuntur. Unde, ad Roman. viii, 19 et seq. : Exspectatio creaturae revelationem filiorum Dei exspectat :... quia et ipsa creatura liberabitur a servitute corruptionis, in libertatem gloriae filiorum Dei, Creaturam vocat hominem, eo quod est dignissima creaturarum, aliquid convenientiae habens cum omni creatura. Et hoc prae-

mium paci debetur, quia etiam pax non est nisi de bono divino omnia nostra obtinenti, et pacem deducenti in concordia et unitate omnium virium Deo perfruentium. Sic enim in pace factus est locus ejus : et, illa quae sursum est Jerusalem, scilicet visio pacis, libera est : quae est mater nostra . ''Tunc enim fines nostros quoad omnes vires ponet pacem, et adipe frumenti aeternae dulcedinis per fruitionem nos satiabit .

" Beati qui persecutionem patiuntur propter justitiam, quoniam ipsorum est regnum caelorum. "

Hic Incipit octava beatitudo, et Illam dupliciter determinat. Primo, in genere sicut alias : secundo, per partes explicat eam in specie. Et hoc patet in littera.

Primo tangit beatitudinis praeconium : secundo, beatitudinis istius meritum : et tertio, beatitudinis praemium.

De primo dicit :

" Beati. "

Et videtur contrarium : quia, sicut dicit Glossa : Beatus est qui habet omnia quae vult: qui autem omnia quae vult, non habet, est persecutiones patiens.

Et dicendum, quod licet pati sit miserum, tamen pati propter justitiam est gloriosum, et prout attingit gloriam sic, habet beatitudinis praeconium. Ad Philip. I, 29 et 30 : Vobis donatum est pro Christo, non solum ut in eum credatis, sed ut etiam pro illo patiamini, idem certamen habentes, quale et vidistis in me, et nunc audistis de me. Act. v, 41 : Ibant, Apostoli scilicet, gaudentes a conspectu concilii, quoniam digni habiti sunt pro nomine Jesu contumeliam pati.

" Qui persecutionem. "

Secundum est, in quo consistit istius beatitudinis meritum. Et ponit duo : persecutionem, et causam.

Persecutionem, dicendo :

" Qui persecutionem patiuntur. "

Sed cum ab alio quodam agere sit: et illud quod ab est alio secundum quod hujusmodi, non sit laudabile, vel meritorium, videtur quod male ponatur in hoc beatitudo.

Et ad hoc dicendum, quod licet passio sit effectus illatioque actionis, secundum quod est ab agente, tamen ex parte suscipientis, contingit suscipere passionem ex devotione, et tenere cor in aequanimitate : et illae sunt interiores actiones animae. Et in his propter difficultatem, maximum collocatur meritum, et tanto majus, quanto secundum naturam sumus infirmiores. II ad Corinth.XII, 9 : Virtus in infirmitate perficitur. Apocal.II, 2 et 3 : Scio opera tua, et laborem, et patientiam tuam, et quia non potes sustinere malos :... et patientiam habes, et sustinuisti propter nomen meum, et non defecisti,

" Propter justitiam. "

Ecce causa : quia causa facit Martyrem, non paena. Dicit autem, propter justitiam, et non propter paupertatem, vel mansuetudinem, vel aliud aliquod praemissorum : quia sola justitia generalis per ambitum suae communitatis concludit in se et fidem et omnia alia bona : ut sciamus quoniam non solum quo (alias, quando) fides quaeritur, sed etiam quidquid partium justitiae quaeratur, pro Christi nomine sustinere debemus.

Est autem sensus, propter justitiam patientis : quia si pateretur propter justitiam facientis, et pro injustitia patientis, pateretur sicut fur, vel malefactor, et non esset beatus. I Petr. ii, 19 et 20 :

Haec est gratia, si propter Dei conscientiam sustinet quis tristitias, patiens injuste. Quae enim est gloria, si peccantes et colaphizati suffertis ? Sed si benefacientes patienter sustinetis, haec est gratia apud Deum.

" Quoniam ipsorum est regnum caelorum. "

Tribus regnum constituentibus destituuntur, qui patiuntur persecutionem. Injuste enim judicantur contra leges et justitiam regni : et sub potestate iniqua cadunt propter tyrannides eorum qui sunt in potestate constituti : et bonis spoliantur propter avaritiam regnantium in regno mundi. Per contrarium igitur, justum est ut regno caelorum remunerentur.

De primo dicitur, I Machab. ii, 37 : Testes erunt super nos caelum et terra, quod injuste perditis nos. Act. xxiii, 3 : Tu sedens judicas me secundum legem, et contra legem jubes me percuti ?

De secundo dicitur, Joan. XIX, 11 : Non haberes potestatem adversum me ullam, nisi tibi datum esset desuper. Daniel.III, 32 : Tradidisti nos in manibus inimicorum nostrorum iniquorum, et pessimorum, praevaricatorumque, et regi injusto et pessimo ultra omnem terram. Job, IX, 24 : Terra data est in manus impii: vultum judicum ejus operit.

De tertio, ad Hebr. x, 34 : Rapinam bonorum vestrorum cum gaudio suscepistis, cognoscentes vos habere meliorem et manentem substantiam. Horum igitur est regnum caelorum, sic et bonorum pauperum : quia quod pauperes faciunt voluntarie in omnibus commutabilibus bonis se invenientes deficere, hoc isti perferunt in effectu. Et ideo unum est praemium utrorumque. Matth.XI, 12 : Regnum caelorum vim patitur, et violenti rapiunt illud.

Numerus autem beatitudinum inductarum sic habetur : quia beatitudo status es tin genere optimi ad optimum or- dinantis. Aut igitur ordinat optime ad bonum, aut optime contra malum. Si ad bonum, hoc est, aut ad commutabile, aut incommutabile bonum. Si est bonum commutabile, tunc est deficiens in seipso, et facit deficere in se confidentes : et optima ordinatio ad ipsum est per paupertatem spiritus, eo modo quo superius exposita est. Si autem est ad bonum incommutabile, aut hoc est secundum actionem, aut secundum contemplationem. Et secundum actionem quidem est optimus status esuriendo et sitiendo justitiam. Si autem est secundum statum contemplationis, aut est secundum ordinationem optimam ad contemplationis objectum, et sic est cordis munditia : aut secundum optimam ordinationem ad contemplationis finalem effectum, qui est quietatio cordis in Deo, et assimilatione ad ipsum : et haec est pacificatio filiorum Dei. Si autem est secundum optimum ordinem contra malum, aut hoc est malum culpae, et sic optimus ordo est lugere : aut contra malum paenae : et hoc dupliciter : aut enim est in alio, et sic optime ordinat misericordia : aut est illata in nobis, et tunc aut oppugnat naturam, et tunc ordinat mititas : aut oppugnat gratiam, quae est in nobis, et tunc est beatitudo eorum qui persecutionem patiuntur, etc.

" Beati estis cum maledixerint vobis, et persecuti vos fuerint, et dixerint omne malum adversum vos mentientes, propter me. "

Ecce secundum, ubi istam ultimam per partes exsequitur. Tangit autem duo : paries persecutionis, et partes mercedis, ibi, f. 12 : Gaudete et exsultate, etc.

Partes persecutionis tripliciter. Primo enim tangit partes, secundo modum, quod scilicet mentiendo faciant : tertio causam, quod fiat hoc propter .Deum.

Partes tangit per tres differentias, quarum prima est :

" Cum maledixerint vobis, "

Homines scilicet. Maledicta sunt increpationes, et vituperia, et opprobria, et caetera hujusmodi. Haec enim in Sanctos proferunt homines humum sapientes. I ad Corinth.IV, 12 : Maledicimur, ei benedicimus. I Petri, III, 9 : Non reddentes ...maledictum pro maledicto. Et, ad Romam xii, 14 : Benedicite, et nolite maledicere. I Petr.II, 23 : Qui cum malediceretur, non maledicebat. Psal. lxviii, 10 : Opprobria exprobrantium tibi ceciderunt super me.

Secundum notat, cum dicit :

" Et persecuti vos fuerint. "

Hoc est, in Sanctis. Persequuntur autem qui non sequuntur, sed insequuntur, et non insequuntur tantum, sed penetrantes quaerunt tollere animam. III Reg. XIX, 10 : Derelictus sum ego solus, et quaerunt animam meam. Exod. xv, 9 : Dixit inimicus : Persequar et comprehendam, dividam spolia, implebitur anima mea : evaginabo gladium meum, interficiet eos manus mea. Psal. III, 3 : Multi dicunt animae meae : Non est salus ipsi in Deo ejus. Tertium est :

" Et dixerint omne malum adversum vos. "

Et hoc est in impositione falsorum criminum, sicut illud quod in Ecclesiastica historia dicitur, quod imposuerunt Sanctis quod comederent pueros hominum, et abuterentur matribus et sororibus. II ad Corinth.VI, 8 : Ut seductores, et veraces, I ad Corinth.IV, 13 : Blasphemamur, et obsecramus. Psal. xlix, 20 et 21 : Sedens, adversus fratrem tuum loquebaris, et adversus filium matris tuae ponebas scandalum. Haec feci-sti, et iacui. Isa. lvii, 4 : Super quem lusistis ? super quem dilatastis os, et ejecistis linguam ?

" Mentientes. "

Ecce modus, quod mentientes haec dicant, et non.ex veritate. Sapient. x, 14 : Mendaces ostendit qui maculaverunt illum, et dedit illi claritatem aeternam. Joan. VIII, 44 : In veritate non stetit, scilicet diabolus, quia non est veritas in eo : cum loquitur mendacium, ex propriis loquitur, quia mendax est, ei pater ejus.

"Propter me. "

Ecce tertium, quod est causa. Quia si verum dicat quis, non est causa beatitudinis. Adhuc, si falsum dicant, et temeritate propria, sicut homines, adhuc non est causa beatitudinis : sed si propter Deum dicant et mentiantur, tunc est causa beatitudinis. Isa. lii, 5 : Jugiter tota die nomen meum blasphematur, scilicet inter gentes. Psal. lxxiii, 6 et 7 : Adversum te testamentum disposuerunt, tabernacula Idumaeorum et Ismahelitae. Psal. lxviii, 8 : Propter te sustinui opprobrium : operuit confusio faciem meam. Jerem. xv, 15 : Noli in patientia tua suscipere me : scito quoniam sustinui propter te opprobrium.

" Gaudete et exsultate. "

Ecce tanguntur differentiae mercedis.

Et tanguntur duo, gaudium scilicet, et causam gaudii.

Gaudium autem tangit tripliciter : secundum affectum, quando dicit :

" Gaudete. "

Quia " gaudium, ut dicit Augustinus, " est diffusio animi in conceptione boni, " quoad rationem, aut intellectum. "

Dicit etiam secundum Evangelium Lucae, VI, 23 : " In illa die. " Non autem dicit hoc pro qualitate temporis, vel aeris, sed quia sanctorum est in tribulatione et persecutione non obtenebrari solem et lumen mentis.

Sed quoad corpus dicit :

"Et exsultate. "

Quia exsultatio, ut dicit Cassiodorus, dicitur quasi extra saltatio, quia gaudium cordis proditur in gestu corporis.

De primo et ultimo istorum dicitur

Isa. xxxv, 10 : Gaudium et laetitiam obtinebunt : et fugiet dolor et gemitus. De secundo autem dicitur, Job, xxiii, 17 : Non enim perii propter imminentes tenebras, nec faciem meam operuit caligo.

" Quoniam merces vestra copiosa est in caelis: sic enim persecuti sunt Prophetas qui fuerunt ante vos. "

Ecce causa, et tangit duo, causam, et causae confirmationem, ibi, " Sic enim " persecuti sunt, etc. "

De primo dicit, quod est

" Merces, "

Quia meruerunt maxima difficultate certaminis. Et quod

" Copiosa est, "

Propter abundantiam, quae sufficit sibi. Et quod est

" In caelis, "

Ut intelligatur inamissibilis.

De prima, Matth.xx, 8 : Voca operarios, et redde illis mercedem. Psal. cxxvi, 2 et 3 : Cum dederit dilectis suis somnum, ecce haereditas Domini, filii merces, fructus ventris.

De copiositate dicit, Genes. xv, 1 : Ego sum merces tua magna nimis.

De tertio dicit, Matth.VI, 20 : Thezaurizate vobis thesauros in caelo, ubi neque aerugo neque tinea demolitur, et ubi fures non effodiunt nec furantur.

" Sic enim persecuti sunt, etc."

Ecce confirmatio causae. Scimus enim quod mercedem habuerunt Prophetae. Et si sumus in simili opere et causa passionis, in simili etiam erimus retributione mercedis. Jacob. v, 10 et 11 : Exemplum accipite, fratres, exitus mali, laboris et patientiae, Prophetas, qui locuti sunt in nomine Domini. Ecce beatificamus eos qui sustinuerunt. Sufferentiam Job audistis, et finem Domini vidistis, quoniam misericors Dominus est et miserator. Luc. VI, 23 : Secundum haec faciebant Prophetis patres eorum. Act. VII, 52 : Quem Prophetarum non sunt persecuti patres vestri ? Et occiderunt eos qui praenuntiabant de adventu Justi, cujus vos nunc proditores et homicidae fuistis.

" Vos estis sal terrae. "

Hic incipit adaptare specialiter Apostolis et eorum successoribus omnia quae dixit, et tangit quatuor. Primo enim tangit condimentum morum tam in morali doctrina quam etiam in exemplo. Secundo, tangit lucem verae sapientiae. Tertio, tangit munimen rationum in doctrina defensionis subditorum. Quarto et ultimo, tangit modum et intentionem in docendo. Primum accipit ex similitudine salis, secundum, ex similitudine lucis, tertium, ex similitudine civitatis, quartum autem ex. similitudine lucernae.

Circa primum dicit duo : primum est, quod comparat Apostolos et eorum successores sali : secundum est, quod ostendit salis evaniti inutilitatem.

Circa primum horum dicit tria : pri- mo, Apostolis appropriat, quando dicit :

" Vos estis. "

Hoc est, significatum per salis naturam, proprie convenit vobis.

Secundo, in nomine salis notat proprietates per metaphoram sali convenientes.

Et tertio, tangit quid hoc sale sit saliendum, cum dicit :

" Sal terrae. "

Attende autem, quod salis materia, ex qua generatur, est terra. Quod probatur in IV Meteororum : quia omne quod liquatur frigido humido, de genere terrae est quantum ad materiam : sicut et omne quod liquatur calido sicco, de genere est aquae, sicut plumbum et omnia genera metallorum. Terra autem mutatur in salis naturam, quando a faetulentia Iota est in humido et comburente calido sicco potius quam coagulante est exsiccata. Et ideo sal est terrestre siccum per calidum in humido aqueo combustum : et ideo est vicinus sapor amaro, quia amaritudo resultat ex agente calido comburente in terrestre siccum. Ex tali igitur materia ex calido est amarum et siccum, et ex amaro mortificativum est vermium, et ex sicco siccativum humidi putrescentis, et sic impedit putrefactionem, et per consequens impedit faetorem. Et quia inducit siccitatem et humidi destructionem et incensionem, ideo impedit generationem et terrae foecunditatem. Et quia acumen habet ex calore adurente, ideo acuit id cui permiscetur. Et quia siccitatem habet amaram, ideo abominabilem habet saporem, et provocat sitim propter siccitatem : propter acumen tamen dissolutivum est, et commistum saporibus aliis, facit eos penetrare in linguam, et sic condit alios sapores.

Penes has igitur proprietates doctrina morum Ecclesiasticorum Doctorum sal intelligitur : quia et calore igniti eloquii siccare debent omnem terrenum affectum, et per siccitatem mortificationis corporis, omnem destruere malum humorem concupiscentiae carnalis : et per condimentum discretionis, delectabilem facere gustum operis, quod est secundum virtutem : et per exsiccationem consolationis mundanae, omnem exsiccare foecunditatem vitiorum. Et quia exsiccanda est carnalis concupiscentia, ideo, Levit. ii, 13, praecipitur, quod in omni sacrificio sal offeratur : sacrificium enim laudis est spiritus contribulatus a concupiscentia carnis exsiccatus. Quod si etiam corpus offerimus, sicut docet Apostolus, ad Roman. xii, 1 : Exhibeatis corpora vestra hostiam viventem, sanctam, Deo placentem : statim subjungitur de sale : Rationabile sit obsequium vestrum : quia sancta non est hostia, si foetens est libidine : nec rationabilis est, si immoderata, aut violenta est, sed siccata sit sale, ita ut terra vitiorum, . secundum doctrinam Psalmi CVI, 34, convertatur in salsuginem. . Et urbes, in quibus diabolus nos expugnavit, subversae a spiritu sale mortificationis vermium : de quibus dicit Job, xx, 17 : Qui me comedunt, non dormiunt. Et de quibus dicitur, Isa.XIV, 11 : Subter te sternetur tinea, et operimentum tuum vermes, qui sunt tentationes, et motus concupiscentiae carnalis : et cum hoc totus sermo eorum ita sit sale discretionis conditus, et boni exempli, quod in gratia et aedificatione semper acceptetur, et sapida faciat omnia quae dicuntur ad Coloss.IV, 6 : Sermo vester semper in gratia sale sit conditus. Job, VI, 6 : Numquid poterit comedi insulsum, quod non est sale conditum ? ''Omnibus autem his ita in Apostolicis viris quoad doctrinam morum suppositis.

Sciendum est, quod sal adhuc habet

naturam quae multis videtur mirabilis, quia per similitudinem quam habet, extrahit alium salem : et ideo pisces salsi, vel caro multum salsa posita in aqua recenter salsa efficiuntur minus salsa, et citius sal extrahitur quam per aquam dulcem, sicut dicitur, IV Reg. ii, 21 et 22, quod Eliseus misit sal in aquas amaras, et sanavit eas. Et ita est in Praelato, qui in sale optimo, sale scilicet morum conditus est, amaritudinem, si qua est in subditis, extrahit facile. Sicut etiam lignum crucis licet sit amarum, tamen in aquas missum nostrarum tribulationum, omnia nostra convertit in dulcedinem.

" Quod si sal evanuerit, in quo salietur? Ad nihilum valet ultra, nisi ut mittatur foras, et conculcetur ab hominibus. "

Duo dicit : evanitionem salis, et inutilitatem.

De evanitione dicit:

" Quod si sal evanuerit. "

" Vanum est, ut dicit Philosophus in " II Physicorum, quod est ad finem ali- " quem, quem non includit. " Ita sal est vanum, quando putredinem non impedit, sed provocat : quando vermibus ea quae salit, scatere permittit : et quando non condit, sed provocat abominationem. Sic Praelatus carnali concupiscentiae subjectus. Eccli. xx, 21 : Homo acharis quasi fabula vana. Acharis est sine gratia, qui nullo sale sapientiae, vel gratiae est conditus. Luc. XIV, 34 : " Quod si sal infatuatum fuerit , " hoc est, in fatuitatem converlitur : quia cum de moribus loquitur, qui mores non habet, fabula et fatuitas videtur. Eccli.

xx, 22 : Ex ore fatui reprobabitur parabola. Marc.IX, 49: Quod si sal insulsum fuerit, in quo illud condietis ? Quasi diceret : In nullo, quia populus non condit Presbyterum : et ideo Presbyter insulsus omnino manet insulsus.

" In quo salietur? "

Hic tangit inutilitates salis evacuati.

Et sunt quatuor : prima est, quia perit salsamentum rerum salsandarum : secunda est, quia ad nullum usum omnino erit aptum : tertia est, quia sicut abominabile erit projectum : quarta est, quia sicut res vilis erit conculcatum.

De prima dicit :

" In quo salietur ? "

Quasi dicat, salsamentum totius orbis peribit. Et ideo, Marc.IX, 49, praecipitur : Bonum est sal... Habete in vobis sal.

" Ad nihilum valet ultra. "

Ecce secunda : quia ad nullum alium usum est aptum : sicut est lignum vitis, quando non fructificat. Ezechiel. xv, 5 : Nihil ex eo fiet operis. Jerem.XXII, 30 : Scribe virum istum sterilem, virum qui in diebus suis non prosperabitur.

" Nisi ut mittatur foras. ".

Ecce tertia inutilitas : ut tamquam res abominata foras projiciatur. I ad Corinth. v, 13 : Auferte malum ex vobis ipsis, I Reg. XVI, 1 : Usquequo tu luges Saul, cum ego projecerim eum ? Jerem. LII, 3 : Furor Domini erat in Jerusalem et in Juda, usquequo projiceret eos a facie sua. IV Reg. XXIV, 20 : Irascebatur Dominus contra Jerusalem, ei contra Judam, donec projiceret eos a facie sua.

" Et conculcetur ab hominibus. "

Ecce quarta inutilitas : quia sicut res vilis conculcabitur. Sicut enim in conculcato vestigia sunt calcantium, ita vestigia daemonum apparent in tali Praelato, quia conculcant cum. Isa.XXVIII, 3 : Pedibus conculcabitur corona superbiae ebriorum Ephraim. Isa. v, 5 et 6 : Diruam maceriam ejus, et erit in conculcationem. Et ponam eam desertam. Isa. VII, 25 : Erit in pascua bovis, et in conculcationem pecoris. Isa. x, 6 : Ponat illum in conculcationem quasi lutum platearum.

" Vos estis lux mundi. "

Hic tangit lucem verae sapientiae quoad illuminationem fidei de cognitione Dei. Haec enim sapientia vera est lux. Lux autem et lumen differunt, quia lux est in prima et propria natura, lumen autem est immutatio lucis in medio. Unde lux dicitur cognitio divinae sapientiae, sed lumen ab illa resultans, cognitio est omnium aliarum scientiarum. Luminaria autem hanc lucem fundentia et vasa lucis sunt Apostoli, qui a divina sapientia acceperunt verba vitae donare nobis, sicut dicitur, Act. IX, 15 . Daniel.XII, 3 : Qui docti fuerint, fulgebunt quasi splendor firmamenti: et qui ad justitiam erudidiunt multos, quasi stellae in perpetuas aeternitates. II ad Corinth.IV, 6 : Deus, qui dixit de tenebris lucem splendescere, ipse illuxit in cordibus nostris ad illuminationem scientiae claritatis Dei, in facie Christi Jesu. Hoc significatum est, Exodi, xxxiv, 29, ubi resplenduit facies Moysi ex illuminatione Dei. Ad Philip.II, 15 et 16 : Inter quos lucetis sicut luminaria in mundo, verbum vitae continentes.

" Non potest civitas abscondi supra montem posita. "

Hic tangit munimen rationum sanctorum Doctorum, et refugium quod debent esse subditis.

Et tangit tria : similitudinem videlicet civitatis, et situm, et evidentiam. Habent autem sacri Doctores in docendo similitudinem ad civitatem in duobus praecipue, in conformitate videlicet doctrinae, quod accipitur ex nomine civitatis, quia civitas dicitur quasi civium unitas : alterum est, in munimine civitatis, quod accipitur ex civitatis munitione.

Sicut enim una est fides, una Ecclesia, et unus spiritus, et unum caput, et una tunica inconsutilis perpetuae civitatis : ita debet esse una doctrina non divisa per haereses et schismata. I ad Corinth. I, 10 : Obsecro vos, fratres, per nomen Domini nostri Jesu Christi, ut idipsum dicatis omnes, et non sint in vobis schismata. I ad Corinth. XI, 16 : Siquis videtur contentiosus esse, nos talem consuetudinem non habemus, neque Ecclesia Dei. Ambrosius : " Contentio est impugnatio " veritatis cum confidentia clamoris. " II ad Corinth. xii, 18 : Nonne eodem spiritu ambulavimus ? nonne iisdem vestigiis ? Ad Galat.I, 9 : Si quis vobis evangelizaverit praeter id quod accepistis, anathema sit. Joan. xvii, 22 : Sint unum, sicut et nos unum sumus. Haec est ergo civium unitas.

Munitio autem civitatis est in duobus : in turribus, et muris.

Turres autem sunt altae et firmae veritatis auctoritates, quibus suas debent munire rationes. Cantic.IV, 4 : Turris David aedificata est cum propugnaculis : mille clypei pendent ex ea, omnis armatura fortium. Turris enim est fastigium solidae veritatis doctrinae sacrae : propugnacula, expositiones : clypei, auctoritates habentes signa Patriarcharum et Prophetarum et Apostolorum, in hoc quod fidem eorum demonstrant : armatura fortium sunt revelationes et ratio- nes quibus armantur ad vincendum. 1 Petr.III, 15 : Parati semper ad satisfactionem omni poscenti vos rationem de ea quae in vobis est spe. Ad Titum, I, 9 : Amplectentem eum, qui secundum doctrinam est, fidelem sermonem, ut potens sit exhortari in doctrina sana, et eos qui contradicunt arguere, Isa. liv, 12 : Ponam jaspidem propugnacula tua. Jaspis ex nitore virentis fidei solidam significat veritatem.

" Munitio ex muris, sicut dicit Chry-" sostomus, significat munimen Docto-" rum, quo subditorum et simplicium " sunt refugium. " Isa.XXVI, 1 : Urbs fortitudinis nostrae Sion salvator, ponetur in ea murus et antemurale. Murus enim est praesidium Christi, et antemurale praesidium Praelati, recipiens jactus et impulsus arietum et machinarum, sicut dicit Chrysostomus : et ideo qui tales non sunt, increpantur a Domino. Ezechiel.XIII, 5 : Non ascendistis ex adverso, neque opposuistis, vos scilicet, murum pro domo Israel.

De situ autem hujus civitatis dicitur, quod est

" Supra montem posita. "

Mons autem est eminentia sanctitatis in activa, et sublimitas spiritus intelligentiae in contemplativa.

De primo dicitur, Jerem.XXXI, 23 : Benedicat tibi Dominus, pulchritudo justitiae, mons sanctus. Isa.II, 2 : Erit in novissimis diebus praeparatus mons domus Domini in vertice montium, et elevabitur super colles, et fluent ad eum omnes gentes. Psal. lxvii, 17 : Mons in quo beneplacitum est Deo habitare in eo : etenim Dominus habitabit in finem, Isa. xl, 9 : Super montem excelsum ascende, tu qui evangelistis Sion, etc.

De secundo, Ezechiel. xl, 2 : Dimisit me super montem excelsum nimis, super quem erat quasi aedificium civitatis vergentis ad austrum, hoc est, ad regionem luminis in cognitione, et calore sancti

Spiritus in affectione. Apocal.XXI, 10 : Sustulit me in spiritu in montem magnum et altum,

De utrisque his montibus, in Psal. lxxxvi, 2 : Fundamenta ejus in montibus sanctis. Psal, lxxi, 3 : Suscipiant montes pacem populo, et colles justitiam.

De evidentia dicit :

" Non potest, etc. "

Omnibus enim patet ad visum, et omnibus ad refugium. Isa. xxxiii, 20 : Respice Sion, civitatem solemnitatis nostrae : oculi tui videbunt Jerusalem, habitationem opulentam, tabernaculum quod nequaquam transferri poterit. De secundo dicitur, Josue, xx, 2 et 3 : Separate urbes fugitivorum,... ut confugiat ad eas quicumque animam percusserit nescius.

" Neque accendaunt lucernam, et ponunt eam sub modio, sed super candelabrum, ut luceat omnibus qui in domo sunt. "

Hic tangitur quarta operatio, quae est in modo ei in intentione docendi et regendi Ecclesias.

Et sunt hic duo paragraphi. In primo enim ponit metaphoram : in secundo tangit explanationem, ibi, v. 16 : " Sic luceat lux vestra. "

In primo ponit quinque : lucernae videlicet accensionem : locum, in quo non ponitur : locum, in quo ponitur : usum, et ad quos refertur utilitas. Et haec patent in littera.

Lucernae accensionem innuit, cum dicit :

" Neque accendunt lucernam. "

Non enim negatio refertur ad accensionem, sed ad totum sequens. Lucerna autem ardens et lucens, est Praelatus lu- cens scientia, et ardens charitate. Joan. v, 35 : Ille erat lucerna ardens , et lucens. Eccli. XXVI, 22 : Lucerna splendens super candelabrum sanctum, et species faciei super aetatem stabilem. Perlucida enim debet esse lucerna per corporis castitatem, et bonae famae claritatem. Luc. xv, 8 : Accendit lucernam, et everrit domum, et quaerit diligenter, donec inveniat : quia de talibus Praelatis multi inveniuntur, qui perditi fuerant. Sophon. I, 12 : Scrutabor Jerusalem in lucernis.

Locus autem ubi non est ponenda tangitur, cum dicit :

" Et ponunt eam sub modio. "

Modius autem tria notat : in se enim non est perspicuus, sed tenebrosus : et significat vitam opacam tenebris peccatorum. Sed in quantitate est mensura quaedam aridorum : et significat terminis unius gentis vel hominis limitatam doctrinam, quae omnibus prodesse debet, et poterit. Usu autem modius est, quo redditur reditus agrorum : et quoad hoc significat pretium, sub quo ponitur regnum, quod gratis est exhibendum. Quoad primum, modius impedit lumen : quoad secundum, cohibet : quoad tertium, vendit, et impretiabile sub pretio ponit.

De primo dicitur, Sapient. XVII, 5: Ignis quidem nulla vis poterat illis lumen praebere, nec siderum limpidae flammae illuminare poterant illam noctem horrendam,

De secundo, Isa. xlix, 6 : Dedi te in lucem gentium, ut sis salus mea usque ad extremum terrae. Ad Ephes. iii, 8 et 9 : Mihi omnium sanctorum minimo data est gratia haec, in gentibus evangelizare investigabiles divitias Christi, et illuminare omnes.

De tertio, Matth. x, 8 : Gratis accepistis, gratis date. Isa. lv, 1: Qui non habetis argentum, properate, emite, et comedite : venite, emite absque argento et abs-que ulla commutatione vinum et lac. Act. VIII, 20 : Pecunia tua tecum sit in perditionem : quoniam donum Dei existimasti pecunia possideri.

" Sed super candelabrum. "

Ecce tertium, ubi lucerna ponenda est.

Candelabrum autem est fastigium Ecclesiasticae dignitatis significatae, Exod. XXV, 31 et seq., ubi praecipitur fieri candelabrum aureum cum septem hastilibus et septem lucernis. Et hastilia quidem sunt dona Spiritus sancti : lucernae autem septem illuminationes quas debet habere, historialem videlicet, moralem, allegoricam, et anagogicam. Et tres per se, unam per industriam, alteram per saporem divinorum, et tertiam per revelationem orationum. Item est, Zachar. IV, 2, ubi similiter loquitur de tali candelabro. Et, Apocal. I, 13, ubi ambulantem Dominum vidit Joannes in medio septem candelabrorum aureorum.

" Ut luceat. "

Ecce usus lucernae, ut lumen spargat : sine lumine enim doctrinae et exempli est simia in tecto. Genes. 1, 17 : Posuit luminaria in firmamento caeli, ut lucerent super terram. Eccli. xliii, 10 : Mundum illuminans in excelsis Dominus, Baruch, iii, 35 : Stellae luxerunt ei cum jucunditate, qui fecit illas.

" Omnibus qui in domo sunt. "

Ecce quintum, ad quos refertur usus luminis. Et est generalis omnibus qui sunt in Ecclesia : et verius omnibus qui sunt in mundo. Et ideo confunditur nova haeresis, quae dicit aliquos repelli posse ab auditu doctrinae sacrae. Joan. 1, 9: Erat lux vera, quae illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum. Nullam enim stellarum fecit Dominos, quae non nisi unam partem mundi illuminaret : et licet una illuminet unam partem, tamen omnes alias partes tandem praecepit illuminare. Eccli. XXIV, 44 : Doctrinam quasi antelucanum illumino omnibus, et narrabo illam usque in longinquum. Sapient. XVII, 19 et 20 : Omnis orbis terrarum limpido illuminabatur lumine, et non impeditis operibus continebatur. Solis autem illis superposita erat gravis nox, imago tenebrarum quae superventura illis erat. Eccli. xxxii, 18 : Respicite quoniam non mihi soli laboravi, sed omnibus exquirentibus disciplinam.

" Sic luceat lux vestra coram hominibus, ut videant opera vestra bona, et glorificent Patrem vestrum qui in caelis est. "

Ecce expositio.

Et dicit quatuor: Primo, praecipit quod lux luceat : secundo, quibus : tertio, in quo : et quarto, quo fine.

De primo igitur praecipiens dicit, quod

" Sic luceat luxvestra. "

Lux doctrinae et exempli. Psal. cui, 2 : Amictus lumine sicut vestimento. Proverb. IV, 18 : Justorum semita quasi lux splendens, procedit et crescit usque in perfectum diem .

" Coram hominibus. "

Ecce secundum : quibus debent lucere,. quia hominibus. Psal. XLII, 3 : Emitte lucem tuam et veritatem tuam : ipsa me deduxerunt, et adduxerunt, etc. Job, xxxviii, 24 : Indica mihi per quam viam spargitur lux, dividitur aestus super terram. Job, xxix, 3 : Splendebat lucerna ejus super caput meum, et ad lumen ejus ambulabam in tenebris. Joan. VIII, 12 : Qui sequitur me, non ambulat in tenebris, sed habebit lumen vitae.

" Ut videant opera vestra bona. "

Ecce tertium, in quo potissime lucere debent. I Petri, ii, 12 : Conversationem vestram inter gentes habentes bonam : ut in eo, quod detrectant de vobis tamquam de malefactoribus, ex bonis operibus vos considerantes, glorificent Deum in die visitationis. Ad Roman. xii, 11 : Providentes bona non tantum coram Deo, sed etiam coram omnibus hominibus. Ad Philip. iii, 20 : Nostra conversatio in caelis est. Sapient. xviii, 24, dicitur, quod in veste poderis Aaron, totus erat pictus orbis terrarum, et parentum magnalia : quia nullus fuit qui non inveniret in eo quod imitaretur, et insuper magna facta sanctitatis patrum erant in eo : in quibus eum subditi imitari non poterant, sed admirari.

" Et glorificent Patrem vestrum qui in caelis est. "

Ecce quartum, scilicet quo fine ista debeant fieri : quia non propriae gloriae intuitu, nec lucri praetextu, vel ambitionis intentione, sed ut glorificetur Pater caelestis, qui (alias, quia) tales sibi filios genuit suae dignitatis in Ecclesia successores : ut merito dicatur Ecclesiae illud Psal. xliv, 17 et 18 : Pro patribus tuis, Apostolis, nati sunt tibi filii, Apostolorum veri successores : constitues eos principes super omnem terram. Memores erunt nominis tui,Domine, Isa. lx, 21 : Germen plantationis meae, opus manus meae ad glorificandum. Eccli.XLIII,33 : Benedicentes Dominum,exaltate illum quantum potestis : major enim est omni laude. I ad Timoth.i, 17 : Regi saeculorum immortali, invisibili, soli Deo honor, et gloria in saecula saeculorum.

" Nolite putare quoniam veni solvere legem ant prophetas : non veni solvere, sed adimplere. "

Hic incipit agere de impletione legis.

Et dividitur in tres partes : in quarrum prima docet legis impletionem, eo quod spiritus implet litteram occidentem. In secunda, docet modum impletionis per rectam intentionem, ibi, VI, 1 : " Attendite, ne justitiam vestram faciatis coram hominibus. " In tertia hujus impletionis removet impedimenta, ibi, VI, 24 : " Nemo potest duobus dominis servire, "

Prima harum partium habet duas particulas, in quarum prima in genere dicit, quod venit legem implere : in secunda, in particulari in quibusdam docet qualiter lex implenda est, ibi, v. 21 : " Audistis quia dictum est antiquis : Non occides. "

Adhuc prior harum habet tres paragrapho : in quorum primo adstruit legem esse implendam, non solvendam. In secundo, simul ostendit qualiter, et in quibus, et quo merito solvitur et impletur, ibi, v. 19 : " Qui ergo solverit. " In tertio, ostendit ex comparatione ad non implentes, quantum adimplenda sit lex, ibi, v. 20 :" Dico autem vobis nisi abundaverit, etc. "

In primo horum paragraphorum duo dicit, scilicet, se legem impleturum, et quam sit hoc inevitabile.

Circa primum horum dicit duo : in quorum primo malam de se removet suspicionem : in secundo vero veram de se instruit fidem.

Circa primum tria inducit, remotionem malae suspicionis, negationem solutionis, et quia solvere non venit.

De remotione malae suspicionis dicit :

" Nolite putare. "

Quasi diceret : Licet vos ad majorem, quam in lege videatur esse, invitaverim perfectionem, per condimentum salis in Doctoribus, per altissimae doctrinae fulgorem in cognitione divinorum, per munimen civitatis et modum acccndendi lucernam, tamen non putetis, quod venerim antiqua solvere, et nova quae in veteribus non continentur, instituere,

Et hoc est :

" Nolite. "

Vel sic : Licet paenitentiam praedicem, infirmos curem, in die sabbati animae opus, non corporis perficiam, quod non est servile, sed liberale : lepram tangam curando lepram,et sic contra legem facere carnalibus videar, tamen vos spirituales,

Nolite, etc. "

Aliae autem actiones, secundum Chrysostomum, sunt quae pertinent ad salutem animae, ut curationes infirmitatum solo praecepto perficere, orationes, et hujusmodi, in quibus corpus ad operandum nihil laborat : tactus autem, qui non potest infici, non prohibetur in lege a tactu, immunditiarum. Talis autem fuit tactus Christi, qui non immundabatur, sed potius munditiam ex se profudit, ut mundaret omne quod tetigit.

Sic igitur dicit :

" Nolite. "

In toto declinio (alias, condeclinio) ejus, quod est : Nolo, non vis, voluntas manet affirmata, et negatio refertur ad volitum. Ut, Nolo currere, hoc est, volo non currere.

Hoc modo dicit :

" Nolite putare. "

Putatio est haesio animi ex inductu phantasiae, vel sensus deceptorii. Et ideo est aliud putare, et aliud dubitare : aliud ambigere, et aliud opinari : et aliud credere, et aliud scire : aliud existimare, et aliud conjicere. Putare enim est hoc quod dictum est : et ideo haesio rationis est ad sensus, vel imaginationis signa reflexae : dubitatio autem est interminatus motus rationis inter utramque patem rationis, eo quod ad neutrum habeat rationem : et ideo quasi quaerendo interminate movetur. Sed ambigere, ut dicit Boetius in libro Divisionum, est ambire utramque partem, sive ambas partes contradictionis per aequivalentes rationes, et nescire quibus consentiatur. Unde dubitatio dicitur quasi inter duos viatio (alias, viatatio), eo quod b saepe pro v ponatur, sicut superbia dicitur quasi supervia : ita dubitatio quasi duorum viatio (alias, viatatio), et ambiguum quasi ambivium, quia ambo ambit contradictoria. Sed opinio est, quando ad unam partem rationes habentur cum formidine partis alterius. Et haec formido contingit ex infirmitate rationum quae ad alteram partem habentur. Fides autem sive credere est, quando rationes ad unam partem incipiunt praevalere, et altera pars contradictionis quasi non timeri. Unde dicit Philosophus quod " opinio juvata ratio-" nibus sit fides. " Sed haec non est fidei (alias, fides) virtus : sed. fides, quae est credulitas rationis. Scire autem est causam essentialem et immediatam cognoscere, et quia illius, et non alterius causa est : et quod non contingit aliter se habere, propter immediationem causae ad effectum. Attende autem, quod existimare et conjicere est in alia via : quia existimatio proprie est, quando ex aliquibus pluribus signis sensibilium aliquid concipitur. Et conjicere est ex signis remotis, fallacem, sed in pluribus tenentem accipere conceptionem.

Attendendum igitur, quod inter omnia haec suspicio putationis est debilior. Et quando de infidelitate est, tunc est quasi primus motus infidelitatis, qui propter

multiplices phantasias,vel sensuum similitudines quasi non est in nostra potestate. Et ideo non prohibet apparentiam ejus, sed voluntatem dicit habendam in contrarium. Et ideo sensus est : Velitis non habere putationem, quamvis forte surgat : quia surgere talem motum, vel non surgere, non est in potestate vestra, sed voluntas est in potestate vestra : et hoc est excludere infidelitatis primum motum. Genes. III,15 : Ipsa conteret caput tuum,

" Nolite potare. "

Quasi animales inducti ex aliquibus signis corporalibus. Quia, I ad Corinth. II, 14 : Animalis homo non percipit ea quae sunt Spiritus Dei,

Sed potius corporum phantasias transcendentes, videte

" Quoniam non veni. "

Qui nascendo factus sum sub lege (alias, legis) Circumcisione, et oblatione facta pro me in templo .

" Solvere legem aut prophetas. "

Videtur, quod insufficienter dividat. Quia Hieronymus in Prologo galeato libri Regum, dicit quatuor ordines esse sacrorum voluminum Veteris Testamenti, scilicet, Legis, et Prophetarum, et Hagiographorum, et Apocryphorum.

Adhuc autem, Luc.XXIV, 44, dicit: Quoniam necesse est impleri omnia quae scripta sunt in lege Moysi, et Prophetis, et psalmis de me. Et ibi videtur ponere tres ordines : ergo hoc est insufficiens.

Dicendum autem, quod lex dicitur a ligando : quia " coactivo sermone, ut dicit " Philosophus, ligat ad implendum ea " quae praecipiuntur a legislatore : " et sic dicitur lex mandatorum, sicut dicitur, Eccli.XXIV, 33 : Legem mandavit vobisMoyses in praeceptis jus titiarum. Prophetia autem dicitur large et stricte. Large quidem dicitur Prophetia omne quod dicto, vel facto significat aliquid de veritate futura : et hoc modo Hagiographa et Apocrypha continentur sub prophetia : et hoc modo sumitur hic. Alio modo dicitur Prophetia enuntiatio, divina inspiratione facta, rerum eventus sub immobili veritate denuntians : et hoc modo sedecim Prophetae et Psalmi dicuntur prophetia. Hoc modo non sumitur hic. Prophetia autem ultimo modo dicta duos habet modos : quoniam quaedam per modum laudis et hymnorum omnia congerit, quae futura denuntiant: et hoc modo Psalmi sunt prophetia : et haec est etiam causa, quod frequentantur in Ecclesia, quia in eis in modo laudis omnia alia, futura, praecedentia, congregantur : et sic dividitur (alias, accipitur) Prophetia, Luc. XXIV, 44. Alio modo dicitur Prophetia strictissimo modo, per modum enuntiationis, veritates futurorum immobili veritate denuntians : et sic sumitur Prophetia, quoniam dividitur in sedecim Prophetas. Patet igitur, quod omnia quae sunt de futuris, continentur in his duobus, Lege scilicet, et Prophetis.

De Lege dicitur, Isa.XXXIII, 22 : Dominus legifer noster, Dominus reae noster : ipse salvabit nos. I ad Timoth.I, 8 : Scimus quia bona est lex, si quis ea legitime utatur.

De Prophetis dicit, Eccli.XXXVI, 18 : Da mercedem, Domine, sustinentibus te, ut Prophetae tui fideles inveniantur.

De his igitur dicit: " Nolite putare, " quoniam veni solvere legem, etc. "

Sed contra, ad Ephes.II, 15 : Legem mandatorum decretis evacuans. Ibi dicit Glossa, hoc est, praeceptis evangelicis, quae sunt ex ratione : et ideo decreta dicuntur. Et idem Apostolus dicit ad Galat.III, 25 : Ubi venit fides, jam non sumus sub pedagogo, hoc est, sub lege.

Responsio. Dupliciter evacuatur ali- quid : uno modo a fine, et altero modo ab eo quod continetur, vel videtur in ipso contineri. Lex ergo a fine non evacuatur, qui est Christus, et justitia ejus. Ad Roman. x, 4 : Finis legis, Christus, ad justitiam omni credenti. Sed ab hoc, quod videbatur in ipsa contineri, evacuata est a Christo, hoc est, vacua esse ostensa est. Salus enim credebatur esse in lege, cum a salute sit vacua. Ad Galat.II, 16 : Scientes quod non justificatur homo ex operibus legis, nisi per fidem Jesu Christi: et nos in Christo Jesu credimus, ut justificemur ex fide Christi, et non ex operibus legis.

" Non veni solvere. "

Ecce secundum, ubi dicit negationem solutionis, et affirmationem impletionis.

Et hoc est :

" Non veni solvere. "

Glossa dicit, quod solvere est, vel non agere quod recte intelligit, vel non intelligere quod depravavit per malam assertionem, vel minuere integritatem superadditionis Christi. Solvitur enim quod ligatum est. Lex autem dicitur a ligando, quia ligat paenis et praemiis ad. implendum : et hoc modo non attendens vinculum legis, vel torpore, vel negligentia non considerans, et dimittens quod lex imperat, solvit legem quo modo lex non est solvenda. Quia, Eccli. VI,31, dicitur : Vincula illius alligatura salutaris. Isa. xlv, 14 : Vincti mancis pergent : et te adorabunt, teque deprecabuntur.

" Sed adimplere. "

Hoc est, superabundanter implere : quia minima legis addam super magna, et gratiam implendi super mandata, et intentionem legislatoris super opera, formam super informia, et spiritum super litteram. Et sic non solum implebo, sed addens gratiam gratiae, adimplebo : quia gratia et veritas per Jesum Christum facta est .

De parvis additis ad magna, Joan. VI, 12 : Colligite quae superaverunt fragmenta, ne pereant. Matth. XV, 27 : Catelli edunt de micis quae cadunt de mensa dominorum suorum.

De gratia addita super mandata, Zachar. IV, 7 : Exaequabit (alias, aequabit) gratiam gratiae ejus. Joan. I, 16 : De plenitudine ejus nos omnes accepimus, et gratiam pro gratia.

Intentionem legislatoris addit, quia implet eam, secundum quod Deus, qui dedit eam, intendit. Joan. VIII, 29 : Quae placita sunt ei, facio semper. Marc. I, 11 : Tu es Filius meus dilectus : in te complacui. Psal. XXXIX, 8 et 9 : In capite libri scriptum est de me, ut facerem voluntatem tuam. Deus meus,volui, et legem tuam in medio cordis mei. Hic autem talis, qui legem secundum intentionem legislatoris servat, non solum justus, sed etiam AdminBookmark hoc est, superjustus ab Aristotele vocatur .

De forma, quae additur super informia, dicitur, ad Roman. xiii, 10 : Plenitudo legis est dilectio. Et quia est forma, est finis, sicut dicitur, I ad Timoth. I, 5 : Finis praecepti est charitas de corde puro, et conscientia bona, et fide non ficta.

De spiritu addito supra litteram dicitur, Ii ad Corinth. iii, 6 : Littera occidit, spiritus autem vivificat. Joan. VI, 64 : Verba quae ego locutus sum vobis, spiritus et vita sunt, hoc est, spiritualiter intellecta sunt vita.

Attendendum tamen, quod quinque sunt in lege : moralia videlicet, et judicialia, ceremonialia, sacramentalia, et promissa : et haec omnia implevit Christus.

Moralia sunt, quae sunt de per se expetendis, vel per se vitandis imperata : quae ubique et semper sunt tenenda : quae ratio naturalis dictat homini, etiamsi nulla lex ea imperaret, inscripta (alias, in scripto) sicut decem praecepta quae sunt scripta in tabulis . Et haec implevit Christus, ad ea quae intus erant addendo explicite extrinsecus.

Judicialia sunt, per quae judicantur homines secundum communicationes contractuum, vel damnorum, vel utilitatum, et tenentur in civilitate et pace : sicut sunt de quibus dicitur, Exod. XXI, 1 et 2 : Haec sunt judicia quae propones eis : Si emeris servum hebraeum, sex annis serviet tibi : in septimo egredietur libere, etc. Sicut de furto bovis et ovis reddendo, de lege talionis, et hujusmodi. Et haec variabantur pro diversitate locorum, temporum, et personarum. Et haec implevit Christus, duritiam eorum mitigando.

Ceremonialia dicuntur quasi munia Cereris, quae est dea frugum : cui primum Saturnus, qui seminare triticum docuit, munia pro incremento frugum impendi praecepit. Et exinde translatum est nomen in omne munium sive cultum qui diis, vel Deo exhibetur. In lege autem, ceremonialia dicuntur, quorum nulla utilitas secundum se est ad mores, nulla ad judicia civilitatum, sed totus usus et utilitas eorum est in significando aliquid, non in sacramentis quidem, sed circa mores hominum. Sicut illud quod dicitur de discretione ciborum ex animalibus mundis vel immundis, Levit.XI,I et seq. Et de discretione immunditiarum, Ibid.XII et seq. Et quod non induenda est vestis lana, linoque contexta, Levit.XIX, 19, et hujusmodi.

Sacramentalia autem sunt significantia gratiam sacramentalem quam nostra sacramenta causant, et non conferentia eam. Et ideo dicit Augustinus, quod " totus usus horum fuit in significando,

" et non in causando gratiam. " Sicut est de Agno paschali, Exod.XII, 1 et seq. : et de vitulo et hirco expiationis, Levit.XVI. 1 et seq., et de aliis similibus.

Promissiones sunt, quae futura promittebant sub figura terrenorum, sicut, Exod.III,8,quod promittit terram lacte et melle manantem, et hujusmodi.

Cum igitur dicat, Joan, i, 17, quod gratia et veritas per Jesum Christum facta est, moralia implet per gratiam juvantem ad implendum : judicialia per gratiam temperantem severitatem judicii : ceremonialia per veritatem moram significatam : et sacramentalia per veritatem simul et gratiam. Veritas enim respondet signo, et gratia sacramento. Promissa autem per veritatem sui dicti. Ad Hebr.VI, 18 : Ut per duas res immobiles, quibus impossibile est mentiri Deum, fortissimum solatium habeamus, qui confugimus ad tenendum propositam spem.

Adhuc, moralia implet addendo, judicialia corrigendo, ceremonialia virtutes significatas docendo, sacramentalia sanctificando sacramenta, et promissa in seipso per rei collationem exhibendo. Et omnibus his perfectis, dicit : Consummatum est . Et ideo, ad Galat.IV, 4, dicitur tempus gratiae, plenitudo temporis. Et ea virgo, ex qua profunditur, gratia plena dicitur, Luc. I, 28. Et sancti ex tunc pleni dicuntur, Act. II, 4 : Repleti sunt omnes Spiritu sancto, etc.

Sed objicitur de littera. Primo enim, dixit, quod non venit solvere legem, aut Prophetas : et postea non repetit nisi legem, et tacet de Prophetis, cum dicit : " Non veni solvere, legem scilicet, sed adimplere. Et quaeritur quare hoc?

Et dicendum, quod Prophetae non habent nisi promissiones futurorum, aut significationes quae non implentur, nisi rei exhibitione. Et si sit mandatorum mentio in aliquo eorum, sicut in Ezechiele, xviii, 3, non fit hoc per modum prophetiae, sed. per modum Inductionis, qua prophetia inducit legem. Et quia hic de tali impletione non loquitur, quia illa non potest fieri statim, sed de legis additione, ideo non repetit Prophetas. Sequitur :

" Amen quippe dico vobis, donec transeat caelum et terra, iota unum aut unus apex non praeteribit a lege, donec omnia fiant. "

Hic ostendit quam inevitabile sit, quin lex sit implenda.

Et tangit quatuor : Primum est, confirmatio veritatis in Deo. Secundum, confirmatio per confirmationem eorum quae firmissima sunt inter caetera (alias, creata) corporalia, quae mobiliora sunt quam lex ab impletione. Tertium est, quod minima legis necesse est impleri, innuens quod multo magis magna legis implebuntur. Quartum est, quod universaliter lex implebitur.

" Amen dico vobis. "

Hoc est, vere dico vobis : et est adverbium confirmandi neque Graecum, neque Latinum, sed relictum est Hebraeum, sic ut Alleluia pro reverentia verbi, ne vilesceret nudatum, et in aliam linguam transfusum. Aliquando autem ponitur nominaliter pro vero, vel veritate, sicut, Apocal. iii, 14: Haec dicit Amen, testis fidelis, hoc est, verus, vel ipsa veritas. Aliquando ponitur verbaliter pro fiat, sicut, Matth.VI, 13 : Libera nos a malo. Amen : hoc est, fiat. Unde versos :

Pro vero vere : pro fiat dicitur Amen.

Cum ergo dicitur :

" Amen dico vobis, "

Idem est, ac si dicatur, vere, vel fide- liter dico vobis. Nec utitur Christus hac confirmatione propter se, sed propter infirmitatem audientium, ut sciant Deum esse immobilem.

" Donec transeat caelum et terra. "

Attende, quod sicut dicitur, Matth.

XXIV, 55 : Caelum et terra transibunt, verba autem mea non praeteribunt : transitus iste innovatio mundi vocatur.

in qua mundi innovatione notandum est, an mundus sit innovandus, quo innovandus, ad quam speciem innovandus, et utrum totus innovandus, et qualiter innovandus.

De primo scias, quod mundus est innovandus : quia necesse est in omnibus esse convenientiam habitatoris et habitaculi. Unde sicut mundus melior fuit in primo statu, in quo homo plantis fuisset vegetatus, quam fuerit post peccatum, propter formam meliorem quam habuit habitator mundi ante peccatum : ita in gloria resurrectionis, propter eamdem proportionem, necesse est quod totus mundus induat formam gloriae hominis respondentem. Hujus etiam alia causa assignatur in Glossa super illud Apostoli, ad RomamVIII. 22 : Omnis creatura ingemiscit, ei parturit usque adhuc. Ibi enim dicitur, quod peccatum hominis non solum mutavit naturam hominis, sed statum omnis creaturae deterioravit. Et ideo quae ante peccatum sine labore sua expleverunt officia, post peccatum laborem habent in explendo, ex inobedientia mobilis ad motores. Et de hoc labore, cum fiat ordinante Deo propter electos, creatura est remuneranda : et ita cum glorificatur homo, erit etiam mundus sibi proportionabili modo glo-. rificandus.

De hoc autem, quod secundo quaeritur, quo sit innovandus ? Dicendum, quod cum nihil agat ultra suam speciem, non potest haec innovatio fieri per ignem solum : sed quia duo sunt termini, inter quos est motus innovationis, scilicet a quo, et ad quem, erit ignis disponens (alias, deponens) dispositiones contrarias innovationi. Creator autem rerum et reparator rei per propagationem erit de sua luce inducens formam luminis et gloriae innovati mundi : sicut et in corpore hominis inferior natura, quae est Angelus, operabitur ad cinerum collectionem : et tamen superior natura inducet vitam et gloriam.

Si autem quaeritur, unde ignis habeat hanc formam actionis, cum omnis scilicet actio sit a forma, et forma ignis non sit causa hujus purgationis, Dicendum, quod est actio ignis ut naturae (alias, natura) corporis cujusdam : et est actio ignis, ut instrumenti naturae superioris moventis et informantis ignem. Actio autem ignis ut naturae corporis cujusdam, non. est ultra permissionem suae formae : nec agit in aliquid, nisi quod suae formae communicabilem habet materiam, et transmutabile in ipsum : sed actio ignis ut instrumenti, agit secundum formam naturae, quae movet et informat ipsum, sicut est videre in calore digestivo, qui. agit secundum exigentiam animae, et non secundum naturam ignis. Et ideo quae terminat (alias, nutrit) et digerit, deducit non ad ignem vel cineres, sed ad speciem animatorum ut carnis et ossis, et hujusmodi. Ita etiam ignis, qui praecedet faciem judicis, quo exuretur facies mundi, agit secundum virtutem et formam justitiae vindicantis : et ideo insequitur peccatum et peccati infectiones tam in mundo, quam in inferno, quam etiam in purgatorio. Licet enim anima et spiritus de natura sua superior sit igne et omni corpore, nec subjiciatur ei ut patiens agenti, nec habeat materiam communicabilem formae ignis, prout ignis est natura quaedam : tamen in quantum ignis agit in virtute justitiae vindicantis, et spiritus cadit a nobilitate naturae per peccatum, ignis agit in spiritum et mundum purgando et puniendo, sicut dictum est : et sic removet dispositiones contrarias innovationi.

Ex hoc habetur, quod totus mundus non conflagrabitur, licet totus innovetur. Conflagratio enim non erit nisi in partibus, in quibus infectio est peccati ex hominum opere. Et ideo dicitur, quod tantum ascendit ignis, quantum aquae diluvii. Et quod dicit Petrus in II canon. III, 7, quod caeli qui nunc sunt,.., igni reservati sunt, et quod elementa calore liquescent : intelligitur de caelis inferioribus aeris, et elementa liquescent deponendo infectiones peccati tam in se quam in elementatis in quibus commista sunt, et deponendo qualitates debitas generationi quae est secundum legem peccati, et retinendo qualitates debitas gloriae, quas habent in conformitate ad caelum. Et ideo quia aqua erit continuae perspicuitatis, et similiter aer turbulentus, ideo dicitur, quod haec transibunt, quia caeli naturam induent : non amittendo ergo substantiam transibunt, sed amittendo eas quas nunc habent qualitates. Licet autem terra etiam amittat opacitatem quam nunc habet, et retineat soliditatem, tamen illa non dicitur non esse : quia superioris caelestis proprietatem non omnino induet, sed perspicua sicut crystallus innovata dicitur. Similiter intercidetur (ut dicit Basilius) flamma, ut calidum ustivum detur inferno, et lucidum perspicuum remaneat superius, quia hoc congruit innovationi. Haec tamen tria elementa ut aer, aqua, et ignis, a diversis sanctis dicuntur desinere esse, non quidem secundum substantiam, sed quia, ut diximus, superioris corporis induent qualitatem.

Sed ex his relinquitur, quod caelum et stellae luminosiora efficientur quam modo sint : quoniam sicut dicit Isaias, xxx, 26 : Erit lux lunae sicut lux solis, et lux solis erit septempliciter sicut lux septem dierum, scilicet reducta ultra statum primorum sex dierum, quem habuit ante peccatum septempliciter : et lux trium elementorum erit sicut lux caeli est nunc, proportionabiliter tamen, minus scilicet in aqua, et plus in aere, et maxime in igne. Et ideo tunc quantum ad fi-

guram non dicuntur manere nisi caelum novum et terra nova : licet quoad substantiam omnia maneant simplicia corpora. Sol et luna, sicut dicitur, Habac. III, 11, steterunt in habitaculo suo, et tunc in fine temporum stabunt in eisdem habitaculis suis in quibus creata sunt, et similiter aliae stellae : et non circumibunt, quia circumitus est ad statum generationis, qui tunc non erit.

Ad hoc autem, quod ultimo quaeritur, qualiter erit ista glorificatio, sive innovatio, dicendum, quod nequaquam erit per rarefactionem, ut quidam male opinati sunt, quia multa sequerentur inconvenientia : quorum unum hic sufficit nobis, quod oporteret ampliari locum totius mundi, vel violenter elementa comprimi ab aliquo continente ea, quod absurdum est : sed erit per separationem ignobilium qualitatum a substantia, et induitione nobilium, quod terra deponat opacitatem, et induat perspicuitatem, et retineat soliditatem : et aqua deponat frigiditatem et Auiditatem, et retenta limpiditate, et induta lumine, et sic de aliis : caelum etiam amittat motum et ampliori vestiatur lumine, et hujusmodi.

Et haec de innovatione mundi et transitu dicta sint a nobis.

De hujusmodi ergo transitu dicit Dominus :

" Donec transeat caelum et terra. "

Ostendens invitabiliter legem esse implendam.

" Iota unum. "

Hic innuit ex quo minima plus habent firmitatis secundum impletionem quam caelum et terra, quod multo magis implebuntur maxima et majora et magna. Tangendo autem minima, tangit dupliciter, scilicet, secundum substantiae quantitatem, et secundum particularum substantiarum quantitatem.

Quantitatem tangit per similitudinem iota sumptam : quae licet sit littera graeca, tamen Dominus nominavit eam, et non iod AdminBookmark litteram hebraeam, propter suae figurae minimam quantitatem continuam. Et quia decima est in ordine litterarum graecarum, quae sui ordinis numerum apud Graecos significant a prima usque ad decem : et ideo iota decem significans, decalogum significat mandatorum.

Apex autem non est littera, sed appunctatio litterae superius vel inferius facta : quia mos est Hebraeis appunctare litteras, ut diversa sonent. Sicut sola Aleph AdminBookmark per diversas appunctationes sonat omnes vocales : et secundum metaphoram significat minimas particulas mandatorum, quas omnes habet mandatum in ordine ad actum qui praecipitur, sicut patet, quando aliquis ex odio, vel ira occidit : particula prima hujus est ira, secunda maledicta et comminationes, tertia Insultus, quarta verbera, quinta occisio : et adhuc praeter has commotio animi, et multa alia, quae omnia ad praeceptum de non occidendo reducuntur.

Et similiter est in affirmativo praecepto, quod est honorare parentes. Particula enim est diligere parentes, benevole et reverenter alloqui, assurgere, subvenire, et hujusmodi: et sic facile est videre in omnibus. Magnum igitur mandatum est, quod est de magno : sicut sunt magna omnia quae partes habent honestatis et virtutis: et tanto majora, quanto majorem rationem habent honestatis et virtutis. Quia, sicut dicit Augustinus, " in his quae " non mole magna sunt, idem est majus " esse, quod melius esse : maxima autem " sunt, quae maximam attingunt partem " et rationem honestatis. " Et ideo quaecumque sunt In operando opus virtutis, majora sunt quam illa quae sunt in vitatione sola, ut actus peccati, quod (alias, qui) secundum actum vitari potest sine virtute : et tunc evitat paenam legis, sed non consequitur praemium a legislatore :

sicut majus est mandatum honorare parentes, quam non occidere, vel non furari : et maximum, quod est diligere Deum ex toto corde, et ex tota anima, et ex omnibus viribus, Matth.XXII, 38 : Hoc est primum et maximum mandatum. Et similiter est in legibus mundanis, majus mandatum est de pugnando pro libertate patriae, quam non furari, vel non moechari : quia illud habet honoris magni praemium, ista autem non habent nisi paenae evitationem, sicut dicitur,

Non furtum facies: non pasces in cruce corvos.

Parva igitur mandata ista, quae impleri necesse est per gratiam Christi, per iota significantur : per apicem autem significantur minimae particulae, sicut dictum est, quae ad eadem mandata antecedenter, vel concomitanter, vel consequenter reducuntur : sicut in non moechaberis, est " non comptum et po-" litum esse, non oculos figere, non " domum frequentare dilectae, nonjo-" cari, non loqui, non tonsorem dili-" gere, non scapulas molliter gestare, " non composito gradu incedere, " ut dicit Cyprianus : et hujusmodi. Haec enim omnia parva sunt respectu ultimi super quod cadit mandatum, vel praeceptum, licet difficilius, et fortius, et majoris gratiae sit ea observare, quam id super quod cadit praeceptum: quia difficilius est non irasci, quam non occidere : quia per se occidere horret homo, sed irasci ita complantatum est in natura, quod vix evitari potest: et in his tamen minimis tollitur via ad majora in prohibitionibus : et in affirmativis praeparatur via ad majora : quia qui non irascitur, non occidit ex ira : et qui benevolentiam habet ad pa-. rentes, etiam facile subvenit in necessitate.

Haec igitur minima sunt in genere operum praeceptorum, vel prohibitorum, sed maximam observatione : et ideo maximi meriti sunt observantibus, et minimi peccati in transgredientibus. Et hoc con- tingit, quia quanto difficilius aliquid vitatur, tanto minus est peccatum, si committitur, et majus est meritum, si vitatur. Et ideo Christus dans legem perfectionis, quae ad perfectum deducit, has particulas, quasi apices praeceptorum apponit : et haec est expositio Chrysostomi, et litteralis.

Hoc igitur modo,

" Iota unum, aut unus apex non praeteribit a lege. "

Isa. x, 23: Consummationem et abbreviationem Dominus Deus exercituum faciet, quia consummatio abbreviata inundabit justitiam. Isa. lv, 11 : Verbum meum quod egredietur de ore meo, non revertetur ad me vacuum, sed faciet quaecumque volui, et prosperabitur in his ad quae misi illud.

" Donec omnia fiant. "

Ecce generalitas impletionis. Aut enim omnia impleri necesse est : aut non valet ad salutem, quod aliqua implentur, licet valeat ad minorem paenam. Jacob.II, 10: Quicumque offendat in uno, factus est omnium reus,

" Qui ergo solverit unum de mandatis istis minimis, et docuerit sic homines, minimus vocabitur in regno caelorum : qui autem fecerit et docuerit, hic magnus vocabitur in regno caelorum. "

Hic simul ostenditur qualiter, et in quibus, et quo merito solvuntur et implentur, quae dixit.

Et tangit duo : solventes, et implentes.

De solventibus dicit duo : solutionem in opere, et propagationem solutionis in alterum per doctrinam.

De solutione dicit:

" Qui ergo solverit. "

Tria tangit: solutionem, et quid solvitur, et in quo solvitur, seu quo demerito.

De solutione dicit :

" Qui ergo solverit. "

Secundum superius dicta solvere est vinculum legis non attendere, et se a vinculo legis enodare, et sic omittere, vel transgredi. Contra quod dicitur, Eccli. VI, 30: Erunt tibi compedes ejus, scilicet legis vel sapientiae, in protectionem fortitudinis et bases virtutis,

" Unum. "

Ecce quid solvitur, mandatum " unum " scilicet, ex cujus solutione labefactatur tota virtus gratiae: quia, II ad Corinth. VI, 15, dicitur quod non est conventio Christi ad Belial: et ideo non potest homo esse justus in uno, et in alio injustus : quia filii Job convivantur, et vocant simul sorores, eo quod dona et virtutes simul volunt, ut sibi omnes adsint, vel omnes desint.

" De mandatis Istis minimis. "

Ecce in quo solvitur, quia in uno minimo de mandatis : quae sunt minima quidem in genere illius actus super quem cadit praeceptum, et minima in reatu solventis : sed maxima in perfectione, et merito observantium, sicut dictum est, Eccli. XIX, 1 : Qui spernit modica, paulatim decidet. Apocal. iii,8: Modicam habes virtutem, et servasti verbum meum, et non negasti nomen meum. Modica dicitur virtus, non quantitate, sed quia est circa modica servanda. Luc. XVI, 10: Qui inmodico iniquus est, et in majori iniquus est,

" Et docuerit sic homines. "

Videtur notare tres ordines solventium : solventem scilicet non docentem, cujus peccatum est occultum : et solventem et docentem exemplo, vel verbo, cujus peccatum est manifestum : et docentem, et non solventem, qui ea quae non intelligit: depravat, haeresim docendo alium. Et primum quidem tetigit in praecedentibus : duos autem simul tangit hic, quando dicit: " Et docuerit sic homines,)) exemplo pravo, vel vitiosa doctrina, qui malum quod est in se, derivat in alium.

Contra quod dicitur, Ezechiel. xliv, 6 : Sufficiant vobis omnia scelera vestra, domus Israel. I Reg. ii, 17 : Erat ergo peccatum puerorum grande nimis coram Domino, quia retrahebant homines a sacrificio Domini.

" Minimus vocabitur in regno caelorum. "

Ecce quo demerito solvitur. Et est locutio duplex ex hoc : quod hoc quod dico : " In regno caelorum, " potest determinare hoc quod dico : " Minimus, " vel hoc quod dico : " Vocabitur, "

Et si primo modo accipitur, tunc intelligitur de his qui solvunt minimas particulas praeceptorum, et non docent nisi per exemplum. Illi quia peccant ex infirmitate, vel negligentia circa minima praeceptorum, venialiter peccant, et aedificant ligna, faenum, stipulam : et secundum justitiam regni caelorum et leges et mandata sunt minimi in regno : tamen sunt manentes, et merito fundamenti salvandi per ignem, sicut dicitur, I ad Corinth. iii, 12 et seq. .

Si autem secundo modo fiat determinatio, tunc peccantes in minimis, non particulis, sed ipsis substantiis mandatorum, ab his qui per justitiam sunt et per meritum, in regno caelorum vocantur minimi : quia non connumerantur his qui sunt in regno nisi numero, et non merito. Tunc enim maximi sunt, qui sunt in regno, observatione consiliorum et praeceptorum, et supererogationum : majores, qui observatione praeceptorum et consiliorum : magni, qui observatione praeceptorum: et minimi, qui non nisi fide informi connumeranrantur.

Vel dicatur, quod minimi, secundum Glossam sunt nulli, quia omnes magni sunt qui sunt in regno. Abdiae, V. 2 : Ecce parvulum dedi te in gentibus: contemptibilis tu es valde, secundum primam expositionem, quae est in Chrysostomi concordantia. I. ad Corinth. XIII, 11 : Cum essem parvulus, loquebar ut parvulus, sapiebam ut parvulus cogitabam ut parvulus, etc. Ad Hebr. V, 13: Omnis qui lactis est particeps, expers est sermonis justitiae : parvulus enim est.

" Qui autem fecerit et docuerit. "

Ecce iterum tres simul innuit ordines hominum : facientes scilicet, et docentes : et facientes, et non docentes verbo, sed exemplo: et docentes, et non. facientes.

Sed isti non sunt magni, quia os suum eos esse pravos comprobat. Luc. XIX, 22 : De ore tuo te judico, serve nequam. Praemittit autem facere, et subinfert docere : quia in omnibus moralibus non venitur ad doctrinam nisi per opus. Act. I, 1 : Coepit Jesus facere, et docere. Luc. XXIV, 19 : Fuit vir propheta, potens in opere et sermone coram Deo et omni populo.

" Hic magnus vocabitur in regno caelorum. "

Quia, sicut diximus supra, facere minima magnae est virtutis. Job, I, 3 : Erat vir ille magnus inter omnes Orientales. I Machab. II, 64, cum feceritis quae vobis praecepta sunt in lege a Domino Deo vestro, in ipsa gloriosi eritis .''

" Dico enim vobis, quia nisi abundaverit justitia vestra plus quam Scribarum et Pharisaeorum, non intrabitis in regnum caelorum. "

Hic in isto tertio paragrapho, in comparatione ad non implentes minima, ostendit legem esse implendam : tangit autem tria.

Primo enim dicit confirmationem, cum dicit :

" Dico autem vobis. "

Quasi dicat: Ego veritas, dico vobis, qui non mentiri possum. Numer. xxiii, 19 : Non est Deus quasi homo, ut mentiatur.

" Nisi abundaverit justitia vestra, etc. "

Ecce secundum, in quo fit comparatio ad eos qui minima legis solverunt, et non nisi magna impleverunt, putantes quod lex cohiberet manum, non animum. Erat autem justitia Pharisaeorum in observando magna, et non parva, et in apparentia hominum, et in observatione traditionum plus quam mandatorum Dei, et in intentione terrenorum. Et haec omnia manifeste accipiuntur, Matth. xxiii, 2 et seq., ubi loquitur de

Pharisaeis. Justitia autem Scribarum erat in magna prophetia legis, et parum in opere. Luc. XI, 52: Vae vobis, legisperitis, quia tulistis clavem scientiae, ipsi non introistis, et eos qui introibant, prohibuistis. In multis tamen conveniebant cum Pharisaeis : sed amborum erat intentio minima negligere, et magna facere secundum doctrinam Scribarum, quae fuit, quod lex animum non cohiberet, sed manum : et justitia Apostolorum et christianorum plus abundat quam Scribarum et Pharisaeorum.

" Non intrabitis in regnum caelorum. "

Et attende, quod aliud est esse in regno caelorum, et aliud intrare, vel non intrare in regnum caelorum, secundum Chrysostomum : quia esse, vel non esse in regno, est secundum meritum, vel demeritum stans quietum : intrare autem est continuis profectibus proficisci. Et ideo intrat qui per minimorum observantiam continue proficiscitur ad profectum, Matth.xxv, 21 : Intra in gaudium domini tui. Jerem. li, 50: Venite, nolite stare: recordamini procul Domitii, et Jerusalem ascendat super cor vestrum. Hi ergo, qui legem factorum tantum implent, non intrant, sed stant in cohibitione manus, et non proficiscuntur ad superationem passionum cordis, sicut faciunt qui minima observant. Et hoc est, quod dicere intendit.

" Audistis quia dictum antiquis : Non occides : qui. autem occiderit, reus erit judicio. "

Hic secundum doctrinam praecedentem incipit implere legem.

Et dividitur in duas partes secundum ea, quae sunt in lege. Quaedam sunt in lege sicut materia legis, et quaedam sicut forma. Et de impletione formae legis, tangit in secunda parte, ibi, v. 43 : " Audistis quia dictum est: Diliges proximum tuum, etc. "

Adhuc autem, praecedens pars dividitur in duas partes secundum duo quae ut operanda in lege praecipiuntur : quae sunt moralia et judicialia : ceremonialia enim significandi habent usum, et sacramentalia. Promissa autem in Christo sunt exhibita, et non proposita ad operandum, sicut patet ex praemissis. Primo ergo agit de impletione moralium : et secundo, de impletione judicialium, ibi, v. 38 : " Audistis quia dictum est: Oculum pro oculo, etc. "

Prior autem harum partium, in qua agit de impletione moralium dividitur secundum id quod est in operibus, et secundum id quod est in verbis de mandatis moralibus. In prima enim agit de impletione eorum quae sunt in opere : et in secunda, de impletione eorum quae sunt in verbis, ibi, v. 33 : Iterum audistis quia dictum est antiquis : Non perjurabis. "

Sed tunc incidit quaestio, cum quaedam moralium etiam sint in concupiscentia, sicut duo ultima, quae enumerantur, Exod.xx, 17 : " Non concupisces, etc, " quare non agit de illis ?

Et dicendum ad hoc, quod illa in nova lege adjunguntur quasi impletiones ad ea quae sunt in factis : et sunt apices adjuncti secundum supra dicta.

Et si quaeratur, quare hoc etiam non factum est in lege veteri? Dicendum, quod hoc factum est propter carnalem intellectum illorum antiquorum, inter quos licet quidam fuerint spirituales, tamen communitas, cui lex dabatur, carnalis fuit: et non putabant concupiscentiam esse prohibitam, nisi lex diceret : Non concupisces. Ad Roman. vii, 7 : Nam concupiscentiam nesciebam, nisi lex diceret: Non concupisces : et cum toto hoc putabant non esse prohibitam concupiscentiam, nisi eam quae manifestatur in signis exterioribus. Et ideo etiam in impletione legis Christus removet et signum exterius, et interius passionem.

Prior autem partium inductarum dividitur in duas : in quarum prima implet prohibitionem, quae est contra nocumentum proximi in substantia individui. In secunda implet prohibitionem, quae est contra nocumentum proximi in adjutorio sibi adjuncto ad salutem speciei, ibi, v. 27 : " Audistis quia dictum est antiquis : Non moechaberis, "

Incidit autem quaestio, cum adhuc sit una prohibitio in opere de nocumento proximi in bonis fortunae, quae data sunt naturae ad sustentationem, quare de illa nullam facit mentionem?

Et dicendum, quod non oportuit, quia ordinata dilectione proximi, quae pertinet ad formam praeceptorem, sufficienter ordinata est prohibitio illa. Non autem sic est de ira : quia etiam posito ordine dilectionis, remanet ira nobis connaturalis, aliquando rationabilis : et ideo illam oportuit specialiter ordinari. Posito autem ordine charitatis, sublatus est omnino appetitus damni proximi : et ideo non oportuit de ipso specialem fieri ordinationem. Vel, dicatur melius, quod damnum dupliciter infertur proximo : aut enim infertur ei ex concupiscentia rerum quas habet, aut ex malevolentia. Si ex cupiditate rerum, tunc ordinatur in ordine mandati de dilectione proximi: si autem ex malevolentia, tunc ordinatur, quando ordinatur ira quae circumstat nocumentum personae proximi. Quod autem ordinatur concupiscentia venereorum, ideo est, quia delectatio illa contemporanea est vitae et maximae adhaerentiae, et trahit ad eam non tantum corruptio naturae, sed etiam infectio objecti, quod profunde inficit: et ideo speciali indiget ordinatione.

Sed tunc objicitur, quare non loquitur de impletione primi mandati de secunda tabula, quod est : Honora parentes ?

Et dicendum, quod ad hoc inclinat natura, et naturae ordinem perficit gratia : et ideo cum natura adsit et charitas hoc ordinet, non oportuit de hoc fieri ordinem specialem.

Si autem quaeritur, quare non facit mentionem de primo et de tertio mandato primae tabulae ? Dicendum, quod illa mandata sunt in Deum, quoad veritatem, primum, et quoad bonitatem, tertium : quorum modus semper fuit sine modo in omni lege. Credidit semper fides in Deum propter se, et super omnia : et quies cordis et sabbatum semper fuit in Deo propter se et super omnia : et ideo non habent hujusmodi gradus minimorum (alias, minorum) et magnorum sicut alia. Ista enim sunt prima et maxima mandata, sicut diximus in antehabitis : et ideo tali non indigent impletione. Medium autem cum illo simul ordinatur, quod est: Non falsum testimonium dices : quia conjuncta sunt in materia, sicut in sequentibus patebit. Ordo autem istarum impletionum est secundum ordinem praeceptorum, sive prohibitionum, quae ordinantur secundum quod sunt remotivae majorum nocumentorum.