Scholium.

Per principiam essentiale intelligit Doctor principium ad extra, per personale et notionale, principia ad intra. Primum dicit relationem tantum rationis ad principiata, alia duo realem. Et Doctor ut problema hic docet, rationem principii esse his communem, univoce, vel non esse, et magis inclinat quod sit univoca, esto ea quibus convenit, sint partim realia, partim rationis entia. Et mihi haec pars magis conformis videtur rationibus Scotiin Oxoniens. I. d. 3. q. 2. num. 6. et q. 3. num. 9. et d. 8. q. 3. a num. 4. maxime illi rationi,intellectus certus de uno, et dubius de diversis rebus, habet conceptum, de quo est certus, alium a conceptibus de quibus est dubius, quae ratio currit de univocatione entis ad reale, et rationis, sicut et ad Deum et ad creaturas, saltem quarto univocationis modo ; et sic tenet Nicolaus Bonetus Metaph, cap. 6. probatque ex illa ratione Scoti ; et Bargius hic fatetur Scotum in hoc esse semper problematicum, quia variis locis varie de hoc loquitur. Respondet ad rationes suadentes hanc univocationem in Praedicament. q. 4. Met. q. i.

Est igitur intentio hujus quaestionis, an principium, ut dicitur de principio essentialiter dicto, et notionaliter, sit unius rationis, et univoce dicatur de principio sic diversimode accepto ?

Circa quod declarandum, sunt duo videnda, sicut duo ponuntur in titulo quaestionis : Primum, utrum sit ejusdem rationis, prout dicitur de principio personaliter et notionaliter dicto. Secundum, an sit ejusdem rationis, prout dicitur de principio essentiali ad extra, et de principio notionali ad intra.

Quantum ad primum, dicendum est consequenter ad ea, quae supra dicta sunt dist. 25. quod a principio personaliter et notionaliter dicto, potest abstrahi communis conceptus principii essentialis principio utrique, et est communis non solum communitate rei, ut conceptus Dei, sed etiam communitate rationis, et primae intentionis, ut persona, nec propter hoc est variabile, ut ibi declaratum est. Sicut enim a proprietatibus personalibus potest abstrahi conceptus communis relationis, et a productionibus per modum naturae et voluntatis, conceptus communis productionis, de quo potest esse aliquis certus, ignorando hanc productionem et illam ; quia possum esse certus unam personam esse ab alia, nesciendo tamen qua productione speciali sit ab ea, ut an generatione vel spiratione, et a propriis productionibus potest abstrahi communis conceptus producentis vel principii, cujus est producere, unius quidem rationis principio personaliter et notionaliter accepto ; scio enim aliquam personam esse principium alterius, ut primam personam, nec tamen scio eam principium personale vel notionale, et ideo hoc nomen unius rationis est in utroque.

Quantum ad secundum membrum, magis dubito an principium dicatur secundum unam rationem de principio essentiali et ad extra ; et de principio personali et notionali ad intra, quia principium sic et sic dictum non videtur variari, nisi penes producere in eadem natura, vel alia natura ; ista autem determinantia non videntur variare unitalem conceptus, ut supra argutum est. Sed ex alia parte cum nihil sit commune univocum primae intensionis ejusdem rationis enti reali et enti rationis, quod distrahit rationem entis, quia est ens diminutum 9. Met. text. com. 7. et cum princi-: piare ad intra personaliter et notionaliter dicat respectum realem, quia est ad terminos realiter distinctos, et principiare ad extra, ut creare, tantum dicat respectum rationis, non videtur principium sic et sic dictum esse unius rationis. Ideo si dicatur quod relatio rationis non est in genere Relationis, posset dici consequenter quod ei et relationi reali non est aliquis conceptus communis primae intentionis, nisi sit conceptus generis generalissimi; et si iste conceptus non sit communis relationi rationis, et relationi reali, quia illud quod est secundum quid tale, non habet eamdem rationem cum eo, quod est simpliciter tale, et hoc inquantum illud est secundum quid tale, et non simpliciter tale : quod addo propter rationem sanitatis quae dicitur de urina, et animali, de uno secundum quid, et de alio simpliciter, tamen secundum aliquam rationem potest aliquid unius rationis dici de eis. Patet, utrumque est qualitas, nam color in urina, licet secundum quid sit sanitas, quia tantum respicit sanitatem secundum quid, simpliciter tamen est qualitas. Sed inquantum color in urina est sanitas secundum quid, non est ejusdem rationis dictum de ea, et sanitate in animali, quia illud est simpliciter tale ; relatio enim rationis cum sit secundum quid tale, et relatio, quia per actus intellectus referentis quod est diminutum, videtur quod nullus sit conceptus communis principio essentialiter dicto, et personaliter, sive notionaliter dicto.

Si vero dicatur quod relatio rationis sit simpliciter in genere, quia respectus non habent esse simpliciter in genere, nisi secundum esse essentiae, quia tunc praedicationes essentiales fin genere non essent verae, nisi praedicata actualiter existerent in re extra, et tunc haec esset falsa, si non esset actualiter existens homo, homo est animal, quod est falsum, quia significatum nominis non cadit re cadente ; humanitas enim tantum est humanitas. Haec enim est vera, et tamen secundum Philosophum 6. Metaphysicae abstrahit ab omnimodo esse, etc. demonstrationes etiam non essent, nisi de rebus existentibus, nec scientiae, et tunc destructa re, vel non existente in re, ut rosa, impossibile esset habere scientiam vel demonstrationem de ea, quae omnia sunt falsa.

Coordinatio igitur rerum in genere est secundum quod de eis potest haberi aliquis conceptus illius generis, sive in re existant, sive non ; igitur cum relatio rationis possit habere conceptum quidditatum relationis, sicut relatio realis, nec differunt in conceptu, sed tantum in re, et existentia, videtur quod conceptus principii essentialiter et personaliter vel notionaliter, sint ejusdem rationis. Quod autem relatio rationis sit simpliciter in genere, patet si illa opinio de numero ultimo, posita supra distinct. 24. est vera, scilicet quod numerus secundum rationem ejus formalem, sit ab anima, et unitas ejus, quia extra animam, non habet aliam unitatem, quam aggregationis ut hoc, hoc, hoc, sicut dicit Philosophus 8. Metaphysicorum, c. 5. de numero extra animam ; et constat quod numerus est vera species Quantitatis, et sic genus Quantitatis descendit in magnitudinem ut speciem et ens reale, et in multitudinem ut speciem et ens rationis ; igitur non repugnat enti rationis quod sit in genere ; sed hoc tamquam dubium dimitto.

Ad primam rationem in oppositum dico, quod si sustinetur principium esse unius rationis secundum quod dicitur de principio essentialiter et personaliter, potest dici quod Magister propter multiplicem intelligentiam principii, intelligit speciales modos principii contentos sub principio in communi, quod non est inconveniens, hoc dimitto sicut dubium. Assero tamen quod principio notionaliter et personaliter dicto est hoc nomen commune, et ejusdem rationis in eis, licet principium notionale sit alterius rationis a principio personali, quia sicut in creaturis a duabus speciebus alterius rationis, ut homine et asino, potest abstrahi communis conceptus generis et ejusdem rationis, sic a generatione et spiratione, quae sunt alterius rationis secundum proprias rationes eorum, potest aliquod commune ejusdem rationis abstrahi, et univoce de eis dici ; ita est de hoc nomine principium, quod potest abstrahi a principio notionali et personali, et esse unius rationis, licet illa a quibus abstrahitur sint alterius rationis secundum eorum proprias rationes.

Per hoc patet ad secundum, quando dicitur quod principium non est unius rationis in divinis, ut generare et spirare, verum est secundum rationes earum speciales principaliter, tamen in communi,: quod abstrahitur ab utroque est unius rationis. Et cum dicitur, relationi rationis et reali nihil est commune univocum, concedo secundum unam opinionem praedictam. Et ideo principium non dicitur univoce de principio essentialiter et notionaliter dicto, dicitur tamen univoce de principio personaliter et notionaliter dicto, quia utrumque dicit relationem realem.

Secundum aliam opinionem potest dici, quod dicitur secundum eamdem rationem de principio essentialiter et notionaliter, et quod relationi rationis et reali convenit univoce conceptus generis generalissimi, ut dictum est.

Ad tertium dico, quod principiatum in communi non est multiplex, sed simpliciter unius rationis, dictae de omnibus principiatis, sicut producere dicitur de generare et spirare.

Ad probationem dico quod licet absoluta, super quae fundantur relationes principiorum, sint alterius rationis, tamen ab ipsis relationibus sic fundatis potest abstrahi conceptus communis unius rationis, sicut licet res diversorum generum sint sicut primo diversorum in entitate, potest tamen abstrahi ab eis vel a relationibus fundatis in eis, conceptus unus realis unius rationis, sic in proposito.

Aliter potest dici secundum aliam opinionem, quod licet principiata illa sint diversae rationis quantum ad rationes eorum proprias, conveniunt tamen in ratione communi abstracta ab eis.

Si autem tenetur quod relatio rationis non sit per se in genere, potest dici ad primum in oppositum, quod non est consequentia ab inferiori ad superius secundum aliquem unum conceptum, quia principium est aequivocum, secundum quod dicitur de principio essentiali et notionali, et non dicit conceptum aliquem ; verumtamen hoc primo dicit plura, sicut hoc nomen canis.

Ad secundum dico quod sicut causare, producere vel principiare in eadem natura, vel alia, quae sunt diversa determinantia, quantum est ex parte illorum, non variant conceptum causae ad causatum, et ideo illa determinantia non impediunt unitatem conceptus ejusdem rationis ; in proposito tamen, licet ista determinantia in eadem, vel alia natura, non impediant unitatem conceptus, illa tamen quae dantur intelligi per determinantia in eadem, ut relatio realis, quae est ad productum vel principiatum in eadem natura, et relatio rationis quae est ad principiatum in alia natura, bene impediunt unitatem conceptus, quia relationi reali et rationis non est aliquis conceptus unius et ejusdem rationis communis, quia licet posset abstrahi unus conceptus univocus a Deo ut creatura, non tamen a re rationis et re reali, quia conceptus abstractus a Deo et creatura esset ex utraque parte realis, et sic ejusdem rationis ; non sic ab ente reali et rationis, quia ex una parte esset realis, et ex alia rationis tantum. Major enim et prior est divisio entis in ens reale et ratiouis, quam in ens creatum et increatum, quia ens reale, ut unum membrum alterius divisionis est commune utrique membro secundae divisionis, ut enti creato et increato, quia utrumque est ens reale, et sic patet disparitas.