Caput II.

0731A

Ad quemnam eadem epistola missa sit: quale illius argumentum; et quonam tempore conscripta fuerit.

1. At imminet quaestio altera: cui scilicet missa sit haec epistola. Abest enim id a nostro codice. Episcopum, qui populum regendum paulo ante susceperat, eumdemque catholicum, qui instructionem coram populo legendam ab Hilario poposcerat, indicant ea verba, quae sub hujusce epistolae finem occurrunt: «Veniam ante omnes ( fortasse omnia) a tui populi sincerissima sanctitate orans, ut tua Sanctitas, cui peritior via a Deo, et sanctior comprobata est, in omnibus, in quibus mediocritas mea vel praetermisit, vel inventa melius explanare non potuit, correcta reformare, 0731B et supplere dignetur: aut si probaveris, ut est a nobis opusculum coeptum, te petente, et Deo adjuvante perfectum, non habere quod desit, in orationibus tam tuis sanctis, quam omnium fratrum memoriam mei habeas.» Atque ea sane verba: «cui peritior via a Deo, et sanctior comprobata est,» probum innuunt; doctum quoque, aut certe in dicendo, scribendoque aliquoties exercitatum, qui vel sibi minus fidens, vel ad conciliandam fidei suae, sibique ipsi auctoritatem, vel etiam ut cumulatissimam haberet, quam populo suo traderet, instructionem, eam ab Hilario poposcerat epistolam, in qua et fidei dogmata summatim proponerentur, et dirigerentur ad pietatem mores. Quod quidem mirum non est; in magna enim apud omnes aestimatione erat Hilarius , 0731C quem eximia probitas, miracula edita, doctrina non vulgaris, exsilium quod pertulerat, laboresque, quos pro catholica fide toleraverat, et mira adversus catholicae Ecclesiae hostes constantia summopere commendabant. Aliunde etiam novimus celebriores Antistites ab episcopis nuper electis exoratos litteras ad eos misisse, quibus populi instruerentur: cujus quidem rei exemplum tibi praebet epistola ea, quam Ambrosius Mediolanensis episcopus Vigilio episcopo nuper electo dedit : in qua complectitur ea fere omnia, quae aut perquirere, aut effugere episcopus debet. Nobiliorum porro episcoporum litteras in sacris fidelium conventibus fuisse perlectas cum alia multa testentur, tum id sane liquido ostendit, quod Cyprianus Cornelio papae scribens his verbis 0731D docet : «Et quamquam sciam, frater carissime, pro mutua dilectione quam debemus, et exhibemus invicem nobis, florentissimo illic clero tecum praesidenti, et sanctissimae atque amplissimae plebi legere 0732A te semper litteras nostras; tamen nunc et admoneo, et peto, ut quod alias sponte, atque humanissime facis, etiam petente me facias, ut hac epistola mea lecta, si quod illic contagium venenati sermonis, et pestiferae seminationis irrepserat, de fratrum auribus, et pectoribus exuatur, et bonorum integra, ac sincera dilectio ab omnibus haereticae detrectationis sordibus repurgetur.»

2. Atque haec quidem epistola propterea majori in pretio habenda est, quod et perrarae inveniuntur in ipsis veterum libris hujus generis litterae , et eae ipse quae habentur, incitamenta quidem ad pietatem, virtutemque habent, at mysteria fidei, et dogmata aut prorsus praetereunt, aut brevissime attingunt. Contra haec utrumque complectitur, fideique mysteria 0732B diligenter explicat: ad virtutes quoque assequendas luculenter hortatur, et incitat.

3. Quod porro absit a Codice nostro nomen Episcopi ad quem eadem epistola missa est, facit, ut tempus ignoremus, quo ea conscripta sit ab Hilario: quod quidem tempus facile innotuisset, si nomen Episcopi illius haberemus; novimus quippe annum, quo praestantiores saltem per eam aetatem latini Episcopi (ad quorum aliquem epistola illa missa videtur) Ecclesiarum suarum regimen susceperint.

4. Extremis tamen, quibus Hilarius vixit annis, eamdem epistolam conscriptam arbitror. Etenim studium illud, ac diligentia, quam is impendit in illustrando, et luculenter exponendo catholico dogmate, quo Filii divinitas nobis credenda proponitur, eoque 0732C vindicando a subdolis Arianorum, ac Semiarianorum explicationibus, eam aetatem innuit, quae omnes Valentis, Ursacii, aliorumque his affinium machinationes, et malos dolos jam detexerat. Atque in hac quidem opinione confirmor, quum animum intendo ad eas locutiones, explicationesque, quae ex libris de Trinitate, et ex Commentariis in Psalmos desumptae videntur: conjicere quippe ex ea re commode possumus, conscriptis jam evulgatisque iis, quos diximus, libris, epistolam hanc fuisse ab Hilario compositam. Atque hanc suspicionem meam comprobant verba illa sub epistolae finem posita: Et sciant aemuli fidei meae praestitam rationem, et convenire cum Ecclesia recognoscant: etenim satis indicant dissidium antea exortum Hilarium inter, et Luciferum Calaritanum, 0732D vocatamque ab eo in dubium Hilarii pietatem, ac religionem, adeo ut coactus sit Hilarius explicationem librorum suorum texere, illiusque praesertim, qui de Synodis, seu de fide Orientalium inscribitur. 0733A Vide obsecro opusculum, de quo loquimur, quodque Apologetica ad reprehensores libri de Synodis responsa inscripsere Pp. S. Mauri (pag. 521 tom. II editio. Veron.) .

5. His positis, manifesto vides, quam excellens sit epistola, quam evulgamus, quippe quae plurima, eaque valde praestantia continet documenta ab eo conscripta, qui Magister Ecclesiarum (Vide Cass. lib. 0734A VII de Incarn. cap. 24) propterea a veteribus appellatus esse videtur, quod non modo exemplo, multorumque librorum scriptione Arianis obstiterit, verum etiam quia Episcopos ipsos, ideoque populos eis subjectos epistolis suis instruxerit; eaque ratione per profectus aliorum creverit . At satis praelocuti jam sumus. Ecce itaque Epistolam ipsam.