Scholium.

Solvendo tertium argum. positum num. 11. quod intendit probare relationem divinam esse substantiam, ponit plura et pulchra dicta. Primum essentia divina habet aliqualiter rationem primae et secundae substantiae ; hujus, quia est communis, non tamen divisibilis ut in creatis: illius, quia singularis, licet non contrahatur ad singularitatem, ut in creatis, de quo 2. dist 3. q. 1. et 6. Secundum, essentia est communis realiter, quod repugnat naturae creatae. Hic Doctor negat universale a parte rei, et q. praeced, n. 6. et late 2. dist. 3. q. 1. et 6. et alibi, ubi id notavi in Scholio. Tertium, relatio in Divinis non habet rationem primae, nec secundae substantiae, quia secundum communiorem opinionem, omne absolutum in divinis est communicabile, et relatio tantum addit incommunicabilitatem, quae non potest constituere: hic Doctor inclinat, ut personae per relationes constituantur, de quo late 1. d. 26. a n. 2. Quartum, quod contrahit substantiam ad incommunicabilitatem in creatis, est aliquando prima substantia, secus in divinis, ubi omnis substantia est communicabilis secundum communem. Quintum, non omne quod in Deo est, dicitur secundum substantiam vel accidens, secundum Augustinum. Sextum, non posse inhaerere non est ratio substantiae, nec posse inhaerere ratio accidentis. Septimum, imperfectio, ut inhaerere, potest repugnare pluribus, non per aliquam unam rationem, sed per plures, et in proposito inhaerere repugnat essentiae, quia est perfectio simpliciter, et relationi, quia licet non sit perfectio, ei repugnat imperfectio.

Et cum arguitur (a) ulterius de substantialitate relationis in divinis, dico, quod licet Philosophus distinguat in Praedicamentis substantiam primam a secunda, tamen ad propositum, essentia habet rationem utriusque substantiae, quantum ad aliquid, substantiae quidem secundae, quoad hoc quod ipsa est communis, non tamen quoad hoc quod ipsa sit universalis, hoc est divisibilis vel plurificabilis. Est enim communis communitate reali secundum Damasce num c. 4. ibi est communitas substantiae, non solum rationis, sicut est in natu ra creata. Habet autem rationem substantiae primae, quantum ad hoc, quod est esse haec, sive singulare, quia essentia de se est haec ; non dico quoad hoc, quod est esse incommunicabile, quia hoc esset imperfectionis. Non restat autem alia ratio substantiae qualitercumque acceptae in divinis quaerenda ultra rationem essentiae nisi ratio incommunicabilitatis ; ista autem in divinis non potest esse per se ratio substantiae, quantum ad communem opinionem, secundum quam loquimur communiter in istis quaestionibus. Quoniam non movetur de hoc quaestio ad hoc, quia quidquid est ibi, non tantum substantia, sed etiam ad se, communicabile est. Patet ergo quod relatio in divinis, nullam habet rationem substantialitatis, quia tantummodo habet rationem incommunicabilitatis, quae nec est ratio substantiae secundae, nec primae, quantum ad illud quod pertinet ad perfectionem substantiae, quod est esse hoc: illud enim convenit essentiae de se.

Si arguitur (b) contra hoc : Quidquid pertinet ad substantiam primam, habet per se rationem aliquam substantialitatis? hujusmodi est incommunicabilitas. quae non est ibi nisi per relationem ; ergo, etc. Respondeo intelligendo minorem de incommunicabilitate pertinente ad substantiam primam, quae est incommunicabilitas singularitatis, ipsa vera est in creaturis, non sic in Deo. Et ratio est, quia ultimum contrahens naturam sive ad singularitatem, sive ad incommunicabilitatem in creaturis, est ejusdem generis cum natura contracta, et per consequens ipsum secundum rationem suam formalem, pertinet ad genus Substantiae: in Deo non est sic, ut dictum est prius, quia, ut dictum est prius, ad incommunicabilitatem contrahere non potest aliquid pertinens ad genus Substantiae, vel quasi genus Substantiae in divinis, quia quodlibet tale est communicabile.

Sect adhuc arguitur (c): Illud per quod in divinis fit contradictio vel determinatio, qualitercumque dicta, ad incommunicabilitatem vel ad incommunicabile, secundum rationem suam formalem, est substantia, vel accidens, quia inter haec non cadit medium ; non autem accidens, patet ; ergo substantia ; ergo habet propriam substantialitatem.

Respondeo, hic respondet Augustinus 5. de Trin. cap. 6. quod non omne quod in Deo est secundum substantiam dicitur, vel secundum accidens: dicitur enim aliquid ibi quod nec secundum substantiam dicitur, nec secundum accidens, utpote, illud quod ad alterum dicitur.

Si adhuc tertio replices (d) sic : Illud, quo formaliter suppositum in divinis incommunicabile est, aut est tale cui competit formaliter inhaerere, aut convenire potest, aut cui repugnat omnino ; si primum, ergo est accidens ; si secundum, cum illud sit substantia, cui impugnat inhaerere alteri, et hoc prout substantia distinguitur contra accidens, sequitur quod habet rationem substantiae propriam, et ita propriam substantialitatem, quod est propositum.

Respondeo secundum Avicen nam secundo Metaphys. non inhaere re, et non posse inhaerere, nec est ratio substantiae, ut substantia est genus, nec inhaerere est ratio accidentis, vel alicujus generis accidentis, quia inhaerere est dare esse, vel actum secundum quid alicui priori simpliciter enti: sed substantia est illud substratum cui convenit non inhaerere, vel cui repugnat inhaerere, et accidens, vel qualitas vel quantitas, est natura cui convenit inhaerere. Detur ergo in divinis illud membrum, quod illud, quo persona in divinis est formaliter incommunicabilis, est tale, cui repugnat inhaerere; repugnat enim illi dare esse secundum quid alicui enti simpliciter priori ; ergo et inhaerere, et hoc secundum rationem suam formalem ; nec tamen sequitur, quod secundum suam rationem formalem habeat propriam substantialitatem, quia, ut dictum est, hoc non complet rationem substantiae, ut distinguitur contra alia genera.

Si quarto replicetur (c) : Quibuscumque repugnat inhaerere, repugnat eis per aliquam unam rationem. Substantiae autem convenit vel alicui de genere substantiae, hoc, et per te proprietati incommunicabili in divinis , ergo per aliquid commune eis ; non per rationem entis, quia enti non repugnat inhaerere ; nec per rationem alicujus inferioris ente, nisi substantiae. Patet discurrendo, ergo illa proprietas incommunicabilis, cui secundum se repugnat inhaerere, secundum se includit propriam rationem substantiae, et ita habebit propriam substantialitatem, quod est propositum.

Respondeo, imperfectio aliqua potest repugnare alicui, vel quia includit perfectionem simpliciter, vel quia includit imperfectionem illi imperfectioni repugnantem, siquidem sunt multae imperfectiones repugnantes inter se, verbi gratia, repugnat Deo esse album, et nigro repugnat esse album. Deo autem propter perfectionem simpliciter, quae repugnat toti generi coloris, imo toti generi qualitatis, imo toti generi entis causati. Nigro autem repugnat album propter perfectionem suam limitatam sub genere coloris, quae perfectio limitata necessario habet imperfectionem annexam, aliam tamen, et in alio gradu a perfectione albi; ergo illa major neganda est : Quibuscumque repugnat eadem imperfectio, cujusmodi est inhaerere, vel dependentia ad substantiam, eis repugnat per aliquid idem in ipsis, quia non oportet quod eis, quibus repugnat aliquid idem, sit aliquid unius rationis, quod a parte ipsorum sit ratio illius repugnantiae, imo ratio propria uniuscujusque eorum potest esse ratio repugnantiae ad aliquid idem.

Ad propositum, inhaerere sive dependere ad substantiam, est imperfectio, ideo ista repugnat substantiae, cum ipsa talis entitas sit, quod sibi repugnat esse entitatem diminutam, quia dat esse simpliciter, sive primum, quod est oppositum ei, quod est inhaerere. Cum hoc etiam repugnare potest relationi in divinis, quae licet non det esse simpliciter, sive per se esse, tamen ipsa talis entitas est, quod repugnat sibi esse entitatem diminutam, sive actum secundum quid: inhaerere autem repugnat essentiae divinae, quia est perfectio simpliciter, repugnat enim relationi divinae, licet non sit perfectio simpliciter, quia ipsa ex ratione sua non potest esse entitas imperfecta, et inhaerere non potest competere nisi dependenti, et per consequens imperfecto.

(f) Ad argumentum principale, cum arguitur quod relatio, ut comparata ad essentiam, est ratio, et quod causa hujus est, quia ipsa ut comparata ad essentiam transit in essentiam, utrumque assumptum potest habere unum intellectum verum, et alium falsum. Potest enim intelligi ratio, ut ratio opponitur rei, sive enti extra animam, et hoc est falsum, quia ad quodcumque comparatur semper est res extra animam, propria realitate, quae est ad alterum. Alio modo potest intelligi ratio, idem quod modus sive circumstantia rei, secundum Boetium ; sic concedendum est, quod relatio sit ratio respectu essentiae, non tamen propter hoc tollitur quin comparata ad ipsam sit res.

Consimiliter potest intelligi transire in essentiam, uno modo, ita quod non habeat propriam entitatem ad alterum, et iste intellectus est falsus ; alio modo transire in essentiam, sic quod non remanet distincta realiter ab essentia. Et licet non sit hic quaestio de identitate vel distinctione relationis et essentiae (imo illa est difficilior quaestione proposita), tamen concedi potest, quod relatio comparata ad essentiam est ratio secundo modo, hoc est modus, et transit in ipsam, non primo modo, sed secundo modo: et hoc modo non manet realiter distincta, et tamen res extra animam propria realitate, quae est ad alterum, et sic manet, prout manere excludit * transitum destructivum propriae realitatis.

Consimiliter, si inferatur in conclusione, quod ipsa, ut comparata ad oppositum, est ratio, supple respectu essentiae, quia sic accipiebatur in praemissa, conceditur. Ad nihil enim comparari potest quod tollat ab ipsa quin sit modus essentiae, tamen non sequitur, ergo ut comparatur ad oppositum, non est res, quia hoc modo esse rationem non repugnat ei quod est esse rem.

(g) Si arguatur, respectu essentiae est res: ergo est alia res, et sic non transit in essentiam quantum ad identitatem realem.

Respondeo, quod quaestio de realitate relationis non est quaestio de alietate, imo prima pertinet ad problema de accidente vel genere, secunda ad problema definitivum, de eodem vel diverso. Patet ex 1. Topic. in exemplo etiam patet idem, homo, ut comparatur ad Socratem est res, imo Socrates, ut comparatur ad Socratem, est res. Et utrumque probatur, quia identitas realis non est nisi rei ad rem ; homo est idem realiter Socrati, et Socrates est idem Socrati, ut dicitur idem Socrates comparatur Socrati, patet de se ; nec tamen homo vel Socrates, ut comparatur ad Socratem, est alia res a Socrate. Sic ergo in proposito stat, quod relatio ut comparata ad essentiam, est res, et tamen non alia res. Et si quaeratur, numquid est eadem res cum essentia, vel alia? Si detur quod eadem realiter, hoc tamen non oportet propter quaestionem propositam, sed sufficit dicere, quod ipsa est res, quae est ad alterum ; sic ergo ad quodcumque comparetur, transit in essentiam, et manet.