485 Exemplum fidei Sirmio ab Orientalibus contra Photinum scriptae (ann. 351).

38. «Credimus in unum Deum patrem omnipotentem, creatorem et conditorem, ex quo omnis paternitas in coelo et in terris nominatur. Et in unicum ejus Filium Dominum nostrum Jesum Christum, qui ante omnia saecula ex Patre natus est, Deum ex Deo, lumen ex lumine, per quem facta sunt omnia in coelis et in terra, visibilia et invisibilia. Qui est verbum, et sapientia, et virtus, et vita, et lumen verum: qui in novissimis diebus propter nos incorporatus est, et natus de sancta Virgine, et crucifixus, 0509C et mortuus est, et sepultus: qui et surrexit ex mortuis tertia die, et adscendit in coelum, et sedet in dextera Patris, et venturus est in consummatione saeculi judicare vivos et mortuos, et reddere unicuique secundum opera sua: cujus regnum sine fine perseverans, permanet in perpetua saecula. Erit enim sedens in dextera Patris, non solum in hoc saeculo, verum etiam et in futuro. Et in Spiritum sanctum, id est, paracletum, quem promittens Apostolis, postea quam coelum adscendit, misit docere eos, et 0510A commonere omnia, per quem et sanctificantur credentium in eum sinceriter animae.

I. «Eos autem qui dicunt: De nullis exstantibus Filius, vel de altera substantia, et non ex Deo; et quod erat tempus vel saeculum quando non erat: alienos scit sancta et catholica Ecclesia.

II. «Si quis autem Patrem et Filium duos dicit deos: anathema sit.

III. «Et si quis, unum dicens Deum, Christum autem Deum ante saecula filium Dei obsecutum Patri in creatione omnium non confitetur: anathema sit.

IV. «Et si quis innascibilem Deum, vel partem ejus, de Maria natum esse audet 486 dicere: anathema sit.

0510B V. «Et si quis secundum praescientiam vel praedestinationem a Maria dicit Filium esse, et non ante saecula ex Patre natum apud Deum esse, et per eum facta esse omnia: anathema sit.

VI. «Si quis substantiam Dei dilatari et contrahi dicit: anathema sit.

VII. «Si quis dilatatam substantiam Dei filium dicat facere; aut latitudinem substantiae ejus, sicuti sibi videtur, Filium nominet: anathema sit.

VIII. «Si quis insitum vel prolativum verbum Dei filium dicat: anathema sit.

IX. «Si quis hominem solum dicit de Maria Filium: anathema sit.

X. «Si quis Deum et hominem de Maria natum dicens, Deum innascibilem sic intelligit: anathema 0510C sit.

XI. «Si quis Verbum caro factum est (Joan. I, 14) , audiens, Verbum in carnem translatum putet, vel demutationem sustinentem accepisse carnem dicit: anathema sit.

XII. «Si quis unicum filium Dei crucifixum audiens, dealitatem (θεότητα) ejus corruptionem vel passibilitatem (πάθος) aut demutationem aut deminutionem vel interfectionem sustinuisse dicat: anathema sit.

XIII. «Si quis, Faciamus hominem (Gen. I, 26) , 0511A non Patrem ad Filium dixisse, sed ipsum ad semetipsum dicat Deum locutum: anathema sit.

XIV. «Si quis filium non dicat Abrahae visum (Gen. XVIII) , sed Deum innascibilem, vel partem ejus: anathema sit.

XV. «Si quis cum Jacob non Filium quasi hominem colluctatum (Gen. XXXII, 24) , sed Deum innascibilem, vel partem ejus dicat: anathema sit.

XVI. «Si quis, Pluit Dominus a Domino (Gen. XIX, 24) , non de Filio et Patre intelligat, sed ipsum a se dicat pluisse: anathema sit. Pluit enim Dominus Filius a Domino Patre.

XVII. «Si quis Dominum et Dominum 487 Patrem et Filium (quia Dominus a Domino ((supple pluit))), duos dicat deos: anathema sit. Non enim 0511B exaequamus vel comparamus Filium Patri, sed subjectum intelligimus. Neque enim descendit in Sodomam sine Patris voluntate; neque pluit ex se, sed a Domino, auctoritate scilicet Patris; nec sedet in dextera a semetipso, sed audit dicentem Patrem, Sede ad dexteram meam (Psal. CIX, 1) .

XVIII. «Si quis Patrem et Filium et Spiritum sanctum unam personam dicat: anathema sit.

XIX. «Si quis Spiritum sanctum paracletum dicens, innascibilem Deum dicat: anathema sit.

XX. «Si quis, sicuti docuit nos Dominus, non alium dicat Paracletum a Filio; dixit enim: Et alterum paracletum mittet vobis Pater, quem rogabo ego (Joan. XIV, 16) : anathema sit.

XXI. «Si quis Spiritum sanctum partem dicat Patris 0511C vel Filii: anathema sit.

XXII. «Si quis Patrem et Filium et Spiritum sanctum tres dicat deos: anathema sit.

0512A XXIII. «Si quis, quod dictum est: Ego Deus primus, et ego Deus novissimus, et praeter me non est Deus (Esai. XLIV, 6) , ad destructionem idolorum dictum et eorum qui non sunt dii, in destructionem unigeniti ante saecula Dei judaice intelligat: anathema sit.

XXIV. «Si quis voluntate Dei, tamquam unum aliquid de creatura, factum dicat Filium: anathema sit.

XXV. «Si quis nolente Patre natum dicat Filium: anathema sit. Non enim nolente Patre coactus Pater, vel naturali necessitate ductus, cum nollet genuit Filium: sed mox voluit, sine tempore et impassibiliter ex se eum genitum demonstravit.

XXVI. «Si quis innascibilem et sine initio dicat 0512B Filium, tamquam duo sine principio et duo innascibilia et duo innata dicens: duos faciat deos: anathema sit. Caput enim, quod est principium omnium, Filius; caput autem, quod est principium Christi, Deus: 488 ita enim ad unum qui est sine principio omnium principium, per Filium universa referimus.

XXVII. «Et iterum confirmantes Christianismi intellectum, dicimus, quoniam si quis Christum Deum filium Dei ante saecula subsistentem et ministrantem Patri ad omnium perfectionem non dicat: sed ex quo de Maria natus est, ex eo et Christum et filium nominatum esse, et initium accepisse ut sit Deus, dicat: anathema sit .»

39. Photini fraus multiplex retunditur. Filius a Patre nec substantia differt nec tempore.—Necessitas et 0512C tempus admonuit eos, qui tum convenerant, per multiplices quaestiones latius ac diffusius expositionem fidei ordinare; quia multis et occultis cuniculis in catholicam 0513A domum ea, quae per Photinum renovabatur, haeresis tentaret irrepere: ut per singula genera intemeratae et illaesae fidei, unicuique generi haereticae ac furtivae fraudulentiae contrairetur; essentque tot fidei absolutiones, quotidem essent quaesitae perfidiae occasiones. Ac primum post generalem illam atque indubitatam sacramentorum expositionem, hinc exponendae fidei adversum haereticos coepit exordium.

I. «Eos autem qui dicunt: De nullis exstantibus Filius, vel de altera substantia et non ex Deo; et quod erat tempus vel saeculum quando non erat: alienos scit sancta et catholica Ecclesia.»

40. Quis hic ambiguitatis locus? aut quid ex sincerae fidei conscientia reliquum est? Non est de non exstantibus: ut ei exstans origo sit. Non est exstans ei 0513B ad originem substantia aliqua alia, nisi sola quae Dei est: ut in eo nihil aliud natum esse possit, quam omne quod Dei sit; quia non ex nihilo exstans, aliunde non subsistit. Non differt in tempore: ut cum Patre sit intemporalis et Filius. Inseparabilia itaque inter innascibilem Patrem et unigenitum Filium cuncta sunt, quos in tempore pares ipsa illa unius tantum paternae exsistentis, ex qua nativitas sumitur, indifferentia in nullo discernat essentiae.

489 II. «Si quis autem Patrem et Filium duos dicit deos: anathema sit.

III. Et si quis unum dicens Deum, Christum autem Deum ante saecula filium Dei obsecutum Patri in creatione omnium non confitetur: anathema sit.»

41. Ut essentiae nomine, ita sunt unum essentiae genere. 0513C —Rerum nobis absolutam intelligentiam ipsa illa nominis religiosa professio tribuit. Cum enim in damnatione sit, Patrem et Filium duos deos dicere; et rursum anathema sit, Filium Deum negare: substantiae diversae alterius ab altera opinio in praedicandis diis duobus excluditur. Non enim est alia, praeter illam Dei patris ex qua Dei filius Deus intemporalis est natus, essentia. Nam cum necessario Deum patrem confitemur, et absolute Christum Dei filium Deum praedicamus, et inter haec duum deorum sit irreligiosa confessio: non possunt, secundum naturae indifferentiam et nomen indifferens, non unum esse in essentiae genere, quorum essentiae nomen non licet esse nisi unum.

IV. «Si quis innascibilem Deum, vel partem ejus, de Maria natum esse audet dicere: anathema sit.»

0513D 42. Filii et Patris non una persona. Contra eos qui asserunt Filium ante Mariam non esse nisi per praedestinationem. —Ne quod nuncupatae essentiae in Patre et Filio, per indissimilem naturam, nomen unum 0514A est, occasionem haereticis praestaret, ut innascibilem Deum, vel partem ejus, nasci de Maria praedicarent; occursum est salutaris definitione sententiae, ut anathema esset hoc confitens. Non enim religiosa unitas nominis, ex indifferentis naturae essentia constituta, personam genitae ademit essentiae, ut unici ac singularis Dei substantia per unionem nominis intelligatur: cum utriusque essentiae nomen unum, id est, Deus unus, ob indiscretae in utroque naturae indissimilem substantiam praedicetur.

V. «Si quis secundum praescientiam et praedestinationem ante Mariam dicit Filium esse, non ante saecula ex Patre natum apud Deum esse, et per eum facta esse omnia: anathema sit.»

43. Deum omnium nostrum Dei filium, ante quam 0514B corporeus nascitur, negaturi tamen secundum praescientiam et praedestinationem, non secundum naturae subsistentis essentiam, fuisse confirmant: id est, ut per praescientiam Patris, quia eum praedestinavit ut esset aliquando, scilicet gignendus ex virgine, nuntiatus nobis fuerit potius, quam ante saecula in naturae divinae substantia natus exstiterit: utque omnia, quae ipse in prophetis de corporationis suae ac passionis sacramentis locutus est, ipsa illa secundum praescientiam 490 de eo a Patre sint dicta. Itaque doctrinae hujus perversitas condemnatur: ut cognitus nobis unigenitus Dei filius, natus potius ex Patre ante saecula, et ipsa saecula cum creaturis omnibus condens, quam praedestinatus sit esse gignendus.

VI. «Si quis substantiam Dei dilatari et contrahi 0514C dicit: anathema sit.»

44. Dilatatio et contractio in Deum non cadunt. Nec Filius est divinae substantiae dilatatio.—Contrahi et dilatari, corporalis est passio: Deus autem, qui spiritus est, et spirat ubi vult, non se per demutationem substantiae aut dilatat, aut contrahit. Extra corporalis enim naturae necessitatem liber manens, quod vult, et cum vult, et ubi vult, id praestat ex sese. Impium ergo est substantiae demutationem libertati tantae virtutis adscribere.

VII. «Si quis dilatatam substantiam Dei Filium dicat facere, aut latitudinem substantiae ejus Filium nominet: anathema sit.»

45. Superior sententia, etsi indemutabilem Deum docere voluerit, ad hanc se tamen sequentem haeresim praeparavit. Quidam enim ausi sunt innascibilem 0514D Deum usque ad sanctam Virginem substantiae dilatatione protendere (Vid. lib. I de Trinit. n. 16 et lib. X, n. 50) : ut latitudo deducta quodam naturae suae tractu assumensque hominem filius nuncuparetur; 0515A neque Filius ante saecula perfectus Deus natus, idem postea et homo natus sit. Totum hoc itaque catholica fides damnat, in quo et demutabilis Pater dicitur, et natus Filius abnegatur.

VIII. «Si quis insitum et prolativum verbum Dei filium dicat: anathema sit.»

46. Haeretici quo sensu filium Dei verbum praedicent. Filius de Maria Deus et homo.—Haeretici perimentes, quantum in ipsis est, Dei filium, verbum esse tantum confitentur, prodeuntem scilicet loquentis ore sermonem, et insubstantivae vocis incorporalem sonum: ut Deo patri istius modi sit verbum Filius, cujusmodi per insitam nobis loquendi naturam verbum omne profertur in vocem. Fraus ergo haec omnis in damnatione est: quae Deum Verbum, quod in 0515B principio apud Deum erat, tanquam verbum esse insitae ac prolatae vocis affirmet.

IX. «Si quis hominem solum dicat de Maria Filium: anathema sit.»

Filium Dei de Maria non praedicamus, nisi et hominem et Deum praedicemus. Sed ne id, quod Deum et hominem praedicamus, fraudis habeat occasionem, continuo subjecit.

X. «Si quis Deum et hominem de Maria natum dicens, Deum innascibilem sic intelligit: anathema sit.»

47. Filius sola nativitate a Patre discernitur. Carnem assumens non demutatus est.—Conservatur substantiae et nomen et 491 virtus. Cum enim in anathemate sit, qui ex Maria Dei filium hominem sine Deo 0515C dixerit; et in eodem judicio sit, qui in homine innascibilem Deum dixerit: non Deus is, qui in homine est, non esse Deus dicitur; sed Deus innascibilis abnegatur, Patre a Filio non naturae nomine, quia nec diversitate substantiae, sed sola innascibilitatis auctoritate discreto.

0516A XI. «Si quis Verbum caro factum est audiens, Verbum in carnem translatum putet, vel demutationem sustinentem accepisse carnem dicat: anathema sit.»

48. Filio Dei crucifixo corruptionem non est perpessa deitas.—Conservatur dignitas divinitatis: ut in eo, quod Verbum caro factum est, dum Verbum caro fit, non amiserit per carnem quod erat Verbum, neque translatum in carnem sit, ut Verbum esse desineret; sed Verbum caro factum est, ut caro potius hoc inciperet esse quod Verbum. Alioquin unde carni in operibus virtutes, in monte gloriam, in cogitationibus humanorum cordium scientiam, in passione securitatem, in morte vitam? Sed demutationem Deus nesciens, nihil ex substantiae suae bonis 0516B caro factus amisit.

XII. «Si quis unicum Filium Dei crucifixum audiens, dealitatem ejus corruptionem vel passibilitatem aut demutationem vel deminutionem vel interfectionem sustinuisse dicat: anathema sit.»

49. Passibilitas et passio quid. Filium patribus visum esse.—Absolute ostenditur, cur Verbum, licet caro factum sit, non tamen translatum fuerit in carnem. Cum enim haec passionum genera infirmitatem carnis afficiant, Deus tamen Verbum caro factus non potuit a se demutabilis esse patiendo. Non enim id ipsum est, pati et demutari: quia omnem carnem passio cujusque generis demutet sensu, dolore, tolerantia. Verbum autem, quod caro factum est, licet se passioni subdiderit; 492 non tamen demutatum 0516C est passibilitate patiendi. Nam pati potuit, et passibile esse non potuit: quia passibilitas naturae infirmis significatio est; passio autem est eorum quae sint illata perpessio: quae quia indemutabilis Deus est, cum tamen Verbum caro factum sit, habuerunt in eo passionis materiam sine passibilitatis infirmitate. 0517A Manet itaque indemutabilis etiam in passione natura; quia auctori suo indifferens ex impassibilis essentiae nata substantia est.

XIII. «Si quis, Faciamus hominem (Gen. I, 26) , non Patrem ad Filium dixisse, sed ipsum ad semetipsum dicat Deum locutum: anathema sit.»

XIV. «Si quis Filium non dicat Abrahae visum (Gen. XVII, 1) , sed Deum innascibilem vel partem ejus: anathema sit.»

XV. «Si quis cum Jacob non Filium, quasi hominem colluctatum (Gen. XXXII, 26) , sed Deum innascibilem vel partem ejus dicat: anathema sit.»

XVI. «Si quis, Pluit Dominus a Domino (Gen. XIX, 4) , non de Filio et Patre intelligat, sed ipsum a se pluisse dicat: anathema sit. Pluit enim Dominus Filius 0517B a Domino Patre.»

50. Photini sententia.—Haec quia Photinus, adversus quem tum conventum erat, negabat, inserenda fidei fuerunt: ne quis auderet non ante Dei filium quam virginis filium praedicare, et superiora omnia, quae propria Dei filio sunt, stultissima haereticae insaniae perversitate Deo innascibili coaptaret; et dum haec ad Patrem referret, Filio substantiam denegaret. Quae quia absoluta sunt, necessitatem nobis interpretandi non reliquerunt.

XVII. «Si quis Dominum et Dominum Patrem et Filium (quia Dominus a Domino), duos dicat deos: anathema sit. Non enim exaequamus vel comparamus Filium Patri, sed subjectum intelligimus. Neque 493 enim descendit in Sodomam sine Patris voluntate; 0517C neque pluit ex sese, sed a Domino, auctoritate scilicet Patris; nec sedet in dextera a semetipso, sed audit dicentem Patrem, Sede ad dexteram meam (Ps. CIX, 1) .»

0518A 51. Definitio haec a suspicione liberatur. Filius quatenus Patri non aequandus, manente naturae aequalitate. —Et superiora et consequentia suspicionem, si qua esse in his dictis videbitur, penitus excludunt, ne diversitas dissimilium deitatum in Domino et Domino praedicetur. Et in eo non comparatur, quia duos deos dici impium sit: non autem idcirco non comparatur vel exaequatur Filius Patri, ne Deus ipse non esse credatur. Cum enim anathema sit Christum Deum denegans, non potest idcirco profanum videri, duos deos connominari, ne et Christus Deus praedicetur; cum per essentiae naturalis proprietatem idcirco Deus unus est, quia ex innascibili Deo patre, qui unus est Deus, unigenitus filius Deus natus, non aliunde quam ex Deo habeat esse quod Deus est: et indifferenti 0518B ejus qui genitus est ab eo qui genuit essentia, non potest non indifferentis unum nomen esse naturae. Et vel in eo quidem maxime non comparatur nec coaequatur Filius Patri, dum subditus per obedientiae obsequelam est, dum pluit Dominus a Domino, ne a se ipse secundum Photinum aut Sabellium pluerit, ut Dominus a Domino; dum ad dexteram Dei tum consedit, cum sibi ut consideret dictum sit; dum mittitur, dum accipit, dum in omnibus voluntati ejus qui se misit obsequitur. Sed pietatis subjectio non est essentiae diminutio, nec religionis officium degenerem efficit naturam: cum per id, quod cum et innascibilis pater Deus est, et unigenitus filius Dei Deus est, Deus tamen unus sit; et subjectio filii doceatur et dignitas, dum et ipsi illi nomini Filius nuncupandus subjicitur, 0518C quod cum Dei patris sit, tamen sibi ex natura sit nomen. Habens nomen, sed ejus cujus et filius est, fit Patri et obsequio subjectus et nomine; ita 0519A tamen, ut subjectio nominis proprietatem naturalis atque indifferentis testetur essentiae.

494 XVIII. «Si quis Patrem et Filium unam personam dicit: anathema sit.»

52. Pater et Filius non una persona.—Non habet necessitatem contradicendi sibi absoluta perversitas: et tamen stultus quorumdam furor in id prorupit, ut personam unam duum nominum ausus sit praedicare.

XIX. «Si quis Spiritum sanctum paracletum dicens, innascibilem Deum dicat: anathema sit.»

53. Spiritus sanctus non innascibilis Deus. Alius est a Filio.—Adjectio nunc Paracleti, anathemati obnoxiam facit innascibilis in eo Dei praedicationem. Impiissimum enim est, innascibilem Deum eum dici, qui ad consolationem nostram est missus a Filio.

0519B XX. «Si quis, sicuti docuit nos Dominus, non alium dicat Paracletum a Filio; dixit enim: Et alterum Paracletum mittet vobis Pater, quem rogabo ego: anathema sit.»

54. Cur dicatur mitti a Patre.—A Filio Paracletum missum meminimus, et in principio hoc fides ipsa exposuit. Sed quia frequenter Filius per indifferentis natutae virtutem opera sua opera Patris esse dixit, dicens: Ego opera Patris mei facio (Joan. X, 37) , missurus quoque Paracletum, sicuti frequenter spopondit, interdum eum et mittendum dixit a Patre, dum omne quod ageret, pie referre est solitus ad Patrem. Ex quo haeretici occasionem frequenter arripiunt, ut ipsum esse Filium Paracletum dicant: cum in eo, quod alium Paracletum mittendum a Patre sit 0519C precaturus, differentiam missi rogantisque significet.

XXI. «Si quis Spiritum sanctum partem dicat Patris vel Filii: anathema sit.»

55. Non est pars Patris aut Filii.—Stultitia haeretici furoris haec coegit in scripta referre, non quaestio. Nam cum Spiritus sancti nomen habeat suam significationem, et Spiritus sanctus paracletus habeat substantiae suae et officium et ordinem, et cum ubique indemutabilis Pater et Filius praedicetur: quomodo pars esse aut Patris aut Filii Spiritus sanctus asseritur? Sed quia sicut inter caetera insaniarum genera, etiam hoc quoque proferri ab impiis solet; idcirco a sanctis debuit improbari.

495 XXII. «Si quis Patrem et Filium et Spiritum sanctum tres dicit deos: anathema sit.»

0519D 56. Dii tres negantur.—Duum deorum professio cum irreligiosa sit, quia nusquam nisi unum Deum praedicatum meminerimus et praedicemus: quanto magis trium deorum in Patre et Filio et Spiritu 0520A sancto nuncupatio damnabilis est? Quod tamen quia haeretici dicunt, recte catholici condemnant.

XXIII. «Si quis quod dictum est, Ego Deus primus, et ego Deus novissimus, et praeter me non est Deus (Esai. XLIV, 6) , ad destructionem idolorum dictum et eorum qui non sunt dii, in destructionem unigeniti ante saecula Dei judaice dictum intelligat: anathema sit.»

57. Illud, non est Deus praeter me, Filium non negat Deum.—Deorum numerositate damnata, et Deo tantum uno praedicato, negari Deus filius Dei non potest. Verum naturae istud praestat genuina proprietas, ut nomen, quod negatur ad numerum, debeatur essentiae; et id, quod non est Deus praeter me, non possit Filio auferre quod Deus est: quia Deus alius, 0520B praeter quam qui est ex Deo, nullus est. Et per hanc vocem Dei patris non potest non Deus esse, qui ex se indifferenti ad naturam suam est natus essentia. Quod idcirco Judaei ad unionem Dei referunt, quia unigenitum Deum nesciunt. Sed nos cum duos deos negamus, diversitatem in Patre et Filio naturalis abominamur essentiae: quia id, quod non est Deus praeter me, impiam de falsis diis perimit opinionem. Cum vero unum Deum confitentes, Filium quoque Deum dicimus; nihil diversum per substantiam in utroque sub uno nomine praedicamus.

XXIV. «Si quis voluntate Dei tamquam unum aliquid de creatura Filium factum dicat: anathema sit.»

58. Filius ex Dei substantia, non ut creaturae ex voluntate. 0520C —Omnibus creaturis substantiam voluntas Dei attulit: sed naturam Filio dedit ex impassibili ac non nata substantia perfecta nativitas. Talia enim cuncta creata sunt, qualia esse Deus voluit: Filius autem natus ex Deo talis substitit, qualis et Deus est. Nec dissimilem sui edidit natura naturam: sed ex substantia Dei genitus naturae secundum originem attulit, non secundum creaturas, voluntatis essentiam.

XXV. «Si quis, nolente Patre, natum dicat Filium: anathema sit. Non enim nolente patre coactus Pater, vel naturali necessitate ductus, 496 cum nollet genuit Filium; sed mox voluit, sine tempore et impassibiliter ex se eum unigenitum demonstravit.»

59. Non tamen ex invito Patre Filius.—Cum non ex voluntate, ut caetera, Filius subsistere doceretur, 0520D ne secundum voluntatem tantum, non etiam secundum naturam haberet essentiam; data haereticis occasio videbatur, ut necessitatem Deo patri gignendi ex se Filii adscriberent, tamquam naturae lege cogente 0521A invitus ediderit. Sed haec passionum non est in Deo patre conditio: cum inenarrabili et perfecta nativitate Filii, nec voluntas sola genuit Filium, nec demutata aut coacta imperio naturalis legis essentia est. Nec ad gignendum quaesita substantia est, nec gignentis in genito diversa natura est, nec in tempore paterni nominis solitudo: sed ante tempora omnia Pater ex naturae suae essentia, impassibiliter volens, Filio dedit naturalis nativitatis essentiam.

XXVI. «Si quis innascibilem et sine initio dicat Filium; tamquam duo sine principio et duo innascibilia et duo innata dicens, duos faciat deos: anathema sit. Caput enim, quod est principium omnium, Filius: caput autem, quod est principium Christi, Deus; sic enim ad unum ininitiabilem, omnium initium, 0521B per Filium universa referimus.»

60. Filium innascibilem unitas Dei non patitur.—Filium innascibilem confiteri, impiissimum est. Jam enim non erit Deus unus: quia Deum unum praedicari natura unius innascibilis Dei exigit. Cum ergo unus Deus sit, duo innascibiles esse non possunt: cum idcirco Deus unus sit (cum et pater Deus sit, et filius Dei Deus sit), quia innascibilitas sola penes unum sit. Filius autem idcirco Deus, quia ex innascibili essentia natus exsistat. Respuit ergo innascibilem Filium praedicari fides sancta; ut per unum innascibilem Deum, unum Deum praedicet: ut naturam unigenitam, ex innascibili genitam essentia, in uno innascibilis Dei nomine complectatur. Caput enim omnium Filius est, sed caput Filii Deus est. 0521C Et ad unum Deum omnia hoc gradu atque hac confessione referuntur: cum ab eo sumant universa principium, cui ipse principium sit ( scil. Deus pater).

XXVII. «Et iterum confirmantes Christianismi inintellectum, dicimus, Quoniam si quis Christum Deum, filium Dei ante saecula 497 subsistentem, et ministrantem Patri ad omnium perfectionem non dicat; sed ex quo de Maria natus est, ex eo et Christum et filium nominatum esse, et initium accepisse ut sit Deus dicat: anathema sit.»

61. Photini haeresis. Fidei nostrae principale.—Concludi damnatio ejus haeresis, propter quam 0522A conventum erat, expositione totius fidei cui adversabatur, oportuit: quae initium Dei filii ex partu Virginis mentiebatur. Hoc enim fidei nostrae secundum evangelicam et apostolicam doctrinam principale est, Dominum nostrum Jesum Christum Deum et Dei filium a Patre nec honoris confessione, nec virtutis potestate, nec substantiae diversitate, nec intervallo temporis separari.

62. Difficultas de Deo paucis loquendi.—Multifarie, ut intelligitur, episcoporum consiliis atque sententiis quaesita veritas est, et intelligentiae ratio exposita est per singulas scriptae fidei professiones: singulis quibusque generibus impiae praedicationis exstinctis. Non enim infinitus et immensus Deus brevibus humani sermonis eloquiis vel intelligi potuit, vel ostendi. Fallit 0522B enim plerumque et audientes et docentes brevitas verborum: et compendio sermonum aut non intelligi potest quod requiritur, aut etiam corrumpitur quod significatum magis, quam enarratum, rationis absolutione non constat. Et idcirco episcopi intelligentiae sensu loquentes, ob difficultatem naturalis intelligentiae, et plurimis definitionibus et copiosioribus verbis usi sunt ad docendum: ut et sensum audientium distinctione editae per multa veritatis imbuerent, et de divinis rebus nihil aliud periculosum aut obscurum in hac multimoda plurium sententiarum absolutione loquerentur.

63. Fides in Oriente. Frequenter exposita; in paucis sana. Osius. Fidei coactae subscriptiones. Occidentales scriptas fides nesciunt.—Nihil autem mirum videri vobis debet, Fratres charissimi, quod tam frequenter 498 0522C exponi fides coeptae sunt: necessitatem hanc furor haereticus imponit. Nam tantum Ecclesiarum Orientalium periculum est, ut rarum sit hujus fidei (quae qualis sit, vos judicate) aut sacerdotes aut populum inveniri. Male enim per quosdam impietati auctoritas data est: et exsiliis episcoporum, quorum causam non ignoratis, vires auctae sunt profanorum. Non peregrina loquor, neque ignorata scribo: audivi ac vidi vitia praesentium; non laicorum, sed episcoporum. Nam absque episcopo Eleusio et paucis cum eo, ex majori parte Asianae decem provinciae, intra 0523A quas consisto, vere Deum nesciunt. Atque utinam penitus nescirent; cum procliviore enim venia ignorarent, quam obtrectarent. Sed horum episcoporum dolor se intra silentium non continens, unitatem fidei hujus quaerit, quam jam pridem per alios amisit. Nam illa in primo collatae expositionis fides hanc habuit necessitatem: quia apud Sirmium per immemorem gestorum suorum dictorumque Osium novae et tamen suppuratae jam diu impietatis doctrina proruperat. Sed de eo nil loquor, qui idcirco est reservatus, ne judicio humano ignoraretur qualis ante vixisset. Ubique autem scandala, ubique schismata, ubique perfidiae sunt. Hinc illud est, ut ad professionem subscribendae fidei aliqui eorum, qui ante aliud scripserant, cogerentur. Nec queror de patientissimis viris Orientalibus episcopis, quibus suffecit 0523B post blasphemiae voluntatem coactae saltem fidei professio: gratulandum enim videtur in tanta blasphemantium episcoporum haeretica pertinacia, aliquem ex his suscipi poenitentem. Sed inter haec, o beatos vos in Domino et gloriosos, qui perfectam atque apostolicam fidem conscientiae 499 professione retinentes, conscriptas fides huc usque nescitis! Non enim eguistis littera, qui spiritu abundabatis. Neque officium manus ad scribendum desiderastis, qui quod corde a vobis credebatur, ore ad salutem profitebamini. Nec necessarium habuistis episcopi legere, quod regenerati neophyti tenebatis. Sed necessitas consuetudinem intulit, exponi fides, et expositis subscribi. Ubi enim sensus conscientiae periclitatur, illic littera postulatur. Nec sane scribi impedit, quod 0523C salutare est confiteri.

64. Hilarii fides de Patre et Filio.—Confitemur sane in sancti Spiritus dono semper innocentes, et scribimus volentes, non deos duos, sed Deum unum: neque per id non et Deum Dei filium; est enim ex Deo Deus. Non innascibiles duos, quia auctoritate innascibilitatis Deus unus est: neque per id non et Unigenitus 0524A Deus est; namque origo sua innascibilis substantia est. Non unum subsistentem, sed substantiam non differentem. Non unum in dissimilibus naturis Dei nomen, sed unius nominis atque naturae indissimilem essentiam. Non praestantem quemquam cuiquam genere substantiae, sed subjectum alterum alteri nativitate naturae. Patrem in eo majorem esse quod pater est, Filium in eo non minorem esse quod filius est. Significationem interesse, non interesse naturam. Patrem non intra tempora confiteri, sed cointemporalem Patri Filium non negare. Patrem in Filio praedicare, quia nihil in se habeat Filius a Patre dissimile: Filium in Patre confiteri, quia non est aliunde quod filius est. Mutuam sibi ac similem invicem naturam non nescire, quia par sit: quod unus 0524B sit non existimare, quia unum sunt: unum eos sic per indissimilis naturae indifferentiam praedicare, ne unus sit.

65. Hilario desunt verba, non sensus.—Exposui, Charissimi, quantum humani sermonis consuetudo patiebatur, et Dominus mihi semper ut ipse scit a me oratus indulsit, communis fidei conscientiam. Et si quid minus, immo quia minus ac prope nihil dictum est, mementote non sensum mihi, sed verba deesse. Arguam forte in eo naturam meam, non tamen arguam voluntatem: et ignosco naturae, si loqui de Deo quod vult non potest, cujus sufficiat ad salutem, credidisse quae Dei sunt.

66. Transit ad alteram libelli partem. Ante finem ne judicetur.—Nunc quia fides mea atque vestra, 0524C quantum mihi conscius sum, apud Deum 500 non periclitatur; et ostendi vobis, sicut voluistis, quae ante expositae fides essent ab Orientalibus episcopis, sed paucis (repetam enim, quia secundum numerum Ecclesiarum Orientalium, episcoporum paucorum fides ista est); ipse quoque, quid de divinis rebus secundum doctrinam apostolicam sentirem, professus sum: reliquum est, ut quae errorem nobis ex simplicitatis 0525A securitate afferunt, cognoscatis sine suspicione aliqua; quia jam nec relicta est audiendi. Et quamquam jam non verear de me judicari secundum expositionem totius fidei; tamen patimini, ut velim de me adhuc, nisi absolutis omnibus, judicari.

67. Homousion quando recte praedicetur.—Multi ex nobis, Fratres charissimi, ita unam substantiam Patris et Filii praedicant, ut videri possint non magis id pie quam impie praedicare: habet enim hoc verbum in se et fidei conscientiam, et fraudem paratam. Nam si secundum naturae proprietatem ac similitudinem, ut similitudo non speciem solam afferat, sed genus teneat; religiose unam substantiam praedicamus, dummodo unam substantiam proprietatis similitudinem intelligamus, ut quod unum sunt, non singularem 0525B significet, sed aequales. Aequalitatem dico, id est, indifferentiam similitudinis, ut similitudo habeatur aequalitas; aequalitas vero unum idcirco dicatur esse, quia par si; unum autem, in quo par significatur, non ad unicum vendicetur. Una igitur substantia, si non personam subsistentem perimat, nec unam substantiam partitam in duos dividat, religiose praedicabitur: quae ex nativitatis proprietate, et ex naturae similitudine ita indifferens sit, ut una dicatur.

68. Vocis ejusdem triplex sensus pravus.—At vero si idcirco unius substantiae Pater et Filius dicatur, ut hic subsistens, sub significatione licet duum nominum, unus ac solus sit: confessum nomine Filium conscientia non tenemus, si unam substantiam confitentes 0525C ipsum sibi unicum ac singularem et Patrem esse dicimus et Filium. Quin etiam et hujus statim erroris occurrit occasio, ut divisus a sese Pater intelligatur, et partem exsecuisse quae esset sibi filius. Id enim haeretici unam substantiam praedicantes contendunt: et his multum piae confessionis nostrae sermo blanditur, ut dum hoc verbum indefinita brevitate dubium est, proficiat ad errorem. Est praeterea error hic 501 tertius, ut cum unius substantiae Pater et Filius esse dicatur, significari existimetur substantia prior, quam inter se duo pares habeant: ac sic tres res sermo significet, substantiam unam, et duos unius substantiae velut cohaeredes. Ut enim cohaeredes duo sunt, et haereditas anterior est cujus duo sunt cohaeredes: ita unius substantiae anterioris duo pares 0526A possunt videri esse consortes. Atquin ita una substantia Patris et Filii praedicata, aut unum qui duas nuncupationes habeat subsistentem significat; aut divisam unam substantiam, duas imperfectas fecisse substantias; aut tertiam priorem substantiam, quae a duobus et usurpata sit et assumpta, quae idcirco una dicatur, quia in duas una desecta sit. Et ubi post haec nativitas? Ubi Pater, ubi Filius intelligitur; si Patrem et Filium vel desectio potius, vel anterioris substantiae communio, quam naturae nativitas praedicabit?

69. Homousion quo loco tuto proferatur.—In his igitur tot et tam gravibus fidei periculis, verborum brevitas temperanda est; ne impie dici existimetur, quod pie intelligitur: ne secura atque innocente conscientia, per occasionem haereticam, reus sermo sit. 0526B Dicturus unam catholicus substantiam Patris et Filii, non inde incipiat: neque hoc quasi maximum teneat, tamquam sine hoc vera fides nulla sit. Tuto unam substantiam dicet, cum ante dixerit, Pater ingenitus est; Filius natus est, subsistit ex Patre, Patri similis est virtute, honore, natura. Patri subjectus est, ut auctori: nec se per rapinam Deo, cujus in forma manebat, aequavit; obediens usque ad mortem fuit. Non est ex nihilo, sed nativitas est. Non est innascibilis, sed cointemporalis. Non est pater, sed ex eo filius est. Non est portio aliqua, sed totus est. Non est auctor ipse, sed imago est: imago Dei ex Deo in Deum nata. Non est creatura, sed Deus est. Non alter Deus in genere substantiae, sed unus Deus per substantiae indifferentis essentiam. 0526C Non persona Deus unus est, sed natura: quia nihil in se diversum ac dissimile habeat natus et generans. Et post haec, unam substantiam Patris et Filii dicendo, non errat: aut unam substantiam negando, jam peccat.

70. Ne nude et ante alia praedicetur.—Nemo itaque unam substantiam negari a nobis putet: cujus idcirco ratio ostenditur, ne negetur. Nemo unam substantiam brevi ac nudo sermone putet praedicandam: ut possit religiose dici una esse substantia. Non enim ego audio, Christus ex Maria natus 502 est; nisi et audiam, In principio erat Verbum et Deus erat Verbum (Joan. I, 1) . Non audiam, Christus esurivit; nisi post quadraginta dierum jejunium audiam, Non in pane solo vivit homo (Matth. IV, 4) . Non audiam, sitivit; 0527A nisi audiam, Qui biberit de aqua, quam ego dedero ei, non sitiet in aeternum (Joan. IV, 13) . Non audiam, Christus passus est; nisi audiam, Nunc est hora ut Filius hominis clarificetur (Joan. XII, 23) . Non audiam, mortuus est; nisi audiam, resurrexit. Nihil solitarium ex divinis sacramentis ad suspicionem audientium et ad occasionem blasphemantium proferamus. Ante nativitas Filii, ante subjectio, ante similitudo naturae praedicanda est: ut non impie unius esse et Pater et Filius substantiae praedicetur. Et non intelligo, cur ante caetera tamquam maximum et potissimum et solitarium praedicandum sit, quod nec pie possit ante caetera praedicari, et jam impie necesse sit post caetera denegari.

71. Et pie dici potest, et pie taceri.—Non est, 0527B Fratres charissimi, una Patris et Filii neganda substantia: sed nec irrationabiliter praedicanda. Sit una substantia ex naturae genitae proprietate; non sit aut ex portione, aut ex unione, aut ex communione. Potest una substantia pie dici, et pie taceri. Habes nativitatem, habes similitudinem. Quid verbi calumniam suspiciose tenemus, rei intelligentia non dissidentes? Credamus, et dicamus esse unam substantiam; sed per naturae proprietatem, non ad significationem impiae unionis. Una sit ex similitudine, non ex solitudine.

72. Vox homoeusion an minus propria.—Sed forte parum proprietatis in se habere similitudo videatur. Hoc si est, quaero quo modo possim alterum ad alium nisi per similitudinem coaequare? Aut 0527C numquid non idem est, esse similes quod aequales? Si unum dico, habet et unici suspicionem: si similem dixero, habet indifferentis comparationem. Inter similem et unum quaero quem locum habeat aequalis: et interrogo utrum similitudinis potius, aut solitudinis res sit. Non est aequalitas in dissimilibus, nec similitudo est intra unum. Aut quid differunt similes, et aequales; ut ab uno iterum discernatur aequalis? Non sunt itaque dissimiles aequales: Et quid aliud possunt esse similes quam aequales, cum in dissimilibus non sit aequalitas?

73. Aequalitatem perfectam significat similitudo naturae. Quod Moysi similitudo, id Joanni aequalitas.— 0528A Praedicantes itaque, Fratres charissimi, similem Filium in omnibus Patri, nihil aliud quam aequalem praedicamus. Perfectae aequalitatis significantiam habet similitudo: et hoc ex sanctis Scripturis intelligendum est. 503 Legimus namque: Vixit autem Adam ducentis triginta annis, et genuit secundum effigiem suam et secundum similitudinem suam, et cognominavit nomen ejus Seth (Gen. V, 3) . Quaero cujusmodi similitudinem et effigiem suam Adam in Seth genuerit. Tolle corporum infirmitates, tolle conceptus initium, tolle dolores partitudinis, et omnem humanam necessitatem: quaero similitudo haec, quae in Seth est, utrum per naturam dissentiat auctori, aut utrum alterius generis essentia fuerit in utroque, ne non naturalem habuerit Adae Seth natus essentiam. Sed 0528B similitudo Adae est, etiamsi negemus; quia non est natura dissimilis. Similitudo autem naturae non habuit in Seth alterius generis naturam, quia non aliunde Seth natus est: ita similitudo res ipsas naturalis coaequat, per similitudinem non indifferentis essentiae. Omnis itaque filius, secundum naturalem nativitatem, aequalitas patris est; quia est et similitudo naturae. Et beatus Joannes docet in natura Patris et Filii, quam Moyses in Seth et Adam similitudinem dicit, hanc eamdem aequalitatem esse naturae, ait enim: Propter hoc eum magis quaerebant Judaei interficere, quoniam non solum solvebat sabbatum, sed et patrem suum dicebat Deum, aequalem se faciens Deo (Joan. V, 18) . Quid tantorum virorum doctrinis atque dictis inserimus torpentia peccatis 0528C gravibus ingenia, et sensus hebetes atque temerarios adversum indissolubiles praedicationes impii fatigamus? Per Moysen Seth Adae similitudo est, per Joannem Filius Patri aequalis est: et quaerimus tertium nescio quid inter Patrem et Filium, quod natura non recipit. Similis est Patri, filius Patris est, ex eo natus est: per hoc solum pie potest quod unum sint praedicari.

74. Similitudinem sine aequalitate confitentes refelluntur.—Nec me fallit, Fratres charissimi, quosdam esse, qui similitudinem confitentes, negant aequalitatem. Sed loquantur ut volunt, et blasphemiae suae virus ingerant ignorantibus. Si inter similitudinem 0529A et aequalitatem differre dicunt; quaero unde comparetur aequalitas. Namque si secundum essentiam et virtutem et gloriam et tempus Patris Filius similis est; interrogo ex quo non videatur 504 aequalis. Nam etiam haec in superiori fide constituta damnatio est: ut anathema esset, qui Patrem dissimilis sibi essentiae diceret patrem. Si ergo naturam neque aliam, neque dissimilem ei, quem impassibiliter generabat, dedit; non potest aliam dedisse, nisi propriam. Ita similitudo proprietas est, proprietas aequalitas est, et aequalitas nihil differt. Quae autem nihil differunt, unum sunt; non unione personae, sed aequalitate naturae.

75. Filii et Patris eadem virtus.—Quamquam vero et communi sensu, et divinis auctoritatibus, inter 0529B similitudinem et aequalitatem nihil differre intelligatur; quippe cum secundum Moysen et Joannem Patri Filius et similis sit, et aequalis: tamen videamus an Dominus, Judaeis irascentibus quod Patrem sibi Deum dicendo Deo se coaequasset, se esse docuerit Deo aequalem. Ait enim, Non potest Filius ab se facere quidquam, nisi quod viderit Patrem facientem (Joan. V, 19) . Auctorem discrevit cum ait, Non potest ab se facere: obedientiam significat cum addit, nisi quod viderit Patrem facientem. Non enim virtutis differentia est, non posse nisi videat; quia virtutem magis praestat natura, quam visus: at vero obsequela est, tunc posse cum videat. Atque ita per id, quod tunc potest cum videt, significat non ex visu se accipere virtutem, sed auctoritate visus praesumere 0529C potestatem. Non ergo differt naturae virtus in Patre et Filio: cui hoc posse quod Pater possit, non ex incremento aliquo naturae profectus tribuat, sed auctoris exemplum. Denique honorem, quem subjectio conservavit, naturae virtus aequavit. Subjecit enim: Quaecumque enim ille facit, eadem et Filius similiter facit (Ibidem) . Numquid similitudo non aequa est? Aequa plane est etiamsi negemus: eadem enim similiter facit. Numquid similiter facta non eadem sunt? aut eadem non recipiunt aequalitatem? 0530A aut aliud aliquid inter simile differt, et aequale; cum quae similiter fiunt, eadem fieri intelligantur? Nisi forte quisquam quae eadem sunt, negabit aequalia; ut quae similia sunt, non dicantur aequalia: cum quae similiter fiunt, non modo aequalia fieri, sed eadem praedicentur.

505 76. Homoeusion recte dici posse.—Caret igitur, Fratres, similitudo naturae contumeliae suspicione: nec potest videri Filius idcirco in proprietate paternae naturae non esse, quia similis est: cum similitudo nulla sit, nisi ex aequalitate naturae; aequalitas autem naturae non potest esse, nisi una sit; una vero non personae unitate, sed generis. Haec fides pia est, haec conscientia religiosa, hic salutaris sermo est, unam substantiam Patris et Filii idcirco non negare, 0530B quia similis est: similem vero ob id praedicare, quia unum sunt.

77. Exposita, Charissimi, unius substantiae, quae graece homousion dicitur, et similis substantiae, quae homoeusion appellatur, fideli ac pia intelligentia; et vitiis, quae ex verborum vel brevitate subdola, vel periculosa nuditate accidere possint, absolutissime demonstratis: reliquus mihi sermo ad sanctos viros Orientales episcopos dirigendus est; ut quia jam de fide nostra nihil inter nos suspicionis relictum est, ea quae adhuc in suspicionem ex verbis veniunt purgentur: et dabunt veniam, ex communis conscientiae fide secum liberius locuturo.

78. Orientalium laus ob haeresim coercitam.—O 0530C studiosi tandem apostolicae atque evangelicae doctrinae viri, quos fidei calor in tantis tenebris haereticae noctis accendit! Quantam spem revocandae verae fidei attulistis, constanter audacis perfidiae impetum retundendo! Antea enim in obscuro atque in angulis Dominus Christus Dei esse secundum naturam filius negabatur: et essentiae inops paternae, accepisse cum creaturis originem de non exstantibus praedicabatur. At vero nunc publicae auctoritatis professione haeresis prorumpens, id quod antea furtim 0531A mussitabat, nunc non clam victrix gloriabatur. 506 Quibus enim antea cuniculis in catholicam Ecclesiam non tentavit irrepere? Quas non exseruit, falsae religionis blandimento, saeculi potestates? Homines enim perversi eo usque proruperant, ut cum hoc ipsi praedicare publice non auderent, Imperatorem tamen fallerent ad audiendum. Fefellerunt enim ignorantem regem, ut istiusmodi perfidiae fidem bellis occupatus exponeret, et credendi formam Ecclesiis nondum regeneratus imponeret. Contradicentes episcopos ad exsilium coegerunt. Coegerunt enim nos ad voluntatem exsulandi, dum impietatis imponunt necessitatem. Sed exsulemus semper, dummodo incipiat verum praedicari. Domino enim gratias, quod ignorationem per vos admonitus 0531B Imperator agnovit, et errorem non suum, sed adhortantium, per has fidei vestrae sententias recognovit: et se invidia apud Deum atque homines impiae voluntatis exemit, cum legationem vestram honorifice habens, falsitatem eorum, quorum auctoritate in invidiam deducebatur, coacta a vobis ignorantiae suae professione, cognovit.

79. Sirmiensis formulae auctores semper fallaces. Lepide carpuntur ac refelluntur. Christus unus, non duo. Valentis et Ursacii suspecta subscriptio. —Fallunt enim, quantum et vereor et mihi videtur, Fratres 0532A charissimi, fallunt; quia semper fefellerunt: et ipsa illa praesens nunc subscriptio non caret falsitate. Excusant enim se idcirco homousion et homoeusion taceri voluisse, quia unum atque idem significari verbo utroque existimarent. Rudes credo episcopi et ignorantes homousii significationem: quasi numquam de hoc aut synodus fuisset, aut lites. Sed esto ignoraverunt homousion, aut nesciebant homoeusion id significari, quod similis esset essentiae. 507 Jam si hoc nesciebant, cur nesciri volebant generationem Filii? Numquid si inenarrabilis est, ideo et ignorabilis est? Sed si ignoratur quo modo natus est; numquid ignorari vel hoc potest, quod Filius Deus non ex alia substantia, sed ex Deo natus, non diversam habeat essentiam? Numquid non legerunt, 0532B sicut Patrem, ita et Filium honorificandum (Joan. V, 25) : ut Patrem honore praeferrent? Numquid incognitum habebant Patrem in Filio videri (Joan. XIV, 9) : ut Filius apud eos dignitate, claritate, majestate differret? An et hoc ex ignorantia venit, ut cum caeteris Patri subjectus sit Filius: ut dum cum caeteris subjicitur, non discernatur a caeteris? cum subjectio Filii naturae pietas sit, subjectio autem caeterorum creationis infirmitas sit. Passum quidem sciebant: sed dicant, oro, compassum quando cognoverunt? Evitant homousion et homoeusion, quia nusquam 0533A scriptum sit: quaero compassum esse unde praesumpserint? Aut numquid volunt duos esse qui passi sunt? id enim compassio testatur. Ubi illud est Jesus Christus Filius Dei? aut numquid alius est Jesus Christus, alius filius Dei? Si non idem atque unus intra extraque Dei filius est; credite in homousio ignorationem, si haec ignorari licet. Si autem in his ipsis ipsa illa ignoratio impia est, quae tamen non potest, nec falso, excusari; vereor ne et homoesuii ignorationem professio mentiatur. Non queror admodum de venia quam 508 dedistis: religiosum est Deo sua reservare, et ignorationis error humanus est. Sed ignoscant mihi jam duo episcopi Valens et Ursacius, quod eos pro aetate atque exercitatione sua ignorasse non credo. Et difficillimum est ne mentiri existimentur, qui se in alio 0533B negotio non possunt nisi mendacio purgare. Sed Dominus hoc magis tribuat, ut nos male opinemur, quam illi non ignoraverint. Malo enim ego male existimans judicari, quam fidem vestram haereticae conscientiae communione violari.

80. Oro autem vos, sanctissimi viri, ut cum bona venia sollicitudines meas aestimetis. Testis enim Dominus est conscientiae meae, in nullo me expositiones has, quas Sirmium detulistis, fidei vestrae velle convellere. Sed date veniam, si quaedam intelligere non possum, et consolabor me: quia legi: Spiritus prophetarum prophetis subjectus est (ICor. XIV, 32) . Ex quo forte non impudenter etiam a me praesumitur, ut et ego intelligam, quod alius ignoret. 0533C Non quod quidquam vos secundum mensuram scientiae ignorare ausus sim dicere: sed super fidei catholicae unitate, patimini non minus in nobis esse sollicitudinum, quam in vobis.

0534A 81. Epistola Sirmium delata de homousii et homoeusii expositione. Homousion ob nativitatem male respuitur.—Epistolam, quam a vobis de homousii et de homoeusii expositione apud Sirmium Valens et Ursacius et Germinius poposcerunt legi, intelligo in quibusdam non minus 509 circumspectam esse, quam liberam. Et ipsa homousii et homoeusii demonstratio nihil reliquit difficultatis. Et quidem de homoeusio, quod est similis essentiae, commune judicium est. De homousio vero, quod est unius essentiae, tractantes, primum idcirco respuendum pronuntiastis, quia per verbi hujus enuntiationem substantia prior intelligeretur, quam duo inter se partiti essent. Intelligo vitium in intelligentia. Et profanus hic sensus est, et communi judicio ab Ecclesia respuendus. 0534B Secundo quoque id addidistis, quod patres nostri, cum Paulus Samosateus haereticus pronuntiatus est, etiam homousion repudiaverint: quia per hanc unius essentiae nuncupationem solitarium atque unicum sibi esse Patrem et Filium praedicabat. Et hoc sane nunc quoque profanissimum Ecclesia recognoscit, Patrem et Filium in his nominum professionibus ad unionis ac singularis solitudinem negata personarum proprietate revocare. Tertio etiam haec causa improbandi homousii commemorata a vobis est: quia in synodo, quae apud Nicaeam fuit, coacti patres nostri propter eos qui creaturam Filium dicebant, nomen homousii indidissent: quod non recipiendum idcirco sit, quia nusquam scriptum reperiretur. Quod a vobis dictum satis miror. Si enim homousion 0534C propter novitatem repudiandum sit; vereor ne et homoeusion periclitetur, quia nusquam scriptum reperiatur.

82. Quo sensu judicio communi damnetur.—Sed 0535A hinc non calumnior. Malo enim aliquid novum commemorasse, quam impie respuisse. Praetermissa itaque quaestione novitatis, ne in his quidem residet quaestio, quae communi omnium nostrum judicio damnantur. Quis enim sanae mentis tertiam substantiam, quae et Patri et Filio communis sit, praedicabit? Vel quis secundum Samosateum, in Christo renatus, et Filium confessus ac Patrem, quod Christus in se sibi et pater et filius sit confitebitur? Par itaque in condemnandis impietatibus haereticorum nostra sententia est: et hanc homousii intelligentiam non modo respuit, sed et odit. 510 Atque ita non relinquitur vitiosae intelligentiae quaestio, ubi in vitii damnatione communis assensus est.

83. Quod pie a Nicaena synodo susceptum, non debeat 0535B improbari.—Dicturo autem me tandem de tertia quaestione, oro vos, ne ubi pax conscientiae est, ibi sit pugna suspicionum: neque quidquam me nisi ad unitatis profectum proferre existimetis. Inane enim est, calumniam verbi pertimescere, ubi res ipsa, cujus verbum est, non habeat difficultatem. Displicet cuiquam in synodo Nicaena homousion esse susceptum? Hoc si cui displicet, placeat necesse est quod ab Ariis sit negatum. Negatum enim idcirco est homousion, ne ex substantia Dei patris Deus filius natus, sed secundum creaturas ex nihilo conditus praedicaretur. Nihil novum loquimur, pluribus edita litteris ipsa Ariorum perfidia sibi testis est. Si propter negantium impietatem pia tum fuit intelligentia confitentum; quaero cur hodie convellatur, quod tum pie susceptum est, quia impie negabatur? 0535C Si pie susceptum est: cur venit constitutio pietatis in crimen, quae impietatem pie per ea ipsa quibus impiabatur exstinxit?

84. Nicaenae synodi scopus. Symbolum Nicaenum.—Videamus igitur quid Nicaena synodus studuerit, homousion, id est, unius substantiae confitendo: non utique haeresim parturire, quae de homousii vitiosa opinione concipitur. Non, opinor, illud loquentur, quod unam anteriorem substantiam Pater et Filius in substantiam suam partiendo diviserint. Et ipsam quidem religiose tum scriptam fidem, nunc quoque 0536A huic sermoni nostro non irreligiose inseremus.

«Credimus in unum Deum patrem omnipotentem, omnium visibilium et invisibilium factorem. Et in unum Dominum nostrum Jesum Christum filium Dei, natum ex Patre unigenitum, hoc est, de substantia Patris, Deum ex Deo, lumen ex lumine, Deum verum de Deo vero, natum non factum, unius substantiae cum Patre, quod graece dicunt homousion, per quem omnia facta sunt quae in coelo et in terra, qui propter nostram salutem descendit , incarnatus est, et homo 511 factus est, et passus est, et resurrexit tertia die, et adscendit in coelos, venturus judicare vivos et mortuos. Et in Spiritum sanctum. Eos autem, qui dicunt, Erat quando non erat, et ante quam nasceretur non erat, et quod de non exstantibus factus 0536B est, vel ex alia substantia aut essentia, dicentes convertibilem et demutabilem Deum: hos anathematizat catholica Ecclesia.»

Non hic sanctissima religiosorum virorum synodus nescio quam priorem, quae in duos divisa sit, substantiam introducit, sed Filium natum de substantia Patris. Numquid et nos negamus? aut quid aliud confitemur? Et post caeteras communis fidei expositiones ait, «Natum non factum, unius substantiae cum Patre, quod graece dicunt homousion.» Quae hic vitiosae intelligentiae occasio est? Natus esse de substantia Patris Filius, non factus praedicatur: ne nativitas divinitatis, factura sit creationis. Idcirco autem unius substantiae: non ut unus subsistat aut solus, sed ut ex substantia Dei natus non aliunde subsistat, 0536C neque ut in aliqua dissidentis substantiae diversitate subsistat. Aut numquid non haec fides nostra est, ut non aliunde subsistat, neque quod indissimilis subsistat? Aut aliud hic testatur homousion, quam ut una atque indissimilis duum sit secundum naturae progeniem essentia, quia essentia Filii non sit aliunde? Quae quia aliunde non est, unius recte esse ambo credentur essentiae; quia substantiam nativitatis Filius non habeat nisi de paternae auctoritate naturae.

85. Homousion num improbandum, quia vitiose soleat intelligi.—Sed forte e contrario dicetur, idcirco 0537A improbari oportere, quia vitiose intelligi soleat. Hoc si timemus, deleamus in Apostolo quod dictum est: Mediator Dei et hominum homo Christus Jesus (I Tim.II, 5) ; quia ad auctoritatem haeresis suae Photinus hoc utitur: et non legatur a nobis, quia ab illo male intelligatur. Pereat quoque ad Philippenses scripta epistola, aut igni aut spongia: ne in ea Marcion relegat: Et habitu repertus ut homo (Philip. II, 7) , phantasiam corporis confitens esse, non corpus. Non exstet Evangelium Joannis: ne Sabellius discat: 512 Ego et Pater unum sumus (Joan. X, 30) . Neque isti nunc creaturae praedicatores scriptum habeant: Pater major me est (Joan. XIV, 28) . Neque illi, qui dissimilem Patri Filium affirmare volunt, legant: De die autem et hora nemo sit, neque Angeli in coelis, neque 0537B Filius, nisi Pater solus (Marc. XIII, 32) . Non sint quoque libri Moysi: ne tenebrae Deo, qui innascibilem lucem habitat, coaevae sint; quia in Genesi (I, 2) post noctem dies coepta sit: ne anni Mathusalae aetatem diluvii excedant (Gen. V, 26) , et non tantum octo sint animae reservatae (I Pet. III, 20) : ne clamorem Sodomorum repletis jam peccatis Deus audiens, tamquam ignorans clamorem, descendat ut videat an plena sint cum clamore peccata, et reperiatur Deus nescire quod sciret (Gen. XVIII, 21) : ne quisquam quoque sepelientium sepulti Moysi sciat sepulcrum (Deut. XXXIV, 6) ; ne per haec, ut haeretici putant, diversa lex ipsa sibi hostis sit. Et quia haec ab his non intelliguntur, non legantur a nobis. 0538A Pereant quoque, si videtur (quod non ego dixerim, sed responsionis necessitas), omnia divina illa et sancta Evangelia salutis humanae: ne se invicem contraria dictorum opinione compugnent: ne missurus Dominus Spiritum sanctum ipse de Spiritu sancto natus legatur: ne mortem gladio denuntiaturus usuris, emi gladium passurus indicat (Matth. XXVI, 52) : ne ad inferos descensurus, in paradiso sit cum latrone (Lucae XXII, 36) : ne postremo apostoli reperiantur in crimine, qui baptizare in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti jussi (Matth. XXVIII, 19) , tantum in Jesu nomine baptizaverunt (Act. X, 48) . Vobis enim, Fratres, vocis dico, qui jam non lacte alimini, sed firmo cibo valetis (Hebr. V, 12) : Numquid, quia ista sapientes mundi non intelligunt, 0538B et his stulta sunt, nos cum mundo sapientes erimus, ut haec stulta credamus? Et quia haec impiis caeca sunt, nos non lucebimus intellecta veritate doctrinae? Male sanctis rebus praejudicatur, si quia non sanctae a quibusdam habeantur, esse non debent. Non ergo gloriemur cruce Christi, quia scandalum mundo est: neque in vivente Deo mortem praedicemus, ne ab impiis mortuus Deus arguatur.

86. An quia ab 80 episcopis rejectum.—Male intelligitur homousion: quid ad me bene intelligentem? Male homousion 513 Samosatenus confessus est: sed numquid melius Arii negaverunt? Octoginta episcopi olim respuerunt; sed trecenti et decem octo nuper receperunt. Et mihi quidem 0539A ipse ille numerus hic sanctus est, in quo Abraham victor regum impiorum (Gen. XIV, 14) , ab eo qui aeterni sacerdotii est forma, benedicitur. Illi contra haereticum improbaverunt: numquid et isti non adversum haereticum probaverunt? Gravis auctoritas est veterum: numquid et horum levis sanctitas est? Si contraria invicem senserunt, debemus quasi judices probare meliora: si vero et probando et improbando unum utrumque statuerunt, quid bene constituta convellimus?

87. An quod tacendum decrevit Osius, qui Nicaeae interfuit.—Sed forte dicetur mihi, Aliqui hodie ex his, qui tum synodo interfuerunt, tacendum de homousio esse decreverunt. Et ego invitus licet respondebo dicenti: Numquid non et ipsi tacendum 0539B de homoeusio esse constituunt? Oro vos, ne quisquam alius ex his praeter senem Osium, et ipsum illum nimium sepulchri sui amantem, reperiatur, qui 514 tacendum esse existimet de utroque. Et quo tandem in tantis haereticorum furoribus recidemus, si dum non utrumque recipimus, neutrum retinemus? Non 0540A enim videri potest impie dici, ut quia neutrum scriptum reperiatur, aut neutrum confitendum sit, aut utrumque.

88. Homousion quid intelligat Hilarius. Adversus homousion scrupuli levantur.—Homousion, sanctissimi viri, intelligo ex Deo Deum, non dissimilis essentiae, non divisum, sed natum, et ex innascibilis Dei substantia congenitam in Filio, secundum similitudinem, unigenitam nativitatem. Ita me antea intelligentem, non mediocriter ad id confirmavit homousion. Quid fidem meam in homousion damnas, quam per homoeusii professionem non potes non probare? Damnas enim fidem meam, vel potius tuam, cum damnas intelligentiam ejus in nomine. Sed male alius intelligit? Damnemus in commune vitiosam 0540B intelligentiam, non auferamus fidei securitatem. Synodo Samosatenae subscribendum putas, ne secundum Samosateni intelligentiam quisquam sibi usurpet homousion? Subscribamus et Nicaeae 515 synodo, ne homousion improbent Ariani. Sed verendum est, ne secundum fidem non homoeusion 0541A significare videatur homousion? Decernatur nihil differre, unius et similis esse substantiae. Sed homousion potest male intelligi? Constituatur qualiter bene possit intelligi. Unum atque idem pie sapimus, rogo ut unum atque idem quod sapimus, pium inter nos esse velimus. Date veniam, Fratres, quam frequenter poposci: Ariani non estis: cur negando homoeusion censemini Ariani?

89. Homaeusion non caret offendiculo. Similitudo vera.—Sed dicis: Movet me cum scandalo homoeusii ambiguitas. Iterum audi, oro, sine scandalo: et me movet homoeusii nuditas. Multa saepe fallunt, quae similia sunt. Timeo aurum bracteae, quia me fallere possit interius: et tamen auro simile est quod videtur. Timeo lactis similitudinem, ne oblatum mihi lac, non lac ovium sit: quia ei simile videatur 0541B et bubulum. Ut lac ovium lacti ovium simile sit, non potest simile esse, nisi ovis sit. Similitudo vera in veritate naturae est. Veritas autem in utroque naturae non negatur homousion. Haec est enim secundum essentiam similitudo, si massa massae 516 consimilis non fallat in bractea, si lac quod concolor est, non 0542A diversum sit in sapore. Simile auro quidquam non potest esse, nisi aurum: simile lacti, nisi sui generis sit, esse non poterit. Fefellit me frequenter color vini: et tamen gustatu, alterius generis liquorem recognovi. Vidi carnes carnibus similes: sed postea mihi naturae dissimilitudinem sapor prodidit. Has enim similitudines, quae non ex unitate naturae sint, metuo.

90. Ancyrae fides quibusdam tacitis Sirmium delata.—Vereor enim, Fratres, Orientis haereses in tempora singula pullulantes: et quid vereri me dicam, jam et legi. Nihil quidem in his, quae vos, de Orientalium quorumdam assensu, susceptae legationis ministri subscribenda Sirmium detulistis, nihil suspicionis relictum est: sed habuerunt ab exordio non nihilum offensionis, quae credo vos, sanctissimi 0542B viri Basili et Eustathi et Eleusi, ne quid scandali afferretur, abolenda tacuisse. Quae si recte scripta sunt, taceri non debuerunt. Si autem quia non recte scripta sunt nunc tacentur, cavendum est ne aliquando dicantur. Parcens enim adhuc de his nihil dico: tamen mecum recognoscitis, 517 quod 0543A non ita omnis conscripta apud Ancyram fides se habebat. Non famae fabulam loquor: litterarum fidem teneo, non a laicis sumptam, sed ab episcopis datam.

91. Ad homousion suscipiendum adhortatio. Nicaenam fidem non nisi exulaturus audivit.—Oro vos, Fratres, adimite suspicionem, excludite occasionem . Ut probari possit homoeusion, non improbemus homousion. Cogitemus tot sacerdotes sanctos et quiescentes: quid de nobis Dominus judicabit, si nunc anathematizantur a nobis? Quid de nobis erit, 0544A qui rem eo deducimus, ut quia episcopi non fuerunt, nos quoque nec coeperimus? Ordinati enim ab his sumus, et eorum sumus successores. Renuntiemus episcopatui, quia officium ejus ab anathemate sumpserimus. Date veniam, Fratres, dolori meo: impium est quod audetis. Non patior hanc vocem, ut in anathemate sit homousion secundum religiosam intelligentiam confitens. Nomen nihil habet criminis, quod sensum non perturbat religionis. 518 Homoeusion nescio, nec intelligo, nisi tantum ab similis essentiae confessione. Testor Deum 0545A coeli atque terrae, me cum neutrum audissem, semper tamen utrumque sensisse, quod per homousion homoeusion oporteret intelligi: id est, nihil simile sibi secundum naturam esse posse, nisi quod esset ex eadem natura. Regeneratus pridem, et in episcopatu aliquantisper manens, fidem Nicaenam numquam nisi exsulaturus audivi: sed mihi homousii et homoeusii intelligentiam Evangelia et Apostoli intimaverunt. Pium est quod volumus. Ne damnemus patres, ne animemus haereticos: ne dum haeresim apellimus, haeresim nutriamus. Interpretati patres nostri sunt post synodum Nicaenam homousii proprietatem religiose, exstant libri, manet conscientia: si quid ad interpretationem addendum est, communiter consulamus. Potest inter nos optimus 0545B fidei status condi: ut nec ea quae bene sunt constituta 519 vexentur, et quae male sunt intellecta resecentur.

0546A 92. Egressus sum, Fratres charissimi, humanae conscientiae pudorem: et humilitatis meae immemor, de tantis ac tam reconditis rebus, et ad usque hanc aetatem nostram intentatis ac tacitis amore vestri coactus haec scripsi, et quae ipse credebam locutus sum: conscius mihi, hoc me Ecclesiae militiae meae stipendium debere, ut per has litteras, episcopatus mei in Christo vocem, secundum doctrinas evangelicas, destinarem. Vestrum 520 est in commune tractare ac providere atque agere, ut quod usque nunc inviolabili fide manetis, religiosa conscientia conservetis, et teneatis quod tenetis. Mementote exsilii mei in orationibus sanctis: a quo me, post expositionem hujus fidei, nescio an tam jucundum est ad vos in Domino Jesu Christo 0546B reverti, quam securum est mori. Deus et Dominus noster incontaminatos vos et illaesos in diem revelationis reservet opto, Fratres charissimi.