III. De Modo.

§ 184. I. Indicativus usurpatur ad exprimendum quod reipsa existit, aut existere affirmatur.

1) In simplicibus sententiis:

a) Mc. XVI, 6 ïesus nist her, urrais:

b) In directa interrogatione: Gal. III, 1 was ïzvis afhugida? Joan. XIII, 36 frauja wad gaggis?

«Annotatio 1.—In directis interrogationibus ponitur etiam conjunctivus, vid. § 185, I, f.

«Annotatio 2.—Verba debere, oportere (germ. sollen) et velle, more graeco et latino ponuntur in indicativo praet., ubi Germani cojunctivum usurpant: Cor. II, II, 9 þata silbo gamelida ïzvis, ei qimands saurga ni haban, fram þaimei skulda (ἔδει germ. ich hätte sollen) faginon; XII, 11 ïk skulds vas 1051 (ὤφειλον germ. ich hätte sollen) fram ïzvis gakannjan; Gal. IV, 19 sq. barnilona meina, þanzei aftra fita, unte gabairhtjaidau xristus ïn ïzvis, aþþan vilda (ἤθελον germ. ich hätte mögen) qimam at ïzvis; nisi Gothus hic intellexerit imperfectum narrativum, quemadmodum aliunde Cor. II, I, 15; Philem. 13 et praecipue aoristum Philem. 14 intelligendum est. Attamen quandoque etiam conjunctivus adhibetur, ut Cor. I, V, 10 ni blandaiþ ïzvis horam—unte skuldedeiþ (ὠφείλετε, debetis) þan us þamma fairwau usgaggan. Verbum velle ( viljan) in gothica lingua praesente prorsus caret solumque conjunctivum habet ( viljau), vid. § 134, 2.»

2) In sententiis compositis et equidem:

a) In hypotheticis sententiis: Cor. I, XV, 16 jabai dauþans ni urreisand, nih xristus urrais;

b) Post particulas temporales;

c) In interrogationibus indirectis: Joan. IX, 21 waiva nu saiwiþ, ni vitum;

d) In oratione obliqua: Luc. VIII, 47 gasaiwandei so qino, þatei ni galaugnida.

Quid fusius de his casibus et quomodo praecipue in a), c) et d) saepissime conjunctivus adhibeatur, vid. infra ubi de sententia composita agitur.

§ 185. Conjunctivus possibilitatem significat. 1) Jam vero in sententiis simplicibus possibile enuntiari potest:

a) Ut aliquid desideratum (optativum): Rom. XV, 5 guþ gibai (δώῃ, det) ïzvis þata samo fraþjan ïn ïzvis misso; Thess. II, III, 16; Tim. II, I, 16, 18 guþ fulljai (πληρώσαι) ïzvis allaizos fahedais; Cor. II, VII, 2 gamoteima ïn ïzvis (utinam locum apud vos inveniamus, quod Gothus multo subtilius expressit quam Graecus cum χωρήσατε ἡμᾶς); Thess. II, II, 17 guþ gaþrafstjai (παρακαλέσαι) hairtona izvara jah gatulgjai (στηρίξαι) ïn allaim vaurstvam godaim; III, 5 frauja garaihtjai (κατευθύναι) hairtona ïzvara ïn friaþvai guþs; Thess. I, III, 11, 12 frauja managjai (πλεονάσαι) jah ganohnan gataujai (περισσεύσαι) friaþvai; V, 23 guþ gaveihai (ἁγιάσαι) ïzvis jah saivala jah leik unfairinona gafastaidau (τηρηθείη); Philem. 20 ïk þeina niutau (ὀναίμην) in fraujin. Cum vainei (ὄφελον) Gal. V, 12 vainei jah usmaitaindau (ὄφελον ἀποκόψονται) þaidrobjandans ïzvis; cum autem praeteritum (indic.) a Graeco usurpatur, Gothus conjunctivum praet. adhibet: Cor. I, IV, 8 ïnu uns þiudanodeduþ jah vainei þiudanodedeiþ (ὄφελον ἐβασιλεύσατε); Cor. II, XI, 1 vainei usþulaidedeiþ (ὄφελον ἠνείχεσθε) meinaizos leitil unfrodeins. Huc pertinet etiam formula ni sijai (μὴ γένοιτο) Luc. XX, 16; Rom. VII, 7;

b Ut aliquid concessum et humiliter prolatum ( permissivum): Luc. I, 38 qaþ mariam: sai þivi fraujins, vairþai (γένοιτο) mis bi vaurda þeinamma; II, 29 symaion qaþ: nu fraleitais (ἀπολύεις) skalk þeinana ïn gavairþja;

c) Ut aliquid volitum; huc referenda est prima persona pluralis, qua qui loquitur multitudinem adhortatur: 1052 videamus, germ. lasst uns! vid. infra § 186, 4;

d) Ut aliquid debitum; huc praecipue pertinet tertia persona, quae pro immediato imperativo gothice usurpatur, vid. infra § 186, 3;

e) In genere ut aliquid, cujus existentia a futuro pendet, hinc conjunctivus pro ipso futuro saepe adhibetur, (vid. supra § 182, 1) b);

f) In interrogationibus saepissime, ubi potissimum Graecus futurum habet, ut Tim. I, III, 5 jabai was seinamma garda fauragaggan ni mag, waiva aikklesjon guþs gakarai (ἐπιμελήσεται), vid. supra § 182, 1) b). Animadversu digna sunt loca, ut Mc. XII, 14 skuldu ïst kaisaragild giban kairsara þau niu gibaima (vel nonne dare debemus?); Joan. III, 4 ïbai mag manna alþeis visands ïn vamba aiþeins seinaizos aftra galeiþan jag-gabairaidau (potestne nasci?).

«Annotatio.—In Luc. XIX, 8 halbata aiginis meinis gadailjau unledaim, adesse conjunctivum neque ex graeco (δίδωμι), neque ex sensu, quem solum sententia patitur, conjiciendum est; probabilius est gudailja tantum legitimum esse, cujus u librarius propter eamdem litteram sequentis vocabuli deceptus duplex exscripsit.»

2) De conjunctivo post particulas temporales, causales, conditionales necnon et explicativas posito tractabitur, ubi de sententiis compositis.

§ 186. III. Imperativus necessitatem exprimit.

1) Huic modo equidem propria est forma; sed Gothus eum saepe etiam per conjunctivum convertit. Jam vero pro imperativo aor. graeco regulariter formam imperativam usurpat, ubi aliquid ad ictum oculi imperatur; pro imperativo autem praes. graeco, formam conjunctivam, ubi scilicet aliquid imperatur, quod in futuro tantum fieri debet. Quoad negationem cum infinitivo per ni redditur: Cor. I, XI, 24 nimiþ matjiþ (λάβετε φάγετε) þata ïst leik mein, þata vaurkjaiþ (ποιεῖτε) du meinai gamundai; Joan. XVII, 11 atta veiha, fastai (τήρησον) ïns ïn namin þeinamma; Tim. I, V, 23 þuk silban sviknana fastais (τήρει); Mc. X, 14 letiþ (ἄφετε) þo barna gaggan du mis; XI, 25 þan standaiþ bidjandans, afletaiþ (ἀφίετε) jabai wa habaiþ viþra wana; Mth. VI, 11 hlaif unsarana þana sinteinan gif (δός) uns; V, 42 þamma bidjandin þuk gibais (δίδου); Philem. 12, þu ïna andnim (προςλαβοῦ); Tim. I, V, 19 ni andnimais (παραδέχου) niba ïn andvairþja veitvode; Joan. XI, 39 afnimiþ (ἄρατε) þana stain; Luc. IX, 3 ni vaiht nimaiþ (αἴρετε) ïn vig; Luc. X, 2 bidjiþ (δεήθητε) fraujan; Mth. VI, 9 sva nu bidjaiþ (προσεύχεσθε); Joan. XIII, 27 þatei taujis, tavei (ποίησον) sprauto; Rom. XIII, 4 þiuþ taujais (ποίει) jah habais hazein us þamma; Joan. VI, 10 vaurkeiþ (ποιήσατε) þans mans anakumbjan; 27 vaurkjaiþ (ἐργάζεσθε) ni þana mat þana fralusanan; Cor. I, VII, 21 þauhjabai freis magt vairþan, mais brukei (χρῆσαι); Tim. I, V, 23 ni drigkais þanamais vato (μὴ ὑδροπότει), ak veinis leitil brukjais (χρῶ); Cor. II, VI, 17 usgaggiþ (ἐξέλθετε) us midumai ïze; Luc. IX, 4 þar saljiþ jah þaþroh usgaggaiþ (ἐξέρχεσθε); XV, 22 sprauto 1053 briggiþ (ἐξενέγκατε) vastja; X, 4 ni briggaiþ (βαστάζετε) pugg, etc.

«Annotatio 1.—Vice versa tamen saepe gothicus imperativus graeco imperativo praes. respondet conjunctivusque, licet rarius, pro graeco imperativo aor. ponitur: Mth. VII, 23 afleiþiþ (ἀποχωρεῖτε) fairra mis; Rom. XI, 20 jabai gredo fijand þeinana, mat gif (ψώμιζε) ïmma, ïþ jabai þaursjai, dragkei (πότιζε) ïna; Mth. VIII, 9 qiþa du þamma qïm (ἔρχου), jah qimiþ; Luc. VII, 13 ni gret (κλαῖε); Rom. XI, 20 ni ïn matis gatair (κατάλυε) vaurstv guþs; Tim. I, IV, 11 anabiud þata jah laisei (παράγγελλε—δίδασκε); Mth. VIII, 22 laistei afar mis (ἀκολούθει); Mc. V, 36 ni faurhtei (φοβοῦ); Luc. I, 13 ni ogs þus (φοβοῦ); Mth. X, 26 ni ogeiþ (μὴ φοβεῖσθε), etc.—Mth. VII, 13 ïnngaggaiþ (εἰςέλθετε) þairh aggvu daur; Eph. VI, 17 hilm naseinais nimaiþ (δεξασθε), Col. IV, 10; Joan. XV, 4 visaiþ (μείνατε) ïn mis jah ïk ïn ïzvis; Col. IV, 16 þan ussiggvaidau at ïzvis so aipistaule, taujaiþ (ποιήσατε) ei jah ïn laudekaion ussiggvaidau jah þoei ïst us laudeikaion jus ussiggvaid (ἀναγνῶτε); Mth. X, 27; Mc. VI, 11; XIV, 15; Joan. X, 38; Cor. I, XVI, 11.

«Annotatio 2.—In diversis locis diverse interpretatus est Gothus: gibiþ, quo Luc. IX, 13; XV, 22; XIX, 24; Rom. XII, 19 regulariter δότε explicat, ponit etiam Eph. IV, 27 ( ni gibiþ staþ unhulþin) pro δίδοτε; fert tamen cod. A rectius nih gibaiþ, ut Luc. VI, 38 gibaid (δίδοτε) jah gibada ïzvis; atbair Mth. VIII, 4 regulariter ponitur pro προςένεγκε, sed Tim. II, II, 13 pro φέρε; gaþlaih Tim. II, IV, 2 pro παρακάλεσον, sed Tim. I, V, 1 etiam pro παρακάλει; κρίνατε vertitur Joan. XVIII, 31 per stojiþ, Rom. XIV, 13 per stojaiþ; μὴ κρίνετε Luc. VI, 37 per ni stojiþ, Joan. VII, 24 per ni stojaiþ; εἴπατε valet regulariter qiþiþ Mc. XVI, 7; Luc. X, 9; XX, 3, sed etiam qiþaiþ Mth. X, 37; Luc. X, 10; Col. IV, 17; λέγετε Luc. X, 5 est qiþaiþ, sed Gal. IV, 21 etiam qiþiþ; ἀσπάσασθε dicitur goleiþ Cor. I, XVI, 20; Col. IV, 15, sed goljaiþ Cor. II, XIII, 12; Thess. I, V, 26; καλεῖ Luc. XIV, 13 hait et μὴ φώνει XIV, 12 ni haitais; φέρετε Mc. IX, 19 bairiþ, XII, 15; sed βαστάζετε Gal. VI, 2 bairaiþ; βλέπετε, ὁρᾶτε, θεωρεῖτε ordinario vertuntur saiwiþ Mc. IV, 23; XII, 38; Luc. VIII, 18; Joan. XII, 19; Cor. I, X, 18; Gal. V, 15; Eph. III, 2; Thess. I, V, 15, sed Cor. I, XVI, 10 etiam saiwaiþ. Communis ad adhortandum formula est imperativus gagg, gaggiþ pro ἔλθε, πορεύου, πορεύθητι, ὕπαγε, etc. Mth. V, 41 tamen est gaggais et Eph. V, 2, 8; Col. IV, 5 gaggaiþ.»

2) Secunda persona imperativi:

a) Mth. V, 24 aflet (ἄφες) jainar þo giba þeina; Joan. VII, 3 usleiþ (μετάβηθι) þaþro; Luc. IV, 9 vairp (βάλε) þuk þaþro dalaþ; Mc. IX, 43 jabai marzjai handus þeina, afmait (ἀπόκοψον) þo; XIV, 13 gaggats afar (ἀκολουθήσατε) þamma; Luc. V, 4 brigg (ἐπανάγαγε) ana diupiþa jah athahid (χαλάσατε) þo natja ïzvara du fiskon; Mc. XIV, 44 þammei kukjau, sa ïst, greipiþ (κρατήσατε) þana jah tiuhiþ (ἀγάγετε): Luc. XVII, 6 uslausei þuk us vaurtim 1054 (ἐκριζώθητι) jah ussatei þuk (φυτεύθητι) ïn marein; Cor. II, VI, 17 afskaidiþ ïzvis (ἀφορίσθητε); 13 þata samo andalauni urrumnaiþ (πλατύνθητε) jah jus; Mth. VIII, 3 vairþ hrains (καθαρίσθητι): Mc. V, 12 ïnsandei (πέμψον) unsis ïn þo sveina; Luc. IV, 35 afdobn (φιμώθητι), etc.

b) Secunda autem persona conjunctivi: Rom. XIII, 6 gilstra ustiuhaiþ (τελεῖτε); Tim. I, VI, 11 ïþ þu þata þliuhais (φεῦγε), ïþ laitsjais (δίωκε) garaihtein; Cor. I, IX, 24 sva rinnaiþ (τρέχετε), ei garinnaiþ; Thess. I, V, 21, 22 all uskiusaiþ (δοκιμάζετε), þatei goþ sijai, gahabaiþ (κατέχετε), af allamma vaihte ubilaizo afhabaiþ ïzvis (ἀπέχεσθε); Eph. V, 18 ni anadrigkaiþ ïzvis veina (μεθύσκεσθε); Phil. I, 27 vairþaba aivaggeljons usmitaiþ (πολιτεύεσθε); Cor. I, XVI, 13 vakaiþ (γρηγορεῖτε), standaiduh (στήκετε) ïn galaubeinai, vairaleiko taujaiþ (ἀνδρίζεσθε), gaþvastidai sijaiþ (κραταιοῦσθε); Cor. II, VI, 17 unhrainjamma ni attekaiþ (ἅπτεσθε); Col. III, 9 ni liugaiþ (ψεύδεσθε); Luc. X, 7 ni faraiþ (μεταβαίνετε) us garda ïn gard, etc.

c) Sic semper ponitur conjunctivus pro μὴ cum conjunctivo aor. in sensu imperativi: Luc. XVII, 23 qiþand ïzvis: sai her aiþþau sai jainar, ni galeiþaiþ nih laistjaiþ (μὴ ἀπέλθητε μηδὲ διώξητε); Tim. I, V, 1 seneigana ni andbeitais (μὴ ἐπιπλήξῃς); Mth. V, 36 ni svarais (μὴ ὀμόσῃς); Col. II, 21 ni teikais, ni atsnarpjais, ni kausjais þatei all ïst du riurein; Mc. XIII, 21 ni galaubjaiþ; Mth. V, 17; VI, 2, 7, 19; X, 34; Mc. V, 7; Luc. X, 4; XVII, 23; Tim. II, I, 8, etc.

«Annotatio 3.—Gothi formam peculiarem ad mitigate imperandum (ad precandum) non habent; cujus loco conjunctivum praes. usurpant, ex. gr.: non fureris ni hlifais, vid. supr. § 182, annot. 2.»

3) Tertia imperativi persona personae tertiae conjunctivi semper convenit: Mth. V, 16 lïuhtjai (λαμψάτω) liuhaþ ïzvar ïn andvairþja manne; 31 saei afletai qen, gibai (δότω) ïzai afstassais bokos; 37 sijai (ἔστω) vaurd ïzvar ja ja, ne ne; VI, 3 ni viti (γνώτω) hleidumei þeina, wa taujiþ taihsvo þeina; VI, 10 qimai (ἐλθέτω) þiudinassus þeins; VIII, 13 svasve galaubides, vairþai (γενηθήτω) þus; Mc. VIII, 34 saei vili afar mis laistjan, ïnvidai (ἀπαρνησάσθω) sik silban jah nimai (ἀράτω) galgan seinana jah laistjai (ἀκολουθείτω) mik; Rom. XIV, 3 sa matjands þamma ni maljandin ni frakunni (ἐξουθενείτω), ïþ sa ni matjands þana matjandan ni stojai (κρινέτω); Eph. V, 8 ni manna ïzvis uslusto (ἀπατάτω) lausaim vaurdam, etc.; Eph. V, 22 qeneis seinaim abnam ufhausjaina (ὑποταττέσθωσαν); Tim. I, III, 12 diakaunjus sijaina (ἔστωσαν) ainaizos qenais abans; V, 4 galaisjaina sik (μανθανέτωσαν) svesana gard barusnjan; III, 10; VI, 2; Joan. XIV, 27.—Mth. VI, 9 veihnai (ἁγιασθήτω) namo þein; Joan. XIV, 1 ni ïndrobnai (ταραττέσθω) izvar hairto; 27 ni ïndrobnaina ïzvara hairtona nih faurhtjaina; Mc. VII, 10 saei ubil qiþai attin seinamma, dauþau afdauþjaidau (τελευτάτω); Rom. XIV, 16 ni vajamerjaindau 1055 (βλασφημείσθω) unsar þiuþ; Cor. I, VII, 9 jabai ni gahabaina sik, liugandau (γαμησάτωσαν); XI, 6 jabai ni huljai sik qens, skabaidau (κειράσθω); XV, 33; Eph. IV, 31; V, 3; Phil. II, 5; Tim. I, III, 10; V, 9, 16; Tim. II, II, 26.

«Annotatio 4.—Col. III, 15 gavairþi guþs svignjaiþ (βραβευέτω) ïn hairtam ïzvaraim legendum est svignjai; svignjaiþ autem vel librarii negligentiae attribuendum, vel pro svingjai positum est, uti supra § 182 annot. 7 jam diximus.»

4) Prima persona pluralis, quae ad hortandum (faciamus, etc.) inservit, peculiarem habet formam formae indicativi congruentem: Mc. IV, 35 usleiþam (διέλθωμεν) jainis stadis; Luc. VIII, 22; Mc. IX, 5 vaurkjam (ποιήσωμεν) hlijans þrins; Gal. VI, 10; Mc. XII, 7 hirjiþ usqimam (ἀποκτείνωμεν) ïmma; XIV, 42 urreisiþ gaggam (ἄγωμεν); I, 38; Joan. XI, 7, 11, 15; 14, 31; Gal. V, 25; Luc. 15, 23 matjandans stiur alidana visam vaila (εὐφρανθῶμεν); XX, 14 sa ïst sa arbinumja, afslaham (ἀποκτείνωμεν) ïna; Rom. X, 12 usvairpam (ἀποθώμεθα) vaurstvam riqizis ïþ gavasjam (ἐνδυσώμεθα) sarvam liuhadis; Cor. I, V, 8 dulþjam (ἑορτάζωμεν) ni in beista fairnjamma; XV, 32 matjam jah drigkam (φάγωμεν καὶ πίωμεν); Cor. II, VII, 1 hrainjam (καθαρίσωμεν) unsis af allamma bisauleino.

Nec non et pro hac persona etiam saepe adhibetur conjunctivus: Luc. IX, 33 (in loco parallelo ad Mc. IX, 5) gavaurkjaima (ποιήσωμεν) hleiþros þrins; II, 15 þairhgaggaima (διέλθωμεν) und beþlahaim jah saiwaima (ἴδωμεν) vaurd þata vaurþano; Rom. XIV, 13 ni uns misso stojaima (κρίνωμεν); 19 þoei gavairþjis sind laistjaima (διώκωμεν); Cor. I, XV, 49 svasve berum manleikan þis airþeinins, sva bairaima (φορέσωμεν) jah frisaht þis himinakundins; Cor. II, III, 12 habandans nu svaleika ven managaizos balþeins brukjaima (χρώμεθα); IV, 1 ni vairþaima (γενώμεθα); usgrudjans; Gal. V, 26; VI, 9; Phil. III, 15 sva managai sve sijaima fullavitans þata hugjaima (φρονῶμεν); Thess. I, V, 6 ni slepaima (καθεύδωμεν) sve þai anþarai ak vakaima (γρηγορῶμεν) jah varai sijaima (νήφωμεν); 8 unskavai sijaima (νήφωμεν).

«Annotatio 5.—Imperativi ad verbum deperditum pertinentes, quemadmodum graece δεῦρο δεῦτε, sunt hiri (germ. hier du), hirjats (germ. hier ihr beide), hirjiþ (germ. hier ihr), vid. gloss. hh. vv.

«Annotatio 6.—Cum duo imperativi sibi immediate succedunt, vel a) per jah connectuntur: Joan. XI, 34 hiri jah saiw; Luc. V, 23 urreis jah gagg; XVIII, 22; vel b) per-uh: Mth. XXVII, 65 gaggiþ vitaiduh; Mc. II, 11; XVI, 7; vel c) absque conjunctione juxtaponuntur: Mth. VIII, 4 gagg þuk silban ataugei; IX, 13 gaggaiþ ganimiþ; Mc. X, 21 gagg sva filu sve habais frabugei jah gif; XII, 7 hirjiþ usqimam; vel d) hi duo imperativi in sententiam conjunctivam commutantur: Mc. I, 44 (locus parallelus ad Mth. VIII, 4) gagg þuk silban ataugjan propr. vade te ostendere (graece ὕπαγε σεαυτὸν δεῖξον); Mth. V, 24; 1056 Mc. X, 21; Luc. XVIII, 22; Joan. IX, 7, 11; Mc. VIII, 15 saiwiþ ei atsaiwaiþ videte quod praevideatis (ὁρᾶτε· βλέπετε); Mth. XXVII, 49 let ei saivam (ἄφες· ἴδωμεν); Mth. IX, 30 saiwats ei manna ni viti (ὁρᾶτε, μηδεὶς γινωσκέτω). Hinc Gal V, 6 qiþa ei gaggaiþ (λέγω· περιπατεῖτε); coll. Thess. II, III, 1 þata anþar ei bidjaiþ.»