COMMENTARIUS.

(a) Prima conclusio probatur tripliciter, primo sic : Ultima perfectio (accipiendo perfectionem, quae est in actu secundo) substantiae vivae non est sola relatio. Sed operatio est hujusmodi ultima perfectio, qua, supple, conjungitur optimo; igitur talis operatio non est relatio. Major probatur, quia sola relatio non summe appetitur appetitu naturali, hoc est, inclinatione natural, quae non est operatio, ut patet a Doctore in 2. dist. 6. q. 2. et in 4. dist 49. quaestione illa, an quis velit necessario beatitudinem, vel appetitu electivo, id est, actu elicito voluntatis naturae summe appetentis.

(b) Ibidem etiam vult quod quidquid aliud quisquam latenter velit ab hac voluntate communi, scilicet desiderio naturali, non recedit, desideratur etiam summo desiderio electivo bene disposito, id est, actu voluntatis elicito, et si voluntas sit bene disposita, tunc actu elicito vult ipsam beatitudinem, et summe vult eam, licet non necessario. Minor probatur ( scilicet quod ultima perfectio substantiae vivae sit operatio optima, et dicitur operatio optima propter hoc, quia terminatur ad optimum appetibile ), per Philosophum, etc.

(c) Idem habetur 9. Metaph.v cap. 7. ubi vult quod actus sit prior potentia, non solum tempore et ratione, id est, definitione, quia potentia definitur per actum, sed etiam substantia, id est, perfectione, unde in probatione illius membri, quod actus est prior potentia, substantia enim perfectione exemplificat ipse, ut vir puero, et homo spermate, quia vir est perfectior puero, et homo perfectior spermate, et conclusionem sic intellectam, scilicet quod actus est prior potentia perfectione ibi probat, quia gratia actus tanquam finis sunt alia ordinata ad actum, et per consequens erit prior secundum perfectionem potentia. et omnia ordinata ad actum. Sed felioitas substantiae intellectualis est ultimus actus, sive ultima operatio, ad quam homo ordinatur: ergo ut sic, erit prior perfectione, cum sit ultimus finis, ad quem natura intellectualis ordinatur, et per consequens non erit essentialiter relatio, sed entitas absoluta.

(d) Secundo probatur conclusio principalis sic : Relatio proprie dicta non est nova, sine novitate fundamenti vel termini, ut patet per Philosophum 5. Phys. ubi negat motum ad relationem, quae auctoritas exposita est supra, q. 12. sed operatio potest esse nova sine novitate fundamenti et termini. De fundamento patet, quia illud, quod exit de potentia accidentali, sive propinqua ad actum, non recipit aliquam formam novam priorem ipsa operatione, quia tunc non fuisset prius in potentia accidentali, sed essentiali, sicut etiam patet de intellectu quando recipit speciem intelligibilem ante actualem intellectionem, quia respectu speciei intelligibilis est in potentia essentiali, sive remota ad operandum, et recepta specie intelligibili est in potentia accidentali, sive propinqua ad operandum, ut declaravi in 1. dist. 3. q. 6. Sequitur ergo quod quando intellectus immediate exit ad operationem, quod tunc nihil novi recipit ultra illam operationem: et sic patet quomodo potest esse nova sive novitate in fundamento. Secunda pars minoris est manifesta, patet enim quod nihil absolutum advenit visibili, quando videtur actu, nec intelligibili, quando intelligitur actu, et similiter de aliis; ergo talis operatio non est essentialiter, sive formaliter relatio.

(e) Praeterea. Tertio principaliter arguitur ad idem, quia omnis relatio realis proprie accepta necessario et ex natura rei consequitur, posito fundamento proximo et termino. Sed intellectio non necessario consequitur positis potentia intellectiva, et objecto etiam approximalis, et nullo modo impeditis, patet, si dicatur quod fundamentum proximum est aliquid medium inter potentiam et operationem, quod est posterius ipsa potentia ; sed patet, quod tale quid non potest dari, nisi ipsa operatio, quod enim est proximum fundamentum, aut est absolutum juxta illud 7. de Trin. cap. 2. Omne quod relative dicitur, est aliquid excepto relativo, quae auctoritas est exposita tu primo dist. 1. q. 2. et in q. 1. quodl. vide ibi; aut praecise non est illa relatio, cujus est fundamentum, vel ratio fundandi, patet quod operatio non erit praecise illa relatio cujus ponitur fundamentum, vel ratio fundandi, quia fundamentum vel ratio fundandi relationem necessario distinguitur ab illa, cum necessario praesupponatur illi; igitur operatio non est praecise relatio ad objectum.

In isto articulo circa tria principaliter accurrunt aliqua dubia. Primum, non videtur quod prima ratio concludat propositum, scilicet quod operatio sit entitas absoluta, ex hoc quod ultima perfectio substantiae vivae non est sola relatio, et ultima perfectio est felicitas ; instatur probando quod ultima perfectio substantiae vivae non sit necessario entitas absoluta. Et primo sic, praesupponendo quod dicit Doctor in primo, dist. 2. parte 2. quaest. 1. probando per dictum Philosophi 12. Metaph. Deum esse intelligentem, quia ultima perfectio ejus est in actu secundo quo perfecte unitur objecto perfectissimo, puta objecto beatifico, ita quod tota ejus perfectio est conjungi tali objecto. Suppono secundo, quod ipse dicit in quarto, d. 49. quaest. 2. quod beatitudo consistit in operatione, quae conjungit immediate objecto beatifico, et breviter ex hoc potentia dicitur perfecte beata quando actu unitur, sive conjungitur objecto beatifico, tunc arguo sic : Quanto potentia immediatius attingit objectum beatificum, tanto est perfectior, loquendo de ejus perfectione ultimata. Sed si ponatur operatio relatio formaliter, qua attingitur objectum beatificum, tunc potentia operans per ipsam immediatius attingit illud; ergo talis operatio magis debet poni formaliter relatio, quam entitas absoluta. Major est nota ex praesuppositis, ex hoc enim dicitur ultima perfectio substantiae vivae, quia per ipsa conjungitur objecto perfectissimo: ergo quando immediatius, tanto erit ultima ejus perfectio. Minor similiter patet, quia ponendo operationem entitatem absolutam, tunc potentia per ipsam non attingit immediate objectum, sed ponendo ipsam esse relationem operantis ad objectum, immediate per illam attingit objectum, cum ipsa immediate terminetur ad illud ut ad terminum.

Secundo ex eodem quasi medio instatur : Sicut se habet perfectio creaturae ultimata, ut consistit in actu primo, sic habet perfectio ejus secunda ultimata, quae consistit in actu secundo. Sed perfectio prima uniuscujusque consistit in hoc quod magis appropinquat primo enti, sive enti perfectissimo, ut patet a Doctore in quarto, dist. 12. et quanto magis ei appropinquat secundum suam entitatem essentialem, tanto essentialiter erit perfectior: ergo ejus perfectio secunda ultimata tanto erit perfectior, quanto immediatius attingit objectum perfectissimum: Sed praecise immediate attingitur per relationem operantis, quae immediate terminatur ad objectum perfectissimum, et per te, et per Philosophum, talis perfectio secunda ultimata consistit in operatione: ergo illa operatio erit formaliter relatio.

Confirmatur, quia intellectus quamvis habeat Deum perfecte praesentem in ratione entitatis, sive tantum entitative, eo modo quo dicitur praesens omni creaturae, ex hoc non est beatus, ut patet. Et posito etiam quod talis intellectus habeat habitum perfectissime inclinantem ad ipsum, adhuc non erit beatus, quia ut sic, non immediate attingit illud in ratione objecti perfectissime altingibilis. Cum ergo praecise attingatur per aliquid, quod immediate terminatur ad illud, et illud non potest poni nisi respectus, sive relatio operantis, et per operationem immediate accipitur, et ut est entitas absoluta non immediate terminatur ad illud: ergo operatio erit formaliter relatio, quae terminatur ad illud.

Quarto instatur sic : Sicut se habet materia prima ad formam perfectissimam virtualiter continentem perfectionem omnium aliarum formarum (si aliqua talis esset dabitis, et hoc quantum ad perfectam repletionem suae capacitatis, sive quoad ejus ultimam perfectam quietem), sic se habet potentia beatificabilis ad objectum ultimate beatificum ; patet ista similitudo, quia utrobique fit comparatio ad ultimam perfectionem secundam. Sed materia prima dicitur perfectissime quietari, ex hoc quod immediate suo modo attingit formam perfectissimam, sive ex hoc quod perfectissime unitur illi, sed non perfectissime unitur, nisi mediante unione fundata in materia, et terminata ad formam illam; ergo et potentia beatificabilis erit perfecte beata et quietata ex hoc, quod perfectissime unitur objecto beatifico, et hoc non contingit nisi per relationem fundatam in illa, et terminata immediate ad tale objectum. Sed communiter conceditur, et specialiter a Doctore in 4. dist. 49. q. 2. quod ultima perfectio naturae beatificabilis consistit in operatione, qua unitur objecto beatifico, et non immediate per ipsam unitur, nisi ponatur quod sit formaliter relatio.

Quinto instatur sic : Appetitus naturalis ponitur perfectissime quietari in objecto ejus perfectissimo, ex hoc solo quod perfecte conjungitur illi, et non per aliquam entitatem absolutam mediam, ut patet; ergo hoc idem erit de appetitu rationali.

Sexto instatur sic, quia Doctor in secundo articulo probat quod operatio, ut ponitur entitas absoluta, non erit ultima perfectio substantiae vivae, nisi pro quanto includit relationem terminatam ad objectum beatificum ; ergo debet poni operatio circa objectum beatificum esse relationem mediam inter potentiam operantem, et objectum circa quod est operatio; magis ergo concluditur ex illa ratione Doctoris quod ultima operatio substantiae vivae sit formaliter relatio, quam entitas absoluta.

Confirmatur ratio ista sexta, quia ponendo operationem circa objectum beatificum esse entitatem absolutam, et necessario includere relationem ad tale objectum, ad hoc ut dicalur ultima perfectio substantiae vivae, est simpliciter ponere ultimam felicitatem hominis esse ens per accidens, quia dicit operationem cum relatione, sive entitatem absolutam cum relatione.

Confirmatur iterum, quia si operatio substantiae viventis elicita circa objectum beatificum non dicitur ultima perfectio ejus, nisi pro quanto includit relationem immediate terminatam ad tale objectum; sequitur quod talis relatio erit magis perfectio ejus ultima: tum quia immediatius per ipsam substantia vivens attingit objectum; tum quia operatio sine ista non est ultima perfectio;c et cum ista ponitur ultima perfectio; ergo illa relatio erit magis ultima perfectio. Ad evitanda ergo ista inconvenientia videtur melius ponere operationem substantiae viventis esse formaliter relationem, quam entitatem absolutam.

Nono instatur sic, quia si ultima perfectio substantiae vivae ponitur entitas absoluta, et illa immediate attingit objectum, ut supra patuit ; magis ergo videtur ponere ipsam in aliqua entitate absoluta perfectiore, puta in aliquo habitu perfectissimo, quia tunc magis illo perficitur quam aliqua operatione absoluta, et ex illa; ut absoluta, nullo modo attingit objectum, sed ponitur tantum perfectio intrinseca et denominans. Et si ultra ista requiritur aliquid aliud quo immediate attingitur objectum, illud erit praecise relatio.

Decimo et ultimo, patet de aliis, quae suo modo quietantur in objectis eorum quietativis, nam lapis in centro perfectissime quietatur, loquendo de quiete pertinente ad naturam ejus, et non dicitur perfecte ibi quietari, nisi pro quanto unitur illi, quod praecise fit mediante relatione fundata in ipso, et terminata immediate ad centrum ; ergo similiter videtur dicendum in proposito, et sic magis videtur esse ponendum operationem hominis perfectam circa objectum beatificum esse formaliter relationem, quam entitatem absolutam.

Respondeo ad istas instantias, praemittendo aliqua. Primo, quod aliquid alteri uniri potest multipliciter intelligi : Primo, quod uniatur sibi ut perfectioni ejus intrinsecae, qua formaliter perficitur, sicut materia unitur formae, ita quod talis unio praecise terminatur ad formam; ut est ejus simpliciter perfectio. Hoc modo nulla potentia substantiae vivae dicitur uniri objecto ejus, quia objectum, ut objectum, non ponitur perfectio intrinseca potentiae, cujus est objectum ; et si aliquando contingat aliquod objectum intrinsece perficere potentiam, tamen sub ratione, qua est objeclum actu intelligibile, non perficit eam formaliter, et sic potentia beatificabilis nullo modo est unibilis objecto beatifico, ut perfectioni ejus intrinsecae, sed ut perfectioni extrinsecae, ut patet a Doctore in quarto, dist. 49. quaest. 1.

Secundo praemitto, quod aliquid uniri objecto, ut perfectioni extrinsece, potest dupliciter intelligi, vel quod uniatur naturaliter, puta quia habent naturalem inclinationem ad illud, sicut grave unitur centro; vel quod uniatur attingendo illud, in ratione vere a tali potentia perceptibili, ita quod talis potentia vere percipiat illud in se, vel in aliquo repraesentatio. Primo modo, potest uniri mediante sola relatione, quae terminetur ad illud. Sed secundo modo, est impossibile uniri mediante sola relatione, quia nulla relatio, ut relatio, praecise est perceptiva formaliter objecti; isto secundo modo ponitur potentia substantiae vivae uniri objecto, ut perceptibili ab ipsa actu suo elicito.

Tertio praemitto, quod licet relatio immediate possit terminari ad objectum perfectum, ita quod praecise terminetur ad ipsum in ratione entitatis perfectissimae, non tamen terminatur sub illa ratione qua actu est intelligibile, vel amabile a potentia, sed praecise terminatur ad ipsum, ut ad terminum talis relationis. Sed operatio, quae ponitur ultima perfectio substantiae vivae, terminatur ad objectum, ut per ipsam a potentia ejus est Intelligibile, et vere perceptibile, et per consequens talis operatio non est praecise relatio de genere Relationis, cum per ipsam praecise habeat objectum, ut terminus relationis, et non ut perceptibile.

f Quarto praemitto, quod non est de ratione operationis substantiae vivae conjungi objecto in ratione perceptibilis, quod includat aliquam relationem ad ipsum, nec realiter, nec rationis ; patet in Deo ubi intellectio divina perfectissime et immediatissime attingit essentiam divinam in ratione objecti vere beatifici, et vere perceptibilis a potentia, cujus est talis operatio, quae nullam includit relationem, nec realem, nec rationis ad ipsam terminatam, Ut patet a Doctore in quodlib. q. 15. seu quando operatio distinguitur ab objecto, tunc includit relationem ad ipsum, sed hoc accidit. Et posito quod ipsa relatio requiratur ut aliquid necessario praevium non tamen aliquid tribuit operationi, ut dicatur formaliter perceptiva objecti, sicut etiam unio partium essentialium necessario requiritur ut quoddam praevium, composito essentiali, et tamen nullo modo est de essentia compositi. Sic in proposito dico, non enim potentia per intellectionem actu percipit objectum, nisi talis intellectio actu terminetur ad ipsum, sed ipsam intellectionem actu terminari est ipsam dicere aliquam relationem ad ipsum; requiritur ergo talis relatio, ut dispositio praevia, sed nullo modo pertinens ad esse formale operationis.

Quinto praemitto, quod ex quo dantur gradus perfectionales in operationibus, ita quod una intrinsece est perfectior alr, et non praecise ratione termini, vel fundamenti, sicut una relatio dicitur intendi vel remitti, sequitur quod perfectio ultima intrinseca substantiae vivae, quae ponitur operatio circa perfectissimum objectum, erit entitas absoluta intrinsece et formaliter sic perfecta, aliter non diceretur talis substantia viva perfecte beata beatitudine formaliter inhaerente. Et ultra sequeretur quod omnes beati in patria, saltem illi, qui sunt ejusdem speciei, essent simpliciter aequaliter beati beatitudine formali et inhaerente, patet, quia si visio Deitatis in se esset formaliter relatio, certum est quod non potest formaliter nec intendi, nec remitti, cum intensio et remissio relationis sit praecise ratione, vel fundamenti, vel termini. Sed in patria remanet semper idem objectum, et eadem potentia seque intensa, et sic visio omnium ejusdem speciei esset simpliciter aequalis, si ipsa poneretur praecise relatio ; ex quo ergo ponitur substantia, vivens vere beata, et beatitudo extrinseca et intrinseca, beatitudo intrinseca erit aliquid absolutum. Et ultra, sicut omnis substantia creata suo modo est perfectibilis ultimate aliqua forma absoluta, ut patet de elementis, quia ignis formaliter perficitur calore, aqua frigiditate, corpora mixta suis coloribus, etc. a fortiori perfectio ultimata substantiae vivae, loquendo de prefectione intrinseca inhaerente debet poni aliqua entitas absoluta in se formaliter perfecta, quam perfectionem habet principaliter ab objecto, ut a causa extrinseca ; et quia perfectio ultimata talis substantiae ponitur operatio circa objectum ejus perfectissimum, ut supra patuit per Philosophum et Augustinum, merito talis perfectio debet esse entitas absoluta.

His praimissis respondeo ad argumenta.

Ad primum dico, quod major est vera quando immediatius conjungitur objecto in ratione perceptibilis, ita quod ei conjungatur percipiendo illud : Si est potentia perceptiva, sive cognitiva, vel si est appetitiva actu elicito, vera est, si conjungitur ei:attingendo illud in ratione amabilis, sive fruibilis. Et tunc minor est falsa, scilicet, quod mediante relatione conjungatur ei modo praedicto,quia per relationem praecise non attingit in ratione objecti perceptibilis et bealificativi, sed tantum per actum intelligendi vel volendi, non ut ponuntur praecise relationes, sed ut qualitates absolute. Unde Doctor in 4. d. 49. vult, quod potentia potest dupliciter conjungi objecto beatifico, scilicet formaliter, hoc est, conjunctione formali, quae ponitur relatio, et fundamentaliter, hoc est, actu elicito potentiae beatificabilis. Secundo modo est beatitudo formaliter, non primo modo.

Ad secundum, dico concedendo majorem recte inteligendo ipsam, quia non habetur, nisi quod potentia, ut beatificabilis non conjungitur immediatius, quam per operationem, ut entitatem absolutam, quae ponilur actus secundus, sicut et creatura non conjungitur immediatius, quam per aliquam entitatem absolutam in ipsa, quia homo immediatius appropinquat Deo per intellectualitatem, quam per substantiam, vel quam per vivens absolute, et in hoc consistit perfectio hominis in actu primo. Si vero intelligatur de conjunctione formaliter, sive de propinquitate formaliter, quae ponitur relatio, concedo quod homo immediatius conjungitur Deo per relationem, quae immediate terminatur ad ipsum, sic dicendo conjunctione conjungitur, sive appropinquate appropinquat, sicut et potentia beatificabilis conjunctione conjungitur. Sed sicut in tali relatione formaliter non consistit ultima perfectio hominis intrinseca in actu primo, sed simpliciter in actu secundo, sic et ultima perfectio potentiae beatificabilis non consistit in aliqua relatione, qua immediatius conjungitur,sed simpliciter in actu secundo absolute, qui actus est operatio formaliter perceptiva objecti.

Ad confirmationem, dico quod requiritur conjunctio perceptiva objecti, quae est in sola operatione actuali, ut supra patuit: et ideo non sufficit sola praesentia objecti in ratione objecti intelligibilis, sed requiritur quod sit praesens in ratione objecti actu perceptibilis a potentia, cujus est tale objectum ; et ultra requiritur quod ut sic praesens attingat percipiendo illud, quod non potest fier per aliquam relationem formaliter, neque per habitum etiam perfectissimum, quia per illum tantum habitualiter conjungitur.

Ad quartum, dico quod ratio concludit pro me, quia ultima perfectio intrinseca, et inhaerens materiae non est unio media inter ipsam et formam, sed est praecise ipsa forma, quae vere perficit. Sic ultima perfectio naturae beatificabilis, quae consistit in actu secundo, erit aliqua perfectio absoluta inhaerens formaliter illi, et non relatio quae nullam addit perfectionem formaliter. Et hoc est quod dicit Doctor in primo, dist. 1. q. 1. quod sicut materia satiatur intrinsece aliqua forma finita, sic potentia beatificabilis satiatur intrinsece et formaliter aliquo finito, scilicet ipsa operatione, qua attingit objectum beatificum, et extrinsece non satiatur nisi aliquo formaliter infinito.

Ad quintum de aptitudine naturali, dico quod appetitus naturalis ad beatitudinem non satiatur, nec quietatur illa naturali inclinatione, quia cum semper et necessario, et summe habeat eam, ut patet a Doctore in quarto, dist. 49. necessario pro quocumque instanti esset summe beatus. Sed dicitur satiari, quando habet illud ad quod summe inclinatur eo modo quo natum est haberi, non potest autem haberi, ut perfectio intrinseca, cum primum ens nullius creati possit esse perfectio intrinseca, sed tantum natum est haberi, ut cognitum in cognoscente, sive ut amatum in amante, quod praecise fit per actum quo attingitur. Et appetitus naturalis est ad habendum summum bonum, ut summe sibi commodum, et summe sibi delectabile, et per consequens inclinatur etiam ad actum, qui immediate potest attingi, ut summum delectabile, et sic ultima perfero ejus intrinseca erit entitas absoluta, videlicet perfectissima operatio, et perfectio ejus extrinseca erit summum delectabile.

Ad sextum, dico quod Doctor non vult ibi quod talis relatio media aliquo modo pertineat ad formalem rationem beatitudinis formalis et inhaerentis, cum ponat eam simpliciter in operatione perfectissima, quae formaliter et intrinsece dicitur operatio vere perceptiva objecti, sive est illud, quo formaliter potentia atiingit objectum percipiendo illud, licet actu per ipsam absolute acceptam non attingat illud ; requiritur ergo praecise, ut dispositio praevia. Sicut etiam humanitas non potest immediate esse a corpore organico, et anima intellectiva, ut absolute sumptis, quae tamen sunt tota ejus perfectio intrinseca essentialis, sed praerequiritur unio eorum ad invicem, quae tamen nullo modo pertinet ad perfectionem intrinsecam et essentialem ipsius hominis. Sic Doctor intelligit in proposito.

Ad confirmationem, dico quod ultima felicitas hominis non erit ens per accidens, quia non ponitur aggregatum ex operatione et relatione, sic quod hoc totum sit felicitas hominis, sed ponatur praecise ipsa operatio circa objectum beatificum, et relatio media ponitur praecise, ut dispositio. Sicut materia et forma sunt vere causae per se compositi, et tamen non causant nisi prius unitae, non enim forma causat ut unita, ita quod unio aliquo modo pertineat ad rationem causandi, sed dicitur causare ut unita, sic intelligendo actu non causat, nisi prius uniatur. Sic in proposito.

Ad aliam confirmationem, patet responsio ex superius dictis.

Ad nonum, cuco quod ultima perfectio substantiae vivae non ponitur absolute in entitate absoluta perfectiore, sed praecise ponitur quae est actus secundus, quo substantia viva possit actu attingere objectum beatificum ; et sic bene concedo quod ponitur in actu secundo perfectissimo, qualis est operatio circa objectum, et sic debet Doctor intelligi.

Ad decimum et ultimum, patet responsio ex dictis in illis praeambulis. Similiter ex dictis respondendo ad objectiones. Et sic patet resolutio dubiorum.

Secundo principaliter dubitatur de ratione secunda, quae principaliter consistit in hoc, quod non potest esse relatio de generatione relationis nova, nisi propter aliquid novum absolutum, vel in fundamento, vel in termino ; sed intellectio potest esse nova stante praecise eodem fundamento et termino, instatur, probando quod relatio proprie dicta possit esse nova nullo absoluto novo pertinente ad rationem fundamenti vel termini. Et primo sic, aequalitas potest esse nova nullo absoluto prius acquisito, et pono casum, quod modo sint duae quantitates inaequales, ita quod una sit cubitalis, et alia bicubitalis, et post illa, quae est bicubitalis fiat cubitalis per ablationem partium, tunc istae duae quantitates essent aequales, ita quod aequalitas erit nova, et tamen nullum absolutum novum est prius acquisitum, ut patet ; per ablationem enim partis nihil absolutum novum causatur in eo, cui fit ablatio, ut patet experimentaliter. Secundo instatur, quia similitudo potest esse nova sine novitate alicujus extremi, et praesuppono quod ratio proxima fundandi similitudinem est unitas qualitatis, cum similitudo fundetur super uno, ut patet 5. Met. cap. de Ad aliquid; fundatur ergo super unitate specifica alicujus qualitatis, puta super unitate albedinis. Sicut ergo albedo est ratio formalis fundandi similitudinem ad aliud album, ita albedo in alio albo est ratio formalis terminandi similitudinem, ita quod non est ratio formalis terminandi, ut actu existens, ita quod existentia in ipsa sit ratio formalis terminandi vel fundandi, sed entitas formalis et quidditativa. Sed talis fuit ab aeterno, et tamen ab aeterno non fuit similitudo, sed ex tempore, quia causato alio et alio albo in esse existentiae fit nova et nova similitudo, et tamen quidquid pertinet ad rationem formalem fundandi et terminandi similitudinem fuit ab aeterno, cum omne ens secundum esse quidditalivum sit aeternum.

Tertio instatur, quia si non potest esse nova sine novitate alicujus absoluti, sequitur quod in divinis similitudo, aequalitas et identitas, sint penitus idem, quia erit praecise idem fundamentum, et eadem ratio fundandi, scilicet, unitas essentia perfectissima; et ultra sequitur quod una nullo modo erit prior alia, et si una est prior, et alia posterior, stante eodem praecise fundamento et termino, sequitur quod una potest esse nova sine novitate extremi.

Quarto instatur, et pono quod sint duo alba, unum ut quatuor, et aliud ut octo, inter quae est aliqualis similitudo, et post album ut octo fiat album ut quatuor, tunc inter illa erit perfecta similitudo, et tamen non erit aliquod absolutum de novo acquisitum, et illa erit nova, ut patet; tum etiam, quia quaero, aut ista similitudo est eadem quae prius, aut alia ? Non primo, quia illa fuit imperfecta ; si alia, habetur propositum, scilicet quod nullo absoluto acquisito fit nova relatio. Et ultra, quaero de illa similitudine, quae erat albi ut octo ad album ut quatuor, et post fit album ut quatuor, posito quod illa imperfecta, quae erat fundata in albo ut octo, non sit: quaero modo quomodo album ut quatuor remanens, sit simile alteri albo ut quatuor ; aut nova similitudine, et habetur propositum; aut antiqua, ergo simul album ut octo fuit simile albo ut quatuor perfecte et imperfecte: imperfecte, quia album ut octo ; perfecte, quia album ut quatuor.

Quinto instatur, et pono quod nunc sit perfecta similitudo inter album A et album B, et B annihiletur, et post idem B reparetur stante eodem A, tunc inter A et B erit vera similitudo, et tamen erit praecise idem fundamentum, ei idem terminus, ut patet intuenti.

Respondeo ad primum, quod dictum Doctoris debet intelligi, scilicet quod non possit esse nova relatio, nisi facta aliqua novitate in extremis, et hoc acquirendo vel novum absolutum, vel deperdendo aliquod absolutum prius. Dico secundo, quod fieri novum absolutum potest pro nunc dupliciter intelligi, vel quod totaliter de novo acquiratur, vel quod habeat novum modum essendi, et sic quantitas cubitalis separata a quantitate bicubitali est per se existens, et habet rationem totius, sed ut existens in quantitate bicubitali habet praecise rationem partis, et sic non est nova relatio, nisi novo absoluto acquisito aliquo istorum modorum ; prima tamen responsio magis videtur ad propositum

Ad secundo dico primo, quod posito quod existentia non requiratur, nec ut ratio formalis terminandi, nec ut ratio formalis proxima fundandi relationem: requiritur tamen ut conditio requisita, et hoc sufficit. Dico secundo, et melius, quod nunquam est similitudo realis actualis inter aliqua extrema, nisi ratio formalis terminandi in uno extremo, et ratio formalis fundandi relationem similitudinis in altero extremo, sint in actu, nec est nova, nisi sint nova. Et cum dicitur quod fuerunt ab aeterno, dico quod albedo secundum suum esse reale actuale et essentiale non fuit ab aeterno, fuit bene tamen secundum quid, scilicet secundum esse cognitum, vel possibile, ut patet a Doctore in primo, dist. 36. et vide singularia quae exposui in secundo, dist. 3. q. l. Modo non est ratio formalis terminandi vel fundandi similitudinem realem actualem, nisi sint inesse essentiali actuali, ad quod immediate sequitur actualis existentia, ut gradus intrinsecus.

Ad tertium patet responsio ex his, quae exposui supra quaest. 6. quodl. ubi similis difficultas posita est.

Ad quartum, patet responsio ex dictis ad primum argumentum.

Ad quintum, dico, quod redeunte eodem extremo, redit simpliciter eadem similitudo, ut patet a Doctore in tertio, distinct. 8. et in quarto, dist. 43. vide ibi multa ad hanc materiam pertinentia.

Tertio principaliter dubitatur de tertia ratione principali, quae consistit in hoc quod ad fundamentum proximum posito termino necessario sequitur relatio intrinsecus adveniens; sed operatio non est hujusmodi, etc. Instatur primo, quia ad prius essentialiter non videtur necessario sequi posterius, a quo tale prius nullo modo dependet.

Instatur secundo, quia adhuc non est probatum quod stante perfecta praesentia objecti potentiae, quod non necessario sequitur operatio, sicut stante perfecta praesentia visibilis I potentiae visivae, et amoto omni impedimento videtur necessario sequi visio.

. Tertio instatur, quia operatio est in continuo fluxu, quia continue fit: ergo formaliter relatio.

Quarto instatur, contra hoc quod dicit, quod poneretur operatio relatio intrinsecus adveniens. Contra, tum quia communiter ponitur actio immanens ; tum quia tertio de Anima, intelligere est pati, ergo videtur quod sit passio.

Respondeo ad primum, patet responsio supra, quaest. 11.

Ad secundum, patet responsio a Doctore in 4. distinct. 49. quia Deus potest suspendere omnem actionem.

Ad tertium, patet responsio in primo, dist. 3. quaest, ultima in responsione ad ultimum argumentum principale, et etiam in praesenti quaestione.

Ad quartum patet responsio hic in praesenti quaest, artic. secundo.

Ad ultimum, vide responsionem ad illam auctoritatem Philosophi datam a Doctore in primo, distinct. 3. quaest. 7. et etiam in secundo, distinct. 3. etc.

Quando in concretis est praedicatio, etc. De ista regula a concretis per se primo modo ad abstracta, quae tenet praecise, quia concretum non est verum de concreto ratione subjecti, sicut album est dulce, est praecise verum ratione subjecti, in quo tam albedo quam dulcedo fundantur, ut patet in lacte, et ideo non est vera praecise ratione extremorum, sicut hic, album est coloratum, est praecise vera, quia albedo includit formaliter colorem. Si dicatur haec est vera primo modo, albedo est color, et tamen non sequitur, ergo albediueitas est coloreitas, sive quidditas albedinis est quidditas coloris, et tamen arguitur a concretis per se primo modo ad abstracta. Dico, quod prima est vera, quia etsi albedo non concernat subjectum, nec similiter color, utrumque tamen concernit suppositum propriae naturae, et ideo unum praedicatur de alio in primo modo. Secunda vero est falsa, quia neutrum concernit suppositum propriae naturae, imo est totaliter abstractum, ideo non potest unum de alio formaliter praedicari cum ut sic, sint ultimate abstracta. Sed de hac materia vide quae prolixe exposui in 1. d. 5. q. I. Semper tamen tenet a concretis, per se primo modo ad abstracta, ubi abstracta concernunt supposita propriae naturae.

Ibi etiam illud verbum Philosophi idem bis diceretur exponit sic: Intellectus, id est, actus intelligendi non refertur ad intelligentem, scilicet ad potentiam intellectivam, sed ad intellectum, id est, objectum, quia si ita esset, scilicet quod simul referretur ad objectum et potentiam, tunc intellectus constitueretur per intelligentem, id est, quod actus intelligendi esset relatio per intelligentem, ut per terminum, imo videtur esse e converso scilicet, quod intelligens ut intelligens constituatur in tali esse per actum intelligendi ; ex quo sequeretur, quod illud quod constituitur per aliud, constituat illud, sicut ipse arguit, quod intellectus si diceretur ad intelligentem, constitueretur per ipsum, ita intelligit, quod constituitur per intelligibile ad quod dicitur ; non autem constitueretur per illud, sit esset in se aliquod absolutum, quia absolutum non includit necessario, quod sit ad aliud, ut ad terminum, sicut relativum includit, ut patet: et sic patent illae rationes, quae postea solventur.