De Trinitate Libri Duodecim.

Liber Primus.—Hilarius, positis philosophorum de Beatitudine et Deo sententiis, e Scripturis, maxime vero ex Joannis Evangelio, sublimiorem Dei notitiam, certioremque immortalitatis spem nobis praeberi declarat. Deinde observat inde natas haereses quod infinitatem Dei intra sensus sui finem concludere voluerint. Arianismum et Sabellianismum praecipue sibi impugnandos proponit. Denique quo animo sacra verba et quae ipse de Deo locuturus est excipi debeant, lectore praemonito, librorum suorum ordinem et argumenta praemittit. 25

Liber II.—De veritate Trinitatis et de singularum personarum dignitate et officio. Quod tanti mysterii notitia in baptismo tradita sufficiat. De haeresum origine deque haereticis Trinitatis fidem infestantibus. De Deo Patre Hilarii doctrina. Quid sit quidve non sit Dei Filius, et de haereticis perperam querentibus quod generationis illius mysterium assequi non possint. Divinae Verbi generationis explicatio. Fides fundata Scripturis medicamentum medendis omnibus morbis idoneum. Scripturae testimonia quibus conconfutantur Sabellii, Hebionis, Ariique sententiae. Quod Christus inter ipsa quae humanitatis causa pertulisse narratur, ex quibusdam potestatis et dignitatis signis vere appareat Deus. Spiritus sancti distinctio a Patre et Filio, officium, divinitas. 49

Liber III.—Aeterna Verbi generatio. Explicatio verborum: Ego in Patre et Pater in me. Quod ex miraculis aquae in vinum conversae et quinque panum probetur multa incomprehensibilia Deum posse. Confutatio argumentorum quibus haeretici ex Deo nativitatem impossibilem esse contendunt. Commendatio fidei simplicis et humilis. 75

Liber IV.—Quod Filius Dei aeternus sit et Patri consubstantialis, et quod illa verba Moysis, Dominus Deus tuus unus est, de unitate naturae, non de unitate personae sint intelligenda. Testimonia Scripturarum Deum non esse solitarium innuentia. Quod ab initio mundi Filius Dei variis modis se hominibus spectabilem praebuerit, non per substantiam suam, utpote invisibilem et immutabilem, sed per creaturam sibi subjectam; et quod Moysi, Abrahamo, Agar, et aliis qui in Veteri Testamento quasi Deo colloquentes introducutur, vere Deus ipse sit locutus. 95

Liber V.—Quare hic liber dicatur etiam secundus. Haeresim Arianam adeo subdole esse contextam, ut qui ei consenserit Filii divinitatem negare; qui contradixerit, Patrem et Filium aut duos Deos, aut, Sabellii more, unum et eumdem praedicare videatur. Quod Filius sit verus Deus et quae Pater et Filius unus sint in distinctis personis Deus. 129

Liber VI.—Arianam luem, tempore Hilarii, per omnes Romani imperii provincias grassantem fere publicam sibi auctoritatem comparasse, ideoque fuisse curatu difficilem. Epistola Arianarum partium jam in quarto libro ex lege et prophetis confutata, nunc et Evangelio et apostolorum 1028 testimonio plenius diruitur, refelliturque argumentum, quod si ex Deo aliquid sit genitum, Deum esse corporeum necessario sequatur. Christum esse verum naturalemque, non adoptivum Filium Dei ex ipsius Dei Patris, Filii, et apostolorum verbis statuitur. 157

Liber VII.—Arianos impugnandi discrimen. Quomodo in rem Ecclesiae se invicem Arius, Sabellius, ac Photinus vincant aut vincantur. Eum esse Deum natura qui natura filius Dei est. Christum se Filium Dei dixisse et consequenter fuisse ex eo patet quod ipsi illud maxime exprobrabant Judaei, sibi scilicet Deum patrem vindicasse. Ex ipsis Christi verbis ad Judaeos evincitur cum illius ex Patre nativitas tum unitas paternae naturae. Quod ex ira a Judaeis ex sermonibus Christi concepta probetur illos in eo quo intelligimus sensu vere esse intelligendos. 555

Liber VIII.—Naturalis Patris et Filii unitas. Quod episcopo scientia et innocentia pariter sint utiles. Fallacium interrogationum apud Arianos ad decipiendos simplices usitatarum expositio. Haereticorum calumnia, jactitantium Patrem et Filium ab iis discordes affirmari qui inter utrumque unitatem a concordia voluntatis diversam admittunt. Disquisitio locorum Scripturae quibus unitas naturalis asseritur. 234

Liber IX.—Confirmatio argumentorum quibus in praecedentibus libris Patris et Filii naturae unitas asserta est. Semina quaedam responsionum ad objectiones ex Scripturis ab haereticis mutuatas; et quod genuini Scripturarum sensus, non ex eo quod verba nuda et a caeteris divulsa sonant, sed ex antecedentibus et consequentibus et ex dicendi causis sint expetendi. In Christo distinguenda esse quae dixit aut gessit nondum homo, quae jam homo moriturus, quae immortalis. Confutatio objectionis mutuatae ex his Christi verbis: Quid me dicis bonum? nemo bonus nisi Deus. Quomodo ex aliis Scripturae locis: Ut sciant te solum verum Deum, et quem misisti Jesum Christum . . . Pater major me est, etc., nihil ad asserendam Arianorum haeresim conferat. 278

Liber X.—Confutatio asserentium nullam in Christo esse substantiam quae non doluerit, esurierit, sitiverit, etc. Expositio nec non et refutatio diversarum sententiarum in quas illi haeretici abierunt. De mirabili Christi conceptione ita disseritur ut ex ea naturae nostrae veritatem a Verbo, sine sui abolitione, sine nostris vitiis, susceptam esse facile evincatur. Quod Christus non sibi, sed apostolis tristis fuerit, oraverit, ab angelo confortatus fuerit. Solvitur objectio petita ex verbis Christi se a Patre derelictum clamantis. 343

Liber XI.—Quod apud Arianos non sit una fides, et quod, invictis argumentis renitentes, dispensationem assumpti corporis rapiant ad contumeliam divinitatis. Solutio objectorum ex iis petitorum verbis quae in Christum post resurrectionis gloriam conveniunt. Explicatio verborum Apostoli, quibus Ariani probare se putant, Christum ut servum Patri subjiciendum, eumque regni sui cessurum esse potestate ac naturae abolitionem passurum. 398

Liber XII.—Assertio divinae nativitatis Christi adversus 1029 solemnia haereticorum effata, Non fuit antequam nasceretur, et, De non exstantibus factus est. Explanatio loci Sapientiae, Dominus creavit me, ex cultu qui Christo redditur, ex nomine creatoris ipsi attributo, ex eo quod sit forma natura Dei, et quod ex utero Patris genitus sit. Aeternitas nativitatis Christi. Responsio objectioni, Si natus est, aliquando non fuit. Differentia inter creatum et genitum. Quod non nativitatis sed dispensationis aspectu Christus dictus sit creatus. Expositio fidei quam tenet Hilarius de Patre, Filio et Spiritu sancto. 433

Praefatio in librum de Synodis. 471

Liber De Synodis Seu Fide Orientalium. 479

Episcopis Galliae gratulatur ob negatam Saturnino communionem. Operis occasio, difficultas, utilitas, compositio, scopus. 479-485

Orientalium et Gallorum mutuae suspiciones. Sirmii formula. Exemplum blasphemiae apud Sirmium per Osium et Potamium conscriptae. 485-487

Definitio essentiae et substantiae. Ancyrana synodus. Filii a Patre vera distinctio, utriusque consubstantialitas. Explanatio difficultatum. 487-497

Filius eo quod natus, nec ipse Pater est, nec aliud quam Pater. Quam caute duae haereses contra Dei Filium peremptae. Filius Patri coaeternus. Filius etsi intemporalis, non tamen innascibilis. Harum definitionum ratio. Expositio ecclesiasticae fidei, quae exposita est in synodo habita per Encaenia Antiochenae ecclesiae consummatae. Fides haec quatenus suspecta. Excusatur ex scopo concilii. Trinitatis substantiae tres qui apud Orientales recte dicantur. Nativitatis et innascibilitatis discrimen. 497-504

Fides secundum Orientis synodum. Haec fides Filii aeternam originem statuit. Deus non nisi unus est: quatenus plures dicantur. Fides unitatem substantiae, in Deo praedicans, non tamen docet Deum esse solitarium. 504-509

Exemplum fidei Sirmio ab Orientalibus contra Photinum scriptae. Photini fraus multiplex retunditur. Filius a Patre nec substantia differt nec tempore. 509-514

Dilatatio et contractio in Deum non cadunt, nec, consequenter, Filius est divinae substantiae dilatatio. Haeretici quo sensu Filium Dei Verbum praedicent. Filius, sola nativitate a Patre distinctus, carnis assumptione non demutatus est. Filio Dei crucifixo corruptionem non est perpessa deitas. Passibilitas et passio quid. Non est pars Patris aut Filii. Illud, Non est Deus praeter me, Filium non negat Deum. Filius ex substantia, non, ut creaturae, ex voluntate. 514-521

Filii innascibilitas unitati Dei repugnat. Fides in Oriente. Occidentales scripta fides nesciunt. Hilarii fides de Patre et filio. Transit auctor ad alteram libri partem: ante finem ne judicetur. Homousion quando recte praedicetur. Vocis ejusdem triplex sensus pravus. Homousion et pie dici potest et pie taceri. Similitudinem sine aequalitate confitentes refelluntur. 521-530

Orientalium laus ob haeresim coercitam. Fallacia auctorum formulae Sirmiensis. Epistola Sirmium delata de homousii et homoeusii expositione. Nicaenae synodi scopus et auctoritas. Improbatio homousii ab octoginta episcopis infirma contra trecentorum approbationem. Homousion quid intelligat Hilarius. Ancyrae fides, quibusdam tacitis, Sirmium delata. Ad homousion suscipiendum exhortatio. 521-546

Apologetica Ad Reprehensores Libri De Synodis Responsa. 546

Admonitio in epistolam sequentem et subjunctum ei hymnum. 547

S. Hilarii epistola ad Abram filiam suam. 549

Hymnus eidem ab eadem missus. 551

Censura alterius hymni Hilario perperam tributi. 553

In sequentem librum admonitio. Ibid.