Claudius Mamertinus, Vita Claudii Juliani

Flavius Claudius Julianus, cognomento Apostata, quod a Christiana religione, quam adolescens professus erat, rerum potitus foedissime defecisset; patre Constantio Constantini Magni fratre, matre Basilina nobilissima femina Christiana, secunda Constantii uxore, VIII idus Novemb. nascitur Constantinopoli. Mater paucis post mensibus excessit e vita. (Julianus in Misopogone.)

0430D An U. C. 1090, Christi 337, Constantini, Constantii et Constantis Augg. imp. 1.

Constantius, ejusque frater Annibalianus, ac Dalmatii eorum fratris filius Dalmatius Caesar, quos Constantinus Magnus purpurea aureaque veste et nobilissimatus titulo donaverat, in seditione militari opprimuntur, vel instigante, vel dissimulante certe Constantio Augusto: sive ut tutius imperaret, sive ut Constantino patri porrectum, uti suspicabatur, ab iis venenum vindicaret. Vix Julianus et Gallus ejus 0431A unicus frater tum duodenis, parem sortem effugere. Hic quidem quod propter incertam ac pene affectam valetudinem haud diu victurus crederetur; ille vero quod adhuc puer: nam ut ex tempore ejus obitus apparet, quinquennium haud multum excesserat.

An. U. C. 1092, Christi 339, Constantini, Constantii et Constantis Augg. imp. 3.

Altero post anno cum nonnulli ad excitandas seditiones Juliani et Galli nomine abuterentur, uterque abductus in Cappadociam, in Macello (locus erat ad Argeum montem, non longe a Caesarea plane regius) ad liberales artes et sacrarum litterarum cognitionem instituitur: quo in secessu totos sex annos arctissime custoditi quomodo refert (neque enim ad eos cuiquam erat aditus), tantum profecere, ut facti clerici libros ecclesiasticos populo praelegerent. Hic vero cum ambo S. Mammae martyri basilicam suis sumptibus excitarent; Gallus quidem ut suam pietatem ostentaret; Julianus vero ut impietatem, id est, 0431B ut ejuratam jam animo Christianam religionem dissimularet apud Constantium; factum est ut Galli opere procedente, Juliani opus terraemotu disjiceretur. Quod ubi ad Constantium allatum est, sinistrum illorum pietatis omen ratus, vehementer utrique succensuit. (Gregor. Nazianz. in orat., Sozomen., Zonar., Cedrenus, etc.)

An. U. C. 1098, Christi 345, Constantii et Constantis Augg. imp. 9.

Postquam Constantii, qui in expeditione Pontica parum feliciter erat occupatus, ira tantisper deferbuisset, Gallus Ephesum mittitur, qua in urbe permagnae res ipsi erant a majoribus relictae. Julianus ad publicas scholas Constantinopolim evocatur. In hac totius terrarum orbis luce Nicoclis, Lacedaemonii grammatici, et Ecebolii sophistae opera trium circiter annorum spatio adeo profecit, ut idoneus regendo imperio palam diceretur. Qua re conturbatus Constantius, 0431C ne quid turbarum ejus occasione in urbe imperii primaria excitaretur, Julianum ocius commigrare jubet.

An. U. C. 1101, Christi 348, Constantii et Constantis Augg. imp. 12.

Constantio Aug. adversus Persas occupato, Julianus Nicomediae Eusebio hujus civitatis episcopo Ariano affini suo instituendus traditur. Prohibitus vero ne ad Libanium sophistam Gentilitiae superstitionis defensorem acerrimum se applicaret, primum in ejus lectitandis libris clam totus est: tum factus hac lectione audacior et superstitionis cupidior ad eum se confert palam. Veniunt illico ad eum Jamblicus et Maximus insignes magi, qui jam eo plus aequo propensum Juliani animum ita suis praestigiis deliniunt, ut ab eorum latere non discederet. Imprimis Maximo delectatus, quod spem ei injecisset imperii. Id relatum est ad Constantium: quod ubi sensit Julianus, inter metum et spem positus capite tonso, ut alienum 0431D ab imperio animum significaret, vitam monasticam simulavit, et in ecclesia Nicomediensi lector designatus est.

An. U. C. 1104, Christi 351, Constantii Aug. 15.

Gallus Juliani frater Caesar fit idibus Martiis, et Constantius Gallus appellatur. Huic, cum tota Orientis praefectura, Constantia Constantii soror in conjugem datur. Interim cum Julianus evocandis daemonibus et spectris, ac belluarum visceribus perscrutandis, aliisque hariolorum mysteriis in dies magis ac magis duceretur, relicta Nicomedia Asiae reliquas partes lustravit, magicae professionis homines, quos ibi rumor erat esse plurimos, quaesiturus. Ac primum loniam, tum bis intra menses duos Phrygiam, quamvis ex morbo ob itinerum laborem contracto plane imbecillus, 0432A ac demum Graeciam circumcursat, ut ipse ait in ep. ad Themist.

An. U. C. 1106, Christi 353, Constantii Aug. 17.

Hoc anno Gallus seu propter suspicionem ambiti imperii, seu propter patratas Antiochiae caedes, a Constantio in Italiam per Domitianum quemdam evocatus, ipsoque Domitiano, quod Gallum superbius compellasset, ab ejus militibus occiso, Gallus in Italiam venit. At Constantius Julianum quoque imperii cupiditate adhuc flagrare suspicatus; seu quod Gallus in Orientem proficiscens Juliani clam visendi gratia (ut ait Socrates) Nicomediam diverterat, seu quod Julianus in Asiam demigrans Constantinopoli transierat quo fratrem Gallum ibi videret, ut inquit Ammianus. Ut ut est, custodiri ibi illum jubet. At ille cum posse sese custodum manibus aufugere videret, locum sub inde commutans evasit, ita refert Socrates.

An. U. C. 1107, Christi 354, Constantii Aug. 18.

0432B Post Constantiam Galli uxorem in Bithynia febri exstinctam, ac Gallum in Illyrico in insula Flanona peremptum, ut ait Ammianus; Julianus parem sortem veritus, Mediolanum, ubi Constantius, inito cum Alamannis foedere e Germania reversus, versabatur, contendit. Hic in suburbio, vel ut alii volunt Novocomi dum lateret, impetrata sibi per Eusebiam Augustam apud imperatorem dicendi licentia, plane se purgat. Quare domum redibat victor, et quidem ab Eusebia deductus honorifice, cum, itinere illo nescio quo casu impedito, rursum in Graeciam mittitur, quam quidem relegationem omnes interpretabantur (Julian. ep. ad Themist. et ep. ad S. P. Q. Ath.). Ipse vero beneficii loco idipsum Eusebiae referebat acceptum: sive, ut ipse aiebat, studiorum causa, seu potius quod averet cum regionis illius sacrificulis et impostoribus de rebus suis communicare (Nazianz. orat. 1 in Jul. Sozom.) . Gregorius Nazianzenus Julianum Athenis intuitus, Quale, inquit, malum Romanorum 0432C terra nutrit? nec vanus conjector fuit.

An. U. C. 1108, Christi 355, Constantii Aug. 19, Juliani aetat. 24.

Cum barbari adversus Magnentium et Britannionem a Constantio evocati (ut refert Sozomenus) popularentur Gallias atque adeo plus 45 oppida Ammiano teste occupassent, Constantius haud satis tutum ratus, ex Italia secedere, Julianum Athenis, ubi philosophum agebat, revocatum Caesarem facit VIII id. Novemb. simul ad firmandam fidem, sua ei sorore Helena paucis post diebus in conjugem data, ipsum transalpinis praefectum, in Gallias vel imperatoris imaginem laturum, ut ait Julianus ipse, vel potius adversus barbaros dimicaturum mittit. Igitur cum 360 tantum militibus, ut ipse ait ep. ad S. P. Q. Ath., quibus ita praeerat, ut nihil sine ducum consilio agere posset, cal. Decemb. egressus deductusque ab Augusto ad usque locum duabus columnis insignem, qui Laumellum interjacet et Ticinum itineribus 0432D rectis Taurinos pervenit, ubi audito nuntio Coloniam Agrippinam pertinaci barbarorum obsidione reseratam et magnis viribus deletam, agnovit quantum accepta hac provincia sese in discrimen conjecisset. Ipseque dictitabat nihil se amplius assecutum, quam ut occupatior interiret, et illud Homericum, de die quo purpuram sumpserat,

Ἔλλαβε πορφύρεος θάνατος καὶ μοῖρα κραταίη.
Cepit purpurea mors et Parca violenta. Viennam inde ad Rhodanum progressus magno omnium populorum concursu et acclamatione exceptus est. Tunc anus quaedam orbata luminibus, cum percunctando quinam esset ingressus, Julianum Caesarem comperisset, exclamavit hunc deorum templa reparaturum (Ammianus). Cujus praesagii fidem rei eventus non multo post confirmavit, cum factus imperator non jam de nocte et 0433A clanculum, sed palam ejurata Christiana religione gentilitatem professus est.

An. U. C. 1109, Christi 356, Constantii Aug. 20, Juliani aetat. 25.

Constantius in urbem triumphanti similis regreditur; Julianus vero hoc anno consul, hyeme Viennae exacta in barbaros movet: ac primum VIII cal. Julias Augustodunum pervenit cum cataphractariis solis et balistariis Autosiodorum et Tricassas derepente occupat. Inde per Remos ubi ab Ursicini successore Marcello atque adeo Ursicino ipso cum toto exercitu exspectabatur, ad Decempagos Rhenumque properat, ubi Brotomagum (Alsatiae urbem hodie Brumath) Tabernas, Alisonem, Nemetas sive Spiram, Vangionas hodie Vormatiam, et Moguntiam recipit. Nullo itaque posthac repugnante occupatam, ut aiunt Ammianus et Jul. ep. ad S. P. Q. Ath., ante menses 10, a barbaris Agrippinam circa Septembris finem recuperat, territos Francos ad pacem petendam adigit. Quibus 0433B vincendi principiis laetus Julianus, per Treviros transit hyematurus apud Senonas, oppidum tunc opportunum (Ammianus). Hic potentissimum ut ipse ait ep. ad S. P. Q. Ath., exercitum ipse cum paucis militibus, cum nihil auxilii sibi a Marcello magistro equitum mitteretur, post menstruam obsidionem dissipat. At Marcellus Mediolanum, ubi Constantius versabatur, ut facti sui redderet rationem evocatus, abdicatur imperio et Sardicam quae patria ejus erat ablegatur, eadem epist. ad S. P. Q. Ath.

An. U. C. 1110, Christi 357, Constantii Aug. 21, Juliani aetat. 26.

Dum Julianus II consul sese contra Germanos accingit, Lugdunum ab iis invaditur, unde tamen haud multo post expelluntur. Idem tres Tabernas munimentum Argentorato proximum ad Vogesi radices non ita pridem subversum instaurat; septem totius Germaniae potentissimos reges, Chonodomarium, 0433C Vestralpum, Urium, Ursicinum, Serapionem, Suomarium et Hortarium una ingenti difficillimoque praelio profligat in campis Argentoratensibus (Ammian.). Julianus captivos bene multos ad Constantium mittit, qui eorum specie et magnitudine perculsus est. Ex Alamannis sex, non 60, ut male ait Zosimus, millia corporum numerata sunt in campo prostrata, et inaestimabiles mortuorum acervi per undas fluminis ferebantur. Ex parte Juliani 247 desiderati sunt. Francorum rex Chodonomarius in pugna, ut ait Victor, vel ut Ammianus, in convivio per dolum captus, Juliano oblatus, humique fusus, veniam rogans, diebus postea paucis ad comitatum imperatoris Constantii, cum ille e Quadis Sarmatisque Istri accolis commode rediret, statim submissus est Romam, et (ut addit Julianus ep. ad Athen.) in castris montis Coelii peregrinis morbo veterni consumptus est. Victor Julianus iterum ad Tabernas ac Moguntiam venit, Transrhenanos vastat, aequinoctio autumnali eos ad pacem petendam adigit, 0433D Francos a Mosa repellit, ac tandem Parisiis hyemat.

An. U. C. 1111, Christi 358, Constantii Aug. 22, Juliani aetat. 27.

Julianus sub mensem Julium Salios, Frisios, Hattuarios, Chamavos, et Bructeros, qui sedem sibi in Romano solo fixerant, ibique grassabantur, terret, et in deditionem accipit: iis agros assignat: castella ad Mosam eversa restituit (Ammianus).

An. U. C. 1112, Christi 359, Constantii Aug. 23, Juliani aetat. 28.

Julianus iterum in Alamannos proficiscitur trajecto ad Moguntiam Rheno, hostibus nequidquam transitum custodientibus; et Macrianum, Hariobaudum et Vadomarium reges ad pacis conditiones petendas compellit. Hic varia custodibus Rheni militibus alendis horrea constituta.

0434A An. U. C. 1113, Christi 360, Constantii Aug. 24, Juliani aetat. 29.

Julianus tertium consulatum gerebat cum Constantius ejus gloriae invidens per Decentium tribunum et notarium Herulos, Batavos, Celtas, aliasque auxiliares copias ad se revocavit, quibus adversus Persas uteretur. At illae: seu Constantii odio, aut Juliani amore, aut arte: seu quod transmarinam militiam detrectarent, Julianum invitum, ut ipse ait, Augustum acclamant Parisiis. Is statim legatos Constantinopolim ad Constantium cum litteris mittit, quibus facti sui rationem redderet. Hi apud Caesaream Cappadociae superbe accipiuntur a Constantio. Quare Julianus Trajectum ad Mosam abit, deinde Hattuarios Galliarum extrema vastantes et securos, quod se locorum aditu difficilium praesidio munitos crederent, opprimit, et ad pacem petendam adigit. Tum Viennae hyemat, et quinquennalia celebrat. Ibi ejus uxor Helena obit, ejusque corpus Romam mittitur. 0434B Interim Julianus diffidens futurum unquam ut Constantius placaretur, statuit aperto Marte imperium totum occupare, Itaque scriptis ad diversas civitates litteris, quibus ut sibi fideles essent commoneret, in Pannoniam venit contra Constantium dimicaturus.

An. U. C. 1114, Christi 361; Constantii Aug. 25 Juliani aetat. 30,

Constantio Augusto in expeditione Persica prope Tarsum III nonas Oct. mortuo, Julianus Constantinopolim Alamannis iterum victis, ordinatisque Galliis recta contendit: ex imperii primariis, amicisve Constantii alios nece, alios mulctat exsilio. Episcopos exsules revocat, atque ut mutuis dissidiis sese affligerent, quam quisque vellet sectam sequi permittit. Christianam religionem palam ejurat, nec minus crudeliter quam callide insectatur; gentilium templa reserat reficitque, et ipse in Pontificem maximum profanis ritibus consecratur.

0434C An. U. C. 1115, Christi 362, Juliani imp. 1, aetat. 31.

Ad Julianum variae undique legationes adveniunt. Ipse contra Persas proficiscens Nicomediam et transgressus Antiochiae hyemat. Hic irrisus ab Antiochensibus in primisque jactis in ejus barbam quae plus aequo prolixior erat dicteriis iratus primum est; tum satirico et jocorum pleno libello quem Misopogonem, id est osorem barbae inscripsit, eos perstrinxit; in quo perpetua ironia videtur non eorum luxum et mollitiem, sed se ipsum accusare quod eos imitari non posset. Mamertinus consul gratiarum actionem agit imperatori pro consulatu quem hoc anno gessit cum Nevita. Julianus Athanasium in exsilium mittit Arianis ita deprecantibus. Christianos liberalium artium doctores ita insectatur, ut Prohaeresius, quamvis in edicto nominatim exceptus, Musonius, et Marius Victorinus scholam deseruerint. Themistium vero philosophum, Libanium sophistam, Oribasium, 0434D Pergamenum quemdam medicum, Maximum cynicum, Ecebolium sophistam, aliosque impiae gentilitatis professores summis honoribus insignit.

An. U. C. 1116, Christi 363, Juliani imp. 2, aetat. 32.

Julianus IV consul adscito in collegam Salustio idolorum cultu sibi conjunctissimo post hyemem Antiochiae transactam, pridie nonas Martias inde digressus, Euphratem trajicit VII idus Aprilis et urbibus aliquot in itinere expugnatis, Ctesiphontem pervenit: ubi cum pugna commissa esset ipse in promiscua turba sagitta transfoditur VI kal. Jul. A quo vero vulneratus fuerit in dubio est: utrum a Persa transfuga, ut est in epitome Victoris, an ab uno e suis, ut ait Ammianus, an a Christiano, ut habet Libanius, an a daemone ipso, ut tradit Callistus Juliani satelles, qui ejus res gestas carmine heroico conscripsit, an ab angelis, ut refert Gregorius Nazianzenus, an demum a Mercurio martyre, ut Damascenus 0435A asserit ex Helladio, cui socium Artemium martyrem addit Nicephorus. Certe, inquit Gregorius Nazianzenus, vulnus universo orbi salutare Julianus accepit; hacque morte iis omnibus, quos per summam erudelitatem interfecerat, litavit. Simul ac mortifero vulnere sauciatum se sensit, exceptum plena manu sanguinem in coelum projiciens: Vicisti, inquit, Galilaee: sic Christum per ludibrium appellabat. Ita Theodoretus. Et, Saturare, Nazarene. Ita Nicephorus. Statim relatus in castra hiante latius suffossi lateris vulnere et spiritum tumore cohibente venarum, epota gelida aqua quam petiit, medio noctis defecit anno aetatis 32, cum annum unum et menses circiter septem ab exstincto Constantio imperasset. Haec Ammianus. Caeterum hujus corpus Tarsum Ciliciae delatum magna populorum mortuo illudentium cavillatione, ibique conditum est, si Ammiano credimus: si vero Gregorio Nazianzeno fides est, a terra ipsa, 0436A quam Julianus sceleribus suis inquinarat excussum, in mare projectum est.

Fuit excellenti et amoeno, sed levi, vafro, vana deorum superstitione et magicis artibus depravato ingenio, philosophicam quamdam gravitatem affectans, ac sophistarum grege semper stipatus. Homo loquax et scurrili dicacitate, ac populari aurae praeter modum serviens. Ita superstitiosus, ut etiam Jamblico philosopho, quem Mercurium appellabat, tanquam Nicomediae tutelari deo faceret. Caeterum omni litterarum genere excultissimus, ac linguae in primis Graecae peritissimus, liberalis, opum, luxus, et voluptatum contemptor, belli et pacis artibus praestans, laboris et inediae patiens, felix, justus, praeterquam in Christianos, quos omni genere crudelitatis vexabat, litterarum litteratorumque amantissimus, nisi si Christiani forent.