et hoc est, quod sequitur:

" Domus Israel, " hoc est, familiae Israel. Decebat enim lucernam esse super candelabrum, hoc est, Evangelium super legem. Et decebat esse columnam, cui domus Ecclesiae innititur super basim legis. Et tandem oportuit, ut ibi testimonium acciperet veritas, ubi testes ejus cognoscebantur, et ubi testimonium illud intelligebatur. Et hoc ordine dicitur, Act. I, 8: Erilis mihi testes in Jerusalem, et in omni Judaea, et Samaria, et usque ad ultimum terrae. Matth.xv, 24 : Non sum missus nisi ad oves quae perierunt domus Israel, I Petr, ii, 25 Eratis sicut oves errantes, sed conversi estis nunc ad Pastorem et Episcopum animarum vestrarum," Euntes autem praedicate, dicentes : Quia appropinquavit regnum caelorum.

Infirmos curate, mortuos suscitate, leprosos mundate, daemones ejieite. "

Hic tangitur quid est praedicandum, dicens : " Euntes, etc. "

Dicit autem hic quatuor : diligentiam, cum dicit:

cc Euntes. "

Marc. XVI, 15: Euntes in mundumuniversum, praedicate Evangelium. Psal.

cxxv, 6 : Euntes ibant et flebant.

Secundo, modum docendi, cum dicit :

" Praedicate. "

Praedicantur enim ea quae super nos sunt, sicut dicit Chrysostomus. I ad

Corinth.II, 9: Quod oculus non vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascendit, quae praeparavit Deus iis qui diligunt illum. Tertio, quid praedicandum :

" Quia appropinquavit, "

Quoniam cum regnum sit justitia, et legum distributio, hoc continue appropinquat, quando justitia exercetur. Matth. iii, 2 : Appropinquavit enim regnum. caelorum. I sa. XIV, 1 : Prope est ut veniat tempus ejus, et dies ejus non elongabuntur. Ad Hebr. x, 37 : Adhuc modicum aliquantulum, el qui venturus est, veniet, et non tardabit.

Quarto, tangit quid appropinquat : quoniam

" Regnum caelorum. "

In quo differt Evangelium secundum finem a. lege Moysi, quae non promittebat nisi terrena. Deuter. xxxiii, 28 : Habitabit Israel confidenter et solus. Oculus Jacob in terra frumenti et vini. Sed Evangelium promittit caelestia. Sapient, x, 10: Justum deduxit Dominus per vias rectas, ei ostendit illi regnum Dei. I ad Corinth.xv, 48 : Qualis terrenus, tales et terreni: et qualis caelestis, tales et caelestes. Joan. III, 31 : Qui est de terra, de terra est, ei de terra loquitur. Qui de caelo venit, super omnes est. a Infirmos curate, etc. "

Ecce qualiter res praedicata confirmanda. Et attende, quod omne quod impedit ad bonum, aut est impediens secundum retractionem a bono, aut secundum privationem boni.

Adhuc, aut impediens intra, aut extra distinctum a nobis.

Adhuc, aut est secundum corruptionem humoris, aut vasis, quod corruptum corrumpit id quod est intra ipsum, et propagat corruptionem ad membra. Et primo quidem est cura infirmorum : secundo, suscitatio mortuorum : et haec a principio nobis intranee. Sed a principio extraneo est ejectio demonum, quod est tertium: quartum autem est mundatio leprosorum.

Infirmitas autem est ex multitudine venialium et impedimento saecularium curarum. II Paralip., in oratione Manassae, versus medium : Incurvatus sum multo vinculo ferreo, et non est respiratio mihi. Mors autem est per peccatum mortale, vel desperationem. Isa. XXVI , 19 : Vivent mortui tui, Domine, interfecti mei resurgent. Ejectio daemonis est per liberationem tentationis. Tob. XII, 3 : Daemonium ab ea ipse conpescuit. Leprosus morpheis

et maculis plenus, haeresis est, quae corrumpit verbi pabulum ex corruptione mali vasis, hoc est, cordis. Joan. xx, 27 : Noli esse incredulus, sed fidelis,

" Gratis accepistis, gratis date. "

Hoc est quartum de modo proponendi verbum. Et intelligitur tripliciter : gratis communicando, grate proponendo, et in sermone gratiose. Primum est liberaiita tis, secundum charitatis, tertium discretionis.

De primo, Isa. lv, 1 : Absque ulla commutatione bibite vinum et lac. Act. XIII, 20 : Pecunia tua tecum sit in perditionem, quia donum Dei existimasti pecunia possideri !

De secundo, ad Galat. VI, 1 : Si praeoccupatus fuerit homo in aliquo delicto, vos qui spirituales estis, hujusmodi instruite in spiritu lenitatis: considerans teipsum, ne et tu tenteris.

De tertio, ad Coloss, IV, 6 : Serrno vester semper in gratia sale sit conditus. Ad Ephes. IV, 29 : Omnis sermo malus ex ore vestro non procedat : sed si quis bonus ad aedificationem fidei, ut det gratiam audientibus,

Sic ergo, " graiis date, " quia in spiritu furoris seruio propositus non auditur. III Regum. XIX, 11 et 12: Spiritus grandis et fortis... conferens petras ante Dominum : non in spiritu Dominus. Et post spiritum commotio, supple turbationis, non in commotione Dominus. Et post commotionem ignis : non in igne Dominus, Et post ignem sibi ius aurae tenuis, supple, ibi, Dominus, quia sibilus ille dulcedinem significat lenitatis,

" Nolite possidere aurum, neque argentum, neque pecuniam in zonis vestris.

Non peram in via, neque duas tunicas, neque calceamenta, neque virgam : dignos est enim operarius cibo suo. "

Ordinata doctrina hic ordinat vitam,

Et est duplex ordo, secundum virtutem videlicet, et secundum auctoritatem apostolicam. Secundum est, ibi, v. 40 : " Qui recipit vos, me recipit, "

In, ordine, autem qui est secundum virtutem, duo facit: tangit enim primo qualiter se habeant ad concupiscibilia mundi: et secundo, qualiter se habeant ad ejusdem mundi periculorum adversa, ibi, v, 16 : " Ecce ego mitto vos. "

Adhuc, ad mundi concupiscibilia dupliciter ordinat, scilicet secundum superflui abdicationem, et secundum usus necessitatem, ibi, v. 11 : " In quamcumque autem civitatem, "

In primo autem horum dicit duo : primo enim indicit abdicationem hujus mundi concupiscibilium, et secundo, ne desperent, infirmitatis concedit solatium, ibi, in fine v. 10 : Dignus est enim operarius, etc.

In primo autem horum inducit quinque, quae sic accipiuntur. Cura ultra praesens necessarium extensa, aut est ad provisionem temporalis boui, aut ad defensionem violenti mali. Si autem est ad provisionem boni, aut hoc est boni, quod generaliter pro bonis omnibus est commutabile : aut boni, quod providetur in usum vitae : et generale quidem commutabile in omne quod concupiscitur, est aurum, et argentum, et pecunia in zonis. Et hoc distinguitur : quia aut est commutabile in potentia, vel in actu. In potentia quidem est aurum et argentum, in actu autem pecunia : et ideo ligatur in zonis, ut ad manum semper parata habeatur : aurum autem est id quod ad magnas est commutationes, et argentum ad communes.

Si autem est provisum In usum vitae, aut est de ordinatis ad victum, et hoc significatur in pera : aut de ordinatis ad vestitum : et hoc est dupliciter : aut est secundum usum corporis, et hoc est duae tunicae : aut est secundum usum membri spiritualiter fatigati in itinere, et hoc est calceamentum : sed ad defensionem violenti mali est virga.

Nec credendum est, quod Dominus curam necessitatis prophibeat, quia, Joan. IV, 31, secum pecunia in zona deferebatur : quia ibi discipuli abierant In civitatem, ut cibos emerent. Et, Joan, XIII, 29, dicitur, quod Judas ea quae emebantur, portavit, et loculos habuit. Et, Luc. VIII, 2, et XXII, 27, quod mulieres ascenderunt a Galilaea, et de facultatibus suis Domino ministrabant. Sed potius, sicut dicit Chrysostomus, " cum " primos praedicatores mitteret, propter " instantiam praedicationis non poterant, " cogitare de futuris abundantiis, nisi re" traherentur ab instantia praedicationis : " et cum in primis oportuerit instantis-" sime praedicare, et non retrahi, Ideo " futurorum interdixit illis solliceitudi-" nem. " Cum autem instantia talis postea

orbe converso necessaria non fuerit, ad talia non obligantur.

Adhuc, sicut dicitur, Marc. III, 14 et seq., istos duodecim non adhuc in totum orbem misit, sed secum esse voluit, ut eos mitteret ad Judaeos, quibus dictum fuit quod peregrinos reciperent: et ideo in tali commissione minor fuit cura habenda futurae copiae. Postea autem, cum ad Gentes legem non habentes miserat, Illud relaxavit, Luc, XXII, 35 et 36 : Quando misi vos sine sacculo, et sine calceamentis, numquid aliquid defuit vobis ? At illi dixerunt: Nihil, Dixit ergo eis : Sed nunc qui habet sacculum, tollat similiter ei peram : ei qui non habet, vendat tunicam, et emat gladium. Sic ergo intelligitur, quod hic inducitur. Dicit ergo :

" Nolite possidere, "

Jurisperiti dicunt, quod " possessio di" citur quasi pedum positio. " Hermes autem Trismegistus dicit, quod " possessio " dicitur quod post sedet, hoc est, in quo " post, non simul, nec ante sedetur. " Et hoc est solatium infirmitati datum : quia id quod sumus., divinum est et imago Dei : quod humanum est, in firmum est : et hoc infirmum, ut sustentetur, sedet in bonis fortunae : eo quod et ipsum fortunae subjacet et casui: quod non facit divinum, quod est in nobis. Et ideo possidere dicit quietem in eo quod possidetur secundum Trismegistum, et immobilitatem secundum Jurisconsultum. Et hoc modo Doctoribus religionis .christianae interdicitur possidere aurum, .et permittitur, vel conceditur habere ad. usum. Tobiae, XII, 8 : Bona est oratio cum jejunio, et eleemosyna magis quom thesauros auri recondere.

" Aurum neque argentum. "

Act. III, 6 : Argentum et aurum nonest mihi: quod autem habeo, hoc Ubi do. Act. xx, 33 : Argentum, et aurum nullius concupivi. Ad Philip. IV, 17: Non quaero datum, sed requiro fructum abundantem in ratione vestra. Isa. III, 17 et 18: Ecce suscitabo super eos Medos, qui argentum non quaerant, nec aurum velint, sed sagittis parvulos interficient. Medi adaequantes, et mensurantes interpretantur : et significant Apostolos, qui ad justitiae aequalitatem, et sapientiae mensuram orbem redegerunt: uihil nisi salutem animarum quaerentes. Sed acutis sagittis auctoritatem ab arcu Scripturae excussis, parvulos qui ad Christum veniunt, interficiunt, ut jam non sibi vivant, sed Christo ,

" Neque pecuniam in zonis vestris. "

Hoc est multum contra dogma eorum qui in Praedicatoribus mendicitatem expugnant et condemnant. Unde Hieronymus : " Quia divitias detruncaverat prope-" modum, vitae necessitatem amputat, ut " Apostoli verae religionis doctores om-" nino Dei providentia gubernati osten-" cierent se nihil de crastino cogitare. " Eccli. x, 9 et 10 : Avaro nihil est scelestiu.... Nihil est iniquius quam amare pecuniam : hic enim et animam venalem suam habet, quoniam in vita sua projecit intima sua,

" Non peram in via. "

Pera hic sumitur pro instrumentis in quibus esculentum, vel poculentum in futurum praeparatum deportatur. Unde, Josue, IX, 3 et seq., Gabaonitae, qui in peris et utribus esculentum et poculentum portaverunt, deceperunt filios Israel. Gabaonitae procliues iniquitate interpretantur: et significant eos qui ventri dedili, de officio praedicationis quaerunt implere peras voluptatis, et utres vino, in quo est luxuria, Ad Roman. XVI, 18 :

Hujuscemodi Christo Domino nostro non serviunt, sed suo ventri : et per dulces sermones,et benedictiones, seducunt corda innocentiam. Ad Phili . III, 19 : Quorum Deus venter est : et gloria in confusione ipsorum. Feras enim tales non portant, nisi quibus apposita non sufficiunt: sed delicatiora procurant, quod non erat illis necessarium, qui tantum secum habuerunt procuratorem. : et tempore pacis mittebantur, et inter eos quibus praeceptum fuit, ut peregrinos vocarent, et partes mitterent eis qui non praeparaverunt sibi .

" Neque duas tunicas, "

Hoc est, superfluas. Duae enim tunicae dicuntur, aut duae in numero, aut duae in usu. utentis: et secundo modo sunt superfluae : quia, sicut dicit Hieronymus, " in locis Scythiae glaciali frigore rigen-" tibus una sufficit tunica. " I ad Timoth. VI, 8 : Habentes alimenta, et quibus tegamur, his contenti simus. Jacob, v, 1 et seq: Agite nunc, divites, plorate ululanies in miseriis vestris, quae advenient vobis. Divitiae vestrae putrefactae sunt, et vestimenta vestra a tineis comesta sunt. Aurum et argentum vestrum aeruginavit, et aerugo eorum in testimonium erit vobis, et manducabit carnes vestras.

" Neque calceamenta. "

Pluraliter dicit, quia calceamentum est necessariu.nl : quod intelligitur habuisse Dominus, Joan. I, 27, cum dixit Joannes : Cujus ego non sum dignus ut solvam ejus corrigiam calceamenti. Marci, VI, 9 : Calceati pedes sandaliis. Act. XII, 8 : Calcea te caligas tuas. Caliga enim est dicta a calx et ligare, sicut et calceus a calce dicitur. Et si dicas, quod sandalia sunt soleae alligatae, verum est : tamen in extremitate illae soleae habebant coria defendendia, ne lapilli arenarum infra pedem et soleas inciderent: et hoc factum fuit ad commodum, quia terra calida est, et arenosa Palaestina: et quia arenosa est, dantur soleae : et quia calida est, et pes ex motu amplius calescit, ut refrigeratio custodiat pedis virtutem, permittuntur superius esse apertae. Exod. XII, 11 : Calceamenta habebitis in pedisub. Ad Ephes. VI 15 : Calceati pedes in praeparatione Evangelii pacis. Cantic. VII, 1 : Quam pulchri sunt (pressus tui in calceamentis , filia principis ! Fuerunt autem quidam haeretici, ut dicit Augustinus in libro de Haeresibus, qui vocantur discalceati : qui propter istud verbum dixerunt non utendum esse calceamentis, inducentes hoc quod dicitur, Exod. III, 5, et Josue, v, 18 : Ne appropies huc : solve calceamentum de pedibus tuis doctis enim in quo stas terra sancta est. Et dixerunt, quod non potest quis ad. Deum accedere calceatus, errantes, Scripturas non intelligentes, quia hoc dictum est ideo quod morticina pellis non sit in affectu,

" Neque virgam. "

Contrarium videtur, Marc. II, 8, ubi dicitur, quod praecepit eis, ne quid in via tollerent, nisi tantum virgam. Unde, Exod. IV, 17 : Virgam quoque hanc sume in manu, tua, in qua facturus es signa.

Responsio Augustini est, quod est virga directionis, quae est in Praelato, de qua dicit, Psal. xliv, 7 : Virga directionis virga regni tui : et in hac virga potestas est sumendi ad sustentationem corporis : et hanc dicit Marcus tollendam. Est etiam virga impugnationis et defensionis mundani (alias, humani) auxilii : et haec non est tollenda : sed praesidio Domini committat se, qui debet studere conversioni populi. Quia sic- ut dicit Chrysostomus, " qui praedicat

" infidelibus, studet ut auferat ritus " malos : et ex hoc indignantur homines, " et commoventur et mala inferunt. Et " si se Praedicator ab his defendit, aver" tit a se populum, et non convertit " eum. " Et ideo Martyres patientia et morte vicerunt. Unde Gedeon castra Madian evertit complosis lagunculis et sonantibus tubis et micantibus lapidibus, clamantibus viris ejus : Gladius Domini et Gedeonis . Gomplodere autem lagunculas est castigando confringere corpora et in servitutem redigere, et micare lampadibus est miracula optimorum exemplorum adhibere : tuba sonare est verba praedicationis clare proponere : et sic vincit gladius verbi Domini, et Praedicatoris. Ad Roman. XII, 19 : Non vosmetipsos defendentes, charissimi, sed date locum irae. Hoc ergo modo praesidium mundanum non quaerere, est baculum in via non tollere. Isa. XXXVI, 6 : Ecce confidis super baculum arundineum confractum istum, super aegyptum : cui si innixus fuerit homo, intrabit in manum ejus, et perforabit eam: sic Pharao, rex aegypti, omnibus qui confidunt in eo. Jerem, xvii, 5 : Maledictus homo qui confidit in homine, et ponit carnem brachium suum.''

Sed contra hoc videtur esse, quod dicitur, Luc. xxii, 38 : Ecce duo gladii hic : et dixit Dominus: ,Satis est.

Sed ad hoc dicendum, quod sunt arma defensionis, non impugnationis contra eos qui nituntur subvertere fidem in plebe postquam ad statum fidei devenit. Et ad hoc habet duos gladios Christi vicarius: unum quo ferit, qui est spiritualis potestatis : et alterum, quo licet non. feriat, tamen ad imperium ejus exerendus est, ut feriat: et hunc habet Ecclesiae advocatus, vel officiatus. Sed his non potest uti qui infideles studet convertere, sicut ostensum est.

" Dignus est enim operarius cibo suo. "

Ne omnino dura videantur et intolerabilia quae dieta sunt, ideo mitigat hic ostendens necessaria tali operario esse digna. Hic enim operarius esse dicitur duplici ratione : una quarum est, quia hoc quod dicit verbo, opere demonstrat : secunda est, quia in conversione animarum Deo cooperatur, quod dignissimum est genus operum. Primo modo coepit Jesus facere, et docere . Secundo modo operatus est salutem in medio terrae. Job, XXXVI, 3: Operatorem meum probabo justum. Proverb. xiii, 4: Anima operantium impinguabitur. Hic igitur est dignus cibo, non voluptatis, sed necessariae sustentationis. Deuter. xxv, 4 : Non ligabis os bovis ferentis. I ad Corinth. IX, 14 : Ordinavit iis Dominus qui Evangelium annuntiant, de Evangelio vivere. Ad Galat. VI, 6 : Communicet autem is qui catechizatur verbo ei qui se catechizat in omnibus bonis. I ad Corinth. IX, 11 : Si nos vobis spiritualia seminavimus, magnum est si nos carnalia vestra metamus ? I ad. Timoth. v, 18 : Qui bene praesunt presbyteri, duplici honore digni habeantur, maxime qui laborant in verbo et doctrina. II ad Titum, II, 6 : Laborantem agricolam oportet primum de fructibus percipere,

" In quamcumque autem civitatem aut castellum intraveritis, interrogate quis in ea dignus sit : et ibi manete donec exeatis. "

Hic determinat usus vitae necessitatem. Et quia haec tota est in recipientium hospitalitate, ideo duas habet partes. Prima est de receptione, et recipientibus : et secunda, de non recipientibus, ibi, v. 14 : " Et quicumque non receperit vos, " In prima harum sunt tria : primum est de honestate hospitis : secundum, ut dicit Hieronymus, de jure immobilis hospitii : tertium, de benedictione hospitii, quam meretur hospitalitas suscipientis, et largitur sanctitas ejus qui recipitur. Primum .est secundum decentiam virtutis Praedicatoris : secundum est secundum stabilitatem jam fixae in aeternitate mentis : tertium est de copia exuberantis sanctitatis.

Dicit ergo :

" In quamcumque civitatem, "

Ubi civilitas est, studium, et urbanitas exercetur : " aut castellum, " ubi est praesidium terrae civitatem sustentantis. Et in hoc innuit, quod et sapientibus et insipientibus sunt debitores : et multis, et paucis esse praedicandum, et hominibus esse ingerendum. Unde dicit : " Intraveritis. " Unde, Ezechiel. II, 8 : Fili hominis, mitto te ad filios Israel, . Cantic. VII, 11: Egrediamur in agrum., commoremur in villis,''

" Interrogate, "

A convicinis, vel concivibus noscenti- bus honestos, ne turpitudine recipientis verbum praedicationis maculetur : " Quis

in ea dignus sit." Hieronymus : " Dignus " est, qui plus se reputat accipere quam " dare, cum suscipit : " et hoc dictu ro. est secundum largitatis proprietatem, de qua dicit Philosophus, quod " largi et magnifici est vel facere beneficium, et " non contrapati, eo quod sibi reputat ni-" hil melius posse fieri quam beneficium " facere. " I ad Timoth. III, 7 : Oportet illum testimonium habere bonum ab iis qui foris sunt, III Joan. vv. 5 et 6: Charissime, fideliter facis quidquid operaris in fratres, ei hoc in peregrinos, qui testimonium reddiderunt charitati tuaein conspectu ecclesiae : quos, benefaciens, deduces digne Deo,

Sed contra : quia ipse, supra, IX , 10, intravit ad publicanum. Et, Luc. XIX, 6, ad Zachaeum. Infra, XI , 19 : Ecce homo vorax, et potator vini, publicanorum ei peccatorum amicus. Supra, IX, 12 : Non est opus valentibus medicus, Cura ergo medici sint, nuntii sui ad aegrotos peccatores interrogare debent. Josue, II, 1, exploratores excepti sunt in domo meretricis.

Sed ad hoc dicendum, quod in prima hospitalitate honestum quaerendum est hospitium : sed cum innotescit Praedicator, ad hoc est studendum, ut de inhonesto honestum faciat, sicut fecit Dominus et exploratores, et tunc in. illo possunt manere : sed in quo turpia fiunt commercia, non. decet hospitari Sanctos.

" Et ibi manete donec exeatis, "

Ecce prohibitio curiositatis discurrendi per domos. Eccli. XXIX, 31 : Vita nequam hospitandi de domo in domum : et ubi hospitabitur, non fiducialiter aget.

Sed ponamus, quod non recipiat, aut diu tenere non velit. Et dicendum, quod si dignus est, omnia recipit, praecipue cum non quaeratur nisi cibus. Ad Hebr, xiii, 2 : Hospitalitatem nolite oblivisci, per hanc enim latuerunt quidam, Angelis hospitio receptis, Et hoc est dictum Chrysostomi.

Posset etiam dici, quod in ratione digni hospitis tria includuntur : honestas vitae, cujus pars est largitas hospitalitatis : et facultas copiae, unde suscipere possit: et benignitas exhibitionis, quod non amaro vultu recipiat. Si tamen aliquis exeat de hospitio in hospitium, non causa levitatis, vel voluptatis, non facit contra Evangelium : quia cum pluribus hospitalis plures lucratur Domino, Unde filii Job dies convivii circulariter duxerunt in orbem : et sanctificavit tunc eos

Job, ferens holocaustum hospitalitatis pro singulis ,

" Intrantes autem in domum, salutate eam, dicentes : Pax huic domui.

Et si quidem fuerit domus illa digna, veniet pax vestra super eam : si autem non fuerit digna, pax vestra revertetur ad vos, "

Ecce tertium de collatione benedictionis spiritualis ab hospite suscepto.

Et dicit tria : pacis scilicet eulogium a suscepto exhibendum, pacis quietem super dignum, pacis cum fructu reditum ad hospitem ab eo qui est indignus.

Dicit igitur : " Intrantes autem in domum " ad bospifcandum, " salutate eam, " hoc est familiam, " dicentes : Pax huic domui. " Ad Roman, XII, 48 : Si fieri potest, quod ex vobis est, cum omnibus hominibus pacem habentes. Isa. lii, 7 : Quam, pulchri super mordes pedes annuntiantis ei praedicantis pacem, annuntiantis bonum, praedicantis salutem. Supra, v, 9 : Beati pacifici, quoniam filii Dei vocabuntur. Sic ergo salutantes conferunt plus quam accipiant, Psal. lxxv, 3 : Facitis est in pace locus ejus. Et est ista salutatio secundum consuetudinem hebraici et syri nominis, in quo dicitur Salemilach, hoc est, Pax tibi : latine autem est ac si dicatur : Ave, vel Salve.

" Et siquidem fuerit domus illa digna. "

Luc. II, 14 : Pax hominibus bonae voluntatis. Et ideo dignus est, in cujus bonam voluntatem Praedicator intrat. " Requiescet super eam pax vestra, " Qui pacem cum Deo vestra exhortatione accipientes, cum eis permanebit pax quam promulgastis et propagastis in .eos per salutationem. Ad Philip. IV, 1 : Pax De

quae txsuperat omnem sensum, custodiacorda vestra et intelligentias vestras. Isa lxvi, 12 : Ecce ego declinabo super ean quasi fluvium pacis,

" Si autem, non fuerit digna, "

Quia non recipiendo vos et verba mea, se facit indignum. Isa. lvii, 21 : Non est pax impiis, dicit Dominus Deus.

" Pax vestra, revertetur ad vos, " hoc est, pacis fructus et merces. Psal. CXIX, 7 : Cum his qui oderunt pacem eram pacificus : cum loquebar illis, etc, Prop ier hoc dicit, Isa, xlviii, 18 : Utinam attendisses mandata mea ! facta fuisset flumen pax tua. Flumen enim fluit de uno in alium: et ita facit pax per eulogium pacis et praedicationem.

" Et quicumque non receperit vos, neque audierit sermones vestros, exeuntes foras de domo vel civitate, excutite pulverem de pedibus vestris, "

Haec est pars de non recipientium condemnatione.

Et dicit duo : scilicet, quid Praedicator debet facere non recipienti se patrifamilias et familiam : et, de intolerabili tale condemnationis ipsius.

De primo dicit:

" Quicumque, etc. "

Duae sunt receptiones : una est praedicantis in exterius hospitium : altera verbi in cordis consensum : et de his dicit.

De prima : " Quicumque non receperit vos, " in domum extra. Judicum, XIX, 18 : Nullus sub tectum suum nos vult recepere. Sapient. XIX, 13: Ignotos non recipiebant advenas, III Joan. v 10: Ne-que ipse, scilicet Disotrephes, suscipit fratres, ei eos qui suscipiunt prohibet.

De secunda : " Neque audierit sermones vestros. " Ezechiel, iii, 7: Domus Israel nolunt audire te, quia nolunt audire me. Act. VII, 57 et 58, cum loqueretur Stephanus : Continuerunt aures suas, et impetum fecerunt unanimiter in eum. Et ejicientem eum extra civitatem, lapidabant,

" Exeuntes foras de domo. "

Si domus est alicujus : " vel civitate, " si omnes simul contradicunt. Psal. lxv, 10 et seq : Vidi iniquitatem et contradictionem in civitate. Die ac nocte circumdabit eam super muros ejus iniquitas: et labor in medio ejus, et injustitia, et non defecit de plateis ejus usura et dolus.

Non ergo maneatis In ea, sed

" Excutite pulverem de pedibus vestris. " Pulvis in pedibus signum est itineris, ut dicit Tullius. Unde sensus est: Fatigationem assumpti pro eis itineris contra eos ostendite in rationem majoris eorum condemnationis et Apostolorum liberationis. Ezechiel. III, 19 : Si tu annuntiaveris impio et ille non conversus fuerit ab impietate sua, et a via sua impia, ipse quidem in iniquitate sua morietur : tu autem animam tuam liberasti. Act. xx, 26 et 27 : Mundus sum a sanguine omnium. Non enim subterfugi quominus annuntiarem omne consilium Dei vobis. Hanc expositionem puto litteralem.

Alia etiam est, quod pulvis significat temporalia parva, quae excutienda sunt In eos, ne putent propter temporalia sibi ingeri verbum. Apocal. XVIII, 4 et 5 : Exile de illa, popule meus, ut ne participes sitis delictorum ejus, et de plagis ejus non accipiatis : quoniam pervenerunt peccata ejus usque ad caelum. Et isti sunt tripliciter accusabiles : quia nihil adhaesit eis de pace Sanctorum, quae peccatum deleret: nihil remansit Sanctis de eleemosynis eorum, quod pro eis in- terpellaret : et aggravatus est contemptus eorum, cum Sanctorum verba non audirent, neque Sanctos susciperent. Et haec etiam bona est expositio.

Alia est expositio, quod pulvis sunt minutae negligentiae, quae contrahuntur ex sollicitudine Praedicatorum : et quando . sollicitudo eorum non recipitur, etiam minuta quae occupati circa convertendos contrahunt, in eos excutiuntur: quia eis Imputantur. Act. xviii, 6 : Contradicentibus eis, scilicet Judaeis, et blasphemantibus, excutiens, scilicet Paulus, vestimenta sua, dixit ad eos : Sanguis vester super caput vestrum : mundus ego, ex hoc ad gentes vadam.

" Amen dico vobis, tolerabilius erit terrae Sodomorum et Gomorrhaeorum in die judicii, quam illi civitati. "

Hoc est secundum, ubi tangit condemnationem eorum per comparationem ad Sodomitas.

Dicit ergo: " Amen dico vobis, " hoc est, vere dico vobis, " tolerabilius erit, " quoad judicium condemnationis, " terrae Sodomorum et Gomorrhaeorum, " quae (alias, qui) principales erant in Pentapoli subversa per ignem et sulphur, " in die judicii " communis, " quam illi civitati, "

Videtur autem hoc esse falsum. Genes. XIII, 13, enim dicitur, quod homines Sodomitae pessimi erant, et peccatores coram, Domino nimis. Non est autem accipere pejus pessimo : ergo nulli sunt majores peccatores quam Sodomitae, et per consequens In Illis (alias, nulla) damnatio erit intolerabilior.

Ad hoc dicunt quidam, quod non fit comparatio quoad omnia peccata, sed quoad quaedam quae enumerantur, Ezechiel. XVI, 49, quod manum egeno et pauperi non porrigebant. Et quoad hoc isti peccant plus : quia non tantum non porrigunt ministris Dei, sed. etiam volentes (alias, nolentes) recipere sermonem abjiciunt. Et ideo quoad inhospitalitatem

plus peccant isti, et plus puniuntur, quoad hoc peccatum. Juste enim patiebantur Sodomitae secundum suas nequitias . Etenim detestabilem hospitalitatem instituerunt. Sed hoc non videtur secundum Glossam, quae dicit, quod ab eo plus exigitur, cui plus committitur : et ideo dicendum, quod peccata multipliciter comparantur ad invicem, et similiter paenae consequentes. Uno quidem modo peccatum secundum substantiam et actum comparatur ad alterum : et hoc modo, peccatum Sodomorum gravius est peccato istorum : quia illud est contra naturam et rationem et gratiam, istud autem non ita, sed est contra gratiam tantum. Alio modo comparatur secundum circumstantiam : et secundum hoc peccans contra gratiam et correctionem oblatam sibi a Deo, magis peccat et deformius quam peccans simpliciter : et hoc modo peccatum istorum refutantium verbum, majus est peccato Sodomorum. Thren, IV, 6 : Major effecta est iniquitas filiae populi mei peccato Sodomorum,quae subversua est in momento. Levit, XXVI, 21: Si ambulaveritis ex adverso mihi, nec volueritis audire me, addam plagas vestras in septuplum propter peccata vestra, etc. Proverb. I, 24 et 26 : Quia vocavi, ei renuistis : extendi manum meam, et non fuit qui adspiceret... Ego quoque in interitu vestro ridebo , et sub sannabo, cum vobis id quod timebatis advenerit," Ecce ego mitto vos. "

Hic monet ad passionum tolerantiam.

Hoc autem facit duobus modis, scilicet, describendo passionis qualitates ex tortorum diversitate, et assignando rationem constantiae in passione : et hoc facit, ibi, v. 24 : " Non est discipulus super magistrum, "

Adhuc, in prima parte duo sunt : in quorum primo eos armat contra persecutorum saevitiam: in secundo autem ne desperent, ponit quamdam mitigationem, ibi, in medio v. 22 : " Qui autem perseveraverit. "

In prima harum tangit adhuc duo : docet enim cautelam contra persecutionem tyrannorum primo, et secundo adjungit de persecutione proximorum, ibi, v. 21 : " Tradet autem frater fratrem in mortem, etc.

In prima harum sunt tres paragraphi: in quorum primo in communi determinat habitudinem discipulorum ad persecutores, et e contra: in secundo, necessariam propter hoc ostendit esse cautelam ab omnibus : in tertio autem ostendit, quod licet in saeculari fortitudine tyranni praevaleant, non oportet desperare, quia in spiritualibus, sancto Spiritu docente, milito erunt in rationibus fidei fortiores : et hoc interius dat securitatem patiendi, et moriendi. Et haec tria patent in littera.

In primo horum paragraphorum duo dicit, quorum unum est legationis suae difficultas: et ex hac difficultate concludit duo esse necessaria legatis, sicut patet.

De primo dicit :

a Ecce ego. "

Quasi diceret : Sic ordinavi de recipientibus, et non recipientibus vos, sciens hoc vobis esse necessarium : quia

" Ecce ego mitto vos, etc. "

Et in hoc tangit auctoritatem, legationem, qualitatem legatorum, et legationis difficultatem. Auctoritatem tangit in duobus : in demonstratione, in qua notatur quod publica est, non in silentio et occulto peragenda : et in dignitate injungentis (alias, peragentis), cum dicit : o. Ego, " per meipsum. Publicam enim legationem oportet omnibus exponi: et cum contraria sit mollis, magis impugnatur. De primo, Abdiae, v. 1 : Auditum audivimus a Domino, et legatum, ad gentes misit. Licet enim multi sint, tamen singulariter dicit propter unitatem et consensum. De secundo, II ad Corinth. v, 20 : Pro Christo legatione fungimur, tamquam Deo exhortante per nos. Luc. X, 16 : Qui vos audit, me audit: et qui vos spernit, me spernit,

" Mitto. "

Ecce legationis injunctio. Genes, XXXVII, 13 : Fratres tui pascunt oves in Sichimis : veni, mittam te ad eos. Ibi enim missio haec praefigurata est. Joan. XX, 21 : Sicut misit me Pater, et ego mitto vos. Joan. XV, 16 : Non vos me elegistis : sed ego elegi vos, et posui vos ut eatis, et fructum afferatis, et fructus vester maneat. Sic dixit se missum Moyses, Exod, III , 13 : Ecce ego vadam ad filios Israel, et dicam eis : Deus patrum vestrorum misit me ad vos, ideo dicit Paulus se Apostolum, non ab hominibus, neque per hominem, sed per Jesum Christum .

" Vos. "

Ecce legati. Et dicit " vos, " non, vicarios vestros, ut nolet quod per seipsos ea quae sunt Christi, agere debent : sicut et Moyses egit per seipsum, non per alium. Sed nostri colligunt per seipsos temporalia, sed per alios agunt spiritualia, Contra quod dicit Apostolus, 1 ad Corinth. xiii, 5 : Charitas... non quaerit quae sua sunt: sed quae Christi Jesu. Ad Philip, IV, 17 : Non quaero datum, sed requiro fructum abundantem in ratione vestra.

. " Sicut oves in medio luporum. " . Ecce legatorum qualitas, mansuetudi- nis praecipue, et utilitatis, decentissimi et calidi habitus, faecunditatis et lactis :

quorum primum est necessarium contra persecutiones : secundum autem ad instruendas et instiluendas virtutes : tertium, ad sanctae conversationis habitum, quo induendi sunt homines : quartum, ad zelum animarum, quo concipiuntur et pariuntur hi in quibus formatur Christus : quintum, ad alimentum quo nutriuntur, quasi modo geniti infantes.

De mansuetudine dicitur, Matth.XI 29 : Discite a me, quia mitis sum, etc, dicit vervex dux ovium Agnus Dei Christus. Matth.v, 4 : Beati mites, quoniam ipsi possidebunt terram. Sic enim illi.legati lucrati sunt orbem terrarum. Numer. XII, 3 : Erat Moyses vir mitissimus super omnes homines qui morabantur in terra.

De secundo, hoc est, de utilitate, qua utiles, non nocivi depopulatores fuerunt isti legati, quia ad hoc spiritum accipiunt mittentis, dicitur, I ad Corinth. xii, 7 : Unicuique datur manifestatio Spiritus ad utilitatem, 1 ad Corinth.x, 32 et 38 : Sine offensione estote Judaeis, ei Gentibus, et Ecclesiae Dei, sicut et ego per omnia omnibus placeo, non quaerens quod mihi utile est, se quod multis, ut salvi fiant. 11 ad Corinth.x, 8 : Secundum potestatem meam, quam dedit mihi Dominus in aedificationem, et non in destructionem vestram.

De tertio, hoc est, de vestimento sanctae conversationis, quo (alias, quae) induere debet homines suo exemplo, dicitur, Job, xxxvii, 17 : Nonne vestimenta tua calida sunt, cum perflata fuerit terra austro ? Austro enim perllatur terra, quando lenis et calidus spiritus procedit a Praelato. Job, XXXI, 20 : Si non de velleribus ovium mearum calefactus est. Sic etiam mulier Ecclesia quaerit lanam et linum. Lanam quaerit sanctae conversationis, et linum innocentiae candoris, et operatur consilio manuum suarum, quae sunt Praelati: et non timebit domui suae a frigoribus nivis, omnes enim domestici sui vestiti sunt duplicibus : sanctae conversationis extra praetendentes habitum, et innocentiae intus in conscientia habentes coram Deo testimonium.

De quarto, hoc est, de zelo fecundante, ad Galat. IV, 19 : Filioli mei, quos iterum parturio, donec formetur Christus in vobis. Cantic. IV, 2: Dentes tui, hoc est, Praelati tui molentes cibum aliis, sicut greges tonsarum, omnes gemellis foetibus, et sterilis non est inter eas. Concipiunt enim geminos semper, justos fovendo, et peccatores convertendo.

Quinto, de lactis alimonia, I ad Corinth. III, 1 et 2 : Tamquam parvulis in Christo, lac vobis potum dedi, non escam. I Petr. II, 2 : Lac concupiscite, ut in eo crescatis.

Modo autem legati veniunt in spiritu furoris, in nocumento depraedationis, in habitu saecularissimae perversitatis, in conceptu concupiscentiae carnalis, in alimento diabolicae praesumptionis: quo homines (alias, omnes) nutriunt in peccatis.

" In medio luporum. "

Ecce legationis difficultas. Et non dicit : juxta lupos, sed ." in medio luporum. " ut nusquam sit effugere nisi per capturam luporum : quia in hoc solo spes est, si lupi, natura lupina deposita, ab ovibus capi possunt. Genes. xlix, 27 : Benjamin, lupus rapax, mane comedet praedam, ei vespere dividet spolia, Tales enim lupi sunt, qui de lupis possunt fieri filii dextras : et tunc praedam quam inane, dum lupi erant, acceperunt, vespere conversionis spolia dividentes Domino reportant, sicut fecit Paulus, Joan.x, 12: Lupus rapit, et dispergit oves: Psal. xliii, 22: aestimati sumus sicut oves occisionis, Psal. xliii, 12 : Dedisti nos tamquam oves escarum, etin gentibus tamquam inter lupos dispersisti. In hujus signum Rachel, quae ovis interpretatur, enixa est Benjamin,

de quo dicitur: Benjamin lupus rapax ,

" Estote ergo prudentes sicut serpentes, et simplices sicut columbae. "

Hic ponit conclusionem ex praedictis., quod duo sunt necessaria legatis ad malos capiendos missis: quorum unum est sapientia serpentina : et alterum, simplicitas columbina.

Et de primo dicit:

" Estote ergo prudentes sicut serpentes. ".

Et attende, quod sicut natura aliquando ex duobus componit unum animal, quod ex uno habet insidias, et ex altero habet mansuetudinem : et quod insidiosum erat mitigatur ex mansueto, sicut apparet in cuculo, qui componitur ex spervario et columba : et spervarius capit aves parvas, et devorat eas: et hoc diminuitur in cuculo, qui non capit aves ipsas, sed insidiatur ovis, et comedit ea, sua reponens : et ideo tempore nidificationis avium pugnant cum eo aves parvae. Ita facit hic Dominus : ex diversis componit hic unum, ut quod bonum est, ab uno et ab alio componatur, et unum alii temperetur: et ideo prudentia serpentina ne in astutiam vergat, sed in provisione bonorum se teneat, conjungitur cum simplicitate columbina. Secundum hoc igitur prudentia serpentina manet prudentia, et non efficitur calliditas, quae in malum sonat. Et tunc prudentia serpentina est, quae sagaciter intelligit et eligit ea quibus humiliter potius serpendo se rapit ad processum infusionis tyriacae contra venenum antiqui serpentis. Et secundum hoc tria notantur in serpentis prudentia : quorum unum est pru- delitia In cavendis fraudibus, et eligendis bonis : secundum, in exspoliatione vetustatis : tertium autem est in cura venenati humoris.

De primo, Proverb. I, 4 : Ut detur parvulis astutia, adolescenti scientia et intellectus : astutia in cavendis fraudibus, et scientia in conversatione honesta, et intellectus in cognitione divina et Interna. Haec est aspis surda aliquando obturans aures suas ad petram Christum, ne exaudiat vocem Incantantium et venefici incantantis sapienter . Fraudes enim circumvenientium minis, et blandimentis promissionum surda aure transeunt : ad petram Christum convertentes auditum, constantiam suam in omnibus hujusmodi meditantes, Hanc autem prudentiam habet columbinus serpens, ut dicit Aristoteles, ex. humido subtili, quod etiam prolongabile est valde. Et hoc humore significat pietatem : et longitudine, spei protensionem : quia pietate benevoli sunt in omnes, et spe aeternorum : ne praesentibus malis, vel bonis moveantur. I ad Timoth. IV, 8 : Pietas ad omnia utilis est, promissionem habens vitae quae nunc est, ei futurae. De spe, ad Hebr. VI, 19 et 20 : Spem sicut anchoram habemus animae tutam ac firmam, et incedentem usque ad interiora velaminis, ubi praecursor pro nobis introivit Jesus.

De secundo : pellem autem deponit, quia dura est et scabiosa : et efficitur intolerabilis, sicut et in avibus est mutatio pennarum. Et quia longus est, ad foramen proportionatum abstrahit, primo solvens eam in capite. Haec autem est conversatio vetus, quae durescit consuetudine, scabescit hispiditate peccatorum, et est inutilis et nociva ex concupiscentiae vetustate, et per foramen paenitentiae deponenda. Ad Ephes. IV, 23 : Deponite vos veterem hominem, qui corrumpitur secundum desideria erroris.

Cantic. v, 3 : Exspoliavi me tunica mea,quomodo induar illa ?

De tertio : nam iste columbinus serpens infundit veneni medicinam per altitudinem desiderii aeternorum, per conformitatem crucis,per fidei adspectum. Primum est charitatis, secundum mortificationis carnis, tertium autem devotionis . fidei per dilectionem operantis. Numer. XXI, 8 : Fac serpentem aeneum, et pone eum pro signo : qui percussus adspexerit eum, vivet. Joan. iii, 14 et 15 : Sicut Moyses exaltavit serpentem in deserto, ita exaltari oportet filium hominis : ut omnis qni credit in ipsum, non pereat, sed habeat vitam aeternam.

Sicut autem est prudentia in his, declinando fraudes Incantantium, exspoliando impedimenta virtutum, medicando morsibus venenatorum : et ideo est columbinus multum habens de columba. Ita est necessaria simplicitas serpentina : quia columba, quae nihil serpentis habet, est facile seducibilis. Osee, VII, 11 : Ephraim quasi columba seducta non habens cor.

" Simplices sicut columbae. "

Simplicitas igitur serpentina, sive columba serpentina osculum habet oris in dulcedine allocutionis, felle caret amaritudinis in hepate appetitionis, gemitum devotionis pro cantu vanitatis, venustatem conversationis pro pompa fastus saecularis, simplicitatem intentionis pro duplicitate mundanae deceptionis et hypocrisis, mundans cautelam suae praeservationis contra raptores et praedatores virtutis.

Verbum enim dulce ad omnes, osculum ei est columbinum : verbum enim dulce multiplicat amicos, ei mitigat inimicos . Hoc enim verbo ista serpentina columba in verbis suis monstra placavit .

Hoc etiam, fel appetitus vindictae injuriis illatis non habuit. Act, VII, 60 : Ne statuas illis hoc peccatum : quia nesciunt quid faciunt. Istae sunt columbae, de quibus dicitur, Cantic. II, 14 : Columba mea in foraminibus petrae, in caverna, maceriae : quia in hoc habitant per imitationem in vulneribus Christi, qui petra est per constantiam, qua flecti non potuit, sed frangi. Caverna autem maceriae est foramen lateris, quod factum fuit in exsangui et exanimi corpore, quando jam corpus fuit in congerie membrorum : sicut macer murus, qui maceria dicitur.

Gemitus devotionis est in modulatione orationis. Isa. XXXVIII, 14 : Meditabor ut columba. Isa. lix, 11 : Quasi columbae meditantes gememus. Columba enim in interioribus colli cantat : et ideo meditatio vocatur cantus ejus : et hoc proprium habet inter aves, sed omne genus columbae hoc habet, quia cantus devotionis potius est in corde quam in ore. Augustinus in Regula : " Psalmis et hymnis " cum oratis Deum, hoc versetur in cor-" de, quod profertur in ore. "

Venustatem etiam habet blandae cujusdam conversationis, nihil pompae praetendens : ideo, Cantic, ii, 10, ista conjunguntur : Amica mea, columba mea, formosa mea. Ipsam enim vestit Spiritus sanctus, qui in specie columbae super Dominum apparuit, novum habitum renatis exhibens .

Simplicitatem habet intentionis, non hypocrisis duplicitatem, neque mundanae deceptionis. Unde, Cantic. IV, 1, dicitur : Oculi tui columbarum. Supra, VI, 22 : Si oculus tuus fuerit simplex, totum corpus tuum lucidum erit.

Haec etiam simplicitas serpentina cautelam habet suae praeservationis ab avibus rapacibus, ne rapiatur a diabolo. Et ideo dicitur sedere super aquas, ut umbram speculetur in aqua, hoc est, super studium Scripturarum, quae per aquas significantur. Cantic, v, 12: Oculi ejus sicut columbae super rivulos aquarum.

Columba etiam ista bonae alae est in volando, et semper redit ad nidum : et hoc habet proprium inter aves, quod si ducatur ad exteras terras, revelat, et fertilis est valde. Et per primum significat circumvelatum in praedicatione, et reditum in contemplatione ad nidum sapientiae. Isa. lx, 8 : Qui sunt isti qui ut nubes volant, et quasi columbae ad fenestras suas. Per secundum significat multitudinem columbini partus in conversione animarum, et hoc est sacrificium oblatum pro Domino. Luc. II, 24 : Obtulerunt pro eo Domino par turturum, aut duos pullos columbarum : et hoc sacrificium redemit multa sacrificia, quae manus pauperum Christi invenire non potuit, sicut patet in emundatione leprosi, et puerperae in Levitico.

" Cavete autem ab hominibus. Tradent enim vos in conciliis, et in Synagogis suis flagellabunt vos.

Ad praesides et ad reges ducemini propter me, in testimonium illis et gentibus. "

Hic in isto secundo paragrapho tangit luporum insidias, de quibus dicitur, Sophoniae, iii, 3 : Judices ejus lupi vespere, non relinquebant in mane.

Tangit autem hic triplicem persecutionem, traditionis scilicet, et afflictionis verberum, et positionis judicum. Prima fit in conciliis per consilium, secunda in Synagogis per populi conventum, tertia autem per reges et praesides per iniquum judicium : et his tribus persecutionibus unam et laudabilem causam subjungit ex parte Apostolorum, et terribilem effectum ex parte persequentium : et hoc est, quod dicit.

Dicit ergo :

" Cavete, "

Per prudentiam serpentinam cauti estote dissimulando injurias. Proverb. XII, 16 : Qui dissimulat injuriam, callidus est. Daniel. I, 4 : Cautos scientia, et doctos disciplina," Ab hominibus. "

Proprium habet serpens inter animalia cavere ab hominibus : quia in duobus pejor est homo omni animali, et in uno est nocivior diabolo. Unum, in quo pejor est omni animali, est quod in unoquoque animali est unum malum, si malum est, in homine autem omnia. Alterum est, quod homo habet ingenium nocendi, quod non habent aliae bestiae. Diabolo etiam est nocivior : quia diabolus non accedit ad Saucium, sed victus fugit ab eo, et illum vincit et interficit homo malus. Et ideo homo malus membrum et arma est diaboli. De primo dicitur, Matth.XII, 35 : Malus homo de malo thesauro, scilicet cordis sui, profert mala : habet enim thesaurum malorum, non unum malum. De secundo, Proverb, XII, 20 : Dolus in corde cogitantium mala. Per dolum enim nocentiores fiunt, De tertio dicitur, Joan. XIII, 2 : Cum diabolus jam misisset in cor ut truderet eum Judas Simonis Iscariotae, Hoc enim per se ipsum diabolus facere non potuit.

" Tradent vos in conciliis, etc, "

Genes, xlix, 6 : In consilium eorum non veniat anima mea, ei in coitu illorum non sit gloria mea. Joan. XI, 47 : Collegerunt Pontifices ei Pharisaei concilium,

" Et in Synagogis suis flagellabunt vos, " si admoniti in consilio non desistatis. Act. v, 40 : Convocantes Apostolos, caesis denuntiaverunt ne omnino lo-querentur in nomine Jesu, II ad Corinth. XI, 25 : Ter virgis caesus sum. Et, ibidem, ante, v. 24 : A Judaeis quinquies quadragenas, una minus, accepi.

" Et ad praesides, " tamquam vicariam potestatem habentes in minoribus judiciis, si nec flagellati desistitis, ut puniamini, sicut ipse Dominus punitus fuit ante Pilatum . " Et ad reges ducemini," tamquam ordinariam potestatem habentes., et in majoribus judiciis. Act. IX, 15 : Vas electionis est mihi iste, ut portet nomen meum coram gentibus, ei regibus, et filiis Israel. Act. XIII, 1 et seq.: Alisit Herodes reae manus, ut affligeret quosdam de Ecclesia. Occidit autem Jacobum, fratrem Joannis, gladio, etc. Sic enim processerunt Judaei cum Apostolis : quia alienigenae dominabantur eis, et non licuit eis interficere quemquam, sicut dicetur , quod flagellatos et correptos duxerunt ad praesides et reges puniendos.

Et subjungit gloriosam causam, dicens :

" Propter me, "

Hoc est, fidem in me et nominis mei confessionem. Ad Philip. I, 29 : Vobis donatum est pro Christo, non solum ut credatis in eum, sed ut etiam pro illo patiamini, I Petr. IV, 14 : Si exprobramini in nomine Christi, beati eritis. Et, ibidem, vv, 13 et 16 : Nemo vestrum patiatur ut homicida, aut fur, aut maledicus, aut alienorum appetitor. Si autem ut Christianus , non erubescat.

" In testimonium illis, " hoc est, contra eos, scilicet Judaeos, qui tradunt vos in conciliis, et flagellant vos in Synagogis : " et gentibus, " hoc est, contra gentes : quia praesides eorum et reges nos puniunt .: et quod eis est testimonium condemnationis, est, nobis testimonium innocentiae, Luc. II, 34 : Ecce positus est hic in ruinam, et in resurrectionem multorum, in Israel, et in signum cui con-

tradicelur.II ad Corinth.II, 16: Aliis sumus odor mortis in mortem, aliis autem odor vitae in vitam. Et ad haec quis tam idoneus ? .

" Cum autem, tradent vos, nolite cogitare quomodo aut quid loquamini : dabitur enim vobis in. illa hora quid loquamini.

Nod enim vos estis qui loquimini, sed Spiritus Patris vestri qui loquitur in vobis. "

. Tertius est paragraphus, ubi tangit potestatem Spiritus in Sanctis : et haec potestas facit eos secure mori. pro demonstrata et incontradicibili veritate, et facit triumphare landem de interfectoribus: quia super omnia vincit veritas.

Dicit autem tria. Primo enim prohibet in eis humanae sapientiae cogitationem. : secundo, promittit divinae sapientiae facilitatem : et tertio, subjungit utriusque causam. Et haec in littera patent,

Dicit ergo :

" Cum autem tradent vos, "

In conciliis, vel ad, judices, " nolite cogitare, " Proverb, XII, 2 : Qui confidit in cogitationibus suis, impie agit. II ad. Corinth.III, 5 : Non quod, sufficientes simus cogitare aliquid, a nobis quasi ex nobis, sed sufficientia nostra ex Deo est. Eccli, xliii, 29 : Aluit a dicemus, et deficiemus in verbis : consummatio autem sermonum ipse est in omnibus, " Quomodo, " hoc est, de modo humano, quomodo proponafis persuasibilibus Verbis. I ad Corinth.II, 4 : Sermo meus et praedicatio mea non fuit in persuasibilibus humanae sapientiae verbis, sed in ostensione spiritus et virtutis. " Aut quid loquamini, " quoad materiam : quia nescitis de quo erit interrogatio tortorum, Isa. xxxviii, 14 et 15 : Domine, vim patior, responde pro me.Quid dicam, aut quid respondebit mihi?

" Dabitur enim vobis. "

Psal. LIV, 23 : Jacta super Dominum curam tuam, ei ipse te enutriet. 1 Petr, v, 7 : Omnem sollicitudinem vestram projicientes in eum, quoniam ipsi cura est de vobis. II ad Timoth. ii, 7: Intellige quae dico : dabit enim Ubi Dominus in omnibus intellectum,

" In illa hora, " interrogationis, Job, VII, 18 : Visitas eum diluculo, et subito probas illum. Jacob, I, 5 : Si quis vestrum indiget sapientia, postulet a Deo, et dabitur ei,

" Quid loquamini, " Luc, XXI, 15 : Ego dabo vobis os et sapientiam, cui non poterunt resistere ei contradicere omnes adversarii vestri. Eccli, xv, 3 : Cibabit illum Dominus pane vitae et intellectus,et aqua sapientiae, salutaris potabit illum. Psal. lxxx, 11 : Dilata os tuum, et implebo illud. Nec intelligitur istud sicut ignari nolentes studere, dicunt de hora praedicationis i quia ad. illam exigitur instructio, et studium, et meditatio. Apocal. VIII, 6 : Septem Angeli qui habebant septem tubas, paraverunt se ut tuba canerent, I ad Timoth, IV, 16 : Attende tibi, et doctrinae : insta in illis,

" Non enim vos estis qui loquimini. "

Ecce utriusque promissorum causa. Quasi dicat : Nolite cogitare quomodo aliquid loquamini : " non enim vos estis qui loquimini : " dabitur enim vobis in illa hora, quia Spiritus Patris vestri est qui loquitur in vobis, Psal, xliv, 2 : Lingua mea calamus scribae., velociter scribentis, J erem, I, 6 : a a, Domine Deus, ecce nescio loqui, quia puer ego sum. Ezechiel, iii, 26 : Linguam tuam adhaerere faciam palato tuo, quia domus exasperans est. Sensus enim homi- nis et lingua non sufficiunt in talibus. " Sed Spiritus Patri vestri qui loquitur in vobis. " Et quia Spiritus, crescit : et quia Patris, vult. Sapient, 1, 7 : Spiritus Domini replevit orbem terrarum : ei hoc quod continet omnia, scientiam habet vocis. I ad Corinth.XIV, 2 : Spiritus loquitur mysteria. Joan. XVI, 13 : Quaecumque audiet loquetur, et quae ventura sunt annuntiabit vobis. Act. ii, 3 et 4 : Apparuerunt illis dispertitae linguae tamquam ignis, seditque supra singulos eorum : et repleti sunt omnes Spiritu sancto,

" Tradet autem frater fratrem in mortem, et pater filium : et insurgent filii in parentes, et morte eos afficient.

Et eritis odio omnibus propter nomen meum. "

Haec est tertia pars, in. qua determinat persecutionem a proximis futuram, quae tanto est acerbior, quanto habet duplicem dolorem, scilicet, de inflictione paenae, et de amisso foedere charitatis et propinquitatis.

Tangit autem istam persecutionem dupliciter, scilicet generaliter, et specialiter.

Specialiter autem tangit eam in proximo gradu : et in ea quae est sine gradu

Et hanc tangit dupliciter secundum ordinem violatum ejus naturae, quae sui aliquid habet in filiis : sicut cum pater tradit filium, quod innaturalissimum est, et nulli bestiarum conveniens : omnis enim bestia custodit partum suum ad minus, quamdiu in cura sua est parvus. Et secundum ordinem violatae naturae, quae est ortus ad principium originis : et sic filii morte afficiunt parentes.

Dicit ergo : " Tradet autem frater fratrem, " quod est grave genus perse- cutionis, " in mortem, " quod est genus acerbissimum tribulationis. Jerem, IX, 4 : Unusquisque se a proximo suo custodiat, et in omni fratre suo non habeat fiduciam : quia omnis frater supplantans supplantabit, Mich. VII, 2 : Omnes in sanguine insidiantur, vir fratrem suum ad mortem venatur, sicut Cain Abel occidit

" Et pater filium. " Zachar, xiii, 3 : Dicent ei pater ejus et mater ejus qui genuerunt eum : Non vives. Ibidem, v. 6 : His plagatus sum in domo eorum qui diligebant me.

" Et insurgent filii in parentes, et morte eos afficient. " Mich. vii, 5 et 6 : Nolite credere amico, et nolite confidere in duce : ab ea quae dormit in sinu tuo, custodi claustra oris tui. Quia filius contumeliam facit patri, et filia consurgit adversus matrem suam, nurus adversus socrum suam : ei inimici hominis domestici ejus. Psal. xl, 10 : Homo pacis meae, in quo speravi: qui edebat panes meos, magnificavit super me supplantationem. Panes enim suos non comedit nisi filius suus : quia servus panem comedit ejus, cui deservivit. Frater auiem non pascit fratrem.

" Et eritis odio omnibus, etc. "

Locus illationis est a partibus sufficienter enumeratis : quia Judaeis et gentibus et fratribus et parentibus et filiis : ergo omnibus, qui homines sunt ab humo dicti. Joan. xv, 18 : Si mundus vos odit, scitote quia me priorem vobis odio habuit. Causa assignatur, Jacob, IV , 4 : Quicumque voluerit amicus esse saeculi hujus, inimicus Dei constituitur. Distributio autem fit pro generibus singulorum, et non pro singulis generum : quia aliter essent odio Sanctis, nisi dicatur quod Sancti aliquid sint ultra homines : et ideo cum hominibus non supponuntur.

" Propter nomen meum, " Jacob, ii,

8 et 7 : Divites per potentiam opprimuntvos : et ipsi blasphemant bonum nomen quod invocatum est super vos. Supra, v, 11 et 12, et Luc: VI, 22 et 23 : Beati eritis, cum vos oderint homines, et cum, separaverint vos, et exprobaverint,et ejecerint nomen vestrum tamquam malum propter Filium hominis : gaudete, etc.

" Qui autem perseveraverit usque in finem, hic salvus erit. "

Hic ponitur mitigativum hujus tantae tribulationis.

Et dicit duo, scilicet mitigativum in paenarum acerbitate, et mitigativum in corporis fragilitate. Mitigativum autem in paenarum acerbitate et praemii consideratio : quia sicut dicit Gregorius, " consideratio praemii minuit vim flagel-" li. " Et de hoc dicit :

" Qui autem perseveraverit usque in finem. "

Non consumptionis, quo consumitur, sed consummationis, quo ad perfectum deducitur. " Hic salvus erit, " aeterna salute. Infra, XXIV, 13, est idem per eadem verba. Levit, iii, 9, praecipitur cauda hostiae offerri, quae dorinm perseverantiae significat. Apocal. II, 10 : Esto fidelis iisque ad mortem, et dabo tibi coronam vitae. Ezechiel. IX, 4 : Signa thau super frontes virorum gementium et dolentium. Thau figura crucis est in alphabeto Hebraeorum, et donum perseverantiae significat. Sapient, IV, 13 : Consummatus in brevi explevit tempora multa. Sapient, x, 10 : Hanes lavit illum in laboribus, et complevit labores illius,

" Cum autem persequentur vos in civitate ista, fugite in aliam. Amen .dico vobis, non consummabitis civita-

tes Israel, donec veniat Filius hominis. "

Secundum est mitigativum, quod conceditur infirmitati.

Et dicit duo : unum, quod est solatium infirmitatis : et alterum, quod est solutio dubitationis circa solatium concessum exortae.

Dicit igitur : " Cum autem persequentur vos in civitate ista, " supple, Judaei, in ista particulari missione, quando non mittimini nisi ad filios Israel, " fugite in aliam, "

In hac autem fuga duo attenduntur : quia aut quaeritur persona, aut fides, sive justitia. Si non quaeritur nisi persona, tunc semper potest fugere : si autem quaeritur fides, sive justitia : aut per mortem confirmari potest, aut non. Si potest confirmari per mortem, nequaquam est fugiendum. Si autem non potest per mortem confirmari, tunc est fugiendum. Et quia Apostoli ante passionem fidem confirmare non poterant, ideo dictum est eis fugere de civitate in civitatem, exemplo Jacob, qui fugit Esau , et ejusdem exemplo, qui fugit Laban . Et exemplo David, qui fugit Saul . Et exemplo Pauli, qui fugit de Damasco . II ad Corinth.XI, 32 et 33 : Damasci praepositus gentis Aretae regis custodiebat civitatem Damascenorum, ut me comprehenderet : et per fenestram in sporta dimissus sum per murum, et sic effugi manus ejus.

" Amen dico vobis, "

Hoc est, fideliter dico vobis. Et est solutio dubitationis : quia dixerat, supra, v. 5 : In viam gentium ne abieritis, et in civitates Samaritanorum ne intraveritis : cito possent dicere : si fugiemus de una civitate in aliam, non habebimus quo de caetero fugiamus. Ideo respondet : " Non consummabitis, " fugiendo in ista missione, " civitates Israel, " de una ad alterum vos transferendo, " donec veniat " post resurrectionem ad vos " Filius hominis. " Et tunc erit generalis missio in omnem terram. Vel, " donec veniat Filius hominis, " et assumat vos vocando ad regnum suum. Vel, " donec veniat, " in auxilium vobis sucurrendo. I ad Corinth.x, 13 : Fidelis Deus est, qui non patietur vos tentari supra id quod potestis, sed faciei eliam cum tentatione proventum, ut possitis sustinere. Et attende, quod etiam in fuga est utilitas, ut dicit Hieronymus : quia ex hoc quod disperguntur, in pluribus locis praedicant, sicut expresse legitur, Act, VIII, 1 et seq., quod ex dispersione quae facta est in persecutione quae facta est in Stephano, tota adjacens regio verbo Dei est repleta. Tob. xiii, 4 : Ideo dispergit vos inter gentes quae ignorant Deum, ut vos enarretis mirabilia ejus, et faciatis scire eos, quia non est altus Deus omnipotens praeter eum,

a Non est discipulus super magistrum, nec servos super dominum suum.

Sufficit discipulo ut sit sicut magister ejus : et servo, sicut dominus ejus. Si patrem familias Beelzebub vocaverunt, quanto magis domesticos ejus !

Ne ergo timueritis eos. "

Hic assignat rationem constantiae in passione.

Et dividitur haec pars in duas : in quarum prima, assignat rationes quare non timendum : in secunda, tangit rationes quare Christi veritas omnibus est praeponenda, ibi, v. 34 : " Nolite arbitrari quia pacem, venerim, mittere, etc. "

Adhuc, prior harum subdividitur in duas : in quarum prima tangit rationes ex consideratione suae operationis acceptas secundum statum viae : in secunda autem tangit alias, quae sumuntur ex consideratione patriae, ibi, v. 28 : " Nolite timere eos qui occidunt corpus. "

In prima harum sunt duo. Probat enim primo, quid non timendum : secundo, quod propter timorem quem evacuat, non est dimittendum, ibi, in medio v, 28 : " Nihil est opertum, "

In prima sunt tres Christi ad nos comparationes, secundum illuminationem videlicet mentis, secundum obedientiam operis, et secundum generalitatem generis, Et secundum primam est magister, secundum secundam est dominus, secundum tertiam est paterfamilias, secundum quod ipsius et genus sumus . Prima est secundum doctrinam veritatis, et in hac sumus discipuli : secunda, secundum coercitionem potestatis, et in hac sumus servi : tertia, secundum bonitatem assimilationis et originis, et in hac sumus domestici. Haec sunt secundum tria superesse, et secundum tria subesse. Primum quidem in auctoritate doctrinae ad fidem : secundum, in majestate ad debitam operationem : tertium autem in patris origine ad dilectionem, Haec etiam sunt secundum tria, quae exiguntur ad virtutem : scire scilicet quid facias, facere quod debeas, et velle quod liceat. Scire enim est a magistro, facere a domino, et velle debetur patrifamilias. Primum dirigit ad veritatem, secundum ex timore avertit a vanitate et perversitate, tertium trahit ad bonitatem. Primum docet, secundum, incitat, tertium allicit.

De primo ergo dicit :

" Non. est discipulus. "

Joan. XIII, 35 : In hoc cognoscent omnes quia discipuli mei estis, si dilectio-nent habueritis ad invicem. Isa. viii, 16 :

Signa legem in discipulis meis.

" Super magistrum, " sed potius sub ipso. Matth.XXIII, 10 : Magister vester unus est, Christus. Joan. XI, 28 : Magister adest, et vocat te. Deuter, xxxiii, 2 et 3 : In dextera ejus ignea lex : qui appropinquant pedibus ejus, accipient de doctrina illius. Eccli, li, 31 : Appropiate ad me, indocti, et congregate vos in domum disciplinae.

Et vult dicere : Si doctrinam veritatis in me persequuntur, multo magis in vobis : et haec est impugnatio veritatis agnitae et probatae per miracula.

" Nec servus. "

Psal. cxv, 16 : 0 Domine, quia ergo servus tuus, etc. Sapient. IX, 5 : Servus tuus sum ego, et filius ancillae tuae.

" Super dominum suum.)) Malach. I, 6: Si Dominus ego sum, ubi est timor meus ? Isa. xlii, 8 : Ego Dominus, hoc est nomen meum. Et est sensus : Si in me persecuti sunt opus virtutis, non est mirum, si etiam in vobis persequentur : et in his est locus a minori.

" Sufficit discipulo,))

Quantum ad doctrinae acceptionem, " ut sit sicut magister ejus. " Sicut enim in docendis, et modo confirmationis attingit magistri perfectionem : ita et in his quae consequuntur doctrinam, ex hoc quod contraria est mundanis : quia ideo oppugnatur. Et si discipulus non doceat contraria his quibus magister contraria docuit, non est discipulus sicul magister. Et si aliter doceat discipulus, tunc a seipso, et non ex disciplinis magistri loquitur. Joan. xiii, 47 : Qui est ea Deo, verba Dei audit. Propterea vos non auditis, quia ex Deo non estis.

" Et servus sicut dominus ejus, "

Hoc est, servo sufficit, si sit sicut do- minus ejus. Quia si propter reverentiam domini non timuerunt in eo persequi opus virtutis, non est mirandum, si et in vobis persequentur. Haec est enim impugnatio divinae potestatis, quae demonstratur in opere perfecto. Joan. XIII, 13 : Vos vocatis me Magister, et Domine : et bene dicitis: sum etenim.

" Si patremfamilias. "

Tertia est comparatio. Et dicitur hic familia, multitudo ex uno exorta, et ab uno denominata, sicut a Christo filii Dei vocantur. Pater autem familias dicitur, ex quo multitudo haec derivatur, et a quo denominatur, et gubernatur, et a quo procreatur. Malach. I, 6 : Si ergo pater ego sum, ubi est honor meus ? Matth. xxiii, 9 : Unus est Pater vester, qui in caelis est.

" Beelzebub. "

Bel, pater Nini, condidit Ninivem, cui idolum a filio statutum Bel dictum est, a quo gentes idola Bel Babylonii, Baal Palaestini, Beelphegor Moabitae vocaverunt : quod Judaei in derisionem Beelzebub, hoc est, virum muscarum, vocaverunt : propter muscas quae in cruore immolatitii sanguinis insederant. Et hunc daemonem Christo attribuerunt, ut in eo signa faceret, sicut in praecedenti patet capitulo, et, Infra, xii, 24 : Hic non ejicit daemones nisi in Beelzebub, principe daemoniorum. Joan. viii, 48 : Nonne bene dicimus nos, quia Samaritanus es tu, et daemonium habes ?

" Quanto magis domesticos ejus ! "

Ad Ephes. II, 19 : Vos estis cives Sanctorum, et domestici Dei, ad domum Dei, et haereditatem pertinentes : et haec est persecutio divinae similitudinis, et divini nominis.

" Ne ergo timueritis eos. "

Ex quo scitis eos non nisi Ista bona in vobis persequi : causa tam honesta evacuet timorem : quia, sicut dicit Aristoteles, " Mors pro virtute illata, forti salute " est eligentior. " Isa. viii, 12 et 13 : Timorem ejus ne timeatis, neque paveatis: Dominum exercituum ipsum sanctificate, Isa. LI, 7 : Nolite timere opprobrium hominum, et blasphemias eorum ne metuatis. I Machab, ii, 62 et 63 : A verbis viri peccatoris ne timueritis, quia gloria ejus stercus, et vermis est: hodie extollitur, et cras non invenietur : quia conversus est in terram suam, Isa. li, 12 : Quis tu, ut timeres ab homine mortali, qui quasi faenum ita arescet ?

" Nihil enim est opertum, quod non reveletur : et occultum, quod non scietur. "

Hic tangit, quid non est dimittendum propter timorem. Et hoc est confessio, et praedicatio apertae veritatis.

Et tangit duo : quorum primum est consolationis, secundum autem est debiti : et primum est veritatis fortitudo, et secundum est veritatis manifestatio : primum est Doctoris promittentis defensionem, secundum autem doctrinae utilitatem.

Primum tangit, cum dicit :

" Nihil est opertum, etc, "

Et tangit duo, opertum esse, et occultum. Opertum autem est, quod alio tegente absconditur : occultum autem,quod latet per seipsum: et ista sunt duo veritatis propalationem impedientia. Primum est per tegumentum sensus carnalis, qui est quasi velamen tegens : secundum est occultum propter suam altitudinem, quia " dispositio nostri intellectus est ad eam, " sicut visus noctuae ad lumen solis, " sicut dicit Philosophus, Psal. cxxxviii,

8 : Mirabilis facta est scientia tua ex me : confortata est, et non potero adeam.

His duobus redit : quia opertum revelabitur tripliciter : in bonis quidem, ablato velamine cordis : in omnibus autem tandem, vincente fortitudine veritatis : in ultimo die judicii, cum omnia secreta ponentur in lucem claritatis : et quoad haec tria diversificantur expositiones Sanctorum. De primo dicitur, II ad Corinth.III, 16 et 17 : Cum conversus quis fuerit ad Dominum, auferetur velamen. Dominus autem spiritus est. De secundo, III Esdrae. IV, 12 : Super omnia vincit veritas. De tertio, Sophon. I, 12 : Scrutabor Jerusalem in lucernis.

Ei autem, quod absconditum est (hoc est, in mysterio clausum) attribuitur sciri aperte tripliciter : aperte per seipsum acceptum : et aperte per famam omnium I et aperte per ostensionem conscientiarum in die judicii. De primo. Joan. XVI, 29 et 30 : Ecce nunc palam loqueris, et proverbium nullum dicis : nunc scimus quia scis omnia, et non opus est tibi ut quis te interroget. De secundo, Joan. viii, 32 : Cognoscetis veritatem, et veritas liberabit vos. De tertio, 1 ad Corinth IV, o : Veniet Dominus, qui et illuminabit abscondita tenebrarum, et manifestabit consilia cordium : et tunc laus erit unicuique a Deo.

Est ergo sensus : Habete fiduciam, et ne timeatis : quia quod modo est hominibus opertum, multis Sanctorum conversis erit discoopertum : et hos habebitis socios fidei. Item, Confidentes estote : quia quod modo mundo opertum est, tandem vincente ubique veritate apertum erit : et hic fructus vos constantes faciat. Item, Quod modo opertum est, et ideo verecundum, in die judicii erit omnibus honore dignissimum. II ad Corinth.IV, 3 et 4 : Quod si opertum est Evangelium nostrum, in iis qui pereunt est opertum : in quibus Deus hujus saeculi excaecavit mentes infidelium, ut non fulgeat illis illuminatio Evangeliigloriae Christi, qui est imago Dei, invisibili s scilicet.

Similiter intelligendum est quod dicit:

" Et occultum quod non scietur. "

Quia quod modo in profunditate mysterii est occultum, post modicum multis, dato Spiritu, erit scitum. I ad Corinth. ii, 10 : Spiritus enim omnia scrutatur, etiam profunda Dei. Et quod modo mundo est occultum, propter mundi caecitatem, praedicatione vestra, et Spiritu, confirmante, mundo erit manifestum et scitum : quia in omnem terram exibit sonus vester, et in fines orbis terrae verba vestra : et tandem in judicio extremo scietur Evangelii gloria, quae modo ignorata confusio reputatur. Sapient. I, 4 et 5 : Nos insensati, vitam illorum aestimabamus insaniam, ei finem illorum sine honore : ecce quomodo computati sunt inter filios Dei, et inter Sanctos sors illorum est.

Ergo ne timeatis, sed potius

" Quod dico vobis in tenebris, dicite in lumine : et quod in aure audifis, praedicate super tecta. "

Hoc est secundum, quod pertinet ad constantem veritatis manifestationem. Et tangit duo, quae sunt de modo divinae intelligentiae : in tenebris esse, et in aure audiri.

Primum est abscondens (alias, absconditum) ab homine : et secundum a multitudine. Hominis enim intellectus ad divina est timidus, et tremens, in tenebris involutus ex multo lumine divinorum. Sicut enim oculus intuens solem, suis obvolvitur tenebris, sole claro manente : ita etiam oculus intellectus sua debilitate retunditur, et tenebris obvolvitur (alias, involvitur) ex contuitu divinorum : et hoc conveniebat Apostolis nondum accepto Spiritu ad intellectum mysteriorum : et quod sic acceperunt in lumine claro intelligentiae, accepto Spiritu veritatis proposuerunt : et de hoc dicitur, Job, xxxvii, 19 : Ostende nobis quid dicamus illi : nos quippe involvimur tenebris. Et hoc completum fuit in Apostolis, cum Paulus dixit, II ad Corinth.IV, 6 : Deus, qui dixit de tenebris lumen splendescere, ipse illuxit in cordibus nostris ad illuminationem scientiae claritatis Dei, in facie Christi Jesu,

" Et quod in aure auditis. "

Secundus modus est abscondens a multitudine. Auditur enim in susurro sermo divinus, et non in strepitu multitudinis. Job, IV, 12 : Quasi furtive suscepit auris mea venas susurri ejus. Psal. lxxxiv, 9 : Audiam quid loquatur in me Dominus Deus. Osee, II, 14 : Ducam eam in solitudinem, et loquar ad cor ejus. Est autem auris semper in multitudine, quae patula est multitudini mundi : et in illa non loquitur Deus. III Reg. XIX, 12 : Sibilus aurae tenuis, ubi Do-

Et huic opponitur :

" Praedicate super tecta. "

Et loquimur more noto Apostolis : quia in Palaestina tecta plumbea, et pavimenta plana fuerunt desuper, in quibus congregabantur homines ad capiendum puriorem aerem : quia juxta terram in terris calidis spissus est et vaporosus. Et intenditur per tecta, manifeste omnibus facta praedicatio : et haec facta est visibili signo dato Spiritu. Act. x, 44 : Adhuc loquente Petro verba haec, cecidit Spiritus sanctus super omnes qui audiebant verbum. Joel, ii, 28 : Effundam spiritum meum super omnem carnem :et prophetabunt filii vestri, et filiae vestrae. Isa. lviii, 1 : Clama, ne cesses, quasi tuba exalta vocem tuam. Isa. xlv, 19 : Non in abscondito loculus sum, in loco terrae tenebroso. Quidam autem exponunt : in tenebris dici, in Judaea diei : et in aure audiri, quosdam audire, sicut Christus docuit Apostolos. Matth.XIII, 11, et Luc. VIII, 10 : Vobis datum est nosse mysterium regni Dei, caeteris autem in parabolis.

Sed primum est convenientius secundum litteram.

" Et nolite timere eos qui occidunt corpus, animam autem non possunt occidere : sed potius timete eum qui potest et animam et corpus perdere in. gehennam. "

Hic inducit rationes secundum statum patriae, et sunt tres : prima, ex consideratione paenae futurae et judicis per rationem timoris : secunda, ex consideratione Salvatoris et salutis per rationem spei : tertia, ex consideratione glorificatoris et gloriae per rationem honoris, qui (alias, quae) exspectatur in futuro. Et istae patent in littera.

In primo autem tangit duo, scilicet prohibitionem timoris humani et mundani, et praeceptum divini timoris.

De prohibito timore dicit : " Nolite timere eos qui occidunt corpus, " permissione divina. Luc. xii, 4 : Ne terreamini ab his qui occidunt corpus, et post haec non habent amplius quid faciant. " Animam autem non possunt occidere. " II Machab. VII, 9, 14 : Tu quidem, scelestissime, in praesenti vita nos perdis : sed rex mundi defunctos nos pro suis legibus in aeternae vitae resurrectione suscitabit... Tibi enim resurrectio ad vitam nonerit. Non tamen excluditur hic timor naturalis, de quo, Marc. XIV, 33, quod caepit Dominus... pavere et laedere.

" Sed potius timete eum, " hoc est, Deum, " qui potest animam, " post mortem, " et corpus, " post resurrectionem, " perdere in gehennam, " hoc est, in infernum. Hoc autem nomen gehenna, (ut dicit Hieronymus) in veteribus libris non legitur, sed a Domino est impositum inferno. Fuit autem quaedam vallis juxta Jerusalem, quae Tophet dicebatur, in qua filios et filias igni sacrificabant : et fuit cujusdam filii Ennom qui dicebatur Tophet : et quia ibi iniquorum fuit ignis, comminatus est Dominus, quod in illa valle prosternendi essent in mortem. Jerem. XIX, 6 : Ecce dies veniunt, dicit Dominus : et non vocabitur amplius locus iste Topheth, et Vallis filii Ennom, sed vallis occisionis. Ezech, autem, xxxix, 11 et 12, vocatur Poliandrum, hoc est, sepulcrum multitudinis : et ab illo Dominus futuras paenas denominat. Hoc est ergo, quod dicit Jerem, x, 7 : Quis non timebit te, o rex gentium, ? Psal. xxxiii, 10 : Timete Dominum, omnes sancti ejus. Proverb. XXIX, 25 : Qui timei hominem, cito corruet : qui sperat in Domino, subleuabitur. Psal. II, 11 : Servile Domino in timore.

" Nonne duo passeres asse veneunt ? et unus ex illis non cadet super terram sine Patre vestro ?

Vestri autem, capilli capitis omnes numerati sunt.

Nolite ergo timere : multis passeribus meliores estis vos. "

Secunda ratio a spe resurrectionis corporum sumpta.

Et dicit tria : curam enim Dei in rebus parvis proponit in spei argumentum : secundo, tangit providentiam circa minimas partes corporis Sanctorum in spei solatium : tertio, tangit providentiae reputationem et discretionem circa Sanctos, et quae sub eis sunt ad spei securitatem. Et haec patent in littera.

De primo dicit : " Nonne duo passeres, " hoc est, minutae aves, " veneunt, " hoc est, venduntur, " asse ? " Luc. xii, 6 : Nonne quinque passeres veneunt dipondio ? Quod enim in numero est unum, hoc in ponderibus vocatur as, hoc est, minimum sensibile, a quo incipit pondus : et hoc est sicut granum hordei. Dipondius est sicut duo grana : unde non multum distat, duos asse, et quinque dipondio vendi : quia cum quinque veneunt dipondio, unus et dimidius veneunt asse : et saepe contingit, quod cum quinque veneunt duobus, propter indivisionem unius unus asse venditur. Passer autem in Jerusalem vendebatur et in Judaea, non modo in cibum, sed etiam in sacrificium : quia erat sacrificium pro leproso mundato . ''Et cum ita minuti pretii sint passeres, tamen unus passer non decidit in terram moriens casu, sine eo qui non pater est passerum, licet sit Creator eorum, sed est Pater vester : et ideo major cura est ei de vobis quam de passeribus.

Sed contra, I ad Corinth.IX, 9 : Numquid de bobus cura est Deo ?

Ad hoc autem respondet Glossa, quod aliud est cura,et aliud scientia providentiae : cura enim notat sollicitudinem, quae consistit in procuratione et ordine ad fineni boni status secundum felicitatem : et hoc est in ordinandis legibus et dispositione vitae secundum virtutem, et hujusmodi : qualem curam Deus de bobus non habet, licet habeat de ipsis scientiam qualiter oriuntur, et qualiter moriuntur : sic enim non modo sensibilia, sed etiam omnia secum sunt, ut dicitur in Psalmo xlix, 11 : Pulchritudoagri mecum est, Cum autem imaginen ejus habeat homo, et in illa imagine imitetur eum homo sanctus, illius speciali ter Pater est, sine cura et dispositione tanti Patris nihil agens, et nihil omnino patiens. Sapient. VI, 8 : Pusillum et magnum ipse fecit, et aequaliter cura est, illi de omnibus,

" Vestri autem capilli capitis omnes numerati sunt. "

Hoc est, secundum quod nec minimae particulae quamvis sensibiliter a corpore sint separabiles, possunt Sanctis deperire sine Patris custodientis dispositione.

Attendendum, quod capilli dupliciter se habent ad corpus : uno modo prout generantur a furno superfluo corporis, eo quod pilus nihil aliud est nisi fumus per poros de corpore exspirans, et ad aerem exsiccatus : et hoc modo non habent se ad corporis constantiam. Alio modo considerantur prout sunt indicia complexionis cerebri, et cooperimentum ipsius, et decor corporis : et hoc modo sunt facientes ad contemplationem sapientiae sic complexionatis, et sic ordinantis partes defendentes cerebrum, vel decoris pulchritudinem conferentes : et hoc modo conservantur a sapientia et cura Patris, ut resurgant. Et tantum de eis resurget, quantum faciunt ad decorem et sapientiae aeternae in dispositione hominis contemplationem. I ad Corinth. XV, 52 : Mortui resurgent incorrupti : et nos immutabimur.

Est autem dubium de hoc quod dicit : " Numerati sunt. " quia rei quae numeratur, quantitas per numerum scitur. Sic autem non indiget Deus rerum scire quantitates, quia hoc est imperfectum.

Et ad hoc dicendum secundum Glossam, quod numeratum esse hic dicitur, propter id quod consequitur numeratum. Numeratur enim aliquid ad hoc quod integre conservetur: et sic accipitur hic.

Non ergo Deos mensurat quantitatem ipsius, sed dicitur numerata, ut sciatur integre conservata. II Machab. VII, 10 et 11: Linguam postulatus cito protulit, et manus constanter extendit : et cum fiducia ait : E caelo ista possideo, sed propter Dei leges haec ipsa despicio, quoniam ab ipso me ea recepturum spero,

" Nolite ergo timere, "

Quasi desperantes de resurrectione et providentia. " Multis passeribus, " hoc est multitudini, passerum, " meliores, " apud Patrem caelestem, " estis vos, " Matth.xii, 12 : Quanto magis melior est homo ove ?

" Omnis ergo qui confitebitur me coram hominibus, confitebor et ego eum coram. Patre meo qui in caelis est.

Qui autem negaverit me coram hominibus, negabo et ego eum coram Patre meo qui in caelis est. "

Tertia ratio est sumpta ex consideratione honoris et praemii.

Et tangit duo per oppositum sumpta, scilicet confessionem ordinatam ad praemium honoris, et negationem ordinantem in confusionem damnationis.

De primo dicit: " Omnis ergo. " Ad Roman. x, 12: Non enim est distinctio Judaei et Graeci.a Qui confitebitur me, " simul fatebitur cordis devotione, et oris annuntiatione. Ad Roman. x, 9 et 10: Quia si confitearis in ore tuo Dominum Jesum, et in corde tuo credideris quod Deus illum suscitavit a mortuis, salvus eris. Corde enim creditur ad justitiam, ore autem confessio fid ad salutem,

" Coram hominibus, " publice ad hominum aedificationem. Act. I, 8 : Eritis mihi testes in Jerusalem,et in omni Judaea et Samaria, et usque ad ultimum terrae.

" Confitebor et ego eum, " confessione laudis. Proverb. XXXI, 31 : Laudent eam in portis opera ejus. I ad Corinth.IV, 5 : Tunc laus erit unicuique a Deo.

" Coram Patre meo qui in caelis est. " Psal. xcv, 6: Confessio ei pulchritudo in conspectu ejus, sanctimonia et magnificentia in sanctificatione ejus. Haec autem confessio est, quam dicit, Joan. XII, 26 : Honorificabit eum Pater meus, qui in caelis est.

" Qui autem negaverit me, "

Propter timorem, vel illectus concupiscentia, " coram hominibus, " corde, vel verbo, vel exemplo pravo. Ad Titum, I, 16 : Confitentur se nosse Deum, factis autem negant,

" Negabo et ego eum " nosse. Supra, vii, 23 : Confitebor illis : Quia numquam novi vos. " Coram Patre meo qui in caelis est, " II ad Timoth, ii, 12 : Si negaverimus, et ille negabit nos. Luc. IX, .26 : Qui me erubuerit et meos sermones, hunc Filius hominis erubescet cum venerit in majestate sua, et Patris, et sanctorum Angelorum.

" Nolite arbitrari quia pacem venerim mittere in terram. "

Hic tangit rationes quare Christi veritas omnibus quae diliguntur est anteponenda, et est etiam causa persecutionis : quia ex quo omnia alia praecedit diligibilia, ea quae ante dilecta fuerunt, convertuntur in odium.

Dividitur autem haec pars in duas : in quarum prima ostendit qualiter amor veritatis omnes falsos amicos convertit in odium : in secunda autem ostendit qualiter amor veritatis praeponendus est omnibus secundum falsam amicitiam dilectis et diligentibus amicis.

In prima harum duo sunt paragraphi : in auorum primo tangit quid est separans Inter falso modo diligentes : in se- eundo, describitur hujusmodi amicos separatos per proximiores carnalis amicitiae gradus.

In primo horum duo tangit : removet enim primo de sua amicitia suspicionem (alias, suppositiones) carnalem, dicens :

" Nolite arbitrari quia pacem venerim mittere, "

Hoc est, quietem securitatis, " in terram, " hoc est, in terrenis affectibus. Apocal, VI, 4 : Batum est ei ut sumeret pacem de terra, et ut invicem se interficiant. Sapient. XIV, 22 : In magno viventes inscientiae bello, tot et tam magna mala pacem appellant.

Sed contra, ad Ephes, II, 14 : Ipse est pax nostra, qui fecit utraque unum.

Responsio. Pax ista, quies est in carnalibus affectibus, et haec mala est et peccatorum : sed pax quam Christus fecit, est pectoris, quae est securitas conscientiae, ex hoc quod non remordet de peccato, et est reconciliatio ad Deum,

" Non veni pacem mittere, sed gladium.

Veni enim separare hominem adversus patrem suum, et filiam adversus matrem suam, et nurum adversus socrum suam.

Et inimici hominis, domestici ejus. "

Secundum est, ubi dicit quod hujus pacis intendit facere praecisionem. Dicit ergo : " Non veni pacem, mittere. " Psal, lxxii, 3 : Zelavi super iniquos, pacem, peccatorum videns," Sed gladium, " hoc est, praecisionem, quae fit per verbum fidei operantis per dilectionem. Ad Ephes. VI, 11 : Gladium spiritus, quod est verbum Dei. Ad Hebr. IV, 12 : Vivus est enim sermo Dei, et efficax, et penetrabilior omni gladio ancipiti.

Deinde amicitiae, quam intendit praeci- dere, ponit gradus. Est autem ista amicitia duobus modis determinata, uno modo per unum, et secundo modo per gradus ex uno derivatos. Per unum quidem dupliciter, generationis scilicet, et commistionis : et secundum istas divisiones hic loquitur.

Dicit ergo : " Veni enim separare hominem, " veritatis amore," adversus patrem suum. " Et hoc est in conjunctis in uno gradu generationis et formae. Et dicit: Non a patre, sed " adversus patrem, " quia non localem quaerit separationem, sed disjunctionem affectuum. Et intelligitur de his inter quos est affectus carnalis, carnaliter, et ad carnalia. Si enim diligantur carnales spiritualiter et ad spiritualia, tunc gratia perficit naturam : et praeponendi sunt non conjunctis secundum ordinem charitatis. Sic enim dicitur, Exod. xx, 12 : Honora patrem tuum et matrem tuam, ut sis longaevus super terram.

" Et filiam adversus matrem suam, " inter quas est unio generationis secundum materiam, quia ibi materia vincit, convertens partum ad similitudinem parientis in generatione.

" Et nurum adversus socrum suam, " inter quas est unio commistionis cum eo quod unum est cum socro.

Et attende, quod secundum Lucam, XII, 52 et 53 : Erunt quinque in domo una divisi : tres in duos, et duo in tres dividentur : pater in filiam et filius in patrem suum, mater in filiam et filia in matrem, socrus in nurum suam et nurus in socrum suam. Et istae videntur sex personae, tamen non sunt nisi quinque : quia eadem forma est mater filiae, et socrus nurus, quae habet filium ejus.

" Et inimici hominis domestici ejus. "

Hic tangit conjunctos per quoscumque gradus alios sanguinis, vel affinitatis, vel cujuscumque alterius conjunctionis. Idem est, Mich, VII, 6 : Inimici hominisdomestici ejus. Psal. xliv, 11 : Obliviscere populum tuum, et domum patris tui. Cantic. I, 5 : Filii matris meae pugnaverunt contra me. Genes, xii, 1 : Egredere de terra tua, et de cognatione tua.

" Qui amat patrem aut matrem plusquam me, non est me dignus : et qui amat filium aut filiam super me, non est me dignus. "

Hic incipit exponere, qualiter amor veritatis anteponendus est omnibus carnaliter conjunctis.

Et dicit duo : qualiter scilicet anteponendus est suis, et sibiipsi

In prima parte adhuc duo tangit: primum est secundum relationem geniti ad originem, et secundum e converso.

De primo dicit :

" Qui amat patrem, aut matrem. "

Qui licet amari possint, non tamen super Deum. Unde dicit: " Plus quam me, " hoc est, ut pro illis avertatur a me, quia tunc peccat : peccatum enim est aversio ab incommutabili bono ad bonum commutabile. Et quia sic talis est a me abstractus, et illectus amore commutabilis boni, ille est perversus: quia fruitur utendis. Et ideo, " non est me dignus, " secundum quod ego sum merces Sanctorum. Genes, xv, 1 : Ego ero merces tua magna nimis: talis enim non tenet dilectionis ordinem, in quo primo ante omnia diligitur Deus. Cantic. II, 4 : Ordinavit in me charitatem,: et ideo talis non est dignus pane quo vescitur. Hic enim corrumpit semetipsum : quia nihil perficit mentem nisi Deus : et ideo alia diligi non debent, in quibus Deus non diligitur, Cantic. viii, 6 : Pone me ut signaculum super cor tuum, ut signaculum super brachium tuum: quia fortis est ut mors dilectio,

" Et qui amat filium aut filiam super me, non est me dignus. "

Conversum est praecedentis : quia filius diligitur ut similitudo perfecta patris, et filia ut similitudo matris : sed plus diliguntur, cum propter ipsos homo a patre spirituali avertitur. I Reg. II, 29, de Heli: Magis honorasti filios tuos quam me, Et sequitur, v. 30 : Qui autem contemnunt me, erunt ignobiles. E contra de Abraham, Genes. XXII, 16 et 17 : Quia fecisti rem hanc, et non pepercisti filio tuo unigenito propter me, benedicam te. Deuter. XXXIII, 9 : Qui dixit patri suo, ei matri suae : Nescio vos: et fratribus stas : Ignoro vos : et nescierunt filios suos. Hi custodierunt eloquium tuum, et pactum tuum servaverunt.

" Et qui non accipit crucem suam et sequitur me, non est me dignus. "

Hic tangitur, qualiter amor Christi praeponendus est amori suiipsius : et tangit hoc primo sub metaphora, et secundo explanat.

Jn primo tangit tria, acceptionem crucis, cum dicit: " Qui non accipit crucem suam, "

Et circa hoc rursum tria notantur, scilicet acceptio, et quid accipitur, et cujus.

Acceptio sonat voluntatem in praesenti semper : non enim sufficit accepisse, vel accepturum esse, sed accipere, quasi semper praesenter (alias, potentialiter). Unde, Luc. IX, 23, dicitur : Tollat crucem suam quotidie: quasi semper in praesenti habens eam. Ad Galat, III, 1 : Ante quorum oculos Jesus Christus proscriptus est, in vobis crucifixus. Et ideo dicit iterum, ad Galat. VI, 17 : Ego stigmata Domini Jesu in corpore meo porto. Non dicit portavi, vel portabo : quod enim est semper praesens, hoc semper novum non conversum in taedium, nec deficiens, nec exspectatum in futurum. Psal. lxxvi, 11 : Dixi: Nunc caepi: haecmutatio dexterae Excelsi. Et hoc congruit aeternitati, quae semper in praesenti stat.Quia dicit Boetius,quod nunc stans et non movens sese, semper aeternitatis facit.

Quid autem accipiendum est ? quia crucem debemus accipere. Ad Hebr. xiii, 13: Exeamus ad eum extra castra, improperium ejus portantes. Joan. XIX, 17 : Exivit bajulans sibi crucem. Crux autem figura est Christi, qui in se, et pro aliis patiebatur, et mundo crucifigebatur: et ita in nobis caro crucifigenda, proximo compatiendo : et mundo crucifixi esse debemus. Et de primo, Apostolus ad Galat. V, 24 : Qui sunt Christi, carnem suam crucifixerunt cum vitiis et concupiscentiis. Ad Galat. II, 19: Christo confixus sum cruci. I Petr. II, 21 : Christus passus est pro nobis, vobis relinquens exemplum, ut sequamini vestigia ejus. Proximi autem compassio describitur, Ezechiel, IX, 4 : Signa thau super frontes virorum gementium et dolentium. Malach. III, 8 : Si affiget homo Deum, quia vos configitis me. Luc. II, 35 : Tuam ipsius animam pertransibit gladius. Thren. I, 20 : Foris interficit gladius, hoc est, pro his qui sunt foris. Et mundo crux vita nostra. Ad Galat. VI, 14 : Mihi absit gloriari nisi in cruce Domini nostri Jesu Christi, per quem mihi mundus crucifixus est, et ego mundo. Isa. lxv, 2 : Expandi manus meas tota die ad populum incredulum.

Sequitur, cujus, cum dicit : " Suam, " non alienam, sicut Simon in angaria . Nostra enim crux est quae nobis imponitur, non alienis humeris imponenda. I ad Corinth. XV, 49 : Sicut portavimus imaginem terreni, portemus et imaginem caelestis. Ad Romam. VI, 5 : Si complantati facti sumus similitudini mortis ejus, simul et resurrectionis erimus.