COMMENTARIUS.

In ista quaestione occurrunt nonnulla dubia. Primo in hoc, scilicet aliquod verum necessarium non evidens ex terminis, habet necessariam connexionem ad aliquod verum acceptum ab effectu.

Secundo in hoc, prima principia evidentia ex terminis possunt demonstrari demonstratione quia.

Tertio in hoc, aliquod verum acceptum ab effectu, potest esse evidens, et aliquod verum acceptum a causa non evidens erit.

Quarto in hoc, Deum esse omnipotentem, tam mediate quam immediate potest demonstrari demonstratione propter quid.

Quinto in hoc, scilicet quod omne verum necessarium est mediatum vel immediatum.

Sexto in hoc, quod viator potest habere conceptum simplicem, virtualiter continentem omnem veritatem necessariam de Deo, et omnem contingentem de possibili,

non de actu: et per illum potest demonstrare omnem illam veritatem de ipso Deo, et per consequens potest propter quid demonstrare Deum esse omnipotentem, tam immediate quam mediate.

Septimo in hoc, scilicet quod de Deo potest haberi cognitio abstractiva et distinctissima.

Octavo in hoc, viator ex puris naturalibus, non potest demonstrative propter quid cognoscere istam : Deus est omnipotens.

Nono in hoc, scilicet conditio imperfecta non potest inesse alicui enti, nisi alicui enti insit conditio perfectior, cum imperfectum dependeat a perfecto.

Decimo in hoc,quod ad demonstrandum propter quid Deum esse omnipotentem, non sufficit scire, quod in primo ente est voluntas perfectissima, sed requiritur quod illa in se cognoscatur distincte.

Undecimo in hoc, quod quamvis divina essentia sit summe simplex, tamen conceptus ejus non est simpliciter simplex.

Duodecimo in hoc, Deus non potest causare relationem nisi prius, vel duratione, vel natura causet fundamentum, et ita non potest in quemcumque effectum immediate.

Tertiodecimo dubitatur de hac consequentia, scilicet non habent actiones proprias, nec actualiter, nec aptitudinaliter, nec virtualiter: ergo non habebunt proprias essentias.

Quartodecimo, Deum habere omnipotentiam immediate respectu cujuscumque causabilis, licet sit verum, non tamen nobis est demonstrabile demonstratione quia.

Quintodecimo in hoc, quod Deum esse omnipotentem saltem mediate est nobis demonstrabile demonstratione quia, et via naturali.

Sextodecimo dubitatur de hoc, scilicet nihil enim habetur limitate in aliquo, nisi habeatur ab aliquo agente, determinante illud ad certum gradum.

Decimo septimo, dubitatur de ista consequentia, privium movens movet a se; ergo est infinitum intensive.

Decimo octavo, dubitatur de hac consequentia, est infinitum intensive, ergo est omnipotens, videtur enim quod consequentia sit vera.

Contra primum dictum instatur, primo, supponendo aliquod verum sumptum a causa, etiam necessarium, et tale habere necessariam connexionem ad verum necessarium sumptum ab effectu, sicut etiam Doctor supponit, ut patet in littera, tunc arguo sic : Primo nullum prius essentialiter habet necessariam connexionem ad posterius essentialiter ; hoc patet, quia prius essentialiter nullo modo dependet a posteriori essentialiter, et non repugnat posse esse sine posteriori. Sed verum sumptum a causa est prius essentialiter vero sumpto ab effectu ; patet, quia sicut prior est causa essentialiter effectu, ita verum sumptum a causa erit prius essentialiter.

Secundo instatur : Si evidentia veri sumpti a causa dependet ab evidentia veri sumpti ab effectu, sequitur quod verum sumptum ab effectu, vel notitia talis veri virtualiter, contineat verum sumptum a causa, et sic effectus virtualiter continebit causam, vel si notitia veri sumpti ab effectu, continet notitiam evidentem veri sumpti a causa, sequitur quod imperfectius continebit virtualiter perfectius, cum notitia evidens veri sumpti ab effectu sit imperfectior notitia evidenti veri sumpti a causa.

Tertio instatur sic : Si aliquod verum sumptum a causa habeat necessariam connexionem, quoad evidentiam ad aliquod verum sumptum ab effectu, ergo nullus intellectus poterit evidenter cognoscere tale verum, nisi prius cognoscat verum acceptum ab effectu, ita quod talis cognitio veri accepti ab effectu,det illi intellectui notitiam evidentem respectu veri sumpti a causa.

Quarto instatur: Omne verum sumptum a causa necessario est magis evidens vero sumpto ab effectu. Haec enim est magis evidens, homo est animal rationale, quam ista, homo est risibilis. Similiter ista : Reubarbarum est A, accipiendo per A causam, quam ista : Reubarbarum est purgativum cholerae, verum sumptum a causa nullam connexionnem habet ad verum sumptum ab effectu, sic quod habeat evidentiam ab illo.

Respondeo praemittendo aliqua : Primo, quod aliud est loqui de intellectu nostro, ex natura intellectus, scilicet considerando ipsum absolute, et aliud est loqui de inintellectu nostro, ut pro statu isto. Primo modo non dependet a sensibus in cognoscendo, sed bene secundo modo, ut patet a Doctore in 1. dist. 3. q. 3. Secundo praemitto, quod verum acceptum ab effectu, prout nunc loquitur, conclusio est verum evidens acceptum per sensum et experientiam, et sic operatio facit nos cognoscere formam, quae operatio est effectus formae, quae forma facit cognoscere materiam, ut patet primo Phys. Nam per experientiam est notum quod reubarbarum purgat choleram, et sic ex multis singularibus notis per experientiam, et per sensum infertur ista universalis vera per experientiam, et per sensum infertur ista universalis vera per experientiam, scilicet omne reubarbarum est purgativum cholerae. Deinde investigatur causa hujus, quare scilicet sit purgativum cholerae, et dicatur A, et tunc ista, reubarbarum est A, erit evidens per istam, omne reubarbarum est purgativum cholerae, et hoc modo ista sumpta a causa, scilicet reubarbarum est A, vel similiter ista, omne A, accipiendo A pro causa adaequata et convertibili, est purgativum cholerae, dependet aliquo modo ab ista evidenti per experientiam. Tertio praemitto, aliquod verum habere connexionenem necessariam ad aliud verum, potest multipliciter intelligi. Primo, quod sit simpliciter impossibile cognoscere, puta istam : A est purgativum cholerae, nisi prius cognoscatur, quod reubarbarum est purgativum cholerae. Secundo, quod sit tantum impossibile pro statu isto, et de lege communi. Tertio quod cum dicit, habet necessariam connexionem, id est, quod evidentia hujus A est purgativum cholerae, habet necessariam connexionem ad hanc evidentem per experientiam, scilicet, omne reubarbarum est purgativum cholerae, et talis connexio potest dupliciter intelligi : Primo quod notitia evidens hujus, omne reubarbarum, immediate causet in intellectu notitiam evidentem hujus, A est purgativum cholerae. Secundo, quod non causet, sed quod tantum praeexigatur, sic quod intellectus pro statu isto non possit habere hanc, ut evidentem, A est purgativum cholerae, nisi prius evidenter noverit istam, reubarbarum est purgativum cholerae, qua nota investigando devenit ad notitiam hujus, scilicet, A est purgativum cholerae, quia invento vero accepto ab effectu, investigando pervenit ad notitiam veri accepti a causa ad notitiam, dico evidentem, talis qualis haberi potest evidens pro statu isto.

His praemissis respondeo ad instantias, ad primam dico, quod etsi prius inesse non dependeat aliquomodo a posteriori essentialiter, potest tamen aliquomodo dependere a posteriori in cognosci, non quod posterius causet immediate notitiam prioris essentialiter, quia tunc sequeretur quod posterius essentialiter, virtualiter contineret entitatem prioris, ut patet a Doctore in primo dist. 3. q. 1. dist. 8. q. 1. in 2. dist. 3. q. 10. et in quodlib. q. 14. artic. 2. sed dicitur dependere, quia pro statu isto necessario praeexigit notitiam illius, nam quia video talem passionem, devenio in notitiam subjecti, et tandem in notitiam causae. Hoc modo verum acceptum a causa habet necessariam connexionem ad aliquod verum acceptum ab effectu, et quasi arguitive per verum necessarium evidens, acceptum ab effectu, devenio in notitiam evidentem veri accepti a causa.

Ad secundam patet, quod argumentum bene concluderet, si notitia evidens veri acccepti a causa, esset vere causata a notitia evidenti veri accepti ab effectu. Sed non sic habet necessariam connexionem, sed tantum praeexigit, ita quod immediate non posset devenire in evidentem notitiam, nisi prius haberet evidentem notitiam veri accepti ab effectu, et per experientiam noti.

Ad tertiam dico, quod conclusio non intelligitur de vero, ut comparato ad intellectum ex natura intellectus, qui non necessario dependet a cognitione per viam sensus, sed intelligitur de vero, ut comparato ad intellectum conjunctum sensibus, et simpliciter pro statu isto; et hoc loquendo de necessitate, quia bene intellectus solutus potest per verum acceptum ab effectu devenire in notitiam evidentem veri necessarii accepti a causa, sed non necessario sic, quod aliter non possit cognoscere verum acceptum a causa. Et de hoc vide Doctorem in tertio dist. 2. et in A. dist. 45.

Ad quartam dico breviter, quod omne verum acceptum a causa est evidentius vero accepto ab effectu, et hoc ex natura talis veri, et comparando etiam ipsum ad intellectum solutum. Sed comparando ad intellectum conjunctum, et pro statu isto, dico quod non est sic. Dico secundo, quod quia pro statu isto verum necessarium sumptum a causa non potest evidenter cognosci, non praecognito vero necessario evidenti per experientiam, vero, dico accepto ab effectu, sed non e contra, quia potest cognosci per experientiam evidentem verum necessarium sumptum ab effectu, non praecognito vero accepto a causa ; ideo quantum ad hoc potest dici evidentius, non tamen absolute evidentius, quia postea per verum acceptum a causa, potest evidentius cognosci propter quid verum acceptum ab effectu, ut patet.

Contra secundum dictum, quod tale est, prima principia evidentia ex terminis non possunt demonstrari demonstratione quia. Instatur primo, quia illa propositio est evidens ex terminis, in qua passio praedicatur de definitione, ut ista, animal rationale est risibile, A est purgativum cholerae. Hoc patet per Doctorem in primo dist. q. 2. primae partis, et dist. 3. q. 4. et tamen haec potest demonstrari demonstratione quia, arguendo ab effectu sic, omnis homo est risibilis ; omne animal rationale est homo, ergo omne animal rationale est risibile.

Secundo instatur sic: Supponendo quod illa propositio sit per se nota, quae includit subjectum ut causam adaequatam praecisam praedicati, et convertibilem cum ipso praedicato ; patet, quia cognitis terminis, statim est evidens, et tamen illa potest vere demonstrari demonstratione quia. Hoc patet, quia pro statu isto primo procedimus per viam sensus, et ab effectu deveniendo in notitiam causae. Prius enim cognosco hominem esse risibilem, quam cognoscam animal rationale esse risibile, tunc sic: Per hominem risibilem, sive per notitiam hujus, devenio in notitiam hujus, animal rationale est risibile; ergo per illam demonstratur ista demonstratione quia.

Tertio, quia Doctor in hoc sibi contradiceret, ubi vult quod verum aliquod acceptum a causa, et necessarium, habeat evidentiam a vero necessario sumpto ab effectu ; ergo demonstratur demonstratione quia. Sed communiter verum necessarium sumptum a causa, loquendo de causa immediata, et adaequata, et praecisa, et convertibili, est per se notum, saltem ex natura sua ; ergo.

Quarto instatur, quia tunc videretur perire omnis doctrina de demonstratione quia, posita ab Aristotele primo Posteriorum, primo Physic. primo Metaph. ubi vult quod per effectum demonstretur causa, et communiter propositio explicans subjectum, ut causam adaequatam praedicati est per se nota, ut etiam patet a Doctore in primo dist: 2. q. 2.

Respondeo, praemittendo aliqua pro majori declaratione conclusionis. Primo, quod aliquae sunt propositiones omnibus per se notae terminis apprehensis, ut illae quae constituuntur ex terminis communissimis, ut de quolibet dicitur esse, vel non esse, et de nullo ambo eorum simul, quae principia sunt nota terminis apprehensis, sicut janua in domo, quae neminem latet, et talia principia per se sic nota nullo modo demonstrantur, nec demonstratione propter quid, nec quia. Aliae sunt propositiones per se notae, non constitutae ex terminis communissimus, et istae sunt in duplici genere ; quaedam sunt per se notae terminis confuse apprehensis, et etiam terminis distincte conceptis, ut ista: Si ab aequalibus aequalia demas, remanentia erunt aequalia (quae est una petitio Euclidis in principio Mathematico ), erit per se nota terminis, tantum confuse acceptis, et Metaphysico erit per se nota terminis distincte cognitis. Hoc patet a Doctore in primo dist. 2. parte prima q. 1. et d. 3. q. 4. et talis propositio, quae est per se nota, terminis confuse acceptis non potest demonstrari, puta Mathematico, cum illam habeat per se notam ex sola apprehensione terminorum confuse cognitorum ; nec similiter Metaphysico ut Metaphysicus ( quod replico, quia Metaphysicus cognoscit distincte, quod aliae scientiae apprehendunt confuse, ut patet a Doctore in primo ubi supra), non erit demonstrabilis demonstratione quia, cum ipsam ex notitia distincta terminorum habeat per se notam. Quaedam vero sunt per se notae ex sola cognitione distincta terminorum, et nullo modo ex cognitione confusa terminorum ut ista,animal rationale est risibile, ut patet a Doctore ubisupra, et ista similiter, ubi superius praedicatur de suo inferiori, ut exposui in primo dist. 2. q. 2. ibi etiam improbavi positionem Gregorii de Arimino. Et tales propositiones, quae nullo modo sunt per se notae cognitione confusa terminorum, possunt demonstrari demonstratione quia, id est, quod per notitiam propositionis sumptae ab effectu possum devenire in notitiam propositionis sumptae a causa, ita quod primo devenio in notitiam confusam, qua habita, postea per investigationem possum devenire in notitiam distinctam terminorum, et sic tandem habere illam ut per se notam ex distincta notitia terminorum. Et forte Doctor sic intelligit.

Dicerem ego, quod nulla propositio per se nota ex terminis communissimis (qui termini secundum Avicennam in sua Metaphysica statim sunt impressi in anima) potest demonstrari demonstratione quia, cum sit communis animi conceptio.

Nec similiter illa propositio, quae statim est per se nota terminis confuse cognitis, ut ista: Omne totum est majus sua parte, est demonstrabilis demonstratione quia. Sed illae propositiones, quae nullo modo sunt per se notae terminis confuse acceptis, sed tantum terminis distincte conceptis, sunt demonstrabiles demonstratione quia, non quod demonstretur mihi ista, animal rationale est risibile, terminis a me distincte conceptis, quia ut sic, esset mihi nota per se ex sola terminorum apprehensione. Sed si ego dubito quod animal rationale sit risibile,terminis sic confuse conceptis, potest mihi fieri evidens, puta per istam mihi per experientiam notam, omnis homo est risibilis, et sic ero certus de ista, animal rationale est risibile, terminis tamen confuse conceptis. Non tamen dico quod notitia hujus, homo est risibilis, causet nec totaliter, nec partialiter notitiam evidentem hujus, animal rationale est risibile, conceptae sed quod habita notitia illa in investigando, et arguitive invenio quod animal rationale est primo risibile, et quod animal rationale est causa immediata risibilitatis, et tandem possum devenire in notitiam distinctam terminorum. An modo pro statu isto talis notitia distincta possit naturaliter haberi, non est praesentis speculationis. Ex his patet responsio ad instantias, tenendo quod aliqua propositio quae ex se est per se nota, et cuicumque intellectui concipienti terminos, distincte possit demonstrari alicui intellectui concipienti terminos confuse, et dubitanti de veritate illius ut confuse conceptae. Et hoc modo intelligendo, valent instantiae, quas admitto, nec credo eas esse contra conclusionem Doctoris, quia absolute loquitur, quod nulla propositio per se nota alicui intellectui est demonstrabilis illi demonstratione quia, cum habeat illam per se notam ex sola notitia terminorum ; non negaret tamen, quod aliqua quae esset per se nota terminis distincte conceptis, possit demonstrari alicui intellectui concipienti illam tantum confuse et dubitanti de illa, ut sic confuse concepta, imo simpliciter pro statu isto omnis talis, quae non est constituta ex terminis communissimis, nec est per se nota terminis confuse conceptis, sed tamen terminis distincte conceptis est demonstrabilis, quia nec potest habere immediate notitiam confusam de causa, cum illa pro statu isto, non sit primo nota. Primo enim cognoscitur homo, quam cognoscatur animal, loquendo de cognitione confusa, ut patet a Doctore in primo, dist. 3. q. 2. nec per consequens haec erit primo nota, puta, A est purgativum cholerae, si sit nota per aliam acceptam per experientiam, et ab effectu, ut supra dixi. Haec omnia quae dixi ad hanc materiam pertinentia non videantur, nec judicentur esse contra mentem conclusionis, sed subtiliter ponderentur.

Contra tertium dictum, non oportet aliter instare, cum possit esse notum ex dictis supra. Tamen aliqualiter expono ipsum, quia multipliciter potest intelligi : Primo potest intelligi sic, quod verum acceptum cum non sit evidens, loquendo de causa immediata et adaequata praedicati, sicut hic, rationale est risibile, hoc verum terminis distincte conceptis est statim evidens, et hoc modo non intelligitur dictum Doctoris, sed hoc verum terminis confuse conceptis pro statu isto, non est evidens ex cognitione sola terminorum, sed potest fieri evidens per verum necessarium acceptum ab effectu, ut supra exposui. Secundo, potest intelligi de vero, cujus subjectum non est causa immediata et adaequata praedicati, ut hic : Sol est causa vermis, et tale verum potest fieri evidens per effectum. Similiter verum acceptum ab effectu potest intelligi evidens, vel ex sola terminorum notitia, ut ex sola notitia hujus : Reubarbarum est purgativum cholerae, et hoc modo tale verum est immediate evidens. Sed si sit notum per experientiam plurium singularium illius universalis, scilicet omne reubarbarum est purgativum. cholerae, quae fiat nota et evidens per experientiam singularium, puta quia experitur quod hoc reubarbarum purget choleram, et similiter hoc, et sic de aliis, tunc talis universalis sumpta ab effectu erit evidens. Et de hujusmodi, vide Doctorem in primo, dist. 3. quaest. 4. et quae ibi exposui et notavi.

Contra quartum dictum, quod tale est, scilicet Deum esse omnipotentem, tam mediate quam immediate, est verum demonstrabile propter quid. Instatur primo, nullus respectus rationis potest propter quid demonstrari de ente absoluto, sed omnipotentia, cum dicat respectum ad extra, ut patet per Doctorem, est respectus rationis, quia omnis respectus Dei ad extra est simpliciter respectus rationis, ut patet a Doctore in primo dist. 30. et in secundo, et specialiter hic. Major est nota, quia nullus respectus rationis virtualiter includitur in ente absoluto, cum non oriatur ex natura rei. Si dicatur quod omnipotentia accipitur, non in actu, sed in potentia, sive in aptitudine, id est, quod potest demonstrari Deum posse causare omnia causabilia, tam immediate quam immediate; contra, quia aptitudo ad extra dicit tantum respectum rationis, ut patet a Doctore in quodlib. q. 6. ubi dicit de aeternitate, prout dicit potentiam, sive aptitudinem coexistendi omni existentiae ad extra est respectus rationis ; ergo sic erit in proposito.

Secundo instatur sic, quia omnipotentia, quae de Deo demonstratur, aut accipitur formaliter pro significato, puta pro relatione ad extra etiam aptitudinali; aut accipitur pro connotato, sive pro fundamento immediato talis respectus ; aut tertio accipitur pro aggregato ex fundamento, et respectu illo. Quocumque modo accipiatur, patet quod omnipotentia non est propter quid demonstrabilis de Deo. Non primo, quia, ut dixi, respectus rationis non potest propter quid de Deo demonstrari. Non secundo, quia ut sic, accipitur pro voluntate divina. Non tertio, quia est unum per accidens, et nullum tale est propter quid demonstrabile de aliquo.

Tertio instatur, quia si omnipotentia demonstratur de Deo, debet assignari aliquod medium in tale demonstratione. Sed dicit Doctor quod est voluntas divina. Contra, tum quia aptitudo ad causandum omnia, tam mediate quam immediate, inest Deo, etiam per possibile, vel impossibile, circumscripta voluntate; ergo ipsa non est medium propter quid, quia tale non potest circumscribi, manente passione demonstrabile propter quid, cum illud sit causa immediata et aedaequata talis passionis. Probatur antecedens, quia circumscripta voluntate ab essentia divina, cum ipsa non ponatur de intrinseca ratione ipsius, ut patuit in 1. q. et hic, loquendo ut est potentia volitiva, ut ibi exposui, adhuc manente essentia, et omnibus quae sunt de intellectu ejus, sicut existentia, erit potens causare omnia, tam mediate quam immediate, cum ut sic, sit infinita formaliter, quia infinitas est gradus ejus intrinsecus, ut patuit, q. 5. Si ergo talis aptitudo inest circumscripta voluntate, ergo non demonstratur propter quid per voluntatem, et nullum aliud medium assignatur a Doctore ; tum quia si ipsa ponatur medium,

tunc sequitur quod Deitas, ut Deitas non erit ratio formalis demonstrandi omnia necessaria de Deo, quod est falsum, quia ipsa ponitur ratio formalis demonstrand omnem veritatem necessariam, ut patet in prologo q. 3.

Quarto instatur, quia si est demonstrabile propter quid omnipotentia de Deo, talis aptitudo erit in Deo necessario ab aeterno ; ergo potuit ab aeterno reduci ad actum, aliter talis potentia causativa omnium non foret perfecta, quod non est asserendum ; ergo ab aeterno potuit mundum creare, et tamen Doctor in 2. dist. 1. q. 3. hoc non asserit, sed utramque partem sustinet, scilicet et illam quae dicit esse simpliciter impossibile, aliquid ab aeterno posse causare, et aliam similiter quae dicit non esse impossibile Deo, et tamen si est verum demonstrabile propter quid, oportet aliquid creare.

Quinto instatur, repugnat Deo posse immediate causare omnia causabilia ; ergo hoc non est demonstrabile propter quid. Consequentia nota. Antecedens probatur, quia causabilia sunt infinita numeraliter, nam infinita individua possunt esse in eadem specie, cum species sit communicabilis infinitis singularibus; ergo si immediate respicit illa, sequitur quod simul potest illa causare, cum aeque immediate se habeat ad omnia, sed infinita posse esse in actu est impossibile; ergo.

Sexto instatur, quia si potest immediate causare omnia causabilia, ergo potest causare immediate quamlibet partem continui ; ergo potest causare primam partem illius continui, quae est causabilis, cum quaelibet pars sit vere causabilis, et sic alicujus continui posset dari prima pars, quod est impossibile, ut patet a Doctore in 2. dist. 2.

Respondeo ad istas instantias. Ad primam, dico quod demonstratur de Deo quod potest causare omne causabile, sive illud posse, vel aptitudo sit natura rei distincta a Deo, sive sola ratione ; ista enim distinctio pro nunc non est disputanda, quia non facit ad propositum. Et posito quod demonstretur aptitudo, sive potentia ad causandum omnia immediate, et quod talis aptitudo sit distincta aliquo modo a Deo, tunc dico quod non est respectus rationis, accipiendo respectum rationis pro causato vel derelicto per actum comparativum intellectus, vel alterius potentiae collativae ; sed potest dici talis aptitudo respectus rationis pro quanto terminatur ad aliquid extra, sicut etiam intellectio divina, etsi in se sit entitas realis et absoluta, tamen ut terminatur adlapidem cognitum, talis terminatio potest dici respectus rationis, sic in proposito. Cum dicitur, quod respectus rationis non includitur virtualiter, etc. dico, quod verum est de relatione rationis causata per actum collativum alicujus potentiae, sed non est verum de aptitudine, quae oritur ex natura rei, sicut etiam aptitudo ad ridendum non est relatio realis proprie, ut alias patuit; sed dicitur relatio rationis, quia actu non terminatur ad ens reale, sicut etiam relatio, quae fundatur in ente reali, et terminatur ad nihil, dicitur relatio rationis, non tamen per actum potentiae collativae fabricata. Sic dico in proposito, quod aptitudo ad causandum, tam mediate quam immediate omnia causabilia, inest Deo ex natura rei, quae tamen aptitudo non dicitur relatio propriae rationis. Dico ultra quod aptitudo ad causandum omnia causabilia, potest dupliciter considerari : Uno modo absolute, alio modo ut terminatur ad objecta extrinseca. Primo modo inest ex natura rei, et potest dici realis: secundo modo includit respectum rationis ad extra. Et sic patet, quomodo talis aptitudo potest propter quid demonstrari de Deo.

Ad secundum, dico quod omnipotentia quae de Deo demonstratur, accipitur pro potentia, vel aptitudine ad causandum omnia causabilia, accipiendo aptitudinem modo praeexposito. Demonstratur enim propter quid, quod Deo inest aptitudo ad causandum omnia, id est, quod aptitudo, quae respicit omnia causabilia, potest demonstrari de Deo propter quid.

Ad tertium, dico quod medium ad hoc demonstrandum est voluntas divina, et talis apptitudo praecise inest per voluntatem. Cum dicitur, quod circumscripta voluntate aptitudo inest, negatur. Cum probatur per hoc, quia adhuc consideratur Deus, ut infinitus, ergo ut potens causare omnia. Dico primo, quod circumscripta ratione voluntatis non erit amplius Deus. Dico secundo, quod voluntas est immediatior Deo, quam illud posse. Dico tertio et magis ad rem, quod ratio formalis causandi aliquid ad extra est simpliciter voluntas divina, quae sola contingenter causat, et ipsa remota est impossibile Deo aliquid causare propter implicationem contradictionis ; implicat enim quod causa prima agens simpliciter necessario, et per modum naturae, causet aliud a se in essentia, quia tunc causaret simul necessario et contingenter ; necessario, quia per modum naturae; contingenter, quia aliud in natura. Hoc patet a Doctore in primo dist. 8. quaest, ultima, et in secundo dist. 1. q. 3. medium ergo ad demonstrandum propter quid, Deum esse omnipotentem est voluntas. Cum ultra infertur, quod tunc Deitas non poneretur ratio formalis demonstrandi omnes veritates necessarias, dico primo, quod ponitur ratio formalis respectu illarum veritatum, quae non includunt respectum ad extra. Dico secundo quod ratio immediata est voluntas, et propinqua, sed remota est Deitas; et sic ultimate omnes veritates tatribuuntur Deo sub ratione Deitatis, ut patet a Doctore in prolog. q. 3.

Ad quartum, dico primo, quod Doctor videtur declinare ad hoc, quod sit demonstrabile, Deum posse producere ab aeterno, ut patet intuenti rationes et responsiones Doctoris. Dico secundo, quod est demonstrabile Deum posse causare omne causabile, loquendo absolute, sed non est demonstrabile, quod possit illud causare cum tali vel tali conditione, puta ab aeterno, quia oporteret demonstrare quod non repugnat effectui esse ab aeterno, et sic posset demonstrari Deum posse illud producere ab aeterno, omnipotentia enim solum respicit possibile. Isti ergo qui dicunt quod Deus non potest aliquid causare ab aeterno, dicunt propter hoc, quia repugnat effectum posse esse ab aeterno, et esse causatum.

Ad quintum, dico quod est demonstrabile Deum posse causare omne causabile, si tamen non implicet illud causare: sed est implicatio quod sint actu infinita individua, ideo non possunt simul causari,sed bene possunt causari infinitum.

Ad sextum, dico breviter quod prima pars continui nullo modo est causabilis per se, quia quacumque parte causata, illa semper est divisibilis in infinitum, ut prolixe exposui in 2. dist. 2. q. 9. Et sic patet, responsio ad istas instantias.

Contra quintum dictum instatur, quod tale est, scilicet omne verum necessarium est mediatum, vel immediatum, primo arguitur sic : Inter duo extrema datur medium ; sed verum necessarium mediatum, et verum necessarium immediatum sunt duo extrema: ergo datur medium, scilicet aliquod verum necessarium, quod nec erit mediatum, nec immediatum, hoc est, nec evidens ex sola ratione terminorum, nec evidens ex alio.

Secundo instatur, quia hoc verum est simpliciter necessarium, scilicet Deitas est paternitas, vel bonitas est paternitas, et tamen non est mediatum, nec immediatum, quia in vero mediato demonstratur evidentia inhaerentiae praedicati ad subjectum, et in vero immediato apparet evidens inhaerentia praedicati ad subjectum, ut patet a Doctore. Modo paternitas, ut sic, nullo modo inhaerendi inhaeret subjecto, eum sit praedicatio simpliciter identica, et in tali praedicatum non inest formaliter subjecto, ut patet a Doctore in primo dist. 5. q. 1.

Tertio instatur,quia ista est necessaria, ens est bonum, et tamen non est immediata ; patet, quia nulla propositio est immediata, in qua passio praedicatur de subjecto, ut patet a Doctore in i. dist. 8. q. 2. nec est mediata (ponendo quod bonitas sit prima passio, vel saltem quod non sit ordo inter passiones entis, ut Doctor videtur tenere in primo dist. 39. quod omnes passiones entis insint aeque immediate ipsi enti), patet, quia nullum medium est assignabile inter ens et ipsam, ut patet.

Respondeo ad primam instantiam, quod non semper inter extrema est medium, nam inter ens et non ens, non est aliquid medium, quid, scilicet sit ens et non ens simul. Similiter absolutum et respectivum videntur duo extrema dividentia ens, et tamen inter illa non datur medium ens, scilicet quod non sit nec absolutum, nec respectivum. Similiter inter contingens et necessarium non datur ens medium, quod non sit, nec contingens, nec necessarium, et sic de multis aliis. Si ergo illa propositio habet aliquam veritatem, erit vera de extremis, inter quae potest cadere medium per abnegationem utriusque extremi, sicut dicimus album et nigrum sunt duo extrema ; ergo inter illa cadit medium, quod nec erit album, neque nigrum, quod conceditur, quia tale medium nullum istorum sibi determinat. Sed verum necessarium, de necessitate alterum sibi determinat, scilicet quod vel ex se est evidens, vel ex alio, inter evidens ex se, et evidens ex alio, nullum penitus medium cadit, ut etiam patet a Doctore in primo dist. 1. q. 3. et vide quae ibi notavi.

Ad secundum, dico primo quod ista bonitas est paternitas, licet sit identica, tamen fit evidens, ut sic identica per aliquod medium, scilicet per infinitatem bonitatis, propter quam realiter identificat sibi omne sibi compossibile, ut supra patuit, q. 5. et in primo dist. 8. q. penultima, respondendo ad ultimum principale. Dico secundo, quod si teneatur quod propositio dicatur mediata vel immediata quando praedicatum inest formaliter subjecto, tunc non potest dici quod Doctor loquitur de vero necessario, in quo praedicatum formaliter inest subjecto. Sed tamen prima responsio est realior, et magis ad mentem Doctoris.

Ad tertium potest primo dici, quod est mediata, quia inest enti per rationem entis. Et licet non ponatur medium secundum rem inter ipsam et ens, tamen potest poni secundum rationem quod ens dicatur subjectum passionis, de quo demonstratur passio et entitas in abstracto ratio formalis, quae sola ratione differt ab ente, ut patet a Doctore in 1. d. 8. q. 3. Et si talis entitas ex natura rei esset distincta ab ente, vel formaliter eo modo quo rationale distinguitur ab homine, esset vere medium demonstrandi ; ergo et tunc, per propositionem Doctoris saepe allegatam : Qualis est ordo inter aliqua, ubi praeter opus intellectus distinguuntur, talis est ubi sola ratione distinguuntur. Dico secundo quod si passio entis inest immediate ipsi enti, forte erit immediata, quia concipiendo ens et bonitatem, esset sibi evidens, ipsum ens esse causam immediatam et adaequatam, quare talis passio immediate insit. Et quando dicit Doctor quod illa propositio non est per se nota, in qua passio praedicatur de subjecto, verum est de passione et subjecto, inter quae cadit medium, quid est causa immediata passionis, sicut quando cadit definitio media, et ideo Doctor in loco praeallegato, scilicet dist. 2. primi, exemplificat de istis, animal rationale est risibile, et homo est risibilis, prima est immediata, et secunda mediata. Si ergo omnes passiones entis insunt enti aeque primo et immediate, forte omnis propositio in qua praedicatur passio convertibilis de ente, erit per se nota et evidens ex sola terminorum notitia. Sicut etiam forte Doctor haberet dicere si poneretur passio medium ad demonstrandum passionem, quod illa passio prima non demonstraretur de subjecto, sed esset per se nota de subjecto apud intellectum concipientem distincte terminos. Et tunc si esset verum quod passiones, quae immediate insunt enti, sunt per se notae de ipso ente, et hoc intellectui distincte concipienti extrema propositionis, quod tunc omnes propositiones in divinis, in quibus ponitur quasi passio immediate inesse ipsi Deo essent per se notae. Sed de hoc alias.

Contra sextum dictum instatur, probando quod nullus conceptus abstractivus Deitatis sub ratione propria continent virtualiter veritates necessarias de Deo, et primo sic : Ille conceptus, sive ponatur cognitio Dei abstractiva, sive aliquid aliud si contineret virtualiter notitiam illarum veritatum, sequitur quod virtualiter contineret illas veritates ; patet, quia continens virtualiter notitiam alicujus, continet aequaliter entitatem illius, ut patet a Do ctore in 1. d. 3. q. 1. d. 8. q. 1. et in 2. d. 3. q. 10. in quodl. q. 14. art. 2. Sed nullus conceptus etiam Deitatis, ut distincte, potest virtualiter continere aliquam proprietatem divinam, quia nulla creatura potest continere aliquid Deo conveniens, ut patet, ergo.

Secundo instatur, quia si contineret virtualiter omnes veritates de Deo, habens talem conceptum, sive talem notitiam, posset ex tali notitia demonstrative scire Deum esse trinum, et sic propter quid cognoscere Trinitatem, et tamen Doctor in secundo dist. 3. q. 9. dubitatur de hoc, quia licet in Angelo possit creari species intelligibilis, repraesentans Deum sub ratione deitatis, non tamen videtur sequi quod si cognoscat distincte Deitatem, quod propter hoc cognoscat Trinitatem.

Tertio instatur, quia sequeretur quod habens talem conceptum, posset cognoscere omnes creaturas, et per consequens ille conceptus virtualiter vel eminenter contineret omnes creaturas, quid est manifeste falsum ; patet, quia nec beatus per actum beatificum cognoscit omnes rerum quidditates, ut ab omnibus tenetur, qui tamen actus intuitivus Deitatis est multo perfectior omni actu abstractivo. Probatur consequentia, quia si ille conceptus virtualiter continet omnes veritates de Deo necessarias, et omnes contingentes, non de Deo necessarias, et omnes contingentes, non de actu, sed de possibili, a fortiori continebit veritates omnium creaturarum. Si ergo per talem actum potest omnes illas cognoscere distincte, superflue in Angelis concreatae fuerunt species omnium quidditatum ; patet, quia per speciem intelligibilem Deitatis potuerunt habere conceptum distinctum de Deitate sub ratione deitatis, ut patet per Doctorem in 2. d. 3. q. 9.

Quarto instatur, quia si talis conceptus de Deo distinctus virtualiter continet omnem veritatem necessariam, et omnem notitiam illius, ergo continet hanc veritatem : Deus est trinus et unus, ergo continet extrema illius veritatis, quia continens totum, continet et partem, sed non continet ipsum Deum, quia tunc ille conceptus posset causare alium conceptum distinctum de ipso Deo. Tum etiam, quia ista veritas quamvis necessaria, non est demonstrabilis de Deo, quia tunc idem demonstraretur de seipso, quia scilicet Deus de Deo ; ergo non continet illam, cum non sit demonstrabilis de Deo propter quid ; ergo non omnem necessariam veritatem continet virtualiter.

Quinto instatur, quia Doctor in prol. q. 3. vult quod continens evidenter veritates scibiles in aliqua scientia continet eas virtualiter, ut primo notum ; ergo si talis conceptus virtualiter contineret omnes verititates necessarias de Deo, contineret illas, ut primo notus: hoc autem est manifeste falsum. Tum quia non esset primo notus, nisi per actum reflexum, ut patet; sed talis actus refle xus nullo modo est necessarius in demonstratione propter quid. Tum etiam, quia quaereretur a quo talis actus esset causatus? an a primo conceptu et intellectu? an a voluntate divina sola, quae omnia important speciales difficultates.

Sexto instatur sic, continens virtualiter omnes veritates alicujus scientiae continet illas primo, sic quod in continendo a nullo dependet, ut patet a Doctore in prologo q. 3. artie. 1. Sed talis conceptus necessario dependet a voluntate divina causante, et servante ipsum ; ergo.

Contra septimum dictum instatur, probando quod non possit causari in intellectu viatoris aliquis conceptus abstractivus Dei sub ratione Deitatis, et instatur sic primo, et quaero ad quid terminetur ille conceptus ? Oportet dicere quod terminetur ad Deitatem, ut actu existentem,

et sub ratione qua existit, patet, quia existentia est de conceptu ejus quidditativo, ut patet a Doctore in 1. dist. 2. q. i. et in quodlibet q. 1. arlic. 1. Si ergo ille conceptus non terminaretur ad Deum sub ratione Deitatis, sic quod Deus sub ratione Deitatis terminet, tunc per illum non cognosceretur Deus distincte. Sed Deus sub ratione Deitatis non potest terminare, nisi etiam terminet sub ratione existentiae propriae, cum sit de quidditate Dei. Tunc ultra sequitur inconveniens, imo impossibile, scilicet quod talis conceptus abstractivus esset formaliter intuitivus ; patet, quia omnis notitia quae terminatur ad rem existentem, inquantum est existens, sive sub ratione formali qua existit, est intuitiva, ut patet a Doctore in primo d. 1. q. 2. dist. 8. q. 3. in 2. d. 3. in 3. d. 14. in 4. d. 10. 45. 49. q. 12. in quodl. q. 5. 7. 14. Secundo instatur, et quaero a quo ille conceptus immediate causetur ; aut enim causatur a Deo sub ratione deitatis, aut a voluntate Dei. Si primo, sequitur quod tunc Deus moveret intellectum, vel causaret illum conceptum per modum naturae, ut patet a Doctore in quodl. q. 8. art. 1. et q. 14. art. 2. hoc autem est falsum, ut patet ubi supra. Si secundo, sequitur manifeste inconveniens, quod voluntas divina contineret suo modo virtualiter ipsam Deitatem. Probatur, quia causans conceptum proprium alicujus, continet illum virtualiter, ut patet a Doctore in primo dist. 3. d. 8. et alibi saepe. Nec valet dicere quod quia voluntas divina est realiter idem essentiae divinae, ideo non potest continere, quia accipio propositionem Doctoris vulgatam, scilicet, qualis est ordo inter aliqua ubi realiter distinguuntur, talis est ubi sola ratione distinguuntur. Sed si voluntas esset realiter distincta ab essentia, et contineret notitiam distinctam essentiae realiter, virtualiter contineret ipsam Deitatem, ut etiam probat Doctor de creatura in primo dist. 3. et 8. quod si posset causare notitiam distinctam essentiae divinae, quod virtualiter contineret ipsam ; ergo cum voluntas divina, saltem ratione distinguatur ab essentia, saltem secundum rationem virtualiter et eminenter continebit illam, et sic posterius virtualiter continebit prius.

Tertio instatur, si talis conceptus potest haberi in intellectu viatoris; ergo viator per illam poterit distinctissime cognoscere Deum sub ratione deitatis, et ultra poterit distinctissime cognoscere ejus infinitatem intensivam, et sic potcrit ipsam comprehendere; patet, quia cognosceret illam secundum quod est cognoscibilis; est autem cognoscibilis sub ratione distinctissima infinitatis intensive, imo videtur sequi quod tunc viator esset perfecte beatus, si Deo ut sic distincte concepto, et sub ratione infiniti intensive voluntas frueretur.

Quarto instatur, si talis conceptus potest causari in intellectu viatoris, aut immediate causatur, nulla specie intelligibili prius causata, aut mediante ipsa. Si primo, sequitur quod talis conceptus non est abstractivus ; patet, quia ille est objecti, non in se, sed in aliquo repraesentativo existente. Si secundo, ergo voluntas divina non poterit causare absolutum realiter distinctum ab alio absoluto sine ipso, et tunc causa prima determinabitur a secunda quid est falsum ; sic enim arguit Doctor in primo d. 1. q. 4. quod si voluntas divina non potest causare fruitionem absolute, nisi prius causet visionem, sequitur quod ipsa determinabitur ad causandum a secunda causa, si sine visione non posset absolute causare fruitionem.

Quinto instatur, quia sequitur quod voluntas divina non posset immediate causare conceptum distinctum Deitatis, nisi prius causaret conceptum distinctum suimet, ut patet a Doctore in pluribus locis, quod causans notitiam alterius in aliquo intellectu, prius causat notitiam sui. Et ideo essentia non posset causare notitiam in intellectu divino, nec alicujus creaturae, nec alicujus intrinseci, nisi prius causaret notitiam sui distinctam, ut patet a Doctore supra q. 5. ergo si voluntas non potest causare notitiam distinctam Deitatis, nisi prius causet notitiam sui distinctam, sequitur quod non poterit immediate causare absolutum sine alio absoluto, a quo essentialiter non dependet.

Sexto sequeretur, quod habens talem conceptum, sive notitiam, necessario intelligeret omnem veritatem necessariam de Deo, et omnem contingentem de possibili ; patet, quia talis conceptus includeret virtualiter omnem talem veritatem, et per modum naturae ageret, et similiter intellectus ; sed hoc non videtur verum, quia posset stare notitia distincta Deitatis sine notitia personarum, ut patet a Doctore in 1. d. 1. q. 2.

Respondeo primo ad instantias contra sextum dictum. Ad primam antequam respondeam formaliter, praemitto aliqua : Primo praemitto, quod non omne causans notitiam alicujus, continet virtualiter et eminenter entitatem illius ; patet, quia notitia distincta hominis continet notitiam distinctam passionis, et tamen non continet passionem, cum illa praecise contineatur a ratione formali hominis. Est tamen verum quod continens notitiam distinctam alicujus subjecti, continet entitatem illius et omnium virtualiter contentorum, adaequate tamen contentorum ; et sic continens notitiam hominis distinctam, continet virtualiter non tantum entitatem hominis, sed etiam omnes veritates et omnes passiones illius. Nec enim aliquid posset virtualiter continere passionem subjecti, quin etiam virtualiter contineret entitatem subjecti, quia in hoc poneretur causa passionis adaequata, quae realiter identificatur subjecto. Posito ergo quod in me causaretur notitia distincta hominis ab ipso homine talis notitia, et si contineret virtualiter notitiam omnium proprietatum hominis, mediate tamen, ita quod primo notitia definitionis hominis, quae dicitur proprie distincta contineret notitiam praedicati, et per consequens notitiam propositionis immediate, et notitia evidens propositionis immediate contineret notitiam conclusionis. Sic dico in proposito, quod notitia distincta Deitatis, et si contineat notitiam proprietatis, et per consequens notitiam evidentem propositionis immediate, et notitia illa evidens notitiam conclusionis, non tamen virtualiter continet illas proprietates. Si tamen illa notitia distincta esset causata ab alio, quam a Deo immediate, tunc causans illam contineret ipsum Deum, et omnes proprietates illius.

Secundo praemitto, quod notitia evidens propositionis immediate, et propositionis mediate potest dupliciter intelligi virtualiter contineri in alio. Primo in notitia subjecti distincta, ita quod talis notitia praecise causetur a notitia distincta subjecti. Secundo potest intelligi causari ab ipso objecto, sive objecto immediate, ita quod homo praesens in specie intelligibili, sive ipsa species, primo causat notitiam distinctam hominis ; secundo notitiam proprietatum ; tertio notitiam propositionum immediatarum ; quarto notitiam conclusionum. Et breviter utraque via est suslentabilis, secundum ea quae exposui in prolog. q. 3. contra Gregorium et

Occham, et Alphonsum Toletanum, vide ibi. In proposito, si teneatur quod conceptus distinctus Deitatis contineat omnes veritates, necessarias de Deo,id est, omnium veritatum notitiam evidentem, patet quod ex hoc non sequitur quod virtualiter contineat entitatem illarum proprietatum. Et propositio Doctoris, scilicet quod continens virtualiter notitiam distinctam alicujus, continet entitatem illius, patet quod illa non est in omnibus vera, ut supra exposui. Sicut etiam patet de specie intelligibili, puta hominis, quae continet notitiam hominis, et tamen non continet virtualiter ipsum hominem, et similiter continet notitiam risibilitatis, et tamen non continet ipsam risibilitatem. Si vero teneatur quod objectum virtualiter continet, tunc oportet ponere aliquam speciem intelligibilem supplentem vicem objecti, quae partialiter non solum causet notitiam subjecti, sed etiam omnium proprietatum virtualiter in illo contentarum, quia nisi talis species poneretur respectu cognitionis abstractivae, tunc nihil esset ibi quod causaret, nisi forte diceretur quod voluntas divina primo causat notitiam distinctam Deitatis, et secundo alias notitias sequentes, et tamen melius et magis ad propositum conclusionis esset ponere speciem intelligibilem Deitatis, ut dixi in prol. q. 3. et in 2. dist. 3. q. 9. Et sic patet quid sit dicendum ad primam instantiam.

Posset etiam dici, et non extra propopositum, quod aliud est causare notitiam alicujus . propositionis absolute, et aliud ipsam causare, ur evidentem. Nam Deus posset immediate causare in me notitiam hujus : Homo est risibilis, quae tamen nullo modo esset evidens, nisi ex notitia propositionis immediate ; notitia ergo conclusionis posset esse immediate ab uno et alio evidenti. Conceptus ergo distinctus

Deitatis diceretur continere virtualiter omnem veritatem, etc. id est, notitiam omnium veritatum, ut evidentem, ita quod talis notitia, puta conclusionis, vel primi praedicati, non esset immediate causata a tali conceptu Deitatis, sed bene haberet evidentiam a tali conceptu, ita quod evidentia propositionis, immediate esset primo a tali conceptu, et evidentia conclusionis esset ab evidentia propositionis immediate. Et sic posset concedi quod continens virtualiter notitiam alicujus, continet entitatem illius, licet hoc non sit simpliciter, et in omnibus verum, sed non sequeretur quod continens evidentiam notitiae propositionis, quod contineat entitatem, etc. imo stat quod notitia sit ab uno, et evidentia ab alio.

Dico etiam quod aliud est continere notitiam simplicem alicujus, et aliud est continere notitiam evidentem inhaerentiae, puta passionis ad subjectum. Et forte subjectum causat notitiam sui absolute, et post notitiam passionis absolute ; sed notitia evidens inhaerentiae passionis ad subjectum, immediate causatur a notitia evidenti praemissarum, et mediate a notitia distincta subjecti. Tunc dico quod etsi concedatur quod continens notitiam simplicem alicujus, contineat entitatem illius, non tamen sequitur quod continens notitiam evidentem inhaerentiae passionis ad subjectum, quod contineat virtualiter ipsam passionem. Omnes istae responsiones sunt satis probabiles.

Ad secundum, dico quod Doctor ibi concedit quod Angelus posset per talem speciem cognoscere Trinitatem. Dico secundo, quod Deus bene potuit causare speciem intelligibilem, per quam Angelus praecise cognosceret distincte Deitatem, et non cognosceret alias proprietates. Si dicatur quod non apparet ratio diversitatis de conceptu immediate causato a voluntate divina, non per speciem intelligibilem, et de conceptu causato a specie intelligibili, cum uterque distincte repraesentat Deitatem sub ratione propria ; ergo si unus virtualiter continet omnes veritates de Deo virtualiter, quare et non alius? et si per unum potest cognosci Trinitas, quare et non per alium ? non apparet ratio diversitatis. Sicut habens notitiam distinctam de homine per speciem intelligibilem ipsius, et habens eamdem, vel similem notitiam causatam aliunde, ita per unam potest cognoscere proprietates hominis, sicut per aliam. Dico breviter, quod voluntas divina potuit causare speciem intelligibilem in Angelo, et concurrere cum ipsa praecise ad conceptum distinctum Deitatis, et non concurrere ad notitiam aliarum proprietatum, quamvis ille conceptus causatus a specie intelligibili natus fuisset virtualiter continere omnes veritates de Deo necessarias. Sed in proposito voluntas non solum causaret conceptum distinctum Deitatis, sed etiam cum ipso concurreret ad evidentem notitiam omnium veritatum contentarum in illo. Et ideo Doctor hic dicit quod potuit in intellectu viatoris causare conceptum simplicem Deitatis virtualiter continentem veritates, etc. ita quod non tantum contineret potentia remota, sed etiam potentia propinqua, propter hoc quod voluntas divina disposuisset actu concurrere ad notitiam evidentem contentarum veritatum.

Ad tertium, dico quod non sequitur quod contineret ille conceptus notitiam simplicem omnium creaturarum, quia talis notitia non virtualiter includeretur in tali conceptu, praecise enim contineatur omnes veritates de Deo necessariae, et omnes de Deo contingentes de possibili, non de actu. Nec essentia divina causat in intellectu divino notitiam creaturarum ut nota,

ita quod notitia essentiae divinae sit praecisa ratio causandi notitiam omnium creaturarum, sed ipsa praecise ut habet rationem memoriae, et ut sic, non consideratur ut actu cognita, hoc patet a Doctore in prologo q. penult. Licet ergo essentia prius causet notitiam sui quam notitiam creaturarum, non tamen talis notitia ponitur ratio causandi notitiam creaturarum. Sicut etiam quamvis intellectus divinus prius cognoscat essentiam, quam generet Filium, tamen talis notitia nullo modo est ratio formalis generandi Filium, ut patet a Doctore in primo dist. 2. parte 2. q. 3. et 4. Dico ultra, quod ad concludendum quod talis notitia contineret virtualiter notitiam omnium creaturarum, oporteret prius concludere quod ipsa virtualiter contineret essentiam, vel voluntatem divinam, quae virtualiter continet omnes creaturas. Sicut si A, virtualiter includeret notitiam distinctam hominis, et per consequens ipsam entitatem hominis, quod etiam concludi posset, quod A contineret virtualiter notitiam omnium virtualiter contentorum in ipso homine, et per consequens entitatem eorum. Sed in proposito, conceptus distinctus Deitatis causatus a voluntate divina non includit virtualiter notitiam Deitatis distinctam, ut patet.

Ad quartum, dico, quod quando dicimus quod subjectum vel objectum continet veritatem scibilem, non intelligitur quod virtualiter continet extrema propositionis, quia tunc homo contineret se; patet, quia continet hanc veritatem, homo est risibilis, et tamen non continet virtualiter hominem. Sed inhaerentiam passionis ad subjectum, puta, quia homo continet quidditativa et essentialiter rationale, et rationale est causa adaequata et praecisa inhaerentiae risibilitatis ad hominem, ideo dicimus quod homo, mediante rationalitate, continet inhaerentiam passionis ad subjectum. Et similiter cum dico, quod notitia distincta subjecti continet veritates necessarias de subjecto, sic intelligitur, quod remote tamen continet virtualiter notitiam evidentem inhaerentiae passionis ad subjectum, vel quod praecise continet ipsam evidentiam passionis, ut inhaerentis, id est, quod notitia inhaerentiae passionis ad subjectum est evidens immediate, et propinque a notitia evidenti praemissarum immediatarum, et mediate et quasi remote est evidens a notitia distincta subjecti.

Ad quintum, dico quod continere veritates in aliqua scientia, ut primo notum, non est conditio notitiae distinctae subjecti, sed conditio subjecti, sicut dicimus, quod homo secundum animam est subjectum scientiae moralis, non erit subjectum immediatum, ita quod immediate de ipso possint demonstrari omnes veritates in scientia morali contentas, nisi sic primo notus, id est, quod ut primo notus ponitur subjectum, et sic patet quomodo hoc non pertinet ad notitiam subjecti, quod sit primo nota, etc. Cum enim dicimus, subjectum ut primo notum continet omnes veritates, potest intelligi dupliciter: vel primo notum notitia habituali ; vel primo notum notitia actuali. Primo modo intelligitur quod subjectum, ut praesens in specie intelligibili continet virtualiter omnem veritatem, et dicitur tunc primo notum notitia habituali, quia ut sic, est pars memoriae perfectae, et in potentia propinqua ad causandum notitiam sui, et omnium virtualiter contentorum. Secundo modo intelligitur, quod subjectum sit primo notum notitia actuali, et tunc dupliciter potest intelligi : Primo, quod notitia actualis contineat notitiam evidentem, tam praemissarum quam conclusionum modo praeexposito. Secundo, quod talis notitia nullo modo contineat, sed quod nihil esset subjectum scientiae virtualiter continens veritates illius scientiae in potentia propinqua, nisi prius esset notum, non quod notitia requiratur ut ratio continendi, sed ut dispositio praevia ; nisi enim prius causaret notitiam sui simplicem, nunquam posset causare evidentem notitiam veritatum inclusarum virtualiter de objecto primo noto notitia habituali, et notitia actuali. Primo modo, vide quae prolixe exposui in primo prologo q. 3. artic. 1. et specialiter contra Gregorium, Occham, Alphonsum, et multos alios. Si volumus etiam tenere de primo noto notitia actuali, secundo modo accepta, erit sustentabile, licet non ita forte ad mentem Doctoris sicut aliis modis.

Ad sextam, sive ultimam instantiam, dico quod haec est conditio subjecti primi. scilicet in continendo veritates in scientia considerata a nullo dependeat, a nullo, scilicet pertinente ad illam scientiam, si sit simpliciter primum. Hoc patet a Doctore in prolog. q. 3. Sed haec conditio non videtur competere notitiae distinctae subjecti, cum talis notitia dependeat a subjecto, vel a supplente vicem subjecti. Si volumus etiam tenere quod haec sit conditio talis notitiae, possumus sic exponere : Notitia prima et distincta subjecti continet virtualiter omnes veritates in scientia cujus est, consideratas, scilicet evidentem notitiam illarum, modo praeexposito, et in continendo a nullo (dependet, scilicet quod a nulla alia notitia ad illam scientiam pertinente dependet, sicut et subjectum a nulla entitate ad scientiam cujus est subjectum, dependet in continendo veritates illius scientiae, sic conceptus distinctus illius subjecti a nullo alio conceptu ad illam scientiam pertinente in continendo veritates, dependet.

Ad instantias contra septimum dictum. Ad primam dico, primo, quod etsi existentia sit de conceptu Dei, non tamen talis existentia ponitur ratio terminandi, ut patet a Doctore in praesenti. Posito enim quod, per impossibile Deus non esset, adhuc posset abstractive cognosci, et etiam ejus existentia. Si dicatur hoc non salvat, quia certum est quod Deus necessario existit, et existentia est de intrinseca ratione ejus, quaero tunc, si Deus sub ratione Deitatis terminet hanc notitiam abstractivam et distinctam, aut tunc in ratione formali includit existentiam actualem, aut non? Si sic, ergo existentia actualis erit ratio formalis terminandi ; aut non includit, ergo actualis existentia non erit de formali conceptu ipsius Dei. Si ergo talis conceptus terminatur ad Deum sub ratione Deitatis, et Deus sub ratione Deitatis, necessario includit actualem existentiam , ergo Deus sub illa ratione, qua actu existens terminat, et per consequens talis conceptus erit intuitivus. Dico bre, viter, quod non dicitur cognitio intuitivaex hoc quod terminatur ad rem existentem actualiter, sive etiam ponendo quod existentia sit de intrinseca ratione illius ; et patet, nunc cognosco abstractive existentiam, puta albedinis, ita quod talis cognitio terminatur ad existentiam immediate, et tamen non dicitur cognitio intuitiva. Sed ultra omnia requiritur praesentia rei actu existentis, non enim sufficit quod actu existat propria existentia, quod cognitio terminetur ad actualem existentiam, sed requiritur quod talis res sit in se praesens, et non in aliquo repraesentatio. Dicitur ergo cognitio intuitiva, quae terminatur ad rem existentem inquantum existens, et in se praesentem potentiae cognitivae. Concedo ergo quod conceptus distinctus Dei terminatur ad Deum sub ratione Deitatis, et ad Deum ut actu existentem, et in se praesentem, et potentiae cognitivae perfecte praesentem, et sic

Doctor intelligit de cognitione intuitiva, unde in multis locis addit ad rem existentem, et in se praesentem.

Si quaeratur, pono quod voluntas divina immediate causet conceptum abstractivum et distinctum Deitatis, nulla specie intelligibili praeexistente in intellectu, in quo talis conceptus causatur, ille conceptus ad quid terminabitur; aut enim terminabitur ad notitiam existentem actu, et in se praesentem ; aut non in se praesentem, sed praesentem in aliquo repraesentatvo. Si primo modo, patet quod talis conceptus erit intuitivus, quia terminatur ad rem existentem, et in se praesentem. Si secundo modo, oportet assignare illud repraesentativum, non erit species intelligibilis per positum ; non conceptus ille, quia ut habet esse in tali conceptu, habet praecise esse cognitum, ut patet a Doctore in primo dist. 8. q. 3. et alibi saepe, et aliud repraesentativum non videtur posse assignari, ergo talis conceptus erit necessario intuitivus. Dico breviter, quod non erit praesens, nec in specie intelligibili, nec in conceptu, sed erit praesens in specie intelligibili, nec in concepta, sed erit praesens in se, sed non erit intellectui praesens ; potest enim cognitio abstractiva terminare ad aliquid, quod non erit praesens in aliquo repraesentativo, alio a re, sed sufficit quod terminetur ad ipsam, ut non praesens secundum suam existentiam potentiae cognitivae.

Ad secundam instantiam. Dico primo, quod voluntas, cum transeat in perfectam identitatem realem in essentiam divinam, nullo modo potest ipsam continere, nec proprie, nec quasi, ut etiam Doctor tenet in pluribus locis. Dico secundo, quod si voluntas haberet a se originative, quod sic posset causare talem notitiam, posset concedi quod contineret, vel quasi contineret, sed non sequitur de essentia, quia ipsa essentia originative continet voluntatem, accipiendo voluntatem pro potentia volitiva ; et hoc patet a Doctore in primo dist. 8. q 3. et in quodl. quaest, primad. 25. Et ideo quamvis possit causare notitiam distinctam Deitatis, sive abstractivam, sive intuitivam, non sequitur quod contineat essentiam, nec proprie, nec quasi, cum hoc habeat non a se, sed fundamentaliter et originative ab ipsa essentia divina. Dico tertio, quod non sequitur de omni notitia distincta, sed si habet veritatem, habet veritatem de prima notitia et adaequata essentiae divinae, qualis notitia est in intellectu divino, quae notitia est formaliter infinita, et perfecte aedaequatur objecto essentiae divinae, sive ipsi essentiae divinae ; potens ergo causare immediate talem notitiam continet virtualiter vel quasi continet ipsam essentiam. Sed hoc non sequitur de notitia non adaequata ipsi essentiae divinae, qualis est omnis notitia causata in intellectu creato a voluntate divina. Quamvis ergo possit causare notitiam distinctam Deitatis, tam abstractivam quam intuitivam in intellectu creato, non tamen sequitur quod contineat virtualiter ipsam essentiam divinam; quam responsionem bene nota propter multa.

Ad tertiam instantiam, dico quod poterit distinctissime cognoscere infinitatem intensivam, et secundum omnem gradum infinitatis. Et cum infertur quod tunc potest comprehendere ipsam, dico, quod non omnis cognitio, etiam distinctissima, est comprehensiva objecti cogniti, sed praecise illa quae objecto adaequatur, sic, quod in se sit talis intensive quantum objectum est intensive cognoscibile. Si enim objectum est intensive infinitum, sequitur quod erit intelligibile infinite intensive, et natum intelligi intellectione formaliter infinita, ut exposui supra quaest. 6.

Et cum ultra infertur, quod habena talem conceptum sic distinctum posset esse perfecte beatus, dico quod si loquamur de beatitudine viatoris inquantum viator, quod tunc esset perfectissime beatus, imo magis beatus, quam aliquis Philosophorum potuerit esse in cognitione substantiarum separatarum, quia nullus potuit pervenire ad cognitionem distinctam alicujus substantiae separatae, ut probat Doctor in prologo q. 1. 2. in primo d. 3. quaest. 1. Sed hic viator haberet ex hypothesi cognitionem distinctam objecti beatifici. Sed loquendo de beatitudine comprehensoris, qualem nunc beati habent in patria, dico quod intellectus viatoris in tali cognitione, etiam distinctissima, non fuisset beatus, quia talis beatitudo consistit in cognitione faciali et intuitiva objecti beatifici. Si dicatur quomodo cognitio intuitiva objecti beatifici, et abstractiva ejusdem differunt. Si numero tantum, ergo erit viator in tali conceptu aeque beatus, vel saltem erit similiter beatus formaliter, sicut nunc existens in patria est beatus, quia istae beatitudines non differrent, nisi numeraliter. Si differunt tantum sicut perfectum et minus perfectum, patet quod adhuc erit beatus, licet non ita perfecte, et si talis conceptus abstractivus potest intendi, intantum posset intendi, quod in illo esset aeque perfecte beatus ; sic enim arguit Doctor in 4. de. 49. contra opinionem Thomae. Si differunt specie sicut Doctor videtur tenere in 3. d. 31. et in quarto dist. 49. quia cognitio abstractiva et intuitiva ejusdem objecti, specie distinguuntur, ut patet a Doctore in secundo dist. 25. Et sic in proposito cognitio abstractiva et intuitiva ejusdem Deitatis differunt specie. Et hoc propter aliam et aliam praesentiam objecti, ut dicit Doctor in tertio d. 31. et in quarto d. 49. et sic patet quod habens cognitionem abstracti vana, etiam distinctissimam, non erit beatus, proprie loquendo de beatitudine. Si dicatur, quod forte hoc non videtur sequi, scilicet quod alia et alia praesentia objecti causet, et alium et alium actum specie distinctum, quia secundum Doctorem in primo d. 1. q. 4. ubi dicit quod actus voluntatis non variatur propter aliam et aliam approximationem ad objectum, vide ibi. Sed quia hoc non est praesentis speculationis, vide in tertio dist. 31. et in quarto dist. 41. ubi pertractavi hanc materiam solvendo etiam praesentem et alias instantias in hac materia, ista pro nunc sufficiant.

Ad quartam instantiam de specie intelligibili respectu talis conceptus distincti, dico, quod utrumque membrum potest dari. Et primo potest dari, quod prius causet speciem, quia talis species necessario requiritur, ut habeatur praesentia objecti, prout potest haberi in aliquo repraesentatio, ita quod esset impossibile in cognitione abstractiva aliter esse praesens. Cum dicitur quod potest quodlibet absolutum immediate causare alio absoluto non causato, dico primo, quod etsi actum voluntatis absolutum possit immediate causare in aliqua voluntate, actu intelligendi absolute non causato, tamen voluntas secundum illum actum, nihil vellet, cum velle necessario terminetur ad objectum cognitum ; non posset ergo immediate causare volilionem alicujus objecti, quae includit relationem aliquam ad objectum, ut patet a Doctore q. 14. quodlib. non prius causato actu intelligendi ejusdem objecti, cum talis necessario requiratur. Sic in proposito, tenendo quod species intelligibilis necessario requiratur ad hoc ut objectum sit praesens in cognitione abstractiva, diceretur quod non posset voluntas divina causare in intellectu viatoris conceptum distinctum Deitatis, quo distincte conciperet illam, non prius causato repraesentatio ejusdem, scilicet specie intelligibili: posset tamen causare absolute talem conceptum, qui nullo modo terminaretur ad objectum. Et cum infertur quod si talis species necessario praerequiritur, tunc voluntas divina posset determinari a secunda causa, quod habet pro inconvenienti, ut patuit in primo dist. 1. q. 4. dico breviter, quod ibi in primo esset inconveniens, quia vere prima causa determinaretur ad agendum a secunda causa, quia Henricus posuit quod ad visionem objecti beatifici necessario sequatur fruitio ejusdem, ita quod si voluntas divina causet in aliquo intellectu visionem claram Deitatis, quod necessario causabit fruitionem essentiae in voluntate ejusdem, et sic bene sequitur quod si necessario causat fruitionem prius causata visione, tunc determinabitur a secunda causa. Sed in proposito hoc non sequitur, quia non pono quod causata specie intelligibili Deitatis, quod necessario causet conceptum distinctum ejusdem, imo pono quod stante tali specie, potest esse, quod talis conceptus nullo modo erit, sed dico quod conceptus non poterit esse, nisi prius causata specie, ut proprio repraesentativo ejusdem objecti. Sicut etiam dico de actu volendi, quod potest stare cognitio perfectissima objecti, etiam intuitiva, et tamen non erit volitio ejusdem, sed non potest esse volitio actualis objecti, nisi praecedat cognitio ejusdem. Hoc idem ponit Doctor quod de potentia Dei absoluta potest perfectissima visio Deitatis, et non erit fruitio, cujus oppositum dicebat Henricus in primo ubi supra, sed non potest esse fruitio sine visione praecedente, cum illa necessario requiratur. E?sic patet quomodo potest sustineri quod in conceptu distinctio Deitatis praerequiritur species intelligibilis repraesentans eam in ratione objecti actu intelligibilis.

Si dicatur, quod multa objecta possint intelligi abstractive, quae tamen non habent speciem intelligibilem, ut patet de materia prima, de passionibus, de relationibus, quae non habent proprias species intelligibiles, dico, quod objectum esse praesens potentiae cognitivae respectu cognitionis abstractivae potest pro nunc dupliciter intelligi. Primo, quod sit praesens praesentia propria et formali, et hic voco praesentiam propriam et formalem, quando habet propriam speciem ; secundo, quod sit praesentia alterius praesens, quod ipsum virtualiter continet. Hoc praemisso, dico quod semper requiritur species intelligibilis, vel quod habeat speciem propriam, vel quod contineatur virtualiter in aliquo objecto habente speciem propriam. Sicut etiam aliquid potest esse praeseus in cognitione intuitiva, vel in se formaliter, et secundum propriam existentiam praesens, vel quod virtualiter contineatur in alio habente propriam praesentialitatem ; haec distinctio habetur a Doctore in primo dist. 8. q. 3. et quodl. patet ergo quod sicut in cognitione intuitiva objecti, requiritur quod tale objectum, vel sit in se praesens secundum propriam existentiam, vel quod contineantur in alio virtualiter perfecte praesente,secundam propriam existentiam. Sic in cognitione abstractiva objecti requiritur quod tale objectum, vel sit praesens secundum propriam speciem intelligibilem, vel quod virtualiter contineatur in alia perfecte praesente secundum propriam speciem intelligibilem. Sed de hac materia, scilicet speciei intelligibilis prolixe tractatum est in primo dist. 3. q. 2. et q. 6. vide ibi singularia dubia, et praecipue, q. 2. et 3.

Si teneatur aliud membrum, scilicet quod possit immediate a voluntate divina causari conceptus distinctus Deitatis, nulla specie intelligibili praecedente, potest faciliter responderi ad instantiam, quod aliud est loqui de objecto cognoscibili abstractivae, ut terminativo cognitionis abstractivae, et aliud de objecto motivo intellectus respectu cognitionis abstractivae. Primo nullo modo videtur necessaria species intelligibilis, quia sine illa objectum potest perfecte terminare illam cognitionem ; et patet,quia objectum,ut quidditative acceptum, et ut absolute consideratum terminat cognitionem ; quando enim cognoscitur distincte objectum cognitione abstractiva, talis cognitio terminatur ad objectum sub ratione quidditativa propria, aliter distincte non cognosceretur. Sed si terminaret pro t habet esse, sic repraesentatum, tunc terminaret, non per se nec quidditative, sed tantum per accidens, et secundum quid, quia accidit sibi sic esse praesens. Secundo modo loquendo de objecto motivo, dico breviter, quod Doctor ponit in nobis necessitatem speciei intelligibilis, quia stante absentia objecti in se, nulla cognitio ejusdem haberi posset. Sed posita specie intelligibili, talis species supplet vicem objecti, et sic ipsa una cum intellectu agente causat in intellectu possibili notitiam abstracti vam, ut patet a Doctore in primo dist. 3. q. 6. et 8. et dist. 17. et in secundo dist. 3. et in quarto. dist. 10. et in quodl. requiritur ergo species intelligibilis, ut causa respectu notitiae abstractivae, et hoc exposui in primo ubi supra. Modo voluntas divina potest supplere vicem omnis causalitatis secundae, ut patet, et sic poterit supplere causalitatem cujuscumque speciei intelligibilis, et immediate causare conceptum abstractivum cujuscumque objecti, et sic immediate poterit causare in intellectu nostro conceptum distinctum et abstractivum essentiae divinae, nulla specie intelligibili praesupposita. Et sic patet quomodo utrumque membrum est sustentabile; tamen secundum membrum videtur magis verum et magis ad mentem Doctoris Subtilis.

Ad quintam instantiam dico primo, quod aliud est movere intellectum ad cognitionem alterius in ratione objecti, et aliad est movere in ratione objecti. Exemplum, puta homo movet intellectum necessarium ad cognitionem, puta risibilitatis, et tunc aut movet in ratione objecti, id est, ut habens praecise rationem objecti motivi ; aut alio modo movet non habendo rationem objecti motivi, sed praecise habendo rationem talis entis. Primo modo concedo quod non potest movere aliquem intellectum, nisi prius in tali intellectu causet notitiam sui, quia ut sic, cum moveat per modum naturae, necessario prius causabit notitiam sui perfectam quantum potest, quam notitiam alterius in eo virtualiter contenti. Et hoc modo essentia divina,quae est praesens intellectui divino in ratione objecti perfectissime intelligibilis nunquam posset movere talem intellectum ad cognitionem alterius extrinseci, puta creaturae, nec alicujus intrinseci, puta attributi, vel proprietatum, nisi prius moveret ad notitiam sui distinctam, ut patuit supra q. 5. quodl.

Secundo modo, aliquid posset movere ad notitiam alterius, sine hoc quod moveat ad sui notitiam, quia ut sic, tale objectum non esset praesens intellectui in ratione objecti intelligibilis. Et hoc expresse patet in multis ; nam species intelligibilis movet immediate intellectum ad notitiam objecti cujus est, et tamen non movet ad notitiam sui primo, et hoc est, quia talis species non est pro tunc praesens intellectui in ratione objecti intelligibilis. Similiter intellectus agens immediate movet ad notitiam aliorum, et tamen non primo cognoscitur, imo pro statu isto nullo modo movet ad notitiam sui,ut patet a Doctore, et hoc est, quia talis intellectus pro statu isto, nunquam potest esse praesens intellectui possibili in ratione objecti actu intelligibilis; et voco objectum actu intelligibile, quid immediate potest movere intellectum ad sui notitiam, vel quod saltem virtualiter contineatur in alio, quid immediate potest movere, ut exposui in primo dist. 3. q. 7. declarando titulum, q. 1. Licet ergo intellectus agens secundum suam formalem entitatem sit perfecte praesens intellectu possibili, pro statu tamen isto,nullo modo est in specie intelligibili propria, nec in se praesens in ratione objecti actu intelligibilis, ut patet a Doctore in prolog. q. 1. Sic dico in proposito, quod quamvis voluntas divina sit in se perfecte praesens intellectui creato, non tamen necessario est praesens in ratione objecti actu intelligibilis, et ideo potest immediate causare conceptum distinctum Deitatis, et non erit prius cognita.

Dico secundo, quod aliud est loqui de objecto praecise movente per modum naturae, et de objecto praecise movente per modum voluntatis, quia primo modo tale objectum, ut praesens in ratione objecti actu intelligibilis, necessario prius movet ad notitiam sui quam aliorum, etiam virtualiter in ipso contentorum. Sed secundo modo non apparet necessitas, quod prius moveat ad sui notitiam, etiam tenendo quod sit perfecte praesens in ratione objecti actu intelligibilis, et hoc est, quia est objectum voluntarium. Et hoc patet in 1. dist. 3. ubi multa de istis exposui.

Ad ultimam instantiam, dico breviter quod stante tali conceptu nullo existente impedimento, et concurrente influentia generali voluntatisjiivinae, quod tunc cognoscet omnia virtualiter contenta. Si stante tali conceptu perfecto, posset voluntas divina suspendere actionem talis conceptus, quia potest omnem actionem cujuscumque causae secundae suspendere.

Contra octavum dictum. quod tale est, quod viator non potest ex puris naturalibus demonstrative, propter quid cognoscere istam : Deus est omnipotens, et hoc tam mediate quam immediate, instatur sic, primo supponendo aliqua ; primo, quod viator est ille, qui non habet notitiam intuitivam, ut supra dixi, sed potest habere cognitionem abstractivam Deitatis, et hoc per potentiam divinam, ut supra patuit. Et de isto viatore non intelligitur conclusio, quia talis habens hujusmodi conceptum, sive notitiam Deitatis posset demonstrative scire, Deum esse omnipotentem, ut supra patuit. Sed conclusio intelligitur de viatore, qui tantum habet fidem et cognitionem secundum inclinationem fidei, vel etiam aliam cognitionem, quae sibi non repugnet ex puris naturalibus, ut patet in littera. Conclusio ergo intelligitur, quod stante cognitione, quae de lege communi habetur per fidem, non potest ex puris naturalibus cognoscere hanc: Deus est omnipotens ; non intelligitur ergo conclusio ex puris naturalibus simpliciter, sed praesupposito lumine fidei, quae habetur de communi lege, adhuc ex naturalibus non potest pertingere ad hujusmodi notitiam. Secundo suppono, quod secundum fidem viator potest esse certus ; primo, quod Deum esse omnipotentem est demonstrabile propter quid, ut supra patuit. Ex lumine etiam fidei est certus, quod viator potest scire in generali, quale sit medium demonstrandi illam conclusionem, quia, scilicet, est voluntas Dei perfectissima, ut ipse Doctor concedit. Et etiam de multis aliis potest esse certus, ex quibus intendo inferre propositum, scilicet quod stante lumine fidei secundum legem communem, potest demonstrative scire propter quid, Deum esse omnipotentem. Primo ergo instatur sic : Aut scit propter quid, Deum esse omnipotentem, aut scit ipsum non esse omnipotentem. Si primo, ergo potest cognoscere demonstrative profer quid, Deum esse omnipotentem, patet, quia si scio hominem esse risibilem propter quid, ergo scio demonstrative propter quid. Si secundo, ergo non erit demonstrabile propter quid, quia nihil scitur nisi verum. Si non, scio hominem non esse risibilem propter quid, ergo hominem esse risibilem propter quid, non est demonstrabile propter quid.

Secundo instatur sic: Viator scit voluntatem perfectissimam esse medium propter quid ad demonstrandum Deum esse omnipotentem, et hoc scit ex puris naturalibus, vel solo lumine fidei; praesupposito ergo ex puris naturalibus, potest scire propter quid Deum est omnipotentem. Antecedens patet, quia etiam est concessum a Doctore. Consequentia etiam patet, quia habens medium propter quid, potest scire conclusionem propter quid. Si enim cognosco animal rationale esse medium propter quid ad demonstrandum istam conclusionem, homo est risibilis, statim possum demonstrative propter quid scire hominem esse risibile.

Tertio instatur sic: Viator ex puris naturalibus, vel saltem praesupposito lumine fidei, scit Deum mere contingenter agere ad extra, ut patet a Doctore in pluribus locis. Secundo scit quod prima causa continet causalitatem omnium secundarum causarum. Scit etiam quod si contingenter producit quidquid ad extra producit, quod potest immediate producere effectum imperfectum, hoc non sequeretur apud Aristotelem, quia ipse vellet quod non posset immediate producere effectum imperfectum, et hoc quia agit per modum naturae, et necessario ; si sic agit libere, tollitur hoc impedimentum. Ex istis sequitur propositum, auctor scit Deum continere omnem causalitatem causae secundae, et scit ipsum mere contingenter agere ad extra, et a nulla secunda causa necessario determinari ad agendum ; ergo ex puris naturalibus scit Deum posse agere omnem effectum immediate, et per consequens scit ipsum esse omnipotentem omnipotentia immediata, de qua est dubium.

Respondeo ad omnes istas instantias. Ad primam, dico quod negatur utrumque membrum. Sic etiam hic, pater in divinis si generat Deum, aut generat alium Deum, aut generat alium non Deum, nulla propositio illius disjunctivae conceditur, nec sunt contradictoriae, sed bene istae, aut generat alium Deum, aut non generat alium Deum. Secunda est concedenda, ut patet a Doctore tnprimo dist. 4. q. 1. Sic dico in proposito, nec illae duae contradicunt, sed bene istae duae, aut scit Deum esse omnipotentem, esse demonstrabile propter quid, aut non sit esse demonstrabile propter quid. Conceditur secunda, quia hoc tantum creditur. Si etiam concedatur prima in hoc sensu, scilicet scio per fidem, Deum esse omnipotentem, esse demonstrabile propter quid, ergo possum ex puris naturalibus demonstrative propter quid cognoscere Deum esse omnipotentem, non sequitur. Si dicatur ad primam responsionem, scilicet quod bene sequitur quod viator sciat Deum non esse omnipotentem propter quid, quia a negativa de praedicato finito ad affirmativam de praedicato infinito, valet consequentia, dico, ut dixi in primo dist. 4. q. 1. et dist. 21. vide ibi quomodo teneat illa consequentia.

Ad secundum, dico quod quamvis sciam in confuso quod voluntas perfectissima est medium, etc. non tamen ex hoc sequitur quod ego possum illam conclusionem demonstrare propter quid, sed requiritur quod ego sciam illud medium distincte, quia medium in demonstratione potissima debet esse primo notum distincte ; non enim sufficit scire medium sic in generali, et in confuso, quia nec ut sic, ponitur medium in demonstratione propter quid, sed ponitur medium sub sua ratione formali et distincta, et ut sic debet cognosci si vult demonstrare propter quid. Per hoc idem dico ad secundam instantiam.

Ad dubia sequentia pro nunc omitto, sed relinquo illa ingeniosiori et subtiliori me.