Caput Primum.

0727B

In quonam codice reperta, et cuinam (nostra quidem sententia) tribuenda sit ea, quam nunc evulgamus, epistola.

1. Si ex diligentia, quam in perlustrandis Bibliothecae nostrae codicibus adhibui, fructum non levem retuli, quum superiorem libellum reperi, multo uberiorem sane sum assecutus, dum nobilem epistolam, quam tibi, humanissime Lector, exhibeo, in membraneo codice Hieronymi epistolas, et opuscula complectente inveni . Nolim tamen illam Hieronymo tribuas; stylus enim eam Hieronymo abjudicat, atque adeo Ambrosio, et Augustino, quos nempe longe diversam scribendi rationem fuisse consectatos, manifesta res est. Latine primitus scriptam, non ex graeco conversam 0727C epistolam hanc, ostendit locutio ipsa nihil graecitatis habens: latinum quoque scriptorem innuit ea Scripturae versio, quam sequitur: quippe aut Italica ipsa est a veteribus saepe laudata, aut alia Italicae affinis, ipsa quoque a veteribus latinis Patribus saepe adhibita. At cum praeter Hieronymum, Ambrosium, et Augustinum (quos quidem hujusce epistolae auctores fateri vetat, uti diximus, scriptio ipsa), multi fuerint latini Patres, qui litteras scripserint, inquirendum est nobis, cui epistolam hanc tribuamus.

2. Antequam Vulgata Bibliorum interpretatio ab Ecclesiis reciperetur, eam fuisse compositam, compertissimum puto: differt enim plurimum a Vulgata 0728B ea versio, quae in epistola hac allegatur. Praeit ergo saeculum septimum, quo scilicet tempore in Ecclesiis Occidentalibus fere omnibus Vulgata invaluit. At quarti saeculi scriptorem satis indicat summa diligentia, et enixum studium, quo Verbi divini consubstantialitatem atque aeternitatem stabilire studet, et inculcare, ideoque Arianos, et Semiarianos refellere: praeterit vero haereses deinceps exortas, atque adeo Macedonianam ipsam Semiarianorum tempore celebrem; imo de Spiritu Sancto loquens iis utitur locutionibus, quae postquam haeresis ea viguit, a viro Catholico, qualis procul dubio est scriptor noster, adhiberi non potuissent. Scripta itaque est epistola haec, antequam Macedonius novam haeresim conderet. Inter eos porro, quos per ea tempora epistolas 0728C scripsisse novimus, et Verbi divinitatem atque aeternitatem vindicasse, eminent Hilarius Pictaviensis , et Eusebius Vercellensis . At si quis epistolam hanc cum iis comparaverit Eusebii epistolis, quas Baronius evulgavit, manifesto videbit, eam ab Eusebii stylo abesse plurimum, accedere autem ad eam loquendi rationem, quam Hilarius in libris suis consectatus est: atque adeo in eo tantummodo ab iis differre, quod ii utpote oratorio stylo compositi, elatiores sint, ac sublimiores; epistola vero haec humili, tametsi ornato, ac multum exculto conscripta sit: quod mirum non est; hujus modi enim loquendi genus epistolae illi congruit, quae in Ecclesiastico conventu ad plurimorum eruditionem legenda foret . Neque sane auctore illo indigna est, de quo haec Hieronymus 0729A tradit : «S. Hilarius Gallicano cothurno attollitur, et quum Graeciae floribus adornetur, longis interdum periodis involvitur, et a lectione simpliciorum fratrum procul est.» Neque in ea desideramus ubertatem, ac nitorem, quem in Gallorum Scriptorum elucubrationibus enitere alibi testatur idem Hieronymus . Denique, ne multa proferam, in hac sane epistola se prodit is, quem disertissimum fuisse evincunt illa ejusdem pariter Hieronymi verba : Nec disertiores sumus Hilario: quippe qui, teste hic quoque Hieronymo , «Duodecim Quintiliani libros et stylo imitatus est, et numero , brevique libello, quem scripsit contra Dioscorum medicum, quid in litteris possit, ostendit.» Initium profecto hujus epistolae valde nobile est, nec minus praestantia quae 0729B sequuntur, sic ut sublimitatem illam, et eloquentiam, quam in Hilario commendant veteres, in ea quoque facile detegas.

3. Illud etiam in Hilario notarunt Critici, quod voces admodum infrequentes scriptis suis inserat : atque id quidem in hac ipsa epistola occurrit. Quis enim voces has, initiat, splendificare, sacerdotare, confuerit, quas hic invenies, iis vocibus annumerabit, quas crebro adhibemus? Quod si explicationis, reique clarius illustrandae causa graecas voces usurpat in suis libris Hilarius: eae quoque in Epistola hac occurrunt. Si a voce homousion ad consubstantialitatem Verbi explicandam quoad potest, cavet Hilarius, illiusque loco explicationes alias in libris suis substituit, ne scilicet de nomine, non de ipsa 0729C Verbi consubstantialitate, atque aeternitate, ac praestantia decertare videatur; id quoque hic peragit. Id pariter in epistola hac observans, quod in reliquis libris suis adversus Arianos disputans religiose observarat: ut scilicet eorum quidem errores vehementer redarguat, at neminem nomine appellet; atque ab odioso Arianorum et Semiarianorum vocabulo prorsus abstineat: quam quidem ob rem Lucifero Calaritano displicuit, et plus aequo mitis apparuit. Quid? quod eaedem paulo liberiores phrases, praesertim cum de Spiritu Sancto, de Incarnationis mysterio, et de rerum creatione disserit, quae in libris Hilarii de Trinitate occurrunt, occurrunt pariter in ea, quam evulgamus, epistola; sententiae quoque eaedem exstant; nec dissimilis, uti diximus, sermo est: atque id sane 0729D fatebitur, qui annotationes, quas eidem epistolae adjiciemus, expendet: eo enim non modica illarum pars respiciet, ut adductis Hilarii verbis ostendatur, cum reliquis illius libris epistolam hanc non modo in doctrina, verum etiam interdum in locutione ipsa, verborumque dispositione, ac circuitu convenire.

0730A Accedit ad haec affinitas nonnulla nominum Hilarii, et Hieronymi; iisdem enim litteris utrumque nomen incipit. Hinc suspicor Hilarii nomen duabus tantum prioribus litteris indicatum ( Hi): et huic epistolae praepositum inducere facile potuisse amanuensem nostrum non admodum fortasse peritum, ut Hieronymo tribueret libellum istum, qui Hilario utique fuerat tribuendus.

4. Atque his quidem conjecturis ducor, ut Hilario Pictaviensi, ideoque praeclarissimo, et valde vetusto scriptori epistolam hanc adscribam. Nolo tamen dissimulare eas, quas mihi vir clarissimus, quique primas in litteraria republica tenere visus est , mihi objecit difficultates. Nimirum 1º ad martyrium vult scriptor iste paratos eos, quibus epistola haec legenda 0730B erat. Antiquior ergo Hilario auctor illius est; quippe qui imperatorum Ecclesiam persequentium aetate vixit. 2º Fatetur epistolae hujus scriptor, fidem suam fuisse in dubium revocatam. «Et sciant aemuli fidei meae praestitam rationem, et convenire cum Ecclesia recognoscant.» At quis id de Hilario audeat dicere? qui, ut Augustini verbis utar , «Ecclesiae catholicae adversus haereticos acerrimus defensor; catholicus et insignis Ecclesiae catholicae doctor; et non mediocris auctoritatis in tractatione Scripturarum, et in assertione fidei vir appellatus est. »His scilicet ad hunc modum occurro. Constantii tempore exstitisse multos, qui propter Orthodoxae fidei defensionem non modo in exsilium missi, verum etiam martyrio functi sint, indubitatis monumentis assequimur. Merito 0730C itaque ad martyrium paratos esse cupiebat fideles noster egregius Scriptor, ad testificandam scilicet sanguine suo Orthodoxae confessionis veritatem. An non etiam dubitari merito poterat, ne mortuo Constantio ad hominem vetustae superstitioni addictum transferretur imperium, eoque regnante iterum exagitaretur Ecclesia? Quod si regnante Juliano vis epistolam hanc conscriptam, quam recte ad subeundum martyrium paratos fideles cupiebat Hilarius, quos summum in modum a Gentilibus, quibus palam imperator ipse favebat, vexatos novimus?

5. Quamquam porro eas laudes meruerit Hilarius, quibus ab Augustino, Hieronymo, Cassiano, aliisque celebratissimis viris ornatus est, indubitatum est tamen, de illius fide fuisse ab aliquibus nimio plus severis 0730D austerisque dubitatum. Id facile fatebitur, qui ad librum ab Hilario ad suae fidei defensionem adversus Luciferi Calaritani accusationes compositum, animum adverterit. Legas illum obsecro, et manifesto conspicies coactum fuisse Hilarium, ut fidem suam a criminationibus hujusce episcopi vindicaret .