Scholium.

Posiiis duplici determinatione, indeterminatione et primitate, explicat quomodo indeterminatio contradictionis sit imperfectionis, et ideo procul ableganda, et indeterminatio contrariorum perfectionis. Deinde ostendit quomodo primitas alia est adaequationis, et alia immediationis. Resolvit essentiam ex se determinare sibi primo primitate immediationis proprietatem Patris, alioquin esset processus in infinitum. Sed primitate adaequationis determinat sibi tres personas simul, et clarissimis exemplis rem declarat, de quo vide ipsum in Oxonien. hic q. 3. a n. 12. Ista autem determinatio fit ab essentia, ut a formali principio, non informante, sed instar quidditatis ad suppositum se habente.

Ad solutionem hujus nihil invenitur communiter, nisi quia proprietas constitutiva personae pullulat in essentia per modum naturae, quod non declarat propositum ; ideo ad solutionem hujus quaestionis pono duas distinctiones: Unam de determinatione et indeterminatione sibi opposita, aliam de primitate ; quae duo languulufin proponendo quaestionem. Est igitur duplex indeterminatio : Una contradictionis, quae est ad unam partem, vel ad aliam indeterminate, quia neutram partem sibi ex se determinat, quia tunc posset esse sub altera. Et isto modo solum est indeterminatio ad contraria accidentia, et eorum opposita ; et haec indeterminatio est imperfectionis propter contingentiam. Alia est indeterminatio illimitalionis, quae non est ad opposita contradictorie producenda hoc vel hoc, sed est ad opposita disparata, quae ita est indeterminate illimitata ad producendum hunc vel illum, ut vermem, vel plantam, quae sunt disparate opposita, sicut si esset tantum determinatae virtutis ad producendum hunc effectum ; et haec indeterminatio est perfectionis, quia quanto indeterminatior, tanto superior et nobilior est. Patet in agentibus aequivoce respectu plurium effectuum. Patet in Sole respectu omnium, quae possunt generari per putrefactionem, et de Deo respectu creaturae. Prima autem indeterminatio est cum contingentia, quia est ad unam partem contradictionis, vel ad aliam, quia neutrum sibi ex necessitate determinat. Secunda indeterminatio bene potest stare cum necessitate, sicut patet in Sole, qui necessario agit, aequivoce disposita materia, sicut agens univoce necessario ageret.

Isti duplici indeterminationi correspondet duplex determinatio per oppositum. Una determinatio, quae est ad alteram partem contradictionis determinate, et non ad aliam. Secunda determinatio est limitationis, quae tantum est ad unum effectum producendum ; et sicut aliquid est determinatum dupliciter, sic contingit determinari ad aliud dupliciter : Uno modo determinatione opposita contingentiae, et non determinatur ad contradictoria ; alio modo determinatione limitationis ad unum tantum.

Essentia divina igitur primo modo determinat sibi omnem proprietatem in divinis ad intra, tam essentialem quam personalem. Secundo modo nihil sibi determinat limitate, quia si sic, determinaret se ad unam proprietatem, vel aliquid extra non posset etiam esse cum alia; et sic est essentia divina indeterminata, indeterminatione opposita determinationi limitationis, quia non solum determinatur, ut qua subsistit prima persona, sed ad secundam et tertiam, quibus subsistunt aliae personae. Et loquendo de ista indeterminatione, est quaestio rationalis, quomodo et quo prius determinetur ad primam personam quam ad secundam vel tertiam? Quia quandocumque sunt aliqua distincta, impossibile est quod ex aequo se habeant, inquantum sic sunt distincta ; essentia igitur et proprietas primae personae, quae aliquo modo distinguuntur re vel ratione (non curo modo) non ex aequo se habent ; igitur unum est prius altero aliquo modo, saltem secundum rationem ; non autem proprietas estprior essentia, quia essentia est fundamentum ejus, et universaliter fundamentum aliquo modo est prius eo, quod fundatur ; igitur e converso essentia aliquo modo prior est, et aliquam primitatem habet respectu proprietatis primae personae.

Quomodo igitur ad illam determinatur? Non per proprietatem aliquam posteriorem, quia posterius sicut non est causa prioris, ut sic, nec est determinatio ejus ; nec per aliquam proprietatem priorem, quia illa ponitur prima, et tunc esset quaerendum, quo determinaretur ad illam, sicut prius, et sic in infinitum. Nec determinatur essentia ad proprietatem primae personae per ipsammet proprietatem primae personae, quia illa proprietas non est determinata in essentia, nisi quia pullulat ab essentia, a qua habet ut subsistat ; igitur ex se formaliter est determinata ad proprietatem primae personae, quae primo fundatur in essentia, ut sibi conveniat prius subsistentia in prima persona quam in secunda vel tertia ; determinata tamen est ad proprietatem cujuslibet personae determinatione opposita inde terminationi contingentiae et contradictionis, et etiam indeterminata indeterminatione opposita determinationi limitationis ad omnes proprietates intrinsecas essentiales notionales, et etiam ad omnia extrinseca producenda.

Ad cujus declarationem facio secundam distinctionem de primitate, quia quaedam est primitas adaequationis, qua universale dicitur primum, quia est in subjecto suo primo, et ens objectum primum intellectus, et risibile prima passio homini adaequata, et non Socrati vel Platoni, et habere tres convenit triangulo primo. Alia est primitas immediationis, qua aliquid primo inest alicui, quia immediate inest sibi, et sine medio. Isto modo dicimus quod Sol illuminat totum medium, quod primo respicit primitate adaequationis, sed primo primitate immediationis illuminat partem sibi propinquam prius quam remotam, licet primo, id est, adaequate respiciat totum medium pro passo adaequate sibi correspondente. Similiter aliud exemplum est de anima intellectiva respiciente lotum corpus organicum in genere causae formalis pro primo perfectibili adaequato ; sed primitate immediationis primo respicit cor, quam alias partes corporis, quia primo et immediate incipit ibi vita. Primitas autem adaequationis est duplex: una extensiva, altera intensiva.

Ad propositum ergo dico, quod si quaeratur an essentia divina primo primitate adaequationis intensive determinetur primo ad primam personam? Dico quod sic, quia prima persona est intensive aeque perfecta, sicut omnes simul, et ita perfectam subsistentiam habet essentia in una persona, sicut in omnibus ; sicut species in creaturis ita perfecte subsistit in uno individuo, sicut in pluribus propter sui divisionem, ut dicit Augustinus 7. de Trin. c. 6. et ita primitate adaequationis aeque intensive respicit secundam personam et tertiam sicut primam.

Si vero quaeritur an essentia divina primo primitate adaequationis extensive determinet sibi primam personam, dico quod non, quia natura foecunda nata subsistere in pluribus subsistentiis, non determinatur extensive ad unam illarum. Patet de anima respectu partium corporis ; essentia autem fecunda duplici fecunditate, intellectus scilicet et voluntatis, habet subsistere in duabus personis productis, et una non producta, et ita primitate adaequationis extensive determinatur ad omnes tres personas, et non tantum ad primam.

Si vero fiat quaestio de primitate immediationis, dico quod sic determinat sibi primo primitate immediationis subsistentiam primae personae, et non secundae vel tertiae, cujus ratio est, quia quando aliquid indifferenter se habet ad plura, quae tamen primo respicit primitate adaequationis, inter quae etiam est ordo inter se, primo primitate immediationis determinat primum in illo ordine quam alia. Patet de Sole respiciente totum medium pro passo, qui primo illuminat partem sibi viciniorem, quam distantem primitate immediationis. Eodem modo de anima respiciente adaequate totum corpus organicum pro primo factibili, tamen primo immediatius animat cor quam manum, et alia membra: essentia autem divina primo primitate adaequationis extensive determinat sibi subsistentiam trium personarum, inter quas est ordo originis, vel primitate immediationis determinat sibi primo primum illius originis, et alia posterius origine.

Nec intelligo, sicut quidam intelligunt, quia ex essentia primo surgunt et pullulant tres relationes ex aequo, quibus sit substrata ad modum subjecti suis accidentibus ; sed quod ex se, ut dictum est, determinet, immediate subsistere in prima persona relativa per primam proprietatem, quae sibi primo determinat, quae est prima persona. Per illam proprietatem, et essentia determinata ad illam primo, ita vere est et subsistit, sicut si esset persona absoluta. Nam habens esse in primo signo originis in prima subsistentia, communicatur secundae subsistentiae in secundo signo originis, et ut habet esse in duobus, communicatur

. . . .

tertiae subsistentiae in tertio signo originis, et ita est ordo in personis in modo habendi essentiam.

Ex quo patet eos non bene dicere, qui dicunt istos modos quasi ex aequo perficere essentiam in actu secundo, sicut tres anguli ex aequo perficiunt triangulum. Verum est enim quod proprietates trium personarum sic ex aequo sunt in essentia, quia nulla praecedit alteram secundum naturam ; una tamen praecedit aliam origine, quia una ut prima producit secundam, et prima et secunda producunt tertiam ; producent autem inquantum producens est prius origine quam productum. Quod autem dicunt, essentiam perfici illis tribus modis habendi essentiam in tribus personis, falsum est, quia non majorem perfectionem habet essentia in se, per hoc quod habetur illis tribus modis a tribus personis, quam si tantum ostenderetur faecunditas perfectionis ejus in uno. Quod etiam dicunt tertio, scilicet quod. essentia secundum illos tres modos habendi eam, perficitur in actibus secundis, non est verum, quia, ut dictum est supra, generare et spirare non dicunt perfectionem simpliciter ; nec aliqua relatio in divinis, nec in creaturis dicit perfectionem formaliter ; determinat igitur sibi essentia primi tale immediationis subsistentiam primae personae. Sed tunc est dubium, sub ratione cujus principii determinat eam sibi? . Hic diceret unus Doctor primo, quod determinat eam sibi sub ratione principii materialis, vel quasi materialis, quia ponit essentiam materiam respectu paternitatis, sed hoc improbatum est dist. 5.

Posset igitur dici secundum aliquos quod determinant sibi proprietatem in ratione principii productivi et quasi effectivi, quia hic Deus, ut dictum est distinctione 7. est habens essentiam divinam, quasi principium formale et activum ad omnia principiandum, et per se existens ante omnem proprietatem relativam, quia omni entitati formali qua vel quo, correspondet quis vel quid existens illa entitate.formali. Omne autem per se existens habens formam activam potest agere secundum existentiam illius formae; sic autem agere est communicare se ; igitur communicando se paternitati tanquam proprietati convenienti primae personae sub qua existit, communicat sibi facere se Patrem, ut sitipsa nata esse singularis praecedens alias, et faciat primo suppositum Patris, et mediante hoc supposito Patris, mediatione originis faciat se suppositum Filii, et tertio illis mediantibus faciat se suppositum Spiritus sancti.

Sed tunc videtur major difficultas quam prior, quia ex hoc sequeretur primam personam produci, quod est contra Sanctos, quia non est producta.

Item, sequerentur quatuor personae in divinis, nam hic Deus distingueretur a Patre, ut producens a producto, quia producit se, et multa alia sequerentur, quae forte possent solvi a sic ponente ; quia tamen isti videntur nimis abstrahere essentiam, quia secundum esse et agere, quae abstractio videtur esse mendax :

Ideo dico aliter, quod scilicet essentia in ratione principii formalis determinat sibi proprietatem primae personae, non principii formalis informantis, quia nunquam tale principium in suo genere principiandi principiat, nisi principium productivum praeintelligatur principiare in suo genere, scilicet effective uniens formam materiae in formabili ; et ita si essentia divina esset forma informans, oporteret dare aliquid in divinis prius essentia, quod informaret effective, quod est impossibile. Determinat igitur sibi essentia proprietatem personae primae, quasi in ratione principii formalis, non informantis, sed dantis esse eo modo quo quidditas dicitur forma respectu sui suppositi, quia eo modo se habet essentia ad proprietates personales, quomodo quidditas se habet respectu proprietatis individualis. Et sicut quidditas in creaturis primitate immediationis determinat se ad unum suppositum primum, in quo primo existit, et cui prius dat esse, sic essentia divina primltate immediationis determinat sibi proprietatem primae personae, cum qua facit primum suppositum in divinis. Sed si quaeratur quomodo natura communicabilis pluribus suppositis communicet, et determinet sibi primum eorum ? respondeo, omnis quidditas communicabilis est. Sed si quidditas sit creata, non omnino primo, sed per aliquid aliud a se determinatur ad esse in supposito primo, secundo et tertio, quia realiter dividitur in eis, et secundum aliud esse est in uno et aliis. Sed quidditas increata omnino impro-- ducta communicabilis pluribus sine . sui divisione, determinat se primo , ad primam subsistentiam, et mediante illa ad secundam subsistentiam et tertiam ; nec determinatur per aliquam proprietatem personalem, quia non est materia, nec quasi materia, sed ut actus infinitus determinando sibi primam proprietatem dat sibi esse et subsistere, vel substantiam primae personae, et sic quodam ordine originis determinat sibi proprietatem secundae personae et tertiae, et etiam subsistit in eis, ut dictum est.

Ad primum principale dico, quod essentia divina determinat sibi determinatione opposita indeterminationi contingentiae et contradictionis, omnem proprietatem ad intra, sive sit essentialis, sive personalis ; sed determinatione immediationis tantum determinat sibi proprietatem personae primae ; sed quando aliquid isto modo sibi determinat, non oportet quod in quocumque fuerit, in illo illud sibi determinet, ut quasi formaliter sit in illo. Exemplum, si Sol immediatius sibi determinet in agendo productionem plantae, quam alicujus alterius effectus, non oportet quod in quocumque producto ab eo mediate producat plantam ; igitur a simili, si essentia determinat sibi proprietatem primae personae, non oportet quod in quolibet supposito eam sibi sic determinet, sicut est in prima persona, quia tamen illam proprietatem primam sibi necessario determinat, ideo oportet quod in quocumque fuerit, quod in illo habeat illam proprietatem, licet non habeat illam ut constitutivam illius ; et ita in Filio essentia habet paternitatem eo modo, quo quaelibet persona in alia est per circuminsessionem.

Ad secundum dico quod essentia determinans sibi unam relationem, vel unam proprietatem suppositi unius, non potest stare cum opposita relatione, in eodem supposito, quia determinans sibi eam dat sibi esse et subsistere, et determinans sibi oppositam proprietas tem, dat sibi aliam subsistentiam, et aliam rationem suppositi ex foecunditate sua. Stans tamen cum illa relatione compatitur disparatam relationem in eodem supposito aliquam, sed non omnem, sicut dictum est distinctione 11. ec tamen illae plures proprietates, quibus quodam ordine originis se communicat, sunt actus informantes essentiam, sed potius e converso, quia sicut una forma quodammodo illimitata informaret plures materias, vel plures partes alterius rationis, ut anima intellectiva manum et pedem, quibus dat esse vilale, sic essentia divina ex illimitationesua, se habet ad plures proprietates, quae subsistunt in ea, sed non aeque primo primitate originis, fundat tales relationes, quia sic destrueretur origo, quoniam si persona producta originetur a prima, necessario ponitur quod una est prior alia, quia nihil oritur a se. De hoc dictum est alias.

Ad tertium de relationibus oppositis, dico quod aeque primo fundantur in essentia, excludendo prioritatem naturae seu essentiae, sive sibi invicem, sed non excludendo prioritatem originis ; imo necessario, si sint relationes originis, ibi est prioritas unius respectu alterius, quae primo determinatur ad fundamentum tanquam omnino illi immediatum, ut patet ex dictis.