De Gutturalibus. G

§ 40.1) G initio, medio et fine vocabulorum nec non initio ante l et r poni potest:

a) Initio: gabeigs, gairnjan, gaurs, gebi, geigan, gilþa, gintan, guþ, gods, glitmunjan, gretan, etc.;

b) Medio: magan, laigon, augo, megs, steigan, ligan, liugan, bugjan, ogan, etc.;

c) Fine: mag, daig, bang, veg, steig, etc.

2) Graeco γ regulariter congruit, ex. gr.: Gabriel Γαβριήλ, gaulgauþa Γολγοθᾶ, agar Ἄγαρ, magdalene Μαγδαληνή, asgad Ἀσγάδ, fygailus Φύγελλος, synagoge συναγωγή, falaig Φάλεγ (sic Ulfilas Luc. III, 35 cum pluribus codicibus loco Φάλεκ legit) .

3) In fine syllabae frequenter in h transit, sic vaih a veigan, mahta a magan, bauhta a bugjan, brahta a briggan, aihta a aigan, gahts a gaggan. Quandoque etiam cum h commutatur, ut in aigands et aihands Cor. II, VI, 10, aigum et aihum Joan. XIX, 7, aih et aig Cor. I, VII, 13; vel ex h oritur, ut in fulgins a filhan. G etiam k evadit in gadik a deigan.

4) Quoad prolationem, g Gothorum idem sonasse videtur atque g Germanorum, id est ut k lene initio syllabae, in fine autem ut aliquid gutturale, germanico ch satis simile, coll. § 34, 5.

5) Sequente alia gutturali, sonum nasalem, ut graecum γ comparat, ex. gr.: aggelus ἄγγελος, naggai Ναγγαί, necnon et in gothicis vocabulis briggan, siggvan, þagkjan, ïgqis, etc. Sequentibus k vel q frequenter geminatur, ut in driggkan, þaggkjan, uggkis, 0935 þuggjan, siggqan, stiggqan, ïggqis. Mendosa autem videtur haec geminatio in geiggan Cor. I, IX, 20 loco geigan, cum nulla sequatur gutturalis. Vice versa unicum g quandoque pro duplici stat: fauragagja Luc. VIII, 3; XVI, 1 loco fauragaggja, unmanarigvai Tim. II, III, 3 cod. A loco unmariggvai, hugridai Cor. I, IV, 11 loco huggridai, qaagvein Skeir. I, c loco gaaggvein. In derivatis autem vocabulis hoc g nasale deficit sive compensatum sive non (coll. quod de n § 38 dictum est) , hinc juhiza a juggs, huhrus a hugrjan, gahts a gaggan, brahta a briggan, þahta a þagkjan, þuhta a þugkjan.

«Annotatio.—Loco g nasalis quandoque apud Lucam n mendose scribitur, ex. gr.: þankeiþ Luc. XIV, 31, bringiþ XV, 22, þank XVII, 9, ïnqis XIX, 31, quod sine dubio influxui romano adscribendum est, quo vigente, noster textus Lucae recenseri potuit. E romanis Accius scribit etiam aggelus loco angelus, vid. Varron. ap. Priscian. p. 37.»

H

§ 41. 1) H etiam in quavis sede vocabuli occurrit et initio ante l, n et r adesse potest:

a) Initio: haban, haitan, haubiþ, her, heito, himins, hiuhma, huljan, holon, hlaþan, hnaivjan, hnrains;

b) Medio: fahan, þlaihan, fauho, þeihan, liuhaþ, hoha;

c) Fine: frah, jah, gataih, þauh, nauh, hauh, tauh, tiuh, -uh, skoh.

«Annotatio 1.—Supra monuimus (§ 32, 5) , quod ante i et u brevia non occurrit, quin ea rumpi jubeat.»

2) Spiritui aspero Graecorum respondet, ex. gr.: hyssopo ὕσσωπος, hymainaius Ὑμέναιος, haibraius Ἑβραῖος, herodes Ἡρώδης, etc. Redundans etiam invenitur: helias Ἠλίας, haileisaius Ἐλισσαῖος; sed e contrario frequentius omittitur, ut in airmogaineis Ἑρμογένης, ymainaius Ὑμέναιος, ïairaimias Ἱερεμίας, ïairusalem Ἱερουσαλήμ, ïairaupaulis Ἱεράπολις, ïaireiko Ἱεριχώ, osanna ὡσαννά, aai Ἁΐ; quae omissio eo facilius explicatur, quod spiritum Graeci non scribebant. Occurrit etiam in monetis Ermenegild loco Hermenegild, vid. Aschbach. Westg. 358.

«Annotatio 2.—Quod in vocabulis peregrinis duabus vocalibus interjiciatur, jam supra (§ 26, 3) innuimus.

«Annotatio 3.—De ipsius origine ex g et k vid. § 40, 3 et 42, 3, et de ejusdem commutatione cum g vid. § 40, 3.»

3) H ante alias consonantes vel in fine vocabuli positum quandoque deficit, ex. gr.: liuteiþ Mth. V, 15 loco liuhteiþ, hiuma Luc. VI, 17; VIII, 4 loco hiuhma, drausnos Joan. VI, 12 loco drauhsnos, usvaurts Cor. II, IX, 9 loco usvaurhts, warjo Mc. XV, 6 loco warjoh, warjano Skeir. IV, 6 loco warjanoh, wamme Gal. V, 3 loco wammeh, al Mc. XV, 38; Thess. II, II, 4 loco alh, þairvakands Luc. VI, 12 loco þairhvakands, hauhairts Tim. II, III, 2 loco hauhhairts. Haec praetermissio regularis est in vaurstv a vaurhts, gatvo a gahts.

0936 4) Quoad prolationem diversa esse videtur, prout h ante vocalem, vel consonantem, vel fine vocabuli reperitur. Ante vocalem positum spiritui aspero Graecorum congruisse potuit, spiritus ipse; ante consonantem contra germanico ch respondet, gutturali littera in initialibus hl, hn, hr vel finalibus ht, hs evidenter audita. In fine tandem vocabulorum minus fortasse auditum, h ad id praecipue inservit, ut praecedentem vocalem acuat, atque adeo sive sequenti consonanti facile assimilatur (§ 56) sive praetermittitur (vid. supra 3).

K

§ 42. 1) K initiale, medium vel finale esse potest; initiale autem cum l, n et r conjungi valet.

a) Initio: kalds, kaupon, kelikn, keinan, kintus, kiusan, kustus, klismo, kniu, krusts;

b) Medio: akran, laikan, aukan, tekan, peika, rikan, siukei, lukan, vokains;

c) Fine: gasak, mik, sik, þuk, gajuk, taitok, auk, siuk.

2) In nominibus propriis et vocabulis peregrinis respondet ordinario a) latino c et graeco κ, cui ultimo prolatione convenit, ex. gr.: lukarn, lucerna, karkara carcer, kavtsjo cautio, laiktjo lectio, kaisar Καῖσαρ, kefas Κηφᾶς, kileikia Κιλικία, krispus Κρίσπος, ïsak Ἰσαάκ, ïskarjotes Ἰσκαριώτης, lucas Λουκᾶς; quandoque etiam b) graeco γ: makeibis Μαγεβίς, kreks γραἳκός, graecus, markreitus μαργαρίτα; saepius tandem c) graeco χ: kaurazein χοραζίν, kafairi Χαφιρά, kusa Χουζά, ïaireiko Ἱεριχῶ, antiaukia Ἀντιοχεία, akaja Ἀχαία, trakauneitidus Τραχωνῖτις, tykeikus Τυχικός, zakarias Ζαχαρίας, saikaineias Σεχενίας, taitrarkes τετράρχης, areistarkus Ἀρίσταρχος, arkaggilus ἀρχάγγελος, arkippus Ἄρχιππος, paska πάσχα, mailkein Μελχί, malkus Μάλχος, makmas Μαχμάς, drakma δραχμή, zakkaius Ζααχαῖος, ainok Ἐνώχ, sairok Σερούχ, lamaik Λάμεχ.

3) Τῷ t praepositum in h transit, ex. gr.: bruhta a brukjan, þahta a þagkjan, þuhta a þugkjan, sahts a sakan, sauhts a siukan, vahtvo a vakan.

«Annotatio.—Cum s connexum ( ks) ad circumscribendum graec. ξ tantummodo prodest: arfaksad Ἀρφαξάδ, artarkserkses Ἀρταξέρξης.»

X

§ 43. X tantum occurrit in graecis vocabulis et nominibus propriis, in quibus τῷ χ respondet, ex. gr.: xristus Χριστός, pasxa πάσχα, zaxarias Ζαχαρίας, axaja Ἀχαία; geminatur etiam pro κχ in zaxxaius Ζακχού. Caeterum in his omnibus vocabulis, si unum excipias xristus, commutatur cum k, cujus sonum Gothis habuisse videtur. Si enim illis χ Graecorum simpliciter aspiratum fuisset, non innotesceret ratio, cur saltem in quibusdam casibus hoc per h, aspiratis aequivalens, non expressissent, et forte arhippus ut gatarhiþs, malhus ut alh, vel hristus ut hrisjan non exscripsissent.

Q

§ 44. 1) Q initio, medio et fine vocabulorum occurrit:

0937 a) Initio: qam, qainon, qens, qiþan, qinjan, qums, consonanti praepositum in solo dubio qrammiþa reperitur;

b) Medio: þlaqus, vraiqo, suqon, etc.;

c) Fine: sagq, bistugq, etc.

2) Vocabulorum peregrinorum in solo qartus graec. Κούαρτος, lat. Quartus occurrit, igitur pro latino qu ponitur; cum autem in akvila per kv exscribitur, q videtur ejusdem fuisse prolationis.

W

§ 45. 1) W initio, medio et fine vocabulorum, sed satis raro occurrit; initiale autem nunquam consonantem praecedit:

a) Initio: was, wairban, waurbun, we, weila, wilftri, wopan;

b) Medio: saiwan, leiwan, arwazna, newa;

c) Fine: new et praeterita saw, laiw, necnon imperativi saiw, leiw.

«Annotatio.— I et u brevia nunquam sequitur, quin ea frangi jubeat, qua de re coll. § 32, 5.»

2) In vocabulis peregrinis non reperitur atque adeo ejus prolationem determinare perarduum. Etymologice respondet litteris conjunctis hv, wh in cognatis sermonibus. Hickes hoc habet pro cv vel hv, Ihre pro qh. Sed Gotho simplicem fuisse sonum constat ex eo, quod unicum signum huic adscripserit, non autem aliis litteris conjunctis, ut hl, hn, hr. Caeteroquin hv et in compositis vocabulis occurrit, ut ubuhvopida Luc. XVIII, 38, þairhvakands VI, 12, quin in w incidat.

b. De Labialibus. B

§ 46. 1) B initio frequenter occurrit, sive ante vocales sive ante liquidas l, n, r, necnon et medio; fine autem tantummodo post liquidas l et m, raro autem post r vel vocales reperitur:

a) Initio: balgs, bai, bauan, berusjos, bida, biuds, bugjan, boka, bliggvan, bnauan, brikan;

b) Medio: haban, gahlaiba, raubon, gebun, hleibjan, liban, þiubi, dubo, drobnan;

c) Fine: halb, dumb, bisvarb (hinc in glossar. svarf in svarb emendandum est), tvalib Luc. II, 42; VIII, 1, hlaib Mc. VII, 27; Luc. IV, 4 et saep., grob Luc. VI, 48.

2) Pro graeco β regulariter ponitur, ex. gr.: barbarus βάρβαρος, beþania Βηθανία, byssus βυσσός, gabaa Γαβαά, abba ἀββᾶ, abraham Ἀβραάμ, maimbrana μεμβράνα, nabav Ναβού, ïakob Ἰακώβ. Necnon et pro graeco ου, ubi latino v respondet: silbanus Σιλουανός silvanus, naubaimbair november.

3) In fine vocabuli et ante t in f ordinario incidit, et vice versa f, sequente vocali, in b transmutatur, ex. gr.: hlaif, hlaifs a Hlaiba, laufs a Lauba, gif, gaf, gaft, a giban, hafts a haban, svaif a sveiban, skauf a skiuban, þarf, þaurfta a þarban, grof a graban, econtrario asabis ab asaf, tvalibim a tvalif, ubuh ab uf, abu ab af. Etiam in fine vocabuli f 0938 in b transit, ex. gr: hlaibs Luc. IV, 3, hlaib, tvalib, grob (vid. supra 1, c) , necnon in terminatione ubni-ufni.

«Annotatio.—In timbrjan loco timrjan euphoniae causa b interjectum est.»

4) Prolatio τοῦ b et paulo debilior fuisse et lainto v propius accessisse videtur, cum pro eo sit usurpatum.

F

§ 47. 1) F initio, medio et fine occurrit; initio etiam cum l et r conjungi potest:

a) Initio: fana, fairwus, faura, fera, feian, fidvor, fulls, fodjan, flekan, flodus, flautan, flahto, fraþi, etc.,

b) Medio: afar, hafjan, sifan, hiufan, ufar, lofa;

c) Fine: supra allata hlaif, gif, gaf, etc., et insuper af, uf, fimf, tvalif.

2) In vocabulis peregrinis graeco φ respondet, ex. gr.: falaig Φάλεγ, fanuel Φανουήλ, filippus Φίλιππος, filetus Φιλητός, faurtunatus Φουρτούνατος, fareisaius Φαρισαῖος, fygailus Φύγελλος, aipafraudeitus Ἐπαφρόδιτος, arfaksad Ἀρφαξάδ, nymfa Νυμφᾶ, kajafa Καἳάφας, ïosef Ἰωσήφ; per exceptionem etiam τῷ π: kafarnaum Καπερναούμ.

3) Quod f ex b oriretur et in b incideret jam supra (§ 46, 3) monuimus; de ipsius eductione ex p vid. § 48. In svumfsl a svimman fuit euphoniae causa interjectum.

4) Hinc conjiciendum est quod f debilius, sicut bh, non autem ph, proferri debuerit, quemadmodum in lingualium, et fortasse etiam gutturalium classi, ubi aspirata propius ad media quam ad tenua accedere videntur. Sed gothicum f graeco φ non omnino congruere ex eo conjici potest, quod gothus peculiare signum ex alphabeto latino mutuari, ab eo occasionem ceperit. Vid. § 12, col. 901.

P

§ 48. 1) P nonnisi raro, nunquam fortasse initio genuini gothici vocabuli occurrit; saepius vero medio et fine:

a) Initio: paida, peikabagms, puggs, pund, plapja, plats, plinsjan, praggan;

b) Medio: skapan, kaupon, slepan, veipan, nipnan, diupiþa, supon, wopan;

c) Fine: raip, saislep, skip, iup, hup, wop.

2) In nominibus propriis et vocabulis peregrinis graeco π, cujus sonum habet, convenit, ex. gr.: parakletus παράκλητος, paintekuste πεντεκοστή, pauntius Πόντιος, peilatus Πίλατος, praufetus προφήτης, aipafras Ἐπαφρᾶς, apaustaulus ἀπόστολος, karpus Κάρπος, spaikulatur σπεκουλάτωρ; per exceptionem etiam τῷ φ; paurpura πορφύρα, et ps τῷ ψ: psalma ψαλμός.

3) Ante t in f quandoque incidit, ex. gr.: gaskafts a skapjan, woftuli a wopan; et probabiliter his addendae sunt 2 person. praet. indic. skoft, waiwoft, saisleft, varft, etc., licet defuerit, quo probetur; grefts multo minus ad greipan referendum est, quam ad vet. sup. germ. grafo, infer. germ. grebe, vid. Graff Alth. Sprachsch. IV 312 sq.

C. De Lingualibus. D

§ 49. 1) D initio, medio et fine frequenter ponitur; initio litteras r et v post se non repugnat

a) Initio: dags, dails, dauþus, deds, deigan, digrei, diups, dulþs, doms, dragan, driusan, drobnan, dvals,

b) Medio: badi, paida, daudjan, garedaba, beidan, bida, liudan, gudja, flodus;

c) Fine: plurima neutra, accus. et praet., ut sad, god, braid, stad, bad, etc.

2) Graeco δ ordinario respondet, ex. gr.: daveid Δαυίδ, diakaunus διάκονος, didimus Δίδυμος, drakma δραχμή, andraias Ἀνδρέας, beþsaeidan Βηθσαἳδά, arfaksad Ἀρφαξάδ, asgad Ἀσγάδ, þaddaius Θαδδαῖος, saddukaius Σαδδουκαῖος. Raro autem graeco θ: baidsaiïdan. Luc. IX, 10 Βηθσαἳδά, lod Λώθ (quod probabiliter Ulfilas loco Λώτ legit).

3) In fine vocabuli et ante s nominativi frequenter cum þ commutatur, ex. gr.: faheds et faheþs, milads et mitaþs, manaseds et manaseþs, sads et saþs, stads et staþs, fads et faþs, aviliud et aviliuþ, juggalaud Luc. VII, 14 et juggalauþ, Mc. XVI, 5 bad et baþ, baud et bauþ, wad et waþ, praesertim apud Lucam in terminationibus 3 personae sing., 2 personae plur. et participii praeteriti, ut drigkid Luc. I, 15 et drigkiþ Joan. VI, 54, libaid Luc. IV, 4 et libaiþ Mth. IX, 18, frijod Luc VII, 42 et frijoþ VII, 5, rodeid VI, 45 et rodeiþ V, 21, manveid III, 4 et manveiþ Mc. I, 3, siud Luc. V, 10 et siuþ Cor. II, III, 3, magud Luc. V, 34 et maguþ Mc. XIV, 7, gamelid Luc. IV, 4 et gameliþ Mth. II, 10, gamanvids Luc. VI, 40 et gamanviþs Tim. II, III, 17, coll. prolegg. col. 475 not. ¹).

Raro fit haec commutatio in medio vocabuli, ut in unfrodans Gal. III, 1 et unfroþans III, 3, coll. midïddjedun Luc. 7, 11, loco miþïddjedun.

«Annotatio.—De transiente d in þ vid. § 50, 4, in s § 52, 4, in z § 53, 4.»

4) Post n quandoque deficit, sic in part. act. (§ 116, annot. 2) , coll. banvida Luc. XX, 37. Hoc pari modo 3 persona plur. in praeterito inf., quemadmodum in praesenti, primitive in nd finita, posterius d primo rejecit. In anomalo sind (loco sijund) d adhuc superest (coll. § 134, 4) .

5) D idem atque graecum δ super. german. d sonasse videtur. Neque ex librarii menda mad Rom. XII, 20 pro mat ad asperiorem hujus litterae prolationem jure conjiceretur.

þ

§ 50. 1) þ in quavis vocabuli sede frequenter occurrit, initio etiam cum sequente l, r vel v:

a) Initio: þata, þairh, þauh, þevis, þeihan, þizei, þiuda, þugkjan, þo, þlaqus, þliuhan, þragjan, þreis, þroþjan, þvastiþa

b) Medio: waþar, aiþei, dauþus, heþjo, seiþu, qiþan þiuþeigs, bruþs, broþar;

c) Fine: praeter casus, in quibus cum d commutatur 0940 (§ 49, 3) , et sequentes: ïþ, miþ, guþ, bloþ, qaþ, froþ, stoþ, varþ, hanþ, fanþ, etc.

2) In graecis vocabulis et nominibus propriis pro θ regulariter ponitur: þaddaïus Θαδδαῖος, þaiaufeilus Θεόφιλος, þymiama θυμίαμα, þomas Θωμᾶς, naþan Ναθάν, sabakþani σαβαχθανί, salaþiel Σαλαθιήλ, maþusal Μαθουσαλά, kaurinþo Κόρινθος, mahaþ Μαάθ, sabaoþ Σαβαώθ, nazaraiþ Ναζαρέθ; raro pro τ: aleisabeiþ Ἐλισάβετ, gannesaraiþ Γεννησαρέτ, et geminatum pro τθ: maþþaius Ματθαῖος.

3) Frequenter cum d (§ 49, 3) et quandoque etiam cum t commutatur, ex. gr.: hnuto loco hnuþo, þeimauþaius loco teimauþaius, fratvjan loco fraþvjan (?), usbloþains Cor. II, VIII, 4 loco usbloteins, bloþan loco blotan, unsahþaba Tim. I, III, 16 loco unsahtaba, gaþarhiþs Gal. II, 11 loco gatarhiþs, afleþanda Mc. II, 9 loco afletanda.

4) Ex d regulariter nascitur, quando scilicet hoc in fine vocabuli, vel ante s alioquin inveniretur, ex. gr. in faþs a Fadi, staþs a Stadi, aviliuþ ab Aviliuda, liuhaþ a Liuhada, naqaþs a Naqada, et in participiis praet. ut habaiþs a Habaida, sokiþs a Sokida, spilloþs a Spilloda. Necnon et in praeterito τοῦ kunnan loco d ponitur: kunþa loco kunnda. E contrario remanet d post alias liquidas in hujusmodi anomalis verbis: skulda a skulan, munda a munan.

5) Vice versa, ubi sequitur vocalis, iterum in d revertit. Neque solum in flexione, ut faheþs gen. fahedais, staþs gen. stadis, sokiþs fem. sokida, sed etiam ante enclitica u et uh, ex. gr.: vitudu Joan. XIII, 12 a vituþ, sijaidu Cor. II, II, 9 a sijaiþ, vileidu Mc. XV, 9 a vileiþ, qiþiduh Mc. XVI, 7 a qiþiþ, vairþaiduh Eph. IV, 32 a vairþaiþ, standaiduh Cor. I, XVI, 13 a standaiþ, etc.

«Annotatio.—De transiente þ in s vid. § 52, 4.»

6) þ ut d aspiratum probabiliter proferri debuit. Hoc equidem ut th communiter spectatur, sed immerito, cum ex una parte nonnisi rarissime et forsan ex librarii menda cum t commutetur, et ex altera in d regulariter et saepissime incidat. Aliunde si haec littera graeco θ omnino congruisset, sine dubio pro illa hunc caracterem Ulfilas servasset, neque alium ex arbitrio elegisset. Caeterum aeque injustum est, sonum τοῦ þ sive per th sive per dh exscribere, neque t, neque d cum h conjuncto τῷ þ omnino respondente, ex. gr.: athaitan, non aþaitan, andhausjan, non anþausjan.

T

§ 51. 1) T in omnibus vocabuli sedibus frequenter occurrit, initio etiam ante r et v:

a) Initio: tagr, taihun, taujan, tekan, teihan, timrja, tiuhan, tunþus, trauan, triu, tvai, tveifls;

b) Medio: lata, haitan, sprauto, gretan, beitan, miton, giutan, luton, gaigrotun;

c) Fine: at, mat, plat, vait, hlaut, fralet, usmet, andabeit, vit, hrot, etc.

2) In vocabulis peregrinis et nominibus propriis pro graeco τ, latino t adhibetur, quibus aliunde omnino convenit, ex. gr.; taleiþa ταλιθά, teimaius 0941 Τιμαῖος, tykeikus Τυχικός, galatia Γαλατία, ïturaia Ἰτουραία, kananeites Κανανίτης, kreta, Κρήτη, laiktjo lectio, lystra Λύστρα, matþat Ματθάτ, mattaþius Ματταθίας.

3) Pro d et þ adhibetur, sequenti muta vel sibilanti, nempe in praeterito anomalorum verborum aihta, mahta, ohta, brahta, þahta, þuhta, bauhta, þaurfte, mosta loco aih-da, mah-da, etc.; in formationibus vocabulorum hliftus, þuhtus, kustus cum vratodus, auhjodus; aihts, andabauhts, gifts, usdrusts cum gabaurþs, gaqumþs, etc. Cum gaqumþs (a qiman) subrepsit andanumts (a niman), cujus loco audanumþs spectaretur.

4) De hujus litterae transitu in sibilantes s et z vid. §§ 52, 4; 53, 4.

4. De Sibilantibus.

S

§ 52. 1) S praecipue initians, omnium consonantium est frequentissima. Initio vocabulorum libenter conjungitur cum k, kr, l, m, n, p, pr, t, tr, et v:

a) Initio: sama, sair, sauïl, sels, seins, sibun, siuks, sunus, sokjan, skaidan, skreitan, slahan, smairþr, snorjo, spillon, sprauto, staþs, straujan, svers;

b) Medio: vasjan, laiseins, hausjon, mesa, veison, visan, driusan, þusundi;

c) Fine: hlas, urrais, raus, sves, veis, vis, hus, los.

2) Pro graeco ς regulariter ponitur, ex. gr.: samaria Σαμαρία, symaion Συμεών, saimaiein Σεμεί, seimon Σίμων, saulaumon Σολομῶν, susanna Σουσάννα, ïoses Ἰωσῆ, ïsrael Ἰσραήλ, kaisar καῖσαρ, mambres Μαμβρῆς, markus Μάρκος, paitrus Πέτρος, etc. Quandoque etiam pro graeco ζ: kusa Ξουζᾶ, asmoþ Ἀζμώθ.

3) S inter duas vocales vel liquidas positum in z transit, et equidem:

a) In compositionibus: uzon ab us-anan, uzeta ab us-itan; praesertim ante enclitica u, uh et ei: vileizu Luc. IX, 54, uzu Gal. III, 2, 5, uzuh Luc. VI, 45 et saep. dizuh Mc. XVI, 8, wazuh, wanzuh, wizuh, warjizuh andizuh, veizuh, juzuh Cor. I, IV, 10 þizuh, þanzuh, maizuh Gal. IV, 9, filippauzuh Luc. III, 1; þizei, þozei, þanzei, ïzei, þuzei, juzei, ïzvizei; irregulariter etiam in bijandzuh Philem. 22, e contrario non in vasuh Mth. VIII, 30 et saep., sumansuh Mc. XII, 5, bidjandansuh Mth. VI, 7.

b) In flexionibus: hatiza Luc. III, 7 a hatis, riqiza Luc. I, 79, riqizis Rom. XIII, 12 a riqis, anza Luc. VI, 41, 42 ab ans, haizam Joan. XVIII, 3 a hais? et in nominibus propriis bauauzis a bauaus, ïaissaizis ab ïaissais, ïosezis ab ïoses, mosezis a moses; non autem in agisa Luc. II, 9 ab agis, rimisa Thess. II, III, 12 a rimis.

c) In formationibus: hatizon a hatis, riqizeins, riqizjan a riqis, minznan a mins, maiza a mais.

«Annotatio 1.—De ipsius frequenti mutatione cum z vid. § 53, 3.»

4) Ex d, þ, t nascitur, et equidem:

a) In flexionibus, cum scilicet alia dentalis immediate sequitur:

aa) In 2 persona sing. praet. verborum fortium: anabaust Luc. XIV, 22 loco anabaudt a biudan, qast 0942 Mc. XII, 32 loco qaþt a qiþan, varst Joan, IX, 34 loco varþt a vairþan, bilaist Mth. XXVII, 46 loco bilaiþt a bileiþan, ufsnaist Luc. XV, 30 loco ufsnaiþt ab ufsneiþan, gastost Rom. II, 20 loco gastoþt a gastandan, haibaist Tim. I, VI, 12 loco haihaitt a haitan.

«Annotatio 2.—Evidenter redundans est in saisost Luc. XIX, 21 loco saisot a saian; hic forsan analogia τοῦ gastost influxit; aliquid simile etiam invenitur in formatione τοῦ blostreis a blotan, nisi forma blosreis primitiva sit, in qua t euphonicum ad litteras s et r facilius connectendas fuit inductum.»

bb) In praeterito verborum irregularium motan, kaupatjan et vitan, quae praeteriti terminationem da ad radicem immediate figunt (ut skulda a skulan, vilda a viljan, munda a munan). Hic enim τὸ d terminationis propter t praecedens in t transit (coll. § 51, 3) , et deinde prius t in s incidit, eo modo: mot-da, motta, mosta; kaupat-da, kaupatta, kaupasta. In vitan mutatio ulterius extenditur, cum et posterius t praecedenti s assimiletur: vit-da, vitta, vista, vissa.

b) In formationibus, cum praecipue verbalium substantivorum dentalem et altera dentalis ut elementum formationis vocabuli sequitur, quo in casu, utraque s evadit. Sic se habent igitur stass a standan (rad. STAþ), qiss a qiþan, viss a vidan, prorsus ut kunþs a kunnan, qumþs a qiman, aihts ab aigan, gifts a giban, etc.; vissei autem a vitan prorsus ut baurþei a bairan, dum staþþs, qiþþs, vidþs, vitþei ut primitiva forma spectanda est, ex qua, duabus dentalibus in sibilantibus commutatis et s terminationis rejecto, praesens forma deducta est. Latior adhuc dentalis in sibilantem ante n commutatio datur in formandis anabusns ab anabiudan, usbeisns ab usbeidan. Necnon eodem forsan modo garehsns ex garaihtjan ortum duxit?

5) Quoad prolationem s acutum esse debuit et oppositum τῷ z, quod tum adhibetur, cum sibilans debilius proferenda est.

Z

§ 53. 1) Z initians in nullis gothicis vocabulis, terminans nonnisi raro, et tantum pro s usurpatum, saepius vero medians occurrit:

a) Radicale in aqizi, azets, hazjan, vizon, etc.;

b) In flexionibus, scilicet aa) in genit. adjectivorum et pronominum, ut godaizos, godaize, þizos, þize, etc.; bb) in 2 persona sing. pass. haitaza, sokjaza;

c) In formationibus comparativorum: batiza, minniza, juhiza, framaldroza, etc.;

d) Nascitur insuper ex s, ut infra 3) dicetur;

e) Fine pro s: minz, riqiz; et etiam mimz, aiz pro mims, ais.

2) In graecis vocabulis et nominibus propriis ζ valet, ex. gr. zaibaidaius Ζεβεδαῖος, zauraubabil Ζοροβάβελ, zelotes ζηλωτής, aizaikeia Ἐζεκία, aileiaizair Ἐλιέζερ, baiailzeibul Βεελζεβούλ, kaurazein Χοραζιν, lazarus Λάζαρος, azymus ἄζυμος, nazaraiþ Ναζαρὲθ; quandoque etiam ς: praizbytaireis πρεσβύτερος, aizleim Ἐσλί, aizor Ἐσρώρ.

3) Cum s frequenter commutatur, ex gr.: riqiz Mth. VI, 23; Joan. XII, 35; Eph. V, 8 loco riqis, minz 0943 Cor. II, XII, 15 loco mins, saizlep Joan. XI, 11 coll. Cor. I, XV, 6 loco saislep, mosez Cor. II, III, 13 cod. A loco moses; ïosez Mth. XXVII, 50 mendum est librarii loco ïosezis; anabuzns Mc. XII, 28 loco anabusns non est nisi falsa lectio Stiernhielmii, quae e glossario expungenda est. Casus autem inversus permutati s in z nusquam probatur.

4) Z quemadmodum s ex dentalibus, praesertim sequente n, oritur: vleizns, vlizjan a vleitan.

5) Z ut debile s prolatum fuisse videtur. Nam licet pro graeco ζ ponatur, hujus tamen sonum, ds valentem, habere nequit, siquidem Ulfilas hoc alias per ds, vel saltem non per simplicem litteram reddidit, et aliunde ex ejus phonica relatione pateat, z non esse nisi s debilius. Cum insuper ad simplicem sonum s, non autem ad duplicem ds ex geminato z in lazzarus cogitandum est, sequitur, quod etiam in nominibus propriis z debilioris soni esse potest, sive graecum ζ aetate Ulfilana hunc sonum reipsa habuerit, sive ejus asperior sonus gotho fuerit prolatu ita difficilis, ut hunc cum gothico z illi magis noto permutaverit.

§ 54. 1) Jam vero consonantibus singulatim disquisitis, earum nunc compositiones varias percurrere necessum est. Quae quidem initio reperiuntur, ad singulas consonantes jam fuerunt relatae; sed eas semel adhuc revocabimus, ut sinoptice instruamus, juxta ultimam partem compositi ordinantes, scilicet:

2) Compositae consonantes quae medio et fine vocabulorum occurunt, sequuntur: LV: balvs, malvjan, ((.....)) alvjan, vilvan; Lm: malma, dvalmon, hilms, usfilma; Lg: balgs, galga, dulgs, fulgins, tulgus; Lh: alh, milhma, filhan, fulhsni; Lk: halks, kalkjo, skalks, Lb: halbs, kalbo, salbon, silba, ulbandus; Lf: vulfs, wilftri; Lp: hilpan; Ld: alds, kalds, haldan, valdan, staldan, gild, milds, skildus, spilda, sild, skulds, mulda, saldra, framaldrs, spaiskuldrs; Lþ: alþan, falþan, balþs, halþei, gilþa, kilþei, vilþeis, hulþs, dulþs, vulþus, gulþ; Lt: halts, salt, gamalteins, valtjan, sviltan; Ls: hals, malsks, gilstr; Lz: talzjan.

Mn: namnjan; Mr: timrjan; Mb: lamb, vamba, dumbs, kumbjan; Mf: fimf; Mp: trimpan; Mþ: gaqumþs; Mt: andanumts; Ms: amsa, svumsl, gramsts, þramstei; Mz: mimz.

Nv: manvus; Nf: hanfs; Ng, etc., vid. ad Gg; Nd: and, land, andeis, handus, vandus, ulbandus, sandjan, tandjan, standan, blandan, skanda, bindan, vindan, vinds, grindafraþjis, slindan, blinds, hindar, kindins, hund, hunds, afgrundiþa, kunds, vunds, junda, pund, aiwatundi, undar, sundro, mundrei, bandvo; 0944 Nþ: anþar, nanþjan, gamainþs, vinþjan, finþan, hinþan, sïnþ, svinþs, gaminþi, munþs, kunþs, tunþus; Nt: sinteins, kintus, vintrus, unte; Ns: ans, hansa, gansjan, plinsjan, þinsan, mins, urruns, uns, hunsl, ansts, bansts, brunsts; Nz: minznan.

Rv: arvjo, sparva, sarva; Rm: arms, barms, varms, tarmjan, vaurms; Rn: arniba, barn, eisarn, tarnjan, smarna, stairno, qairnus, gairnjan, fairnis, wairnei, haurn, kaurn, maurnan, þaurnus, undaurns; Rg: vargs, bairgs, bairgan, baurgs, saurga, maurgjan, maurgins; Rh: gatarhjan, bairhts, fravaurhts, faurhts, þairh, þvairhs; Rk: arka, marka, airknis, þairko, aurkeis, vaurkjan, staurknan; Rw: arwazna, fairwus; Rb: arbi, þarba, warbon, arbaiþs, wairban, svairban, þaurban; Rf: þarf, þaurfts; Rp: snarpjan, vairpan, þaurp; Rd: hardus, vardja, hairda, gairdan, vairdus, baurd, vaurd, spaurds, haurds; Rþ: varþ, usfarþo, vairþs, vairþan, airþa, smairþr, hairþra, gabaurþs, gataurþs, maurþr; Rt: svarts, hairto, aurtja, vaurts; Rs: vairs, daursan, þaursus, þaurstei vaurstv; Rz: marzjan, airzis, fairzna.

Gv: bidagva; alias tantummodo post nasale g occurrit: aggvus, saggvs, bliggvan, triggvs, stiggvan, skuggva; Gl: aglus, tagl, nagljan, sigljan, sviglon, fulgs, tuggl; Gm: bagms; Gn: rign, svegnjan, liugn; Gr: tagr, fagrs, filegri, ligrs, digrei, figgrs, huggrjan; Gg, Gk, Gq vid. ad G; Gd: gahugds.

Hl: þvahl; Hm: ahma, hiuhma, lauhmuni; Hn: rahnjan, þraihns, auhns; Hr: svaihra, huhrus; Ht: mahts, flahta, þahta, brahta, ïnsahts, rahton, ahtau, vahtvo, leihts, raihts, gaþlaihts, slaihts, aihtron, slauhts, dauhts, ustauhts, ïnrauhtjan, gadrauhts, sauhts, bauhta, þuhta, bruhta, liuhtjan, uhteigs, uhtvo, biuhts; Hs: ahs, þlahsjan, vahstus, saihs, maihstus, vaihsta, taihsvo, auhsus, drauhsna, garehsns, þeihs, veihs, niuhseins, rohsns, skohsl, þreihsl.

Kl: stikls, sikls; Kn: taikns, kelikn, svikns, uslukns; Kr: akrs, akran, vokrs; Ks: anaks; alias tantummodo in nominibus propriis pro graeco ξ occurrens: alaiksandrus Ἀλέξανδρος, arfaksad Ἀρφαξάδ, artarksairksus (Artaxerxes).

Qn: suqns.

Bl: gibla, svibls, dauþublis; Bn: ïbns, stibna, terminatio -ubni et verba in nan, ut dobnan, drobnan; Br: abrs, aibr, silubr.

Fl: tveifls; Fn: terminatio -ufni et verba in nan, ut hafnan, lifnan; Ft: hafts, gaskafts, hliftus, fragifts, ïftuma, gagrefts, skufts, luftus, woftuli, aftra, wilftri; Fs: haifsts, þraftsjan.

Pn: vepna, nipnan.

DV: þivadv, skadvjan, gaidv, nidva, bandva, fidvor; Dr: nadrs, ïdreiga, fadrein, mundrei, fodr.

þV: fijaþva, frijaþva, saliþvos; þL: maþljan, neþla; þM: maiþms; þN: ataþni, haiþno; þR: hleiþra, qiþrs, viþrus, viþra, þaþro, smairþr, hairþra, maurþr.

Tv: gatvo, usfratvjan (veitvods); Tl: sitls; Tm: glitmunjan; Tr: baitrs, snutrs, hlutrs, vintrus; Ts: vaurts, kavtsjo.

0945 Sv: taihsvo; Sl: skohsl, þreihsl, hunsl, svumsl; Sm: klismo; Sn: asneis, anabusns, barusnjan, ufartrusnjan, usbeisns, hlaivasna; Sg: intrusgjan; Sk: þriskan, fisks, atisk, andhruskan et adjectiva terminationis -isks; Sq: hnasqus, vrisqan; St: asts, fastan, rasta, vasti, þvastiþa, frats, gasts, laistjan, maists, aistan, ïst, lists, urrists, svistar, qistjan, ganists, beist, kriustan, brusts, lustus, kustus, krusts, vaurstv, gistra, navistron, avistr, hulistr, blostreis, gilstr.

Zv: ïzvis, ubizva; Zl: svartizla; Zn: arwazna, razn, vizn, andavleizns, fairzna; Zg: azgo; Zd: gazds, razda, mizdo, huzd.

§ 55. Altera connexarum consonantium species est geminatio, id est repetitio ejusdem litterae. In genuinis gothicis vocabulis non geminantur, excepto nasali gg, nisi liquidae, dentales et sibilantes, eo modo:

a) Liquidae: Ll: alls, hallus, ufsvalleins, fill, spillon, vulla, fulls; MM: vamm, svamm, stamms, dammjan, mammo, hlamm, et in terminationibus dativi þamma, anþaramma, ïmma, himma, ainummehun; Nn: manna, anno, kannjan, rannjan, ïnna, kinnus, brinnan, vinnan, spinnan, duginnan, aflinnan, rinnan, minniza, sunno, brunna, munnan, kunnan, runnun, etc.; Rr: fairra, qairrus, andstaurran;

b) Dentales: Dd: daddjan, vaddjus, tvaddje, ïddja; þþ: aþþan, aiþþau; Tt: atta, skatts;

c) Sibilantes: Ss: wass, ungatass, usstass, gaviss, gaqiss, misso, missa-, vissa, knussjan, et terminatio -assus.

«Annotatio 1.—Saepe etiam hae litterae redundanter geminantur, ex. gr.: allh Luc. II, 46, aggillau Cor. II, XI, 14, kannt Cor I, VII, 18, ainnohun Philip. IV, 15, fairrinoþ Gal. V, 15, nasseinais Thess. I, V, 8, fortasse etiam ïddveit Tim. I, III, 7 (vid. Castill. ad h. l.), praesertim in nominibus propriis: aillam Ἠδάμ, maisaullam Μεσουλάμ, ammo Ἀμῶς, makidonnim Cor. II, IX, 12, sainnaa Σεναά, aiddua Ἰεδουά, gaddarenus Γαδαρηνός, ( lyddomaeis? Λοδαδίδ), lazzarus Luc. XVI, 23 Λάζαρος, assaum Ἀσούμ, ïasson Ἰάσων, vid. ad Gal. V, 15.

«Annotatio 2.—Vice versa quandoque simplex adhibetur consonans, ubi spectaretur geminata: fulnan Luc. II, 21; Eph. III, 19, frakuni Rom. XIV, 3, 0946 manhun Tim. I, V, 22, visedun Luc. II, 43, coll. ad Mc. III, 13; X, 45, tvadje Tim. I, V, 19.

«Annotatio 3.—Quoad reliquias consonantes non geminantur nisi in nominibus propriis et vocabulis peregrinis, ex. gr.: laivvi, aivva, abba, rabbi, filippus, aiffaþa, aikklesjo, zaxxaius; sakkus et smakka vere gothica vocabula certo non sunt, et vippja Joan. XIX, 2 mendum est librarii pro vipja.

Quamdam geminationem efficit assimilatio, qua consonans finalis vocabuli vel partis vocabuli in consonantem initialem sequentis incidit. Huic praesertim subjacent τὸ h particularum nih, jah, uh, et τὸ s praepositionis us, ex. gr.: niþ-þan, jas-sa, jan-ni, vasuþ-þan, ur-reisan, etc. Plura exempla in glossario reperies hh. vv.

§ 56. Jam ad singulas consonantes de ipsarum transitionibus in alias monuimus; hae transitiones igitur triplicis sunt speciei:

1) transitio tenuis et mediae in aspiratam, eo modo: g et k in h, b et p in f, d in þ.

2) Transitio aspiratae in mediam, eo modo; h in g, f in b, þ in d.

3) Transitio dentalium in sibilantes, id est, d, þ, t in s et z.

§ 57. De consonantium affectionibus animadvertendae sunt etiam:

1) Paragoge, qua liquida a tergo vocabuli adjicitur; non occurrit nisi in nominibus propriis peregrinis, ex. gr.: mariam Μαρία, nauel Νῶε, nerin Νηρί, mailkein Μεχλί.

2) Epenthesis, qua consonans in medio vocabuli interjicitur, quaeque in pluribus casibus ad euphoniam inservit, ex. gr.: swumfsl Joan. IX, 11 loco svumsl, timbrjan; Luc. XIV, 28, 30 loco timrjan, coll. j inducto, § 34, 4.

3) Metathesis, qua consonans a loco movetur, ut in marytr Cal. goth. loco martyr; sprauds autem Cor. I, IX, 24 loco spaurds, þvalh Skeir II, 6 loco þvahl librario ut menda certo adscribenda sunt, alias genuinis spaurds et þvahl occurrentibus.

4) Elisio, qua euphoniae causa consonans rejicitur, ex. gr. in fimtiguns Luc. XVI, 6 pro fimftiguns.