Introductio.

§ 1. Gothica Lingua ( gutiska razda ) communis est sermo orientalium Germanorum, qui generali nomine Gothorum designantur.

« Indigenum Gothorum nomen est Guthos (non autem Gutans, ut Zeuss scribit, Die Deutschen, 134), quemadmodum in Calendario gothico occurrit, in quo gutþiuda gothicam gentem indicat. Eos Graeci nuncupabant, aspirata dentali, Γόθοι, vel potius geminata, Γότθοι; Romani autem sine geminatione, Gothi, vocalem o sempe in versibus corripientes (hinc apud Gruterium, Inscript. 161, 2, ubi eam metrum exigit longam, legitur: Qui potuit rigidas Gotthorum subdere mentes ((Arnold. Mercat.)), loco Gothorum). Sed e graeco non oriuntur formae Gotti, Gotticus, quae in Historia imperatorum, auctore Coelio Spartiano ( Anton. Carac. 10 et Anton. Geta 6), usurpantur. Pristina et primitiva scribendi hujus nominis ratio invenitur adhuc in antiquo latino scripto, quod e plurimis caracteribus a Gotho ipso scriptum esse conjicitur, scilicet in glossa marginali codicis parisiensis acta concilii aquileiensis continentis, a Waitzio vulgata, in qua p. 13 legitur lingua gotica, nec non et in neapolitano Documento ad sextum saeculum circiter medium pertinente, in quo ecclesia gotica scribitur. Genuina scribendi ratio in veteri Germanorum superiori lingua asservata est, quippe cum in glossis octavi saeculi occurrat sub forma: Guti et Gudi (vid. Graff, Althochdeutschen Sprachsch. IV, 173 sq.) , et apud chronistas (gall. chroniqueurs) ejusdem saeculi, pars Galliae meridionalis a Gothis occupata Gutiae et Goziae nomen habeat (vid. Zeuss, Die Deutschen, 420) . Ejusdem stirpis sunt Gotones et Gothones apud Tacitum (Annal. 2, 62; Germ. 40) , Gutones apud Plinium (Hist. 0882 nat. 4, 14; 37, 2) , et Γύθωνες apud Ptolemaeum. Quoad Βούτονες apud Strabonem 7, 1, in Γούτονες commutandum, propter quantitatem vocalis o audacius conjiceretur. Gutones autem eodem modo ad Gutos (Guti) sane referuntur atque Burgundiones ad Burgundos (Burgundi). Errat vero Zeuss, qui loco laudato, 134, nomina apud graecos latinosque auctores occurrentia modo chronologico ordinans, Gothos e Gutones, etc., graecum autem autem Γότθοι ex Gutþiuda derivasse putat. Saepe etiam Gothi Getae vocantur, vel huic stirpi alluditur (vid. Zeuss, loc. laud. 403) , ut etiam Jornandi factum est, qui, ipse Gothus, suae gentis historiam inscripsit: De geticae gentis origine ac rebus gestis; hinc in posterioribus temporibus linguae geticae nomen sermoni gothico impositum, ut apud Bonav. Vulcanium invenire est, coll. § 2.—Non ad Gothos continentis, sed Scandinaviae referenda sunt nomina Γουταί (incorrecte Γοῦται vulgo scriptum) apud Ptolemaeum et Γαυτοί apud Procopium ( De bell. goth. 2, 15), quae Zeuss, loc. laud. 158 et 511 sagaciter revisit, coll. § 3. Qui vero scire desiderat, quid nomen Gutos significet, hoc ante omnia componere debet tam gothico guþ (Deus) et gōds, (bonus), quam caucaseis vocabulis gots, kodji, katsi (homines), hanc ultimam derivationem sectante Castillionaeo Corinth. II, praef. p. X; quoad veteres Scandinaviae doctores, suos Gothos ( Gotnar) interpretantur: errabundos, viatores et viros, vid. Edda Soem. I, 41, 530 ^b correcte ex gautr. (vir sagax) deducentes; qui tandem nomen istud cum giota comparare velit, in vagina nationum vel fabrica gentium, ut Jornandes (p. 83 Lindenbr.) Scandinaviam vocat, explicationem inveniet. Sed pro nostris continentalibus Gothis derivatio 0883 difficile ex giutan, gaut, gutun, gutans (fundere) tolerabilis peteretur, quippe cum probari nequeat utrum giutan etiam gignere, creare significet, ut Zeuss loc. laud. 134 contendit. Nos igitur concludentes libenter fatebimur omnino nescire, quid nomen Gothorum designet.

«Jam Grimmius (Gram. XLV ((1 ^a edit.))) consulte animadvertit, linguam de qua nunc quaestio est, moesogothicam incorrecte vocari; si enim Ulfilas, qui primus verisimiliter gothico sermone scripsit, vel saltem cujus sunt antiquissima monumenta scripta (vid. § 6 et 11) , Gothis Moesiam habitantibus interfuit, hi tamen Gothi, licet a caeteris fratribus anterius discesserint, certo autem linguam cum istis communem habuerunt. Immo et documenta gothica quae ad nos usque pervenerunt, quaeque dominantibus Ostrogothis in Italiam prodierunt, eodem sermone omnino sunt conscripta, quo Bibliorum versiones; jam vero si Ostrogothi hac eadem lingua loquebantur, ergo et Wisigothi, quorum pars Moesiam incolebant. Igitur sermo noster omnibus Gothis communis erat, coll. § 4.»

§ 2. Gothica lingua ad indogermanicam stirpem attinet, et e germanicae familiae linguis ea est, quae antiquissima monumenta praebeat; ita ut, prima certo omnium scripta, in sua sinceritate ad nos usque servata pervenerit.

«In his hodiernis temporibus apud exteros ( Germaniae) probare tentatum, est Gothos ad germanicam stirpem non pertinere; inter alios Stephanus Horvat Tudományos Gyütemény 1834, 4 fascicul.) eos habet ut gentem sociam simul et parentem Hunnorum, Polovtzium , Comanorum , etc. Sed erravit vir doctus deceptus nomine arabico Guss pro Us vel Uz , qui verisimiliter idem sunt ac Cumani. Ad aliam stirpem etiam adscriberentur Gothi, si unum et idem ac Getae esse crederentur, vid. § 1; sed de facto Gothi nihil habent commune cum Getis, nisi quod, ad utramque ripam inferioris Danubii vicini degentes, quandoque commixti habitaverint. Caeterum Gothos germanicae originis esse tum ex Ethnographia tum e Linguistica constat, nec jam a nemine in dubium revocatur.»

§ 3. Gothica lingua e germanicis sermonibus ad germanicum propius, proxime autem ad veterem superiorem germanicum accedit, ita tamen, ut cum scandinavis idiomatibus plura habeat communia. Sed aliter atque vetus sup. germanicus, qui medium recentemque peperit, nullum sui haeredem habuit gothicus.

«Licet principium non retractemus, quod in praetatione ad glossarium exposuimus, nec nostro in animo sit relationes gothicae linguae ad sanskritum et alios Asiae cognatos sermones discutere et exhibere, attamen hic apprime venit quod Bopp ( Conjugationssystem 0884 p. X) de his respectibus dicit: « ich glaube Sanskrit zu lesen, wenn ich den ehrwürdigen Ulfila lese; seine Sprache hält, so zu sagen, die Mitte zwischen Sanskrit und Deutsch, » id est, sanskritum credo legere, venerandum Ulfilam legens; ejus enim sermo medius stat inter sanskritum et germanicum. Hoc insuper absque exaggeratione verissimum est et animadversu dignissimum ad notandam affinitatem gothici cum aliis germanicae familiae sermonibus, quod Bopp (Vergleichende Grammatik I, p. 115 ** et II, praef. p. VII sq.) dicit: « das Gothische ist der wahre Ausgans- und Lichtpunkt, der wahre Grundpfeiler deutscher Grammatik, das germanische Sanskrit,» id est, gothicum esse lucis et explanationis fomitem verumque germanicae grammaticae cardinem, uno verbo, germanisantem sanskritum. Miram optionem praebet Castillionaeus de relatione gothicae linguae ad alias germanicas: cum enim quamdam Fuldae annotationem legerit, ubi asseritur gothicum nullius germanicorum sermonum exclusive fundamentum esse, sic sensum suum illustrare non dubitat (Corinth. II, praef. p. IV, sq.) : « Aut idem evenit de gothica lingua, quod serius de latina, quae cum quasi mater et fons facta esset plurium affinium linguarum, licet in his multae latinae voces obsoleverint, tamen in unaquaque per innumeras reliquas est adhuc conspicua; aut econtrario censeri potest, quod germanica gente Gothorum aevo magnam Europae partem occupante, in pluresque populos divisa, dialectorum copulatio Gothorum linguam mixtam reddiderit. » Sed animadvertere obvium est, nec quisquam inficiabitur, quod gothica, superior germanica, islandica, etc., singulae tandem linguae, ex unica stirpe communi proveniant; jam vero tantum contendimus gothicam prius quam caeterae exortam fuisse, licet de hoc ortu plura nos fugiant. Si enim verum esset, ut olim, auctore Jornande, per longum tempus creditum est, atque etiam nunc amore patriae apud Suecos creditur (Geijer, Geschichte schwedens, german. interprete Lefflerio, I, 10 sq.), quod scilicet continentis Gothi iidem sint ac Scandinaviae (vid. contra Zeuss, 403, 437; Grimm. praef. ad gramm. servicam Wuki Stephanowitsch p. XXIV *, tunc arctissimae simul et pleraeque affinitatis relationes septentrionales linguas inter et gothicam sine dubio innotuissent; jam vero res non ita se habent; et maxima gothici sermonis affinitas ad superiorem germanicum refertur. Haec porro affinitas potissimum apparet in admotione, et praecipue in vocalisatione et similitudine specierum flexionis, quadam insuper gothici relatione ad scandinavicos sermones in vocalium expulsione (gall. déplacement). Gr. Gr. LI ((1 ^a edit.)) I, 8, 9 ((3 ^a edit.))) existente. Si quid vel quid majus ex aliis orientalium Germanorum, Longobardorum scilicet, Herulorum, Rugiorum , Thuringorum, Marcomanorum et Quadorum 0885 (gall. les Quades) linguis superstes fuisset, in eis probabiliter inveniremus quo conjungantur gothicus sermo et vetus sup. germanicus; idemque de caeteris germanicae familiae linguis dicendum est.»

§ 4. Quoad dialectos gothicae linguae, nihil certi definiri potest.

«Nec in quibusdam duplicibus formis, ut aglaitei et aglaiti, nec in nonnullis variis scribendi modis, ut gaþarhjan pro gatarhjan, vestigia dialecti legitime quaererentur, quemadmodum contendit Castillionaeus II Corinth. praef. p. VI et ad Galat. II, 11; quippe cum in priori casu si diversa est forma, diversa significatio cogitari possit, et in posteriori, menda sit librarii, qui etiam alibi þ in t frequenter commutat. Quin immo, etiamsi in his vel aliis ejusmodi casibus certa dialecti deprehenderetur discrepantia, nulla tamen utilitas nobis exinde oriri posset, nescientibus cuinam dialecto haec vel illa pertineant.

«Ut gothicae affines Grimmius ( Gr. I, 2 ((3 ^a edit.))) habet Gepidarum, Vandalium, Herulorum et forsitan Bastarnarum linguas. Procopius expresse dicit ( De bello vandal. I, 2) quod Wisigothorum, Vandalium et Gepidarum erat φωνὴ μία, γοτθικὴ λεγομένη. Sed ex mera certe conjectura, quam Zeuss (p. 441) et ipse Grimmius admittere repugnant, Procopius Vandales ejusdem stirpis atque Gothos credit, cum vandalica nomina, quae ad nos pervenerunt, conspicuum discrimen a gothicis evidenter praeseferant. Si enim, fide huic γοτθικὴ λεγομένη habita, concludi posset linguam eam esse, quam Constantinopoli gothicam vocabant, ejus identitas cum nostra gothica periculose assereretur. Equidem Gothi presbyteri Vandalium doctores erant (coll. Zeuss p. 453**); sed exinde non sequitur eosdem fuisse utriusque populi sermones, quemadmodum ex vehementibus Saviani diatribis in arianismum Gothorum et Vandalium (a Massmanni Skeir. p. 109 allatis), necnon et ex auctorum silentio de vandalica bibliorum versione immerito conjiceretur cum Castillionaeo (ad Philipp. p. 65) Vandales gothica versione non fuisse usos.»

§ 5. Gothicae linguae thesaurus non paucas etiam continet alienigenas divitias; quarum admissio ex eo facile explicatur, quod Gothi a vicinis gentibus, aliis quidem pro aliis temporibus, relative ad socialem, politicum religiosumque ordinem fuerint dependentes.

«Exaggerat certo Castillionaeus dicens (Corinth. II, praef. p. IV) : « Vix unum aut alterum superest linguae gothicae vocabulum, cui aliud affine aut in recentioribus germanicis dialectis aut saltem in vetustiorum reliquis non inveniatur; » non pauca econtrario dantur gothica vocabula, quibus in tota germanicarum dialectorum serie, et quantum scire possumus, affinia reperiantur, vid. praef. ad glossarium. Sunt equidem nonnulla vocabula gothica, quae in reliquiis germanicarum linguarum deperdita, ex indicis explicantur (vid. Bopp, Conjugationssystem p. X) , quaeque 0886 sanskrita praesertim germanicis idiomatibus suppeditavit; sed alia sunt longe plura, quae Gothi ex alieno fonte hauserunt, coll. Grimm. Gr. I, 9 ((3 ^a edit.)). De slavicis et lithuanicis jam in praefatione ad glossarium mentionem fecimus; quoad finnica, ea sunt sane quae Ihre ( Ulfil. illustr. p. 266) jam scythica merito vocavit, quaeque eo magis nunc hodie illustranda sunt, quod eorum relatio ad germanica statuta sit. Porro ex his nonnulla eadem remanent in utroque sermone, ut goth. paida, finn. païta (quoniam p in gothicis vocabulis mutum occurrit); et alia plurima gothicis congruentia Grimmius (in opere periodico Hoferii ad scientiam linguae I, 10 sqq.) exhibet, nec supponit vir ille doctus quin alterutra lingua ab alia mutuata sit. Scilicet:

goth. maþa	finn. mato
marei	meri
namo	nimi
meki	miekka
mulda	multa
ahana	akana
runa	runo (poema)
gulþ	kulta
aiþei	äēti
dauhtar	tytti

quibus et sequentia addi possent:

goth. sama	finn. sama
manags	moni
mitaþ	mitta
hansa	kansa
audag	autuas
miton	miettiä
aggvu	angen
vasti	waatet
waþo	wahto
auþja	autia
kiusan	kiusata
vald-ufni	walta
hlaibs	leibä

coll. Castill. ad Timoth. II, I, 5.

«Ab Hunnis nomina propria tantum, auctore Jornande (p. 90 Lindenb.), mutuati sunt Gothi; Romanorum autem multo minor in gothicam linguam extilit influxus, qui tamen ex eo facile explicatur, quod lingua latina ad totam Moesiam extenderetur, quique majorem fuisse videretur, si gothica scripta eo tempore composita quo Gothi superiorem Italiam romanasque Galliae et Hispaniae provincias incoluerunt, penes nos fuissent. E latino sermone mutuatus est gothicus vel admisit: militon (militari), kavtsjo (cautio), laiktjo (lectio), assarjus (assarius), aurali (orale), faskia (fascia), kaisar (caesar), karkara (carcer), kapillon (capillus), lukarn (lucerna), kumbjan (cumbere), pund (pondo), etc. E Graecis autem majorem influxum experti sunt Gothi ad Danubium habitantes, quippe qui semper foederati remanserint cum metropoli imperii graeci, ex quo christianismum receperant et inde e graeco fonte Bibliorum 0887 versionem hauserint. Sic e Graecis mutuati sunt, ex. gr.: markreitus (μαργαρίτης), pistikeins (πιστικός), spyreida (σπυρίς), aipistaule (ἐπιστολή), ackklesjo (ἐκκλησία), paurpaura (πορφύρα), drakma (δραχμή), smyrn (σμύῤῥον), saban (σάβανον), apaustaulus (ἀπόστολος) etc. Sed quam facile decipi possit, qui vocabulorum consonantiam nimium urget, patet ex Castillionaei annotatione ad Corinth. I, XIII, 1, qua vir ille doctus, de klismoklis disserens, haec graecae originis manifeste esse contendit, cum aliunde hoc inter nota Graecorum instrumenta nunquam annumeratum fuisse certum sit.

«Nullus autem alienus influxus apparet in flexionis forma; nam influxus vocari nequit, quod saepius nominibus propriis, ex alieno fonte desumptis, aliena sit flexio vel alienam imitans, vocabulis indigenis nihil simile experientibus. Nec in syntaxim exteri ullo modo influxerunt; ita saltem ab omnibus prius admittebatur, quam de versione ulfilana e graeco serviliter facta actum est, vid. prolegg. ad Ulfilam. Quos autem hellenismos agnoscimus, etiam ad indolem gothicae linguae accommodantur, cum et non praeeunte graeco alibi occurrant, ut, v. g., attractio; qua de re vid. syntaxim.»

§ 6. Quod de litteratura gothica ad nos usque pervenit, non nisi inops et indigens est; praeter enim fragmenta Bibliorum versionis et quae Skeireins nomine nota sunt, quaedam tantum insulsae superstites sunt reliquiae.

«Quod litteraturam proprie efficit, prius apud omnes populos apparuit, quam ipsa litteratura, carmina scilicet et cantiones; jam vero rem eamdem apud Gothos sese habuisse constat ex vocabulis indigenis, quibus ad illa designanda utebantur: cantio enim (ᾠδή) hic dicitur saggvs (Eph. V, 19; Col. III, 16) , a siggvan (ᾄδειν); et carmen, liuþ, a liuþan (Rom. XV, 9) , pro ψάλλειν etiam usurpato. Praeter has designationes generales, dantur et nonnullae appellativae, ut pro hymno, hazeins ( ὕμνος Eph. V, 19; Col. III, 16) ; in naiteins (coll. vet. lith. neizjan, Gf. II, 1128), quod Mc. II, 7; III, 28; Luc. V, 23, pro βλασφημία ponitur, stirps germanica facile agnoscetur, qua ironicum et declamatorium carmen exprimitur, tali carmine apud Gothos forsan neiþ vocato, ut apud vet. septentr. nid, coll. Gf. II, 1031. Carminibus religiosis nulla fuerunt propria vocabula, vel saltem Bibliorum interpretes e graeco psalma (Luc. XX, 42) vel psalmo (Cor. I, XIV, 26; Eph. IV, 8 marg.; V, 19; Col. III, 16) mutuati sunt, licet pro ψαλμός etiam liuþ (vid. supra) usurpare potuissent. De gnomis vid. infra. Aenigma vocabatur frisahts (Cor. I, XIII, 12) ; similitudo, gajuko (vid. glossar. h. v.); fabulae, parabolae, narrationes, spill (vid. glossar. h. v.). Non solum autem fuisse cantus apud Gothos ex eo concludimus, quod propriis nominibus designentur, sed etiam ex expresso Jornandis testimonio, qui eos tum cantiones (p. 93 ed. Lind.), tum carmina (p. 83) vocat, affirmans insuper historicos et heroicos fuisse cantus, in quibus, ex. gr. Gothorum 0888A exitus e Scandinavia in continentem, Vandalium subjectio, eorum per Scythiam ad mare Nigrum transitus (p. 83), immo « facta Ethesparmae, Hanalae, Fridigerni, Vidiculae et aliorum, quorum in hac gente magna opinio est, quales vix heroas fuisse miranda jactat antiquitas (p. 86),» celebrabantur. Quoad vero rhythmum horum carminum, nihil omnino novimus; fuerunt probabiliter iterativa, quemadmodum caeterorum Germanorum cantus; certum est autem ea heroico Graecorum metro non fuisse induta, uti infeliciter Massmannus de versu in epist. ad Tit. I, 12 laudata conjecit. Caeterum nec erant nec fuerunt scripturae mandata, sed, ut mos erat apud alias germanicas gentes, a certis cantatoribus orali modo tradebantur. Jam vero nos fugit gothicum horum cantatorum nomen; nam liuþarjos, ut Hebraeorum cantantes levitae (ᾄδοντες) apud Esr. II, 41 et Neh. VII, 1 gothice vertuntur, dici nequeunt, quippe cum Hebraei more nostro, Germani autem more potius recitativo, conjunctis citharae modulationibus (Jornand. p. 86) canerent. Atqui eo modo canere gothice est siggvan, et compositum ussiggvan, id est, recitare (ἀναγινώσκειν), unde saggvjans his cantatoribus nomen accommodatius. Quoad rationem quare Gothorum carmina scripta non fuerint, facile percipi potest. In pristinis enim temporibus hic non erat usus, et posito quod Gothi ante ulfilanam aetatem scripturam habuerint (vid. § 11) , haec carminibus obvia et congruens fuisse creditu difficile est. Cum autem ea scriptura illis fuit, quae conveniret, deerunt Moecenae, nec litteris libenter indulgere potuerunt, nisi cum politica quiete gaudentes, patrios mores simul et amorem propriae litteraturae recepissent. Adde etiam quod apud Gothos scriptura diu solis presbyteris fuerit reservata, presbyterique ad defendendam et propagandam religionem ea primo usi sint, et consequenter carminibus indulgere non potuerint, etiamsi mens illis fuisset.

«Non pauci etiam, quodam loco Jornandis innixi, crediderunt pristinis Gothis scriptas leges fuisse. Hic locus, etiam sub alio respectu conspicuus, sic se habet, p. 93 Lind.: « Diceneus omni pene philosophia eos (Gothos) instruxit: nam ethicam eos erudivit, ut barbaricos mores ab eis compesceret; physicam tradens, naturaliter propriis legibus vivere fecit, quas usque nunc conscriptas bellagines nuncupant; logicam instruens eos rationis supra caeteras gentes fecit expertos; practicen ostendens in bonis actibus conversari jussit; theoricen demonstrans signorum duodecim et per ea planetarum cursus omnemque astronomiam contemplari docuit, etc. Elegit prudentiores viros, quos theologiam instruens numina quaedam et sacella venerari suasit.» Quamvis certum sit gothicam gentem non eo modo philosophice institutam esse, quo hic Jornandis locus indecente et indigesta eruditione plenus nos persuasos habere voluerit, hinc tamen Gothos non incultam gentem, sed de humanis et divinis, de terrestribus et coelestibus rebus varie eruditam fuisse consequitur. Jam vero sive vicinas sive remotas 0889 gentes comparantibus nobis constat, quibus eaedem fuerunt institutiones, quaedam collectio fuit sententiarum; sic Indis Puranas, Graecis Gnomi Hesiodique dies et opera, Scandinavis dives et poeticum sententiarum corpus (vid. Dietrich, Altnord. Lesebuch praef. XXXIII) , nec non et Germanis. Simile ergo sententiarum corpus apud Gothos invenire deberemus, et huic verisimiliter alludit supra laudatus Jornandis locus. Mentionem enim facit de quodam sententiarum corpore, scripturae mandato, nomineque Bellaginium indigitato. Sed quid hae Bellagines vel correctius Bilagînes (vel Bilageineis)? Pene omnes has habuerunt ut veras leges et, innuente Jornande, codicem legum gothicarum: inde nonnulli quaedam monumenta scripta ante Ulfilam fuisse censuerunt; alii de authenticitate hujus codicis dubitaverunt (coll. Manso, Gesch. der Ostgothen, 91 i), et equidem merito, cum nonnisi regnante Euricho, in saeculo scilicet quinto, Wisigothi codicem legum habuerint (Aschbach, Gesch. der Westgothen, 157). Sed contextus, si examinetur, hanc interpretationem minime justificat. Hic enim lacuna evidenter adest; nam quaecunque leges vel statuta supponi possint, nullus unquam philosophus, physicam docens, leges civiles tulit, et sunt hic ad physicam adscriptae, sed de investigatione tantum naturae et essentia rerum disseruit; deest igitur in textu scientia vere philosophica, Politia scilicet, seu vitae civilis institutrix: unde facile patet, quod erroris fundamentum in naturaliter jaceat, sic forsan semtentia primitive concepta: physicam tradens naturam rerum ut discerent, politiam docens naturaliter, etc. Non est insuper necessum, ut per has leges positivae intelligantur; sed econtrario legitime supponi potest, ea esse tantum naturalia aequitatis principia quibus vita civilis instituitur. Nec non et formulas incantationis et conjurationis, quales nobis e Graecis, Scandinavis et Germanis tradidit antiquitas, in voce cantiones locum Jornandis modo laudatum sequentes suspicari possemus, nisi etiam contextus ad minus usitatam significationem cantus vocem cantio restringere suaderet.

«De Bibliorum versione, quae ad quartum circiter saeculum ab Ulfila incoepta, ab alio, nisi forsan ab eo ipso continuata fuit, jam supra in prolegg. ad ulfilanum textum quaestio fuit. Quoad vero Skeireins, hoc aliud gothicae litteraturae majus fragmentum a Massmanno editum, ad quodnam tempus referendum, utrum versio sit vel originale scriptum, denique a quonam Gothorum doctore confectum sit, hoc adhuc in dubio remanet, coll. Löbe, Textberichtigung der Skeireins, Altenburg 1839.

«Plures insuper alias versiones theologicosque tractatus plures conscripsit Ulfilas, ut e documentis primo recenter consultis et a Waitzio ( Ueber das Leben und die Lehre des Ulfila, Hannov. 1840) editis indubitanter constat; ibi enim dicitur (pag. 14) quod: « et ipse (Ulfilas) tribus linguis (graeca, latina et gotica) 0890 plures tractatus et multas interpretationes volentibus ad utilitatem et ad aedificationem, sibi ad aeternam memoriam et mercedem post se dereliquit.» Ad anteriorem epocham pertinet historicum opus ab Ablavio, et geographica scripta, vel potius quoddam itinerarium totius Germaniae ab Athanarito, Hildebaldo, Markomiro, ad sextum saeculum conscriptum, quodque geographus Ravennas saepissime refert (vid. Grimmium Gr. XLVI ((1 ^a edit.))) .

«Ad litteraturae dominium referenda sunt nec Calendarium gothicum, nec gothicae subscriptiones nonnullorum documentorum in Italia latine conscriptorum (vid. goth. glossar. praef.), licet nobis magni sint alias momenti; multo minus ea spuria quae Massmannus multis quidem sudoribus comparata, e fonte nimium fallaci hausit, et in opere periodico Hauptii Alterthum I, 294 sqq. nomine gothicorum minorum inscripta in lucem edidit, coll. § 7.»

§ 7. Gothica lingua non nisi brevi tempore floruit; in Moesia nobis extinguitur, sese extinguentibus indigenis Gothis a torrente novorum populorum in Danubianas regiones irruentium; in occidentalibus autem terris, ubi Gothos Ostro-et Wisigothi supplantaverunt, haec probabiliter prius quam populus ipse, influente latino sermone, extingui debuit.

«Gothica lingua in litterariam provecta, vel saltem primo scriptura stabilita est in Moesia, ubi scripturam Ulfilas adinvenit (vid. § 11) versionemque Bibliorum incoepit. Hic floruit gothicus sermo, etiam mortuo Ulfila (383), ut ex Tertulliani epistola circa an. 403 scripta patet. Haec porro epistola (Hieronymi operum tom. I, epist. CVI; Patrol. tom. XXII, edit. Migne; epp. II, p. 626 ed. Paris.) responsum continet Sunniae et Fretelae, Gothis presbyteris, de nonnullis Veteris Testamenti locis divum doctorem interrogantibus, quaque non ad institutionem oralem tantum, sed ad quoddam opus scriptum certo usi sunt. Quin immo ad nonum usque saeculum apud Gothos Danubii inferioris, ut Walafrido Straboni a missionariis narratum est, in gothico sermone divina officia recitabantur. « Gothi, inquit (De rebus eccles. 7), qui et Getae, eo tempore, quo ad fidem Christi perducti sunt, in Graecorum provinciis commorantes, nostrum, id est theodiscum sermonem habuerunt, et, ut historiae testantur, postmodum studiosi illius gentis divinos libros in suae locutionis proprietatem transtulerunt, quorum adhuc monumenta apud nonnullos habentur. Et fidelium fratrum relatione didicimus, quod quasdam Scytharum gentes, maxime Tomitanos, eadem locutione divina hactenus recitari officia. » Cum autem Olaus Rudbeck (Atlant. III, 210) narrat, quod sua etiam aetate (in saeculo 17º) in plurimis Walachiae locis vestigia gothici sermonis supererant, hoc ad fabulas adscribendum est, quibus abundat hujus auctoris opus; immo etiamsi verum esset, ut ille affirmat, quod ipse viderit hominem 0891 quemdam ab his regionibus ad regem Suecorum legatum, qui Ulfilam gothice legeret, hinc tamen gothicam linguam tunc temporis in Walachia extitisse immerito concluderetur. Castillionaeus equidem (II Corinth. p. 83) haec gothicae linguae vestigia in ista regione per Saxones Transylvaniae colonos explicare potuit; quis autem credat Saxonem Ulfilam eo modo legere potuisse, ignotis scriptura linguaque gothicis?

«Quoscunque Gothi subjecerunt populos, eis nunquam suum idioma imposuerunt, jura patriosque mores simul atque linguam servari permittentes. Ea fuit in Italia Ostrogothorum agendi ratio. Hic in medio relinquemus, utrum Manso punctum tetigerit, dicens ( Geschichte des ostrogoth. Reichs, 135) Gothos intellexisse, quod a legibus et sermone Romanorum nonnisi discere et accipere possent (nam vir ille doctus mirifice de lingua gothica putat, cum vulgo contendens eam nondum satis perfectam fuisse, ut necessarias vitae civilis cogitationes exprimere valeret); sed de facto gothica lingua nullo modo apud Italos introduci potuit: peculiares enim sunt casus peculiaribus explicandi rationibus, cum Romani quidam gothice locuti sunt (coll. Cassiod. 8, 21); econtra nova haec regio urbana moribus, productionibus opulenta, voluptatibus unica, Gothorum adeo animos seduxit, eorumque nationalitatem infirmavit, ut jam Theodoricus ad gymnasia romana frequentanda suos innixe incitaret. Quod autem in Italia Gothi gothice locuti sint, hoc probatur tum ex inscriptionibus neapolitani et aretini documenti, tum e sejunctis tribunalibus Gothorum et Italorum (de quo suum sensum aperuit Glöden, Das römische Recht in ostgothischen Reiche, Jena 1843); et verisimillimum est reliquias omnes gothici sermonis, quales nunc habemus, ex Italia fuisse deductas; coll. Castill. spec. IV et ad II Cor. p. 83; W. Grimm. Jahrb. der Lit. XLIII, 29.

«Nec ulterius Wisigothi in victoria abutendo progressi sunt, postquam in Franciam et Hispaniam irruissent; quemadmodum enim in sacris, ita et in profanis tolerantes se praebuerunt. Gothi ipsi suos mores, leges sermonemque per ducentos annos servarunt, donec regnante Reccaredo (601) Romani fierent. Hic enim Gothos et Romanos sibi subjectos unum populum unamque gentem effici desiderans, in hoc consilio exsequendo, influente clero, totus incubuit. Itaque tulit legem ad utrosque pertinentem; cum autem subjectorum Romanorum longe major esset numerus, lex ista latine redigi debuit, ita ut latinus reipublicae sermo factus sit; christianae fidei devotus erat; hinc divina officia latine celebrari jussit, ita ut hujus Ecclesiae sermo deinceps latinus fuerit; aulicis suis nomina latina dedit, ita ut aulica lingua jam latina evaserit (coll. Aschbach, Gesch. der Westgothen, p. 230 seq.); confectis his mutationibus, poteratne gothica scriptorum lingua superesse? Equidem lingua in ultimis temporibus dominationis gothicae 0892 paulatim ab ore populi decidere visa est, et exceptis paucissimis germanicis vocabulis, quae in hispanica inducta sunt (coll. goth. glossar. praef.), nonnulla tantum e rusticana Hispaniae dialecto, quae forsan non sine ratione germanica (a vet. germ. gau, rus, gauer, ruricola) nuncupatur, ex germanicis illustrantur, ut: ledro, sinister, goth. hleidumeā, a stirpe hleid, led; mundo, facies, goth. munþs, os; etiam fortasse godo, dexter, goth. god, bonus (ut aliunde expressio dexterum latus significans etiam pro bono valet); navio, corpus, cadaver, goth. naus, navis; anclas, manus, goth. agga, articulus, corpus, coll. angl. ancle, infer. germ. enkel. Neque in his investigationibus longius progredi licet, cum alia nonnulla, specie germanica, romanae tamen sunt originis, ut: asas, aures, equidem goth. ausa, sed hispan. asa, auris; meter, comedere, equidem goth. matjan, sed hispan. meter, introducere; bufar, clamare, vocare, equidem goth. vopjan, sed hispan. bufar, mugire; ipsum navio hispan. navio (navis) esse posset, coll. Vocabulario de Germania an den Romances de Germania, editum a Joan. Hidalgo, Madrid 1779. Ex gothicis scriptis, quae ad nos pervenerunt, ullum in Hispania confectum fuisse cum quadam certitudine statuere non possumus; qui enim codicem carolinum et fragmenta Veteris Testamenti hic composita fuisse assereret, eo fundamento nixus, quod prior originibus Isidori hispalensis superscriptus sit, et posteriora textui complutentsis Bibliae conveniant, intolerabilem tueretur sententiam. Neque tamen audiendus est Lembke ( Gesch. Spaniens I, 245) dicens: nullum superesse vestigium, ex quo deduci possit, in Hispania gothice scriptum fuisse; qua de re coll. Massmannum in Hauptii Zeitschrift I, 378. Caeterum si gothici libri commemorantur, non equidem quod gothico sermone fuerint compositi, sed quod ad officium gothicum, id est, ad liturgiam generalem, a concilio Toletano in ecclesia gothica Hispaniae et Septimaniae introductum ut libri rituales pertinerent (Aschbach, 350).

«Constantinopoli, in qua civitate ad finem versus quarti saeculi et initium quinti schola, curante Chrysostomo, aperta fuerat, ut Gothi gothice docerentur (vid. Massmann. Skeir. 91) , de gothico sermone saepius quaestio est; hic etiam saeculo decimo memoratur adhuc quoddam Gotthikon apud Constantin. Porphyrogen. de Caeremon. aulae byzant. I, 83. Hoc porro Gotthikon non proprie cantus erat, sed species ludi vel spectaculi (et expresse dicebatur παίζειν τὸ γοτθικόν), nono die duodecim noctium, in imperiali palatio inter epulas a Venetis et Prasinis introductum. Duo erant castra: ex utraque parte duo Gothi, qui, veste pilosa induti faciemque larva cooperti, sinistra manu clypeum, dextra autem virgam gerebant. Cantus, qui spectaculum comitabatur, alternis vicibus referebatur partim graece a choristis, partim barbare a Gothorum persona indutis. Jam vero hi posteriores ludum aperientes, mediis strepitibus clypeorum virgis percussorum pleno ore clamabant: tul, tul! tum 0893 orbico motu ludum componentes, iterumque ad utramque partem secedentes, comitantibus panduris , recitabant: «Γαύζας· βόνας· βηκηδίας· ἅγια· γαυδέντες· ἑλκηβόνιδες· ἐνκέρτυς· ἅγια· βονα· ὥρα· τούτου· βάντες· βόνα ἀμόρε· ἐπισκύαντες· ἰδεσαλβάτους· νανά· δέους· δέους· σεβακιβα· νανἀ· δαιμονογυγγύβελε· γυβίλους· γυβέλαρες· νανά· γυβίλους· γυβέλαρες· νανά· τοῦ γεγδεμα· δὲ τούλβελε· νικάτω τουλδο· νανά.» Deinde vocabula graeca sequebantur, quibus haec barbara iterum succedebant: «ἰβερ· ἐβεριεμ· τοῦ ἰγγερουα· γεργερεθρῳ· νανά· σικαδιασε περέτουρες. Quae verba ad cum finem tantum huc attulimus, ut unicuique pateat quod cantus ille (nam sine dubio verba sunt cantus) non gothicus sit, quodque ipsius auctor, sive sponte sua, sive alterius consilio, gothicitatem, ut ita dicam, horum verborum hebetasse videatur, cum asserat Gothos dicere τὰ Γοτθικὰ ἅτινά εἰσι ταῦτα. Hic vero nomen Gothorum conspicuum est. Undenam igitur huc venire potuerunt Gothi, qui aliis gentibus germanicis in imperio constantinopolitano imperatorumque aula jam ex aetate justiniana cesserant? Nonne hi Gothi dicti, vel potius Jutae erant illi inferioris Germaniae incolae, qui sub imperatoribus ut Barangae stipendia merebantur aulaeque vacabant? Saltem refert Georgius Kodinos de Offic. aul. Constant., p. 90, quod hi Barangae primo anni incipientis die Caesarem κατὰ τὴν πάτριον γλῶσσαν αὐτῶν, ἤγουν ἰγκλιστί, congratulari solebant. Quoad ludum vel spectaculum Gothorum dictum, plane congruit cum sueco Julbock et inferioris Germaniae incolarum Schoduvellopen (sup. germ. Schauteufellaufen, gall. la course au diable), quod a Ducangio Cervula (vid. h. v.) explicatum et a nonnullis mediae aetatis auctoribus etiam Jottici nuncupatum, a Reiskio autem ad Const. Porphyr. p. 112 Lips., male ludi gothici dicitur. Quod unicum germanicam stirpem sapit vocabulum in isto Gotthikon, est ἀμπαατῶ, quo choristae bysantini Gothos adhortabantur, ut saltationem inciperent. Gothice deduceretur a andbahtjan, sed sub hac forma ἀμπαατῶ, nordgermanico ambaht, etc., magis congruit, vid. goth. glossar. Neque praetermitti potest, quod γούνας ( gunna, pelliceae vestes), quibus induebantur Gothi, ad inferiorem Germaniam (Saxoniam) pertineant, in anglico gown, toga, asservatae; vid. Reiz l. l. p. 113. Nihil etiam gothici in hoc Gotthikon invenire potuit Massmannus (in Hauptii Zeitschrift I, 366 sqq.); et jul a tul longius aequo peteretur.

«Diutissime superfuit gothica lingua, si tamen viatoribus fides adhibenda sit, in Taurica Chersoneso (gall. Crimée), ubi Gothi tetraxiti habitabant. Referente Procopio (De bell. goth. IV, 4, 5) , hoc primus omnium agnovit brabantinus Minorit Wilhelm Ruysbroek ( Rubruquis), qui anno 1253 hanc regionem peragravit, cujusque unica relatio: « inter quos erant multi Goti, quorum ydioma est teutonicum,» ab interpretibus maxime deformata fuit, vid. Massmannum l. l. 351; aliquid vero certius invenitur apud Josaphat Barbaro, 0894 qui anno 1436 a Venetis Asow in urbem legatus est: Gotthi, inquit, parlano in todesco, et so questo, perche havendo un famiglio todesco con mi, parlavano insieme, et intendevansi assai ragionevolmente, cosi come si intenderia un Forlano con un Fiorentino, id est, lingua teutonica utebantur Gothi; idque compertum habui, quod cum apud me teutonica familia esset, cum illis loquens, intelligenter audiebatur et vice versa, eodem prope modo ac si Forlanus et Florentinus inter se colloquerentur (apud Ramusium II, 97) ; Busbeck, qui annis 1557-64 ut Imperii legatus Constantinopoli degens duos viros cognoverat, a Crimensibus Constantinopolim missos, in Legationis turcicae epist. IV, p. 2577 (edit. Francf. 1595) recensionem exhibet vocabulorum quae, sine dubio germanica, pro magna parte omnino sunt gothica, ex. gr.: Plut, germ. Blut, sanguis; stul, germ. Stuhl, sella; hus, germ. Haus, domus; wingart, germ. Weinberg, vinetum; reghen, germ. Regen, pluvia; bruder, germ. Bruder, frater; schwester, germ. Schwester, soror; alt, germ. alt, vetus, senex; salt, germ. Salz, sal; fisct, germ. Fisch, piscis; handa, germ. Hand, manus; brunna, germ. Brunnen, puteus; schwalt, mors, vid. apud Massmann. l. l. p. 357 sq. Sed nomen Gothorum circumeundo deperditum esse videtur, neque hodie ulla hujus sermonis vestigia jam inveniuntur, vid. Pallas, Voyages dans les gouvernements méridionaus de l'empire de Russie, II, 396 sq.; coll. Zeuss, Die Deutschen p. 432 sq.; Castill. Spec. XXIII sq.»

§ 8. Quamvis gothica lingua nobis mature extincta fuerit ejusque litteraturae nonnisi paucissima fragmenta ad nos usque pervenerint, quae tamen supersunt abunde sufficiunt, ut ejus linguae notitiam perfectissimam comparemus; ex his enim sermonis thesauro, formatione, conspicua qua in alia idiomata vertitur facilitate cognitis, hinc grammaticale artificium construere possumus. Caeterum neminem fugit gothicam grammaticam, grammaticae Germanorum praecipue congruere.

«Gothos non esse rudem barbaramque gentem, uti de his et aliis Germanis olim fama erat nuncque est hodie, jam Grimmius (Gr. XLVI ((1 ^a edit.))) comprobavit; neque in perficienda lingua segnes fuisse jam confessi sunt mediolani speciminis editores, qui p. XII asserunt « aetate Ulfiloe Gothorum sermonem jam tantum fuisse, ut cum cultioribus linguis certare posset.» Hujus tamen confessionis adeo postea obliti sunt, ut Majus in praefatione ad tomum octavum novae collectionis scriptorum veterum iterum « barbariem linguae» gothicae commemoret, et Castillionaeus in annotationibus ad paulinas epistolas a se editas haud semel imbecillitatis et imperfectionis ut « linguam rudem» insimulet, immo semel asserat (ad Timoth. II, II, 16) in gothica lingua esse « usum licet per se absurdum, tamen gothicis scriptoribus utpote in lingua adhuc rudi haud infrequentem.» Adeo perdifficile est, ut qui alienae gentis est de nostro sermone 0895 recte aestimare possit. Neque enim gothicae linguae vitio verti potest, quod nonnullis verbi formis careat, quibus alii sermones gaudent, cum eas constructionibus tam mire suppleat, multo minus, quod propria vocabula rebus et ideis non excuserit, populo prorsus ignotis; coll. goth. gloss. praef. Si igitur sermo iis indigeat vel pauper sit vocabulis, quibus marina designentur, non tam mirum est, quam fuisset, si gens iter per mare fecisset marique fuisset assueta; sed novum est indicium quod ab antiquis dicta de Gothis e Scandinavia emigrantibus eorumque navigationibus mera figmenta sint et fabulae (vid. supra § 1) . Quo enim pacto Gothi, quemadmodum septentrionales gentes sua skipbrot, skibbrud, skeppsbrote, ita skipabruka non formassent, si rem prius cognovissent? Praeterea mirumne ulli videri posset, quod Gothi nullum vocabulum pro nepote habeant, hunc per barne barna exprimentes? Nullo enim alio modo significatur apud veteres linguas: vet. norv. barnabörn, dan. boerneboern, suec. barnbarn, vet. sup. germ. chindeschind, chindo chind; etiam apud rec. sup. germ. kindeskinder, et cognatos sermones; quin immo apud Homerum nepoti nullum datur proprium vocabulum, sed aequivalenter exprimitur: παίδων παῖδες. Jam vero ex eo quod gothica lingua verborum ad civilem vitam pertinentium inopia laboret, Manso ( Ostgothen, 135) Gothos in Italia pedem non firmum posuisse infert; sed hoc tantum deduci potest, quod Gothi, gens candidis moribus assueta facilique imperio subjecta, non eam linguam haberent, quae Romanorum licentiam et vitia, decora et indecora prope infinita omnigenorum munerum exprimere potuisset. De caetero, quod certe negari nequit, si adhuc Longobardorum sermo ad efformanda nomina pene innumeralia munerum aptus est, cur hanc aptitudinem et Gothicus non habuisset?

In eo gothica lingua potissimum praestat, quod synonymis ditissima sit; vocabula res et ideas omnino novas exprimentia efformare possit; possideat completas flectionis formas, et consequenter ea transponendi vocabula facultate gaudeat, qua, prosaicis auctoribus audaciam saxonicorum et borealium poetarum habentibus (Gr. Gr. IV, 552, coll. II, 920), poetae gothici, sub isto saltem respectu, parum sint desiderandi; orthographiam habeat adeo determinatam, ut scribentis arbitrio nihil relinquat definiendum; denique alienae litteraturae scripta, immo abstractas sententias in se facillime converti sinat (Gr. Gr. XLVI 1 ^a edit.]; nostra prolegg. ad Ulfilam). Unde quod Ihre, Gloss. Suigoth I, 29 dicit: « linguam gothicam adeo cultam et concinnam esse, ut elegantia nulli, ne graecae quidem et latinae quidquam concedat,» verum est, quoad principium, quoad vero consecutionem, lingua diutius vivente, verum fieri potuisset.

Utrum gothica lingua sit reipsa cognitu ita facilis, ut Majus et Castillionaeus semel asseruerunt ( Spec. VI: « neque ulphilana lingua perdifficilis est, neque ejus primorem notitiam quivis etiam sine magistro 0896 non brevi obtinebit), e majori minorive cognitione, quam comparare velis, consequitur; hoc tamen bene compertum habeas, quod plusquam cognitione inchoata opus est, ut quis sana mente de gothico sermone judicare possit.

§ 9. Quae grammaticales annotationes de lingua gothica sive a veteribus sive a recentioribus conscriptae sunt, eas retulit Massmannus (in Hauptii Zeitschrift fur deutschen Alterthum I, 298 sqq.); quae vero grammaticae e peculiari textus ulfilani studio ab aetate Junii vulgatae sunt, eas Zahn ( Einleitung zum Ulfilas p. 61 sq.) commemoravit, suo modo dijudicans. Grammatica quae prima hujus nominis non indigna fuit, auctorem habuit Fuldan; primum vero sanae doctrinae corpus in germanica grammatica Grimmii reperies.

«De indigenis Gothorum grammaticis non novimus; et aliunde sermo brevioris fuit vitae, quam ut corruptionis periculum adire potuerit, indigenarum grammaticarum causam communiorem. Gothicus alphabetus nonnullaeque regulae ad determinandam quorumdam sonorum prolationem primo inveniuntur apud viennense manuscriptum (Membran. Salisb. Nr. 140, olim Salisb. 71 fol. 20), quod Wilh. Grimmius (43º tomo Jarhbucher für Literatur, p. 5 sqq.) primo edidit, de quo vid. Massmannum l. l. 296 sqq.

«Tum a Bonaventura Vulcanio vulgatus est libellus, auctore anonymo, hoc nomine inscriptus: De litteris et lingua Getarum sive Gothorum; cui adjunctus est Commentariolus de lingua gotthica, Leyden 1597, vid. Massmannum l. l. 311 sqq., qui nonnulla e textu excerpta et annotationes in nonnullas litteras nonnullorumque vocalium rectam prolationem continet: idem etiam invenire est in Gruterii inscriptionibus.

«G. Hickes, institutiones grammaticae anglosaxonicae et moesogothicae, Oxford, 1689, 4 vol., quorum prius Linguarum veterum septentrionalium Thesaurum ejusdem auctoris continet, opus iterum editum, Oxford 1705, 2 vol. fol.

«Lambert ten Kate, Gemeenschap tussen de Gottische Spracke en de Nederduistsche, Amsterdam 1710, 4.

«Edw. Lye, grammatica gothica, cujus in praefatione Sacrorum evangeliorum versio gothica inducta est ab editore Benzelio, Oxford 1750, 4 vol. p. 39-62; hujus grammaticae sommarium est Ow. Manning Grammatica (Anglosaxonica et) Moesogothica, cujus 1 ^um vol. Dictionarium saxonico- et gothico-latinum, auctore Lye, continet, ab eodem Manning edit., London 1772, 2 vol. fol.

«Fr. Karl Fulda, Ulfilanische Sprachlehre, in 2º vol. Ulfilas a Zahnio editus p. 1-62.

«J. Grimm, Deutsche Grammatik, Gottingen 1819, 2 ^a edit., 4 vol.; item 1822-37; 3 ^a edit., 1 vol. 1840

«De prolationis et formarum doctrina notandus est F. Bopp, Vergleichende Grammatik, Berlin 1833-42, 4 part.

«De Monographia laudandi sunt:

«Joh. von Ihre, De verbis Moesogothorum, in Büschingii collectione Scriptorum versionem ulfilanam 0897 et linguam moesogothicam illustrantium, Berlin 1773, 4º vol. p. 149-71.

«Ejusdem, De nominibus substantivis et adjectivis Moesogothorum, 1769, ibid. p. 221-56.

0898 «Alb. Wellmanu, Das Gothische adjectivum, Stettin, 1835.

«Ad. Ziemaun, Gothisch hochdeutsche Wortlehre, Quedlinburg, 1834.