Scholium.

Deum secundum Theologos esse causam bonae fortunae, quia non habet causam intrinsecam, sed concursum causarum extrinsecarum, qui a Deo fit; sed Arist, posuit ejus causam, impetum naturae, quia non potest esse ratio, cum is qui plus habeat de intellectu, minus habeat fortunae ; nec voluntas, quia cum eadem voluntate, v. g. fodiendi, uni accidit fortuito bonum, aliter malum. Arguit multipliciter contra Arist. n. 12. docet primam intellectionem esse quodammodo a casu, de quo 2. d. 32. q. 4. n. 5. quia nihil est in potestate voluntatis nisi intellectum ; negat tamen esse absolute fortuitam, sed a causa naturali, scilicet ab objecto, cujus phantasma fortius movet, ut habet i. d. 3. q. 2. 21.

Sed quae est causa essendi bene fortunatum, quod est secundum principale in primo articulo principali, et hoc de bona fortuna improprie dicta, quae non est in potestate nostra. Non invenio aliquid intrinsecum in homine, propter quod debeat dici bene fortunatus isto modo, sed hoc accidit sibi ex concursu causarum extrinsecarum, qui potest esse ex Deo disponente secundum Theologos, licet non secundum Aristotelem, sicut si aurum sit ibi, et aliquis intendens fodere, ipsum inveniat, hoc est ex concursu causarum extrinsecarum, et non est alia causa, nisi ipse est magis dispositus, ut causa universalis moveat ipsum ad hunc locum magis, quam ad alium.

Sed tamen quare ad propositum illius sequitur bonum, et non ad propositum alterius ? Aristoteles in libello de bona fortuna, inquirit causam intrinsecam, quam dixit esse impetum.

Sed si dicas, tu quaeris causam, ubi non est causa ; effectus fortuitus non habet causam, dicendum, quod notum fuit Aristoteli, quod sicut illud quod evenit in pluribus habet causam ut in pluribus uniformiter, ita quod evenit in paucioribus, et difformiter habet reduci ad causam uniformiter agentem et per se. Causa autem intrinseca, et proxima hujus eventus fortuiti, secundum Aristotelem in praedicto libello, est impetus, dicit enim sic : Est ergo bona fortuna sine ratione natura, bene fortunatus enim est sine ratione habens impetum ad bona, et haec adipiscens; hoc autem est naturae, in anima enim inest tale, natura; quo impetu ferimur sine ratione ad quae utique bene habebimus. Et si quis interroget ab operante, quare sic facit : nescio, inquit, sed placet mihi, simile patiens his, quae a Deo aguntur. Etenim a Deo vecti sine ratione impetum habent ad operari aliquid. Vult dicere, quod aliqui habent velle, ad quod sequitur bonum aliquod praeter intentum ex impetu, et sine ratione, et causa hujus impetus est natura. Et diversitatem hominum accipit Aristoteles per experientiam, quod enim iste impellatur, et iste non, cum sine ratione ejus, qui impellitur, hoc accidit, non potest esse ratio ; ergo causa est natura. Sed illa differentia, vel diversitas non ponit differentiam specificam in natura, sed individualem ; quod enim agens extrinsecum uniformiter agens moveat istum ab bonum, et non alium, ejusdem rationis existentes, non potest esse nisi propter aliquid intrinsecum in uno quod non est in alio. Hoc autem non potest esse ratio, ut dictum est, nec aliquid consequens speciem, quia illud uniformiter cuilibet inest ; est ergo aliquid pertinens ad individuum. Quod autem non sit ratio, patet, quia ubi plurimus intellectus et ratio, ibi minima fortuna, ubi autem plurima fortuna, ibi minimus intellectus, secundum Aristotelem, nec etiam voluntas, quia similis potest esse actus voluntatis in utroque, et tamen unus assequitur effectum fortuitum, et alius non assequitur ; ergo illud intrinsecum est impetus a natura proveniens, ideo dicit bene fortunatum, bene natum, quia in eo est dispositio, qua a superiore motore impellitur ad propositum, secundum quod eveniunt sibi commoda.

Sed illa dispositio naturalis estne dispositio ex parte animae vel corporis ?

Respondeo, si Aristoteles intellexit, quod animae differunt secundum gradus naturales in nobilitate et perfectione, tunc esset dicendum, quod anima nobilior haberet talem impetum, sicut brutum nobilius habet nobiliorem aestimationem, et nobiliorem instinctum naturalem, ad assequendum commodum majus. Sed non credo Aristotelem sic intellexisse, scilicet quod iste impetus sequatur aliquem ex nobilitate animae, quia dicit, ubi minimus intellectus, ibi maxima fortuna. Unde dicit, quod talem non expedit consiliari ; non ergo hoc convenit intellectui ex sua perfectione, sed quia habet nobiliorem impellentem, sicut navis maIe regibilis melius frequenter navigat, sed non propter seipsam, sed quia habet bonum gubernatorem ; in corpore ergo ista dispositio est consequens complexionem determinatam.

Sed est dubitatio qualiter natura est causa istius impulsus ad volendum aliquid, ad quod sequatur commodum praeter intentionem operantis, si sicut gravitas est causa descensus deorsum in gravi, tunc enim fortuitum non esset a fortuna, quia in natura est aliqua dispositio inclinans ad hoc, licet non sufficienter motiva.

Item probo, quod omnia essent a fortuna, si ex hoc dicatur quis bene fortunatus, quia habet dispositionem, qua impellitur ad volendum aliquid, ad quod sequatur commodum sine ratione et consilio, quia in actibus humanis consilians, nec prius consiliatur, nec considerans prius considerat, aliter esset processus in infinitum. In primis ergo actibus non habetur impulsus a ratione cogente ad eliciendum tales actus ; ergo eliciuntur sine ratione et natura, et talis dicitur fortuna ; ergo, etc.

(h) Item tu dicis, quod aliquis habet impetum sine ratione. Contra, non est bona fortuna sine actu voluntatis, quia fortuna est effectus contingens consequens effectum agentis a proposito ; nunc autem actus voluntatis est circa objectum ostensum a ratione ; ergo talis impulsus ad volendum, non est sine ratione.

(i) Item, si natura impellit aliquem ad volendum, et non ratio, ergo non est fortuna, quod evenit, sed casus, quia haec est differentia inter fortunam et casum, 2. Phys.

Respondeo, prima ratio vadit ad hoc, quod prima intellectio sit fortuna, et si sequitur aliquid bonum, et conveniens, diceretur quis per eam bene fortunatus. Respondeo igitur (k), et dico quod secundum quod unus Doctor exponit Philosophum in praedicto libello, videtur velle, quod prima intellectio, sive volitio sit a Deo movente intellectum et voluntatem, non per ostensionem objecti, et dicit praedictus Doctor, quod haec est sententia Anselmi de casu Diaboli c. 12. qui dicit, quod Angelus non habuit primum actum a se.

Sed credo, quod habuit primum actum a se, sicut secundum, licet voluntatem habuit a Deo ; ad actum enim volendi non requiritur nisi voluntas, et intellectus praevius ostendens objectum, et per hoc patet solutio ad rationem suam.

(1) Contra, si Angelus habuit primum actum volendi a se, aut habuit volendo, et sic est processus in infinitum, aut non volendo, quod est inconveniens.

Respondeo (m), dico quod habendo intellectum ostendentem objectum, et habendo voluntatem prius natura, simul tamen tempore habuit velle. Dico ergo (n) quod ista conclusio est concedenda quoad aliquid, scilicet primam intellectionem non esse a ratione, sed quoad aliquid a casu, quia intelligens non prius intelligendo intelligit. Prima intellectio non est a ratione ostendente objectum prius ; ergo est a casu quodammodo, secundum Augustinum lib. 3. de Lib arb. Non est in potestate nostra quin visis tangamur, et ideo (o) est illud fortuitum et casuale.

Et si arguas : Prima intellectio si sit fortuita, omnia consequentia erunt fortuita. Dico quod non sequitur, quia habita prima intellectione et volitione potest aliquis ratiocinari de agendis, et ita quae sequuntur illam deliberationem, non erunt fortuita, sed a ratione deliberata.

Sed si quaeras, primae intellectiones suntne simpliciter fortuitae ? Dicendum quod non, quia sunt ab objectis fortius moventibus secundum phantasmata magis impressa, cessantibus impedimentis, et sic prima intellectio habet causam naturalem motivam in nobis, quia tamen non est a ratione deliberante, non est imputabilis homini, nisi interpretative, quia in potestate hominis fuit facere objectum fortius movens ex frequenti consideratione, ex qua fortius imprimatur phantasma tale in memoriam, et per consequens fortius movet et prius, cessante impedimento. Prima ergo intellectio non est in potestate nostra, sed prima indifferentia, quia potest quis se determinare ad volendum, vel non volendum, hoc est, a voluntate, non ab intellectu, quia intellectus ab objecto naturaliter movetur, et ideo si voluntas naturaliter moveretur ab intellectu naturaliter moto, voluntas naturaliter moveretur, et sic homo esset unum bonum brutum ; voluntas igitur non movetur necessitate naturali, sed habita prima intellectione, in potestate ejus est convertere intellectum ad considerandum hoc vel illud, et hoc vel illud velle, vel nolle ; et sic prima volitio omnino est a nobis, nec est ita a casu sicut prima intellectio.

Ad secundum, dicendum quod Aristoteles videtur dicere in libro praedicto, quod ille impetus, vel impulsus ad velle aliquid, ad quod consequitur commodum, non est sic a ratione, quod talis sciat sic reddere rationem, quare hoc facit. Dicendum ergo quod illud velle habet a ratione ostendente objectum volitum, sed non a ratione consiliante ostendente causam, quare hoc facit distincte, sed hoc habet ab impetu.

Ad tertium dicendum, quod licet natura sit mediata causa illius eventus fortuiti, non tamen immediata, sed voluntas unum intendens, licet sit aliud eveniens praeter intentum, quod dicitur fortuna, non casus.