Scholium.

Cessante actu intellectus, conservari species in memoria probat quatuor rationibus. Prima, quia intellectus dum actu non intelligit, est in potentia essentiali ad intelligendum. Secunda, quia principium agendi potest inesse activo, cessante actione. Tertia, quia omne prius naturaliter potest esse sine posteriore, si non habet necessitatem ad illud, ut subjectum ad passionem. Quarta, quia est perfectionis in sensu communi servare species. Aliam affert rationem ex S. Thoma et aliis, sed convenientiam potius esse asserit, quam rationem efficacem.

Sed contra conclusionem praedictam in se, sive sic intelligat Avicenna, sive aliter, primo arguo sic, quod si species intelligibilis non maneat in intellectu, cessante actu intelligendi, sive illa intelligentia sit naturaliter agens, sive non, semper sequitur quod intellectus, quando non intelligit,sit in potentia essentiali ad intelligendum, quia semper intellectus est in potentia essentiali ad intelligendum, nisi forma intelligibilis in intellectu imprimatur, sicut universaliter unumquodque est in potentia essentiali ad actum secundum, quando non caret actu primo.

Item, secundo sic : Nihil prius actione magis requirit actionem quam principium formale agendi ; sed principium formale agendi non necessario requirit actionem, sed potest inesse activo cessante actione ; igitur nihil aliud requirit necessario actionem in ipso activo ; igitur sive species sit principium formale respectu actus intelligendi, sive non, poterit esse in intellectu sine actu intelligendi. Major est evidens, quia omne aliud a principio activo formali ipsius actionis minus habet habitudinem ad actionem quam tale principium. Minor probatur, quia omnia principia activa naturaliter sunt impedibilia in agendo, et possunt stare sine actione, quando impediuntur ; ergo multo magis omne aliud, quod non ita essentialiter respicit actionem in ipso agente.

Item, tertio sic : Omne prius potest causari in actu sine posteriori, nisi sit necessaria causa illius, vel includat necessariam causam illius posterioris, (hoc enim addo propter necessariam forte causalitatem in subjecto respectu passionis; sed ista species non est necessaria causa respectu actus intelligendi, nec includens necessariam causam ejus, licet ponatur causaejus naturalis, quia omnis causa naturaliter agens est impedibilis ; cum igitur ista species in intellectu ordinate sit naluraliter prior actu intelligendi, sequitur quod.poterit esse in intellectu sine actuali intellectione.

Confirmatur, quoniam formale principium intelligendi liberum est per participationem, quia intelligimus, cum volumus, secundum Philosophum 3. de Anima text 60. sed principium liberum per participationem potest impediri a sua actione per principium agendi liberum per essentiam, aliter enim non esset liberum per participationem ; igitur, etc.

Item, quarto sic: Quidquid perfectionis in operando ponitur in potentia inferiori, attribuendum est potentiae superiori in operando ; sed perfectionis est in potentia sensitiva vel imaginativa, quod possit habere suum objectum sibi praesens, in aliquo repraesentativo, quando non operatur, quia in quocumque non dependere est perfectionis ; habere autem objectum praesens, quando non operatur, est aliquo modo non dependere in cognoscendo; igitur intellectus, quando non intelligit, potest habere objectum sibi praesens per speciem repraesentantem.

Rationem aliam aliqui assignant talem : Receptum est in recipiente per modum recipientis ex Aristotele 3. de Anim. comm. 5. quanto igitur receptivum est nobilius, et entitatis firmioris, tanto firmius recipiet; cum igitur potentiae inferiores, ut sensitivae, quae sunt ignobiliores, quam intellectiva, conservant species, cessantibus actibus secundis, multo fortius hoc competit potentiae intellectivae.

Sed haec ratio, quamvis sit quaedam convenientia, non tamen necessario concludit, quia intelligere non est firmius manens in intellectu, nec velle in voluntate quam sentire in sensu, quamvis sint potentiae nobiliores et perfectiores, et nobiliori modo habentes suos actus secundos.

Concedo igitur quod species intelligibilis manet in intellectu cessante operatione intelligendi, quia sicut est prius naturaliter in intellectu, quam actus intelligendi, ita potest in essendo esse sine eo, cum nullam necessitatem habeat respectu ipsius.

Hoc etiam confirmatur, quia, ut habetur 3. de Anima text. 18. et 37. Intellectus in quantum intellectus, potest esse sapiens ; sed esse sapientem includit objectum sub ratione praesentis sibi, quia non est sapiens, qui non habet objectum sibi praesens, aliter dormiendo esset sapiens. Sed si hoc convenit intellectui, scilicet, esse sapientem, prout distinguitur contra phantasiam, habebit objectum sibi praesens, et non solum in phantasmate, sed etiam in se.

SCHOLIUiM III.

Oblata occasione quaerit Doctor, quid opus sit conveni al phantasmata, si manent species? Et impugnata responsione D. Thomae, respondet propter duo talem conversionem fieri. Primum quia quod intelligimus in universali, phantasiamur in singulari. Secundum, quia intellectus possibilis ut passivum convertitur, ut ad proprium activum ad phantasma, a quo simul et ab intellectu agente, recipit speciem intelligibilem ; et solvit rationes pro Avicenna positas n.2.

Sed tunc occurrit difficultas, quae necessitas est intellectum in omni sua intellectione converti ad phantasmata? Si enim habeat intellectus objectum sibi praesens in specie, quae maneat post actum intelligendi, non videtur necessaria conversio intellectus ad phantasmata ad hoc quod intelligat, cum praesente activo et passivo possit sequi actio, tamen sufficienter experimur nos converti ad phantasmata, ad hoc quod intelligamus; aliter enim posset quis intelligere organo phantasiae indisposito, et sic nulla indispositio organi impediret intellectum ab intelligendo, cujus oppositum videtur in phreneticis.

Dicit etiam Philosophus 3. de Anima text. 12. 30. et 39. Speculamur quidquid est in phantasmate. Item dicit, quod nihil intelligimus sine phantasmate: et iterum ibidem: Phantasma se habet ad intellectum, sicut sensibilia ad sensum.

Hic dicunt quidam quod ratio conversionis intellectus ad phantasmata est haec, quia objectum intellectus nostri est quod quid est rei sensibilis ; de ratione autem hujus quidditatis est existere in aliquo individuo, ideo non potest complete talis quidditas cognosci, nisi cognoscatur in particulari existere ; hoc autem cognoscitur, ut speculatur in phantasmate.

Sed non videtur mihi ista ratio necessario concludere, quia aut intellectus noster primo intelligit universale ut universale, aut singulare ; non secundo modo, cum etiam secundum eos, objectum primum intellectus non sit singulare, nec primo intelligatur directe sine reflexione ; ergo primo modo intelligitur universale ut universale secundum totam indifferentiam suam ad omnia singularia. Sed impossibile est intelligere universale secundum totam indifferentiam ad omnia singularia, prout intelligitur existere in aliquo singulari, vel prout intelligitur in aliquo repraesentativo ipsius singulari, sic enim non habet indifferentiam ad omnia singularia, ut argutum est in quaestione praecedenti ; igitur, etc.

Item secundo sic : Si de ratione talis quidditatis in universali sit existere in individuo, ergo Angelus non poterit intelligere quidditatem rei materialis, nisi in aliquo singulari, quia impossibile est intelligere aliquid, nisi intelligatur illud quod est de ratione ejus.

Item, si de ratione quidditatis materialis sit existere in singulari, eadem ratione de natura quidditatis Angelicae erit existere in supposito, quia omnis quidditas essentialem habitudinem habet ad suum supposilum ; igitur Angelus non poterit cognoscere essentiam suam sub ratione universalis, nisi cognoscatur existere in aliquo singulari, quod falsum est. Unde minor rationis eorum falsa est, quamvis enim quidditas materialis non sit nisi in aliquo singulari, tamen existere in aliquo singulari non est de ratione ejus ; ideo intellectus, qui est abs-- tractus, potest intelligere quidditatem, non intelligendo eam, ut existit in aliquo singulari.

Dico igitur quod duplex est conversio intellectus ad phantasmata ; nam uno modo conversio intellectus ad phantasmata est conformis operatio istarum potentiarum, scilicet intellectus et phantasticae virtutis, circa idem objectum ; alio modo conversio ista est passivi ad activum. Prima igitur conversio est earum conformis operatio, quomodocumque enim universale intelligimus per intellectum, simul phantasiamur singulare illius universalis ; unde nihil intelligitur, nisi dum ejus singulare a nobis phantasiatur, Propter quod aliqui non distinguentes, credunt se intelligere cum phantasiantur ; et propter istam: conformitatem in operando impedita una potentia in operatione sua, impeditur et alia. Propter ordinem, enim istarum potentiarum facta, laesione in organo imaginativae, impeditur intellectus ab operatione intelligendi, sicut est de sensu communi, et sensibus inferioribus. Et non solum est ista conversio intellectus ad phantasmata, sed aliter, quia non fit abstractio speciei intelligibilis a specie in phantasmate, nisi phantasia phantasiante, quia intellectus agens non abstrahit speciem a phantasmate, nisi phantasia existente in actu suo. Ideo intellectus convertitur ad phantasma, non sicut ad objectum, nec sicut ad aliquid repraesentativum sui objecti, sed convertitur ad illud, sicut passivum ad activum, a quo recipit suam perfectionem. Si enim intellectus de novo, recipit speciem per abstractionem a phantasmate, tunc convertitur ad phantasma, sicut passivum ad activum ; si vero intellectus habet speciem, tunc phantasma coagit ad intensionem ejus ; et tunc intellectus convertit se in intelligendo ad phantasma, non sicut ad activum suae speciei de novo, sed sicut ad intendens suam speciem. Hoc autem possumus experiri in nobis, nam voluntate essentialiter copularile intellectum suum cum specie, aut sensum cum objecto, quanto magis phantasiamur singulare alicujus universalis, dummodo virtus phantastica non fatigetur, tanto clarius speculamur quidditatem illius universalis. Et quanto virtus phantastica, eo quod organica, magis fatigatur in phantasiando, tanto intellectus imperfectius intelligit.

Sic igitur duobus modis intellectus convertitur ad phantasmata, uno modo sicut ad illud, cui conformiter operatur. Alio modo sicut passivum convertitur ad activum, et hoc quando non habet speciem, vel si habet speciem, tunc convertitur ad ipsum, sicut ad illud, a quo recipit intensionem suae speciei. Non solum enim frigidum, quod patitur a calido, convertitur ad calidum, sed etiam minus calidum convertitur ad magis calidum a quo intenditur.

Sed dicetur forte, si intellectus intelligendo semper convertat se ad phantasmata, et quando convertit se ad phantasmata, species intelligibilis intenditur, igitur semper species intelligibilis in omni actu intelligendi, oportet quod intendatur, et per consequens actus intelligendi, quod non oportet, cum non semper perfectius intelligit idem objectum.

Respondeo, si forma imperfectior adveniens perfectiori, vel in aequali gradu, non augmentat, ut minus calidum majori calido adveniens, tunc non oportet ut species intelligibilis semper intendatur per conversionem intellectus ad phantasmata, tunc enim gradus adveniens non intendit, nisi sit intensior in se, quam gradus cui advenit ; ille enim gradus adveniens augmentat speciem intelligibilem, qui virtualiter continet habitum perfectiorem, et qui natus est per actum habitum perfectiorem generare ; et tunc possibile est quod intellectus decies intelligat, et ad phantasmata se convertat, licet species intelligibilis non intendatur.

Ad primam rationem principalem, dicendum est secundum Augustinum 14. de Trinit. cap. 7. quod plures species simul possunt esse in intellectu, ut patet ibi de perito litterarum.

Ad probationem dicendum, quod aliqua repugnant in esse naturae, quae tamen non repugnant in esse cognoscibilitatis. Unde secundum Philosophum 7. Metaphysicae text. 23. Species contrariorum non sunt contrariae in intellectu; et ideo quamvis repugnet eidem corpori pluralitas figurarum in esse naturae, non tamen repugnant intellectui secundum esse cognoscibile, et ideo potest pluribus speciebus informari, et pluribus objectis per illas configurari.

Ad secundum, dicendum quod species intelligibilis vere potest dici. habitus ; si tamen ad rationem habitus sufficiat quod sit qualitas mansiva in intellectu, non tamen est scientia, quia non omnis habitus in intellectu est scientia; species enim reducens intellectum a potentia essentiali ad actum primum, nata est disponere intelleclum ad operationem intelligendi ; sed intellectio elicita nata est habitum scientiae relinquere ; et ideo quamvis species vere possit dici habitus, non tamen est habitus scientialis.