Scholium.

Ait generationem et paternitatem non distingui secundum rem. Primo ex Damasceno. Secundo alioquin seclusi alterutra esset persona producta et producens. Tertio, generatio passiva et Filius sunt idem. Quarto explicat bene contra Henricum generationem non esse actionem de genere Actionis, quia nec respectus extrinsecus adveniens, nec forma absoluta, de quo late 4. d. 13. q. 1. a n. 15. et dist. 43. q.

5. a num. 9. est ergo ibi actio tantum secundum rationem relationis. Admittit itaque distingui ratione, et hac consideratione, paternitatem scilicet esse priorem generatione. Deinde ostendit quomodo utraque proprietas est una realiter, et diffuse probat non manere, nec dari generationem in divinis sub ralione actionis, sed mere sub ratione relationis. Et ex his infert quaedam corollaria.

Respondeo igitur ad quaestionem, sicut Bonaventura respondet, quod paternitas et generatio activa in Patre non est alia proprietas secundum rem, sed tantum secundum rationem. Primum ostenditur sic secundum Damascenum lib. i. fid. Orthod. c. 15. Quaelibet hypostasis differentem modum possidet et proprium sibi. Iste autem modus est modus incommunicabilitatis, sicut patet per Richardum 4. de Trin. c. 11. et 15 .Tunc arguitur sic : Quaelibet persona unum modum existendi incommunicabilem habet. Sed generatio est talis modus incommunicabilis, ut prius patet, et secundum Augustinum dicentem de fide ad Petrum, cap. 11. Proprium est Patris genuisse Filium, et paternitas est talis modus incommunicabilis, ut patet per Hilarium, et habetur in quaestione praecedente, et istae proprietates convertuntur, ita quod cuicumque supposito convenit una, et alia ; igitur cum persona tantum habeat unum modum incommunicabiliter existendi, sequitur quod non sit alius modus incommunicabilitatis paternitas quam generatio in Patre.

Rem secundo sic :ll lud non est relatio, sive habitudo originis, quo circumscripte nihil minus intelligitur persona producens et producta. Sed si paternitas et generatio in

Patre essent diversae proprietates originis, utralibet circumscripta nihil minus Pater esset persona producens, et Filius persona producta ; igitur neutra esset relatio originis. Probatio assumpti, nam intelligendo generationem activam in aliqua persona, et generatio passiva necessario intelligitur in alia ; igitur et persona producens et persona producta erunt posita generatione activa, et circumscripta paternitate, et similiter e converso posita paternitate, ponitur persona a qua alius ; igitur persona producens et producta erunt posita paternitate, circumscripta generatione, quae circumscriptio unius ab alia esset possibilis in intellectu, si essent diversae proprietates.

Item tertio sic : Una persona tantum uno modo incommunicabili accipit esse personale, aliter enim si duobus modis acciperet esse personale, vel esset imperfectus uterque, vel eadem persona bis acciperet esse ; igitur Filius tantum uno modo accipit esse personale. Sed per generationem passivam accipit Filius esse personale, similiter per filiationem accipit esse personale ; igitur idem sunt realiter in Filio generatio passiva et filiatio ; ergo e converso in Patre sunt realiter una proprietas generatio activa et paternitas.

Sed de modo quomodo sunt una proprietas realiter, videtur difficultas ex hoc quod generatio videtur esse in Patre, ut actio, et paternitas ut relatio consequens actionem ; et ita videntur esse secundum rationem rerum diversorum generum. Et tunc sicut attributa, ut magniludo et bonitas, sunt in divinis secundum rationes diversorum generum, et ut formaliter differentes, ita etiam videtur quod generatio et paternitas in divinis sunt diversi respectus correspondentes diversis relationibus diversorum generum in creaturis, ut actionis et relationis.

Sed ad hoc respondeo, quod generatio nullo modo manet in divinis sub ratione actionis, sed tantum ut relatio, quod declaratur sic : Actio in creaturis, vel est forma absoluta, vel est respectus extrinsecus adveniens, et non intrinsecus adveniens, quia si esset respectus intrinsecus adveniens, esset de genere Relationis, nec essent decem Praedicamenta distincta. Sed respectus extrinsecus adveniens non consequitur necessario naturam extremorum, quia respectus qui consequitur necessario naturam extremorum est intrinsecus adveniens, quia non potest aliquis respectus magis esse intrinsecus adveniens, quam quod sequatur fundamentum posito termino ; ille igitur respectus, qui est extrinsecus adveniens, non sequitur fundamentum necessario posito termino ; ergo patet quod actio si sit respectus, quod est respectus extrinsecus adveniens, et per consequens non necessario consequitur naturam extremorum.

Ulterius actio comparatur ad tria, scilicet ad terminum productum, ut ad ipsum compositum, et ad terminum formalem productionis, quae est forma producti, et ad passum, in quo recipitur talis forma. Ut autem comparatur ad primum vel secundum, non est actio respectus extrinsecus adveniens, quia non potest esse terminus productus, nec potest aliqua forma termini producti acquiri, quin necessario consequatur respectus ad producentem ; ideo non est ille respectus qui est actio de genere Actionis, sed est respectus producentis ad productum, sive ad formam producti, qui est respectus intrinsecus adveniens pertinens ad secundum modum relationis. Relinquitur igitur quod actio, ut importat respectum extrinsecus advenientem, comparetur ad passum et ad potentiale, non objectivum, sed subjectivum. Actio igitur, ut Praedicamentum est importans respectum extrinsecus advenientem, dicit comparationem agentis ad passum in quod agit, et in quod ducit formam. Et hoc apparet per Auctorem sex principiorum c. 2. qui dicit quod actio est secundum quam in illud quod subjicitur agere dicimur ; et similiter subdit : Dico actionem non quid, sed in quid expetere. Etiam hoc vult postea, ut ibidem expresse apparet ; vult enim omnem actionem inferre passionem. Hoc etiam videtur per exempla Philosophi in Praedicamento actionis, per quae exemplificat de Praedicamentis Actionis et Passionis, quod calefacere dicitur ad illud quod calefit.

Confirmatur etiam ratio, quia actio et passio dicunt respectus mutuos ; passio autem non dicit respectum termini producti ad agens, sed ipsius passi ad agentem ; igitur c converso actio non dicit respectum ipsius agentis ad actum, sive productum, sed ad ipsum passum de quo producit. Sic igitur patet, quod Actio, quae -est Praedicamentum, importat respectum exlrinseeus advenientem, qui est ipsius agentis, non ad productum, sed ad subjectum sive passum, de quo producit agendo et transmutando illud.

Sciendum tamen quod passio de genere Passionis non semper fundatur in motu vel mutatione. Probatur, quia materia est naturaliter prior forma ; igitur potest eam Deus prius causare naturaliter, licet simul duratione ; igitur vere in materia imprimit formam. Sed omnis habitudo alicujus receptivi ad illud quod recipit, et respectu illius a quo formam recipit, est passio de genere Passionis ; hoc tamen non est mutatio, quia mutatio est inter opposita, ut inter privationem formae, et formam. Haec autem sunt simul duratione, scilicet recipiens et receptum, nec prius duratione fuit materia privata forma quam sub forma ; igitur privatio non est terminus a quo : sine privatione vero non est mutatio ; igitur, etc.

Ex quo patet quod dicentes quod passio, quae abstrahit a mutatione, pertineat ad Praedicamentum Relationis, non dicunt verum, et de hoc quaere in 4. distinct. 43.

Ad.propositum igitur dico, quod actio si sit forma absoluta, manifestum est quod sic non potest poni in divinis secundum suam propriam rationem, ut notionale, quia sicut dictum est prius in quaestione de constitutivis personarum , non est aliquod absolutum in divinis notionale, nisi tantum quod commune est tribus. Si autem actio imporlat respectum, adhuc non manet in Deo secundum rationem sui generis,

quia,sicut prius probatum est, actio ut est Praedicamentum, ita secundum propriam rationem suam praedicamenlalem importat respectum agentis ad passum. Sed in divinis non est aliquod passum, nec materia, nec quasi materia, de qua Pater producat Filium, ut ostensum est distinctione quinta ; ergo nihil plus manet in divinis de actione, quam de quolibet alio Praedicamento. Unde solum sub ratione respectus manet in divinis, quae est relatio.

Ex hoc sequitur corollarium,quod ille qui ponit Filium in divinis produci de essentia Patris, ut de quasi materia, habet ibi ponere generationem activam et paternitatem, ut duo Praedicamenta secundum rationes formales diversorum Praedicamentorum, ut cum generatio dicatur respectu passi, ut prius ostensum est, oportet ipsum ponere relationem realem in Patre, antequam Filius constituatur in esse personali, quia, sicut argutum est contra eum distinct. quinta , quandocumque producens producit aliquid de materia, prior est respectus producentis ad materiam, de qua producit aliquid, quam utriusque ad tertium productum ; sed hoc est inconveniens. Ideo dico, quod actio secundum formalem rationem actionis illius generis nullo modo manet in divinis, sed solum secundum rationem relationis ; et ideo sequitur quod generatio tantum sit relatio, et per consequens, ut prius deductum est, eadem proprietas realiter cum paternitate.

Quantum ad secundum principale dico, quod differunt secundum rationem generatio activa et paternitas, et hoc dupliciter : nam possunt aliqua differre secundum rationem ; uno modo secundum suos conceptus proprios ; alio modo secundum conceptus communiores et speciales) et utroque modo differunt secundum rationem paternitas et generatio. Primo modo sic, nam quamvis utriusque conceptus sit aeque prius, adhuc differunt ratione, et hoc stando in conceptu singulari utriusque, nam forma quaelibet perficiens passum potest considerari : Uno modo sub ejus esse quieto, ut dans esse quietum passo, quomodo passum sibi assimilatur, sicut assimilatur productum suo producenti, licet alio modo aequivoco et virtuali. Unde et istum modum dandi esse significamus per verba, ac si forma ageret, ut cum dicimus, albedo dat esse album, sive albificat superficiem, sive cum dicimus, albedo informat parietem ; et hoc convenit sibi ut intelligitur habere esse suum quietum. Alio modo intelligitur forma quasi dans esse in fieri suo subjecto, sicut agens suo modo subjecto, ut cum dicitur, ignis calet, sive calidum calet ; significat enim ac si forma daret continue esse suo subjecto. Si igitur primo modo intelligitur forma, ut dans esse quietum, sic significatur per nomen ; si autem intelligitur secundo modo, sic significatur per verbum neutrum in abstracto per nomen verbale, quamvis omnino eamdem rem significent. Idem enim significant calere et esse calidum, et idem etiam significat, cum dicitur : Sol lucet, et est lucidus ;homo vivit, et est vivus. Unde vivere, ut est actus primus, non significat aliud quam vitam,

nisi quod uno modo significat per modum quietis, alio modo per modum fieri ; et sic potest esse de qualibet forma, quod potest intelligi, ut quasi dans esse in fieri, juxta suum modum significandi, et sic significatur per verbum, et per nomen verbale in abstracto ; vel potest intelligi per modum esse quieti, et sic significatur per nomen, et sic est de omnibus, si nomina essent imposita.

Ad propositum igitur dicendum, quod si illa proprietas, quae est constitutiva Patris, intelligitur in esse quieto, sic significatur per nomen paternitatis ; si intelligitur utm fieri, sic significatur per verbum in concreto, et per verbale nomen in abstracto, ut per generare et generationem. Paternitas igitur et generatio actiya, sive generare tantum differunt penes modos concipiendi, correspondentes modis significandi Grammaticat bus, in quibus tantum est omnino una realitas, et relatio realis. Secundum etiam aliam differentiam rationis, quae est secundum conceptus magis communes, et minus communes differunt, et secundum rationem paternitatis, et generare. Nam sicut a subsistente per paternitatem potest abstrahi subsistens incommunicabiliter, ut prius dictum est de persona, ita et a generante per generationem producens ; igitur a primo ad ultimum a subsistente per paternitatem potest abstrahi subsistens incommunicabiliter, similiter a generante potest abstrahi producens. Similiter a Patre, ut habet Filium, potest abstrahi subsistens habens correlativum ; et isti tres conceptus, scilicet subsistens incommunicabiliter, et producens, et habens secum correlativum, omnino accipiuntur in Deo ab eadem re simplici. Nam in primo conceptu convenit proprietas illa singularis cum forma absoluta constituente suppositum absolutum incommunicabile ; et in secundo conceptu convenit cum istis productionibus creatis, quae producunt per suas formas ; et in tertio conceptu convenit prima persona cum Patre creato habente secum Filium productum, et accipiuntur isti conceptus in prima persona juxta diversos conceptus in re, qui accipiuntur a diversis realibus ; et secundum hoc conceptus, qui accipitur a Patre subsistente per paternitatem, communior est, quam conceptus acceptus a Patre generante, sicut conceptus subsistentis prior est, quam conceptus producentis ; et conceptus abstractus a Patre prior est quam conceptus abstractus a subsistente habente secum correlativum subsistens, sicut prius est subsistens, quam subsistens habens correlativum ; et ita etiam differunt Pater subsistens, et Pater generans, et Pater habens secum Filium, et hoc secundum conceptus diversos Logicos, quibus correspondet omnino idem a parte rei.

Ex dictis sequuntur duo corollaria : Primum est, quod nullo modo ex parte rei generatio activa praecedit paternitatem, quia non praecederet, nisi sub ratione fundandi paternitatem ; non autem fundaret paternitatem, nisi sub ratione actionis. Probatum est autem quod non manet in divinis sub actionis ratione, sed sub ratione relationis ; sic autem sunt una relatio paternitas, et generatio activa, et ideo sub ratione relationis una non praecedit aliam in re, quare nullo modo in re una praecedit aliam.

Ex quo sequitur secundum corollarium, quod nulla est quaestio quaerere, an Pater sit Pater, quia generat, sicut non est quaerere, an ignis, quia calidus, calet ? aut, an quia calet, ideo sit calidus, quia ex parte rei nulla est differentia ; ideo neutrum intelligitur, ut causa respectu alterius, nec est fundamentum fundans aliam, solum enim differunt secundum modos Grammaticales, ut dictum est.

Nec obstat dictum Augustini, , septimo de Trinitate,capitulo secundo , ubi dicitur quod Pater non est Pater, nisi quia est ei Filius, non autem est Filius, nisi per generationem. Hoc, inquam, non obstat, quia etiam dicit 7. de Trin. capitulo sexto, quod non dicitur Filius, nisi quia habet Patrem. Nunc autem non potest in ordinatis per se, unum intelligi ut causa alterius, et e converso, quia tunc esset circulus in per se habentibus ordinem ; ideo non ponit illud quasi intelligi per causalitatem, sed quia mutuo se habent ad invicem. Unde debet intelligi per mutuam relationem, sicut statim se exponit Augustinus 7. de Trin. c. 11 . illico post praedicta verba, dicens : Pater non est Pater, nisi quia est ei Filius ; manifestum est enim non ad semetipsum, sed ad Filium relative dici. Unde solum vult ibi ostendere quod Pater non ad se dicitur, sicut dicitur bonus, magnus, et hujusmodi.

Sic igitur paternitas et generatio differunt secundum rationem, secundum primam differentiam rationis praedictam, et hoc ideo, quia qualem ordinem habent aliqua ubi sunt distincta secundum rem, talem ordinem habent aliqua ubi sunt distincta secundum rationem. Et ideo sicut generatio et paternitas ordinem habent, ubi sunt distincta realiter, sic ordinem secundum rationem habebunt, ubi sunt distincta secundum rationem ; et ideo generatio haec et paternitas hunc ordinem habent secundum rationem in Patre, quamvis solum distinguantur secundum rationem. Iste tamen ordo non sufficit, ut unum intelligatur sicut causa, vel fundamentum, respectu alterius, quia nec ubi sunt distincta realiter, generatio activa est fundamentum Paternitatis, ut dicetur in respondendo ad primum argumentum ; sed sicut ibi, ubi sunt distincta realiter, generatio intelligitur ut dispositio prima respectu paternitatis, ut ibi dicetur, sic antecedenter secundum rationem intellectus generatio est prima respectu paternitatis, sed nullo modo in ralione fundamenti.

Et per hoc solvitur illud Hilarii 9. de Trinit. cap. 15. Adeo est absoluta nativitas, quam positionem nominis consecuta est confessio. Ista autem consecutio non intelligitur sicut relatio consequitur causam, sed concomitanter, sicut aliqua forma sequitur dispositionem praeviam, ut dictum est, et patebit respondendo ad primum argumentum.

Differunt etiam secundum rationem, secundum ordinem conceptuum abstractorum ab ipsis, nam prior est conceptus subsistentis quam conceptus producentis, et conceptus producentis est prior quam conceptus producentis habentis productum secum, ut correlativum ; sic igitur patet quomodo sunt una proprietas secundum rem paternitas et generatio, et quomodo dupliciter differunt secundum rationem.

Ad rationes. Ad primam, cum arguitur sic : Paternitas fundatur super generationem activam ; igitur paternitas non est eadem proprietas cum generatione. Consequentia patet, quia idem non fundatur supra se. Antecedens probatur ex 5. Met. c. 15. ubi Philosophus vult, ut videtur, quod super actionem et passionem fundentur relationes agentis ut ad productum, ut paternitas super generationem.

Dicendum quod antecedens est falsum, quoniam haec paternitas non fundatur super generationem plus quam esse calidum super calorem, quia solum differunt secundum modos Grammaticales, et non secundum rationem fundamenti et relationis, ut praedictum est.

Et ad probationem, cum dicitur quod relatio fundatur super actionem et passionem, dicendum quod non est verum, quia si aliquis respectus fundaretur super actionem, diceretur ad illud, ad quod dicitur actio. Actio enim, ut probatum est, prius dicit respectum ad passum ; igitur ille respectus fundatus super actionem, diceretur ad passum ; ergo iste respectus non est respectus nisi extrinsecus adveniens, ut patet ex praecedentibus, et per consequens ille respectus sic fundatus non esset relatio de genere Relationis, et habetur propositum. Unde dico quod actio non est fundamentum relationis, nec ratio fundandi relationem.

Ad probationem, quando dicitur hoc esse dictum Philosophi, quod relatio fundetur super actionem et passionem, dicendum quod non est verum ; ait enim Philosophus, quod activa et passiva dicuntur secundum potentiam activam et passivam, et secundum actiones earum. Cum dicitur secundum potentiam activam et passivam, verum est prout ly secandum notat causalitatem, seu rationem fundandi, quia relatio de secundo modo fundatur super formam absolutam, quae est principium agendi, non intelligendo per potentiam aliquod respectivum, sic enim non fundat illam relationem, sed intelligendo per potentiam proximum fundamentum, ratione potentiae, quod est forma absoluta habens potentiam activam, super hanc autem potentiam et formam absolutam, et super formam termini producti fundantur relationes de secundo modo.

Quod autem dicit Philosophus, quod etiam secundum actiones earum ly secundum non notat ibi causalitatem, nec est nota fundamenti, sive causae relationis, sed notat aliquid, quod se habet antecedenter ad relationem, ut dispositio, quam consequitur ; nam illa relatio consequitur actionem aliquando tempore, sive duratione, aliquando vero natura. Praecedit enim aliquando actio tempore relationem, sicut pater prius tempore generat antequam filius producatur, et per consequens prius tempore ante paternitatem, ubi etiam non praecedit tempore, praecedit natura, ut dispositio quaedam ad relationem ; quemadmodum cursus est dispositio praevia ad sanitatem, quam consequitur sanitas, tempore vel natura ; sed non praecedit actio ut causa, vel fundamentum, quia actio transit in praeteritum, et desinit esse, quando relatio est, ut patet in paternitate ; quando enim incipit esse pater, actio generationis transivit in praeteritum. Impossibile est autem relationem realem fundari super non ens, etideo paternitas non fundatur super generasse, sed super potentiam activam generandi patris, cujus fuit actus generandi praeteritus, ut dispositio ad istam relationem, sed nullo modo ut fundamentum.

Ad confirmationem, quando arguitur quod quando aliqua differunt realiter in creaturis, translata ad divina differunt secundum suas rationes formales, conceditur.

Et quando dicitur in minori, quod in creaturis paternitas et generatio differunt, dicendum quod verum est dupliciter ; tum propter prioritatem durationis ; tum propter prioritatem naturae, qua generatio activa praecedit paternitatem, ut dispositio praevia in eodem susceptivo. Sed quando dicitur, quod transferuntur ad divina, dicendum quod ratio actionis non manet in divinis, sicut nec ratio qualitatis, nec quantitatis ; sed sicut sine qualitate est bonus, et sine quantitate magnus, ita Pater Deus producit, sive generat personam sine actione, unde tantum manet ibi sub ratione relationis, ut praedictum est.

Ad secundum, quando dicitur quod forma constitutiva suppositi prior est actione suppositi, ad hoc dictum est prius quod hoc verum est de supposito absoluto, quod non est sua productio activa ; sed non est vera de supposito relativo, quod est productio activa subsistens. Quamvis autem alio modo potest concipi ab intellectu nostro, ut productio, et ut relatio, in re tamen eadem realitas est omnino.

Ad tertium, quando arguitur quod actio essentialis, quae est ad extra, non est relatio ; igitur nec actio notionalis ad intra est formaliter relatio ; posset uno modo dici, negando consequentiam, quia per actionem ad extra potest transmutare transmutabile, et ideo ibi est actio respectu passi, respectu cujus est proprius respectus actionis, et sic posset dici quod creatio, qua creatur gratia in anima, actio est differens a relatione. Sed productio ad intra non manet sub ratione actionis, quia non est respectu passi ; ideo tantum manet sub ratione relationis, et sic posset dici quod non est simile.

Aliter tamen dico, quod antecedens est falsum, quia creatio non est actio, sed tantum relatio, unde tantum importat habitudinem inter producens et productum, quia non est respectu passi, de quo educitur, sed de hoc dicetur in secundo.

Adprobationem, quando arguitur, quod Deus dicitur realiter agens et causa, dicendum quod distinguenda est, prout ly realiter potest determinare compositionem vel praedicatum. Primo modo vera est, quia tunc notat assertionem veritatis in compositione ; et est sensus, quod haec realiter vera est: Deus est agens. Si intelligitur secundo modo, ulterius est distinguenda, eo quod potest determinare praedicatum ratione realitatis in praedicato,et sic est falsa ; vel ratione realitatis extremi, et sic vera est, quia Deus producit terminum realiter extra, cujus relationem realem Deus determinat, et sic potest dici causa realis effectus.