Caput Primum. De Scriptura Et Prolatione.

A De Scriptura.

§ 10. Gothica lingua viginti et quinque litteras ( bokos) habet, quae sequuntur:

𐌰 a

𐌱 b

𐌲 g

𐌳 d

𐌴 e

𐌵 q

𐌶 z

𐌷 h

𐌸 dh (þ)

𐌹 i

𐌺 k

𐌻 l

𐌼 m

𐌽 n

𐌾 j

𐌿 u

𐍀 p

𐍂 r

𐍃 s

𐍄 t

𐍅 v

𐍆 f

𐍇 x

𐍈 w

𐍉 o

« § 11. Annotatio 1.—Adinventio gothicae scripturae Ulfilae adscribitur: Philostorgius (Hist. eccl. 2, 5) eum vocat «εὑρετὴν γραμμάτων οἰκείων,» et Socrates (Hist. eccl. 4, 32) asserit quod «γράμματα ἐφεῦρε γοτθικά,» quod plures alii deinde repetierunt (vid. Waitz, Leben des Ulfilas p. 51). Crediderunt equidem, asserente Jornande, quia Bilagineis scriptae fuerant (vid. § 6) , scripturae artem etiam ante Ulfilam apud Gothos notam et usurpatam fuisse, et eruditis italis vix credibile videtur, quod linguae iis pollenti dotibus, quas in suis operibus prodit Ulfilas, scriptura defuerit; si autem haec ratiocinatio legitima esset, cum deinde Castillionaeus (ad Philipp. I, 18) , ex eo quod gothica lingua futuro indigeat et interpretis oscitantiae de passivo convertendo nimium relinquat, eam rudem barbaramque improbavisset, exinde legitime concludi posset, etiam aetate Ulfilae nullam adhuc apud Gothos fuisse scripturam. Sed principium, quod organica sermonis perfectio e scriptura pendeat, nullo fundamento nititur (coll. W. Grimm. Deutsche Runnen, p. 45). Econtrario ostendit W. Grimmius cum multa argumentorum vi, jam in Bibliorum versione ideas scribendi, legendi, litterae, libri, plutei, etc., indigenis nominibus designari, vid. ad § 18. Waitz equidem (l. l. 53) artem scripturae apud Gothos jam ante Ulfilam retrofert; contendit autem, non eas litteras, quas induxit Ulfilas, sed runicas tunc in usum fuisse; conclusio sine scrupulo admittenda, ut quae speciosam contradictionem monumentorum ante Ulfilam scriptorum, et scripturae ab Ulfila adinventae, de quibus factis, historice loquendo, nihil est cur dubitemus, apprime explicet.

«Jam vero ex tabula patet, gothicas litteras, nulla fere excepta, graecis latinisque plane congruere, ita ut nihil aliud fecerit Ulfilas, nisi has gothicae linguae 0898 accommodaverit. Hic vero quaeretur, plerisque gothici alphabeti litteris graecis et latinis convenientibus, quemnam horum alphabetorum suum Ulfilas fecerit? Cuinam etiam alii alphabeto tribuendae sint eae litterae, quae sive forma sive significatione neutri graeco latinove congruunt? Hic alphabetus ex omnium consensu runicus est, jam ante ulfilanam aetatem apud Gothos notus. Quoad primam quaestionem, Ihre ( Diss. de cod. argenteo et litteratura Maesogothorum) et W. Grimm. (l. l. 28 sqq.), ne gothicum alphabetum e pluribus aliis arbitrarie exceptum esse faterentur, asserunt eum primitus fuisse jam ante Ulfilam ex eodem fonte atque graecum et latinum haustum. Quam contra sententiam non tantum militat, quod, ut certa fama est, Ulfilas gothicam scripturam adinvenerit, sed etiam quod characteres ipsi ita latinis et graecis conveniant, ut ad propriam et absolutam eorum formam cogitare non liceat; et insuper quis est iste pristinus alphabetus, gothici simul, graeci et latini parens? Eum equidem Ihre vocat pelasgicum, alphabetum nobis omnino ignotum; W. Grimmius nullum equidem affert, sed adeo inexpugnabilis est congruentia gothicarum litterarum cum graecis et latinis, ut fateri coactus fuerit graeco-latinum alphabetum e contactu populorum in gothicum rursus influxisse, quo confesso quaestio regreditur, non solvitur. Verum punctum tetigere Waitz (l. l. 51 sqq.) et Baumlein ( Untersuchungen über, etc., die Entstehung des gothischen Alphabets, 97 sqq.), qui graecum alphabetum ut gothici typum habent, licet e latino et, fateri debemus, runico quosdam characteres Ulfilas mutuatus erit. Ea erat etiam Jacobi Grimmii sententia, cum in praefatione ad servicam grammaticam Wuki Stephanowitsch p. X dicit: « Ulfilas legte seiner Arbeit das griechische und lateinische Alphabet mit Zuziehung runischer oder willkürlicher Zeichen fur die besondern Laute gothischer Sprache unter, » id est, Ulfilam opus suum instituisse ex graeco et latino alphabeto, quibusdam signis e runico vel arbitrarie exceptis, ut peculiares gothicae linguae soni scriptura repraesentaret; sed vir doctus contrariam sententiam recenter admisisse videtur, dicens ( Deutsche Grammatik I, 25 ((3 ^a edit.))): « In gothische Alphabet sint griechische und lateinische Buchstaben unter runische genommen verden,» id est, in gothico alphabeto graecas et latinas litteras interunicas exceptas fuisse.

0899 «Jam vero si quis absque partium studio gothicas litteras consideraverit, persuasum habebit ad graecum alphebetum pertinere; 𐌰, 𐌱, 𐌲, 𐌴, 𐌶, 𐌹, 𐌺, 𐌻, 𐌼, 𐌽, 𐍀, 𐍄, 𐍅, 𐍉, 𐍇; ad latinum: 𐌳, 𐌵, 𐌷, 𐍂, 𐍃, 𐍆, ita tamen, ut e prioribus plures etiam latinae sint, ut: 𐌰, 𐌱, 𐌴, 𐌹, 𐌺, 𐌽, 𐍄; ad gothicum tandem proprie spectant, sin forma, saltem significatione: 𐌸 et 𐍈 e graecis Ψ et Θ; 𐌾 et 𐌿 e latinis G et n; si haec ultima littera formae latinae cursivi n minus congrueret, extranea esse posset vel forsan indigena (vid. § 12) . Runico autem nihil remanet adscribendum. Offensi sunt plures ex eo quod Ulfilas ex arbitrio quaedam signa elegisse assereretur; sed merito cogitari potest eum imprimis voluisse, ut suae linguae soni cum alienis signis quam maxime congruerent; porro quibusdam characteribus sonis non respondentibus et aliis sermonibus nonnullos sonos gothico proprios non habentibus, haec signa legitime pro libitu suo mutuari potuit, in hoc potius laudandus quam vituperandus. Etiam in quaerendis characteribus ad certos sonos accommodatis conati sunt Simonides et Epicharmos pro graeco alphabeto, Caesar Claudius, pro latino (vid. Schneider, Formenlehre der lat. Sprache I, 4 sqq.), Chilpericus, pro Francorum alphabeto (Gregor. Turon. Hist. Francorum V, 45) et imprimis Cyrillus slavicum alphabetum e graeco decucens.

«Cum gothica scriptura etiam post Gothorum tempora commemoratur, non credendum est eam esse, quae in gothicis scriptis usurpatur. Gothica enim in Hispania vocabatur scriptura, quae alibi sub nomine toletanae indigitata, e gothicis et latinis litteris commista est, et a Francis assumpta (Aschbach, Gesch. der Westgothen, 353 sq.), concilio leonensi (1091) abrogata est. Necnon et in Italia runica signa improprie gothica nuncupata sunt, vid. Massmannum, Skeir. pag. XV et Hauptii Zeitschrift für deutsches Alterthum I, 377. Quod autem gothica scriptura in Italia asservata fuerit, et bresciana inscriptio primae tabulae in Specimine Ulfilae partium ineditarum hac eadem fuerit conscripta, hoc unico superstite monumento, stabiliter affirmari nequit, coll. Grimm. Jahrb. der Lit. XLIII, 21.»

§ 12. Annotatio 2.—Quod ad formam, habitum et potentiam litterarum attinet, erroneam Maji conjecturam (Spec. XVI) prius notare debemus, quod scilicet Ulfilas majorem et minorem alphabetum adinvenerit. Equidem in codicibus litterae majori minorive sunt statura, prout quam sedem occupant; sic majoribus litteris conscripta sunt initia capitum et versuum; minoribus vero, ubi textus extra lineam determinatam in margine conscriptus est. Sed utraeque litterae ejusdem sunt typi. Potiori jure, et ea forsan erat Maji sententia, distinxit Massmannus ( Die gothischen Urkunden von Neapel et Arezzo p. 6 seq.) scripturam rectam atque solidam ad manuscriptos codices, libros et inscriptiones usurpatam, alteram vero inclinatam et cursivam ad usus vitae quotidianos. In eo prior, ait vir doctus, a posteriori discrepat, quod nonnullae litterae, etiam absolutae, 0900 majores calami ductus admittant, dum in scriptura cursiva minori delineamento exarantur. Quod praeter 𐌰 et 𐌳, de 𐌸 dicendum est. Hac scriptura cursiva etiam conscriptae sunt glossae et annotationes in manuscriptis codicibus, vid. tabulam ad Massmanni Skeireins, exceptis eis in codice argenteo existentibus, quae rectis solidisque, sed minoribus, licet pulchris saepe, et a scripturae textus distinctis litteris scriptae sunt; nonnullae tantum, ut quae ad Luc. VI, 27 et XVI, 13 pertinent, cursivam scripturam praebent, unde constat, eas sive diverso tempore, sive manu diversa fuisse conscriptas.

«Quod ad diversum habitum quem nonnullae litterae in codicibus diversis prae se ferunt, nihil certi olim conjici potuit, quia deficientibus facsimilibus, merae delineationes, saepius infideles, praesto erant. Nunc vero facta sunt facsimilia omnium codicum: mediolanorum a Majo et Castillionaeo, viennensium a W. Grimmio, Skeireinsis et neapolitani documenti a Massmanno, codicum argentei et carolini a nobis, qui inde tabulam exscriptam instituimus.

«Nunc vero de nonnullis litteris sint sequentes animadversiones:

«𐌳 Vid. infra § 13.

«𐌵 est neque, ut voluit W. Grimmius, Graecorum koppa (vid. ad § 13) , neque, ut contendit Lye XXXIX, Runorum koen (), quae nonnisi in posterioribus latine donatis cum eo congruunt, sed Latinorum q. Nec latine transcribi potest qv, habita forsan ratione analogiae caeterarum dialectorum (Grimm. Gram. I, 3) , cum nusquam adsit in gothico sermone duplex sonus ( kw), quem Ulfilas kv in Akvila adeo transvertit.

«𐌸 Nullo fundamento nixus conjecit Lye (Gram. goth. XXIX) , quod 𐌸 ex conjunctis T et H evasisset, ita ut proprie fuerit , unde et denique 𐌸; vel ex duobus ex adverso positis 𐌳 (). Neque verius est, hanc litteram ex eo originem duxisse, quod semicirculus linea transversali figeretur (W. Grimmius, Runen 44) ; nam duo cornua diversis apicibus efformantur (vid. Tab.) . Datur et alia hujus litterae forma, qua, cornibus ad superiorem partem conclusis, graeco Φ assimilatur (W. Grimm. Wien. Jahrb. XLIII, 5) . Nec runico signo forma congruit gothicum (W. Grimm. Runen 44; J. Grim. Gram. I, 3) , licet in manuscriptis codicibus scriptura latina conscriptis illud pro 𐌸 usurpetur. 𐌸 forma idem est atque graecum Ψ (ps); sed Ulfilas pro ps illo non utitur, duplicem consonantem duplici signo reddens; cum autem nec in graeco nec in latino alphabeto characterem gothico dh respondentem inveniret, illud huic sono accommodavit. In visigothicis monetis pro graeco Θ gothicum 𐌸 occurrit in Cindasvin󢁖s et 𐍂𐌴CC󝁓vin󢁖s (vid. apud Aschbach 360) , quia verisimiliter his posterioribus Gothis purus sonus dh sensim deperditus erat, cujusin locum th et, ablata aspiratione, t intrus sum fuit, sicut horum nominum terminationes etiam probant. Theodoricus Ostrogothorum rex, edicta sua subscribere debuit 𐌸𐌴𐍉𐌳 (vel 𐍈𐌴O𐌳), 0901 nam Anonymus Valesianus apud Muratorem (Antiq. Ital. II, 305) expresse dicit: « Theodoricus illiteratus erat et sic obruto sensu, ut in decem annos regni sui quatuor litteras subscriptionis edicti sui discere nullatenus potuisset, de qua re jussit laminam auream interrasilem fieri, quatuor litteras regis habentem Th󝁏d, ut, si subscribere voluisset, posita lamina super chartam, per eam penna duceretur, et subscriptio ejus tantum videretur.» Cum autem his verbis asseritur regem quatuor tantum litteris subscribere, Th󝁏d autem quinque constare, infelicius conjecit Reiske ad Constant. de Caerim. aul. bysantin. p. 140, edit. Lips., loco Th󝁏d aliquid aliud, forsan Legi, legendum. Hinc facile solvitur Massmanni quaestio, Skeir. praef. p. X**), utrum Theodorici sigillum scripturam gothicam contineret.

«𐌹 et I in eo sunt discriminanda, quod prius incipiente, posterius metio et desinente vocabulo usurpetur, vid. ad § 17.

«𐌾 est G Latinorum. Librarius codicis viennensis (vid. § 9) 𐌾 et Γ habet et usurpat pro eadem littera, ea tamen discrepantia, quod prius, latinum, debile j, posterius, graecum, asperum G valeat; deinde, ut prolationem gothicorum sonorum ignotorum determinet, vocabula cognitae prolationis affert genuit et Gabriel, ut ita dicere intendat: ubi debilior est prolatio, ut in genuit, gothicum 𐌾; ubi vero asperior, ut in Gabriel, Γ adhibetur. Eodem modo rem intellexerunt W. Grimmius et Massmannus, quorum prior in viennensi Jahrb. p. 13, posterior in Hauptii Zeitschrift p. 299, affirmant quidem hoc exemplum genuit rei nullam afferre lucem, seque malle vocabulum per J incipiens, ut, forsan, judaius. Hoc etiam obiter dicendum est, immerito Lye p. XXXIX, 𐌾 pro graeco ι accepisse ideo, quod goth. ïskarjotes, graeco Ἰσκαριώτης responderet; et Ihre p. 202 (edit. Büsch.) cum leni sibilantis sono illud proferendum asseruisse, qui eruditus vir in hoc conjiciendo ξ eamdem sedem occupans in alphabeto graeco atque 𐌾 in gothico ante oculos verisimiliter habuit.

«𐌿, si e latino n non deducitur, proprium esset gothici alphabeti signum; sed nemo sane negare potest, hoc runico Ur () similius esse, quam ut unum et idem non asseratur, praeeuntibus Lye p. XXXIX, Grimmio, Runen 43, et Waitzio, l. l. 52. Caeterum altera prolatio causa est, cur graeco-latinum O pro sono u non electa fuit: forma enim latina U pro vocali usurpata nondum a consonanti V discriminabatur.

«𐍃 pro sua pristina forma latinum est; forma proxime accedens ad graecum C, in recentiori scriptura ad cursivam propinquanti primum occurrit, vid. Massmannum, Skeir. 𐍇, ubi etiam angulosum , vid. viennense Jahrb. 9.

«𐍅 est neque anglosaxonicum þ (Lye XL), cujus a forma longe differt, neque runicum (Grimm. Runen 44) , sed graecum Y (Grimm. Gram. I, 42, 57; Waitz. 52) .

«𐍆 est Latinorum F; Grimmius quidem ( Runen 41) hoc habet tanquam digamma aeolicum: sed obstat, quod istud aliam atque gothicum f habeat prolationem, 0902 quam aliunde novit Ulfilas, v usurpans, ubique vocabula graeca digammate proferenda essent. Si autem Ulfilas nullum signum latino alphabeto mutuatus esset, gothicum 𐍆 ut runicum eo magis haberetur, quod lateat, cur graecum Φ pro sono F potius non elegerit, cum graec. φ semper hoc signo transcribat, ex. gr.: Filippus, Φίλιππος; Fygailus, Φύγελλος; Filemon, Φυλήμων; Nymfa, Νυμφᾶ, etc.

«𐍈 Licet in eo omnes consentiant, quod ad ignotum alphabetum hoc signum pertineat, et Waitzius saltem asserat hoc non esse graecum, cum tamen jam perspectum habuimus, Ulfilam graecas litteras, quibus in sua lingua nullus sonus respondebat, ad designandos alios sonos gothico sermoni proprios usurpavisse, nihil obstat, quin dicamus 𐍈 Gothorum non proprium esse signum, sed tantummodo Θ Graecorum. Nemo insuper non videt, quod Ulfilas in suo alphabeto graeca Ψ et Θ interverterit, id est, goth. 𐌸 in locum graec. Θ et goth. 𐍈 in locum graec. Ψ subdiderit.

«𐍉, auctore W. Grimmio ( Runen 43) , runicum est; sed hoc ( oedil) codicis viennensis ( Wiener Jahrb.), pertinet, ut alia, ad scripturam lineolis luxuriantem, quae ut exemplar proponi nequit; aliunde danicus sonus () gothico (ō) minime congruit; 𐍉 igitur, innuentibus Lye XXXIX, et Waitzio 52, est potius Ω Graecorum. O huic signo omnino simile occurrit etiam in inscriptione adumbrata apud Grotefend, Altitalien V, tab. II, 4.»

«§ 13. Annotatio 3.—His viginti et quinque litteris addantur duo episemata, scilicet:

«1) 𐍁 Quamvis hoc signum nusquam ut littera, sed tantum ut cifra in codice argenteo appareat, hoc tamen Ihre (p. 205 edit. Büsch) habet ut vera littera, quam, quemadmodum russico characteri tsk (tsch) valenti forma convenit, ita et potentia convenire contendit. Sed contra militat, quod nunquam Ulfilas duplicem sonum unico signo reddiderit, et in tota gothica scriptura compositus sonus tsk nusquam appareat. Quam conjecturam Ihrei licet jam a Zahnio in annotationibus ad gothicum alphabetum gothicae grammaticae Fuldae praepositis ut merum figmentum explosam, de novo, alio tamen modo exagitavit W. Grimmius ( Wien. Jahrb. p. 7) , in hoc signo litteram, et quidem dh valentem iterum agnoscens; sed huic sono respondet 𐌸, ut infra (§ 50) ostendetur. Neque Jacobo Grimmio ( Wien. Jahrb. p. 40) displicebat, 𐍁 litteram esse, negabat autem vir ille doctus, quod ad gothicum alphabetum haec littera necessario pertineret, eam adscribens ad alphabetum ex quo ille prodierat; confert equidem slavicum; hanc vero litteram non esse dentalem, sed gutturalem contendit. Utcunque se habent ista, signum de quo nunc agitur, non est gothica littera, sed tantum numeralis nota, 90 valens, koppa Graecorum, vid. Schneider, Formlehre I, 322; Matthiä Griech. Gram. I, 22; Buttmann, Griech. Gram. I, 12. Inde W. Grimmius graeco koppa gothicum 𐌵 infelicius assimilavit, quod latino q proprie respondet. De caetero 𐌵 et 𐍁 eodem modo inter se convenire, atque graecum kappa et koppa, nemo est 0903 qui neget. Adest etiam, auctore Grimmio ( Wien. Jahrb. 7 et 41) , alia forma τοῦ 𐌳, quod, ubi ejus ansula ad exteriorem partem inclinata altius producta esset, et hasta magis ad laevum protracta, evadit, cumque nostro 𐍁 commutatum est; sic eo habitu donatur in viennensi codice et in visigothica moneta, ubi Gon󝁍ar pro Gondemar legitur (vid. Aschbach 359) . Sed nihil est commune hoc signum inter et episema 𐍁.

«2) 𐍊 In ulfilana versione Novi Testamenti hoc signum non occurrit; sed apud Esdram II, 36, numero 900 per numerale vocabulum niunhunda expresso, optimo jure conjecit Castillionaeus, Spec. p. 2, dubitandum esse, an apud Gothos pro numero 900 peculiare signum fuerit; neque enim in vaticano alphabeto reperitur ( Wien. Jahrb. p. 4) . Primum ut numerale signum apparuit in viennensis codicis serie numerica, quam W. Grimmius ( Wien. Jahrb. 16 sq.) e primo Moseos libro excerptam merito conjecit, coll. prologg. col. 464 (Massmannus, in Hauptii Zeitschrift p. 303, se hanc agnovisse in Ezechiele et libris Macchabaeorum asserit). Caeterum hoc signum Graecorum est Sampi, vid. Buttmann, Griech. Gram. I, 12; II, 378; Matthiä, Griech. Gram. I, 22 sq.; Bockh. Staatsh., der Athener I, 386, et in hac forma, graeco alphabeto verisimiliter excerpta, jam in tabula apud Ihre (ad pag. 200 edit. Büsch.) et in alpahabeto graeco viennensis codicis occurrit.

«Nunc vero mirum est, quod Ulfilas, postquam duo supra memorata episemata Graecis mutuatus erit, et tertium, bau scilicet vel vau, numerum 6 valens et formae S, non receperit (coll. Ihre, p. 210 edit. Büsch.) ; sed in locum hujus signi suum q subdiderit, quo numerus sextus significaretur. Unde patet, Ulfilam, in componendo alphabeto, arbitrium consuluisse.»

§ 14. Annotatio 4.—Quoad potentiam numericam litterae gothicae et episemata valent, ut sequitur:

𐌰 1

𐌱 2

𐌲 3

𐌳 4

𐌴 5

𐌵 6

𐌶 7

𐌷 8

𐌸 9

𐌹 10

𐌺 20

𐌻 30

𐌼 40

𐌽 50

𐌾 60

𐌿 70

𐍀 80

𐍁 90

𐍂 100

𐍃 200

𐍄 300

𐍅 400

𐍆 500

𐍇 600

𐍈 700

𐍉 800

𐍊 900

«Hae litterarum potentiae innotescunt e diversis Bibliorum versionis, Skeireins et documentorum locis, in quibus numeri litteris designantur; sic: a (1) Neh. V, 18; b (2) Joan. VI, 9; Skeir. VII, d; g (3) Esdr. II, 35; e (5) Joan. VI, 9; Skeir. VII, a, d; q (6) Neh. V, 18; h (8) Esdr. II, 16; i (10) Neh. V, 18; ib (12) Mth. IX, 20; Skeir. VII, c, d; id (14) Cor. II, 12;? Cod. Aj 0904 iz (17) Esdr. II, 39; k (20) Joan. VI, 19; l (30) Mc. IV, 8; m (40) Skeir. VII, d; Neh. V, 15; me (45) Esdr. II, 8; n (50) Neh. V, 17; nb (52) Esdr. II, 29; j (60) Mc. IV, 8; Docum. neap.; jq (66) Esdr. II, 14; ud (73) Esdr. II, 36; ud (74) II, 40; ye (95) II, 20; (100) Mc. IV, 8; rib (112) Esdr. II, 18; rk (120) Docum. neap.; rkb (122) Esdr. II, 27; rkg (123) II, 21; rkh (128) II, 23; rlg (133) Docum. aret.; rmq (146) Esdr. II, 22; rnq (156) II, 30; rnh (158) II, 24; skg (223) II, 19; smz (247) II, 38; snd (254) II, 31; t (300) Joan. XII, 5; tk (320) Esdr. II, 32; tlg (333) II, 17; tme (345) II, 34; vnd (454) II, 15; xib (612) II, 26; xkg (623) II, 11; xl (630) II, 35; xmb (642) II, 10; xjq (666) II, 13; wke (725) II, 33; wmg (743) II, 25; wj (760) II, 13; wuq (776) II, 12. Innotescunt insuper e fragmento Calendarii gothici, in quo numeri a 1º ad 30 ^um reperiuntur (vid. Goth. gloss. praef.) ; e numeris marginalibus, quibus sectiones codicum designantur, addito quod in codicis argentei margine etiam loca parallela caeterorum evangeliorum notantur, vid. Castillionaeum, Spec. XIX ad Corinth. II, I, 3, et imprimis nostra prolegg. ad Ulfilam; denique ex reclamationibus (gall. réclames ou signatures), quibus in manuscriptis numeri quaternionum indicantur, Massmann. Skeir. 57. Notandum est etiam librarium, Cor. I, XIV, 26, in vocabulo, quod male prius scripserat 𐌰, et in altero, quod praeire debebat, 𐌱 superposuisse, vid. Castil. ad h. l.: nec non et alphabetus vaticani codicis ( Wien. Jahrb. p. 4) numeros juxtapositos ad 𐍂 usque continet, ultimo 𐍊 omnino deficiente.

«Ut autem litterae numerales ab aliis discrimen habeant, a) illas super lineae vel , eodem modo ac in graecis codicibus (vid. Bast, Comment. palaeogr., p. 850 in Schaferii editione Gregorios Korinthios) ducuntur, et tunc deficiunt puncta diacritica τοῦ ï, ex. gr.: 5, 10, 100, etc.; quandoque etiam subter, ut in subscriptione Viljarith neapolitani documenti: b) figitur insuper punctum ante et post litteram, communius unicum, ex. gr.: 2, 40, 12 etc.; in neapolitano autem documento duplex, ex. gr.: in subscriptione Sunjafrithas 60, 120. Loco punctorum Viljarith adhibet c) parvulos uncinos: , ut etiam Gudileb in aretino documento: . Similibus uncinis reclamationes (gall. réclames ou signatures) includuntur: , vid. Massmann. Skeir. 57. Ufitahari singulas litteras duplicis numeri eo modo notat: , et Viljarith eas puncto separat: ; in quo etiam animadvertas quasi virgulam unicuique litterae suppositam. Ex diversis numerorum indicandorum modis in viennensi codice (Wien. Jahrb. p. 11) patet, eos diversis fontibus adscribendos esse; prior series sic se habet: 130), (807), (840), (912), et W. Grimmius p. 16 eos e Geneseos libro excerptos esse probavit; posterior autem series lineae ductu gaudet: (60), (30), (590), (70), (890).»

«§ 15. Annotatio 5.—«Potentia numeralis litterarum 0905 earum ordinem in alphabeto etiam indicat; qui ordo idem se habet, in quo litterae § 10 fuerunt instructae. Haec porro instructio reperitur in alphabeto vaticano dicto § 14, in alio alphabeto viennensis codicis Nº 140, fol. 20 ^b (Wien. Jahrb. 5 sq.) , et ibidem juxta runicum alphabetum gothice scriptum, qui tamen ulterius quam u non progreditur (Wien. Jahrb. 1 sq.) ; eodem ordine Ihre in tabula ad p. 200 edit. Büsch. gothicas litteras instruxit. Ad normam alphabeti latini, quem serius in septentrione etiam imitati sunt in ordinando runico, instructus est gothicus alphabetus in alia viennensis codicis serie: 𐌰, 𐌱, 𐌲, 𐌳, 𐌴, 𐍆, 𐌾, 𐌷, 𐌹, 𐌺, 𐌻, 𐌼, 𐌽, 𐌿, 𐍀, 𐌵, 𐍂, 𐍃, 𐍄, 𐍅, 𐍉, 𐍇, 𐍈, 𐌸; cum litterae 𐍈 et 𐌸 ignotae originis librario essent, ad finem ab eo rejectae sunt; quoad 𐍉, ut w habitum esse videtur. Arbitrarie ab Hickesio p. 1 ordinata sunt signa Gothis propria: 𐌰, 𐌱, 𐌲, 𐌳, 𐌴, 𐍆, 𐌾, 𐌷, 𐌹, 𐌺, 𐌻, 𐌼, 𐌽, 𐍉, 𐍀, 𐍈, 𐌺, 𐍃, 𐍄, 𐌸 𐌿, 𐌵, 𐍅, 𐍇, 𐌶, quem ordinem assecuti sunt etiam Lye, p. XXXIX et Zahn ad frontem fuldanae grammaticae, hoc tamen animadverso, quod posterior episema 𐍁 𐍈 inter et 𐌺 posuerit. Massmannus autem ordinem omnino peculiarem adhibuit in glossario ad Skeireins, scilicet: 𐌰, 𐌱, 𐌳, 𐌴, 𐍆, 𐌲, 𐌷, 𐍈, 𐌹, 𐌾, 𐌺, 𐌻, 𐌼, 𐌽, 𐍉, 𐍀, 𐌵, 𐍂, 𐍃, 𐍄, 𐌸, 𐌿, (𐍇), 𐍅, (𐌶).

«§ 16. Annotatio 6.—Gothicarum litterarum nomina ad nos usque non pervenerunt, cum lingua ab indigenis grammaticis non fuerit elaborata. Unicum tantum nomen in bibliorum versione occurrit, scilicet jota, Mth. V, 18, atque etiam graecum est. Quod insuper 𐌱 bi nuncupetur, mera est Benzelii ad Matth. II, 2 conjectura; neque meliori fundamento Ihre p. 210 edit. Büsch. asserit 𐌵 bau vel vau, et Lye p. XXXIX 𐌺 chon vocari. In viennensi quidem alphabeto (Wien. Jahrb. 5 sq.) suum cuique litterae nomen exhibetur, scilicet:

𐌰 aza

𐌱 bercna

𐌲 geuua

𐌳 daaz

𐌴 eyz

𐍆 fe

𐌾 gaar

𐌷 haal

𐌹 iiz

𐌺 chozma

𐌻 laaz

𐌼 manna

𐌽 noicz

𐌿 uraz

𐍀 pertra

𐌵 quetra

𐍂 reda

𐍃 sugil

𐍄 tyz

𐍅 uuinne

𐍉 utal

𐍇 enguz

𐌶 ezec

𐍈 uuaer

𐌸 thyth

Sed quam mirae et obscurae horum nominum sunt formae! Nam etiamsi omnes W. Grimmio (Wien. Jahrb. p. 19) concinerent, nos tamen nunquam ejus conjecturam, quod haec nomina gothicum sapiant, admittere possemus, multo minus cum eo dicere, eorum librarium gothica calluisse lingua. Jacobus Grimmius (ibid., p. 41) in slavico sermone quaerit, quo haec difficilia nomina illustret, et quantumvis mira atque inaudita illi nonnulla videantur, ea tamen gothicas litteras reipsa designare, asserere non dubitat. Sed cuinam vel probabile erit, quod gothicarum litterarum nomina, pluribus saeculis ab extincta lingua elapsis, ad tempus quo scripta sunt traditione 0906A servata fuerint? Caeterum quaecunque de hac re cogitentur et judicentur, certum est tamen haec nomina adeo esse deformata, ut vel habitum gothicum non jam habeant, neque J. Grimmio ipso, neque Massmanno (in Hauptii Zeitschrift p. 301), licet ingeniosissime excogitaverint, aliquid recti conjicientibus. Nihil tutius de his nominibus dici potest, nisi quod elementum germanicum adhuc praeseferant, coll. Waitz. p. 52 ³.»

§ 17. Annotatio 7.—Quod ad signa lectionis pertinet, sequentia sunt notanda:

«1) Diacritica signa. Hujusmodi tantum sunt puncta super ï initiale posita, vid. Lye XXXIX; Maj. Spec. XX. Haec communissima designatio gothicae linguae omnino est propria; si enim et in manuscriptis graecis recentioris epochae duo appareant puncta super i posita, ea ita sunt usu particularia, ut in aliis super i tantum initiale vocabuli, in aliis super alium, in aliis tandem punctum diaereticum inserviat, vid. Bast, Commentationem palaeograph. p. 718 sq. Judice Lye, secundum gothicae linguae indolem ì pungitur in pluribus bibliorum manuscriptis, ex. gr. in codice alexandrino, cantabrigiensi, colbertino, etc., nulla tamen sequente consecutione. Ex deficiente puncto in akaikus, gaius, ïudaivisks probatur, quod Gothi ai ut sonum unicum haberent, Graecis hunc semper divisum proferentibus, ut etiam nunc Ἀχαἳκός, Γάἳος, ἰουδαἳκός scribitur. Nos vero hoc gaïus Rom. XVI, 23; Cor. I, I, 14 incorrecte olim scriptum, in hac editione sedulo emendavimus. Immerito ymainaïus Tim. II, II, 17 a Castillionaeo scribitur, quod tribus punctis i superscriptus erat; tamen secundum Tim. I, I, 19 ymenaius legendum est.

«Diaereticum punctum spectaretur in au, ubi hae vocales duplici sono emittuntur, ex. gr. in laudeikaia, Col. IV, 13, 15, 16, quod graeco Λαοδικεία respondens, la-u-deikaia legendum est.

«2) Interpunctionis signa. Ut regula haberi potest, quod simplici puncto minores, duplici autem majores interpunctiones indicentur, Lye p. XL; Ihre p. 193 edit. Büsch.; Castill. Spec. XIX; Masmann. Skeir. p. 58. Haec autem interpunctio nullam trahit consecutionem, cum saepius haec signa absque necessitate et etiam invito sensu usurpentur. Post majores interpunctiones spatium vacuum relinquitur (Massmann. p. 57), dum alias verba sibi nullo intervallo succedant; vel etiam nova linea inchoatur, quo in casu, litteris initialibus, quae majusculae sunt, signum in codice argenteo, vel in codice carolino superdelineatur. Ut explicatoria nota occurrit minor interpunctio Cor. II, IV, 4, ubi ïn þaimei guþ. þis aiwis legitur, quo puncto librarius significabat, guþ þis aiwis non conjunctim esse legendum.

«3) Vocabulum, in duobus lineis scribendum, non ex etymologiae principiis partitur, sed arbitrarie et pro spatio dividitur (Massmann. Skeir. 58 sq.); nonnisi autem rarissime peculiari signo ( partitoria nota, equiv. gall. trait-d'union) partitio vocabuli indicatur: sic nullum occurrit in codice argenteo, in Skeireins primus Castillionaeus, codicem de novo 0907 revisens, in quodam loco signum - in fine prioris lineae positum (quemadmodum apud nos mos est) III, a (fol. 25, a, 1) eo modo jai- nar animadvertit; in aliis vero locis idem signum ad eumdem finem usurpatur, non autem in fine prioris lineae, sed initio sequentis positum, vid. Castillionaeum ad Tim. I, I, 1, ubi scribitur ve -nais.

«Et aliud signum Col. IV, 7 occurrit, quod Castillionaeus habet ut duplex magnum comma inversum.»

«Hoc ultimum signum si invertatur, quasi comma alteri suppositum factum in Phil. IV, 12 occurrit, ut, quam syllabam librarius scribendo omiserat et super lineam restituit, interponendam esse indicet, signum interpositionis, cujus loco in Skeir. IV, d signum vocabulo includendo praeponitur.

«4) Signa quibus citata loca a textu discrepent ( antilambda, gall. guillemets), vel sunt simplices uncini () vel duplices, (), qui lineae cuique, textum citatum continenti, in margine praeponuntur, Ihre, p. 190 edit. Büsch.; Massmann. Skeir. 58; ultimo modo indicantur in graecis manuscriptis loca poetarum laudata vel textui intermixta, vid. Bast. Comment. palaeogr. p. 859. In Skeireins, ubi simplex antilambda usurpatur, ad primam lineam etiam , ad ultimam vero signum inversum additur. In Skeireins VIII, c, ubi versus non ad integrum citatus occurrit, etiam simplex adhibetur uncinus ad finem lineae positus, qua versus interrumpitur.

«5) Abbreviationis signa. Jam vero

a) alia pro certis litteris adhibentur, nempe vel inversum pro n, et vel pro m, Ihre p. 191 sq.; Massmann. Skeir. 58; quae signa in fine lineae potissimum usurpantur, cum scilicet illis litteris spatium defuerit; ponuntur tamen et in medio, ut Mc. VIII, 43 gavādjands, Skeir. VI, a miznan. Quoad sedem, communius exarantur super vocalem, post quam littera deficiens legenda est; rarius autem, in fine lineae, post ipsam. Neque non frequenter haec signa vel a librario neglecta, vel in manuscriptis deleta sunt, unde saepius accidit, quod et commutata fuerint, vid. ad Mth. XXVII, 7; Mc. II, 12; Luc. VII, 25.

« b) Alia vocabulum epitomatum esse indicant, scilicet communius , vel , ultimo etiam in graecis manuscriptis usurpato, vid. Schäfer et Bast ad Gregor. Kor. p. 116, 295, 785 sq., 815; rarius autem uncinus vocabulo epitomato ante- et postpositus, ut 𐌻𐌺𐌽 , in docum. neapol., pro diakaun. Regulariter epitomantur vocabula guþ, ïesus, xristus, frauja, vid. Gordon, Spec. animadv. crit. in priscam evangeliorum vers. goth., p. 52 ap. Büsch.; Knittel, Ulfilae versio epistolae Pauli ad Rom. p. 321; Castill. Spec. p. XIX; Massmann. Skeir. p. 58, et equidem eo modo gþ, gþs, gþa; is, iuis, iua, iu; xs, xaus, xau, xu; fa, fins, fin, fan. . Ex his compendiis ea quae ad xristus et ïesus spectant, diu sola fuerunt merito agnita, licet incorrecte ïaisus scribatur. Signo autem compendii deleto vel non apparente, ïs et is ab editore, et forsan quandoque ab ipso librario 0908 commutata fuerunt, vid. ad Mc. I, 42. Praesente signo compendii, deficiunt puncta diacritica τοῦ i. Guþ, quod alias goþ scribitur, primus judiciose conjecit Lye p. XLIII; in fa , quod alias fan, fanins, etc., legebatur, veram lectionem Gordon l. l. suspicatus est, vid. Zahn ad Mth. V, 33. In Skeireins, nulla fere exceptione data, punctum compendiis gþ, gþs, fa, fins a tergo figitur; non autem compendio gþa, vid. Masmann. Skeir. 58 *. Abest compendii signum a gþs tantummodo in Skeir. II, c, quia vocabulum omissum superscribitur, quo nulli signo relinquitur locus. In compositis autem haec vocabula non epitomantur (vid. Castill. ad Timoth. I, I, 8) ; neque guþ, quando falsum deum significat, ut Joan. X, 34; neque frauja, quando non de Deo, sed de domino terrestri usurpatur, vid. glossar. V. Frauja, ubi laudatis locis etiam Col. (III, 22) IV, 1 addendus est; neque tandem ïesus, quando non Christi, sed aliorum virorum nomen est, ut Col. IV, 11; Esdr. II, 36, 40.

« c) Nonnisi raro occurrunt sequentes abbreviaturae:

pro ïohannes in porticis (vid. tabul. I ^am) textui codicis argentei suppositis, ubi etiam hoc animadvertas, quod super ï stent puncta diacritica, quae in deficiunt, vid. supra b).

pro lukas ibid.

pro pavlus in subscriptione epistolae ad Ephesios.

pro aipiskauqaus in Calend. goth.

pro kaulaussaim in subscriptione epistolae ad Colossenses.

pro galgin Col. II, 14. Cum autem praeter quas abbreviaturas supra b) commemoravimus, nullae aliae nec in textu codicis argentei, nec in mediolanis manuscriptis appareant, eo meliori jure pro paitrus Joan. XVIII, 15 et pro apaustaulum Cor. II, II, 5 librarii menda esse videntur, quod nullo compendii signo superscripta sint.

« d) Compendii signa etiam monogrammatibus superducuntur:

pro matþaius in porticis textui codicis argentei suppositis ( V. tab. I ^am).

pro markus in porticis textui codicis argentei suppositis ( V. tab. I ^am).

«A figura respondente codicis ambrosiani, deest compendii signum; deest etiam ab epitomatis scripturis, in quibus hasta unica pro duabus litteris inservit ( vid. tab. II ^am, II) quaeque praesertim in Skeireins saepius occurrunt. Quae inter alias conspicuae sunt, scilicet:

pro 𐌷𐍄 Irhe p. 192, Col. IV, 4 et, uti ad hunc locum conjicit Castillionaeus, etiam Cor. II, II, 4 ubi gabairhjan et Tit. I, 3 ubi atbairhida cum t et h connexis, licet prius in manuscriptis evanuerit, scripta erant; pari jure etiam conjici potest nahts pro nahs Thess. I, V, 5 legendum. pro 𐌽𐌰 Skeir. II, a. VIII, a. pro 𐌼𐌿 Mc. 2, 11. pro 𐌿𐍂 Skeir. II, a; VI, b; Tab. II, II. pro 𐌽𐌽 Skeir. VI, c. pro 𐌽𐌰 Tim. II, II, 24; III, 1, 2. pro 𐌽𐍃 Skeir. VI, a; VII, b. pro 𐍂𐌸 Ihre, p. 192. pro 𐌸𐍂 Luc. III, 1. Haec abbreviatura adhibetur etiam in codice ambrosiano pro þairh, vid. tabul. II ^am, II.

«* Signo vocabula in margine annotata vel illustrata, necnon et glossae ipsae et variantes indicantur, Ihre, p. 190. Aliud signum, scilicet , Cor. I, XIII, 3; XV, 33 vocabulo textus in margine glossato superponitur. Idem signum etiam Eph. I, 19 et II, 10 stare videtur. Denique crassius punctum in vocabulo textus figi potest, ut Gal. II, 3, 8; Tim. I, I, 5.»

«§ 18. Annotatio 8.—Scriptura litterali nondum adinventa, Gothi runicam probabiliter usurpabant, qua et alii Germani utebantur. Hanc runicam verisimiliter vocaverunt a gothico runos, quod, licet in bibliorum versione nunc adhuc μυστήριον significet, etiam pro βουλή et συμβούλιον usurpatur (vid. gloss.): pariter anglosaxonicum run has omnes significationes habet. Hastae litterarum (elementa) gothice dicuntur stabeis (στοιχεῖα, coll. Gal. IV, 3, 9; Col. II, 20) ; variae lineolae, uncini, puncta, cornua, vritos (κεραῖαι, Luc. XVI, 17) , strikos (κεραῖαι, Mth. V, 18) , stikos (στιγμαί, coll. Luc. IV, 15) . Scripturam nuncupabant boka, vel communius in plurali numero bokos; neque aliud nomen habent litterae, charta testificatoria, in neapol. documento, quam boka, alias in plur. bokos, necnon et charta creditoria, sponsatoria (γράμματα, Luc. XVI, 6, 7) ; charta pignoratoria (χειρόγραφον, Col. II, 14) est vadjabokos; libellus repudii (ἀποστάσιον, Mc. XIX, 4; Mth. V, 31) , bokos afsateinais vel bokos afstassais, denominatio etiam pro epistola (ἐπιστολῇ) usurpata, vid. glossar., h. v.; liber autem (βίβλος, βιβλίον) vid. ibid., in sensu christiano, id est, significans librum librorum, biblia (γραφαί) eodem vocabulo boka, bokos, designatur. Boka tandem littera, graeco γράμμα et γράμματα, necnon et latino littera, litterae, respondet (Rom. VII, 6; Cor. II, III, 6; imprimis Gal. VI, 11) , et bokos pro scientia, scripturarum cognitione 0910 adhibetur (Joan. VII, 15) . Consequenter scripturae eruditi apud Judaeos (γραμματεῖς) nomen bokarjos habent (vid. gloss. h. v.), quod proprie scribam significat, vid. docum. neapol. Pro epistola (ἐπιστολῇ)) paulinarum epistolarum interpres graecum aipistaule (vid. gloss. h. v.) in sensu litterarum apostolicarum usurpavit. Sigljo sigillum (σφραγίς) et sigljan, gasigljan sigillare (σφραγίζειν) gothicae linguae proprium est (vid. gloss. hh. vv.). Praeter bokos valens scriptum, scripturam, sacram praecipue adest et mela (Mc. XII, 24; Luc. IV, 21; Joan. V, 47) et gameleins (Joan. VII, 38, 42; Cor. II, III, 7; Tim. I, V, 18) , vel frequentius þata gamelido (vid. gloss. h. v.), participium praet. a gameljan, quod simul atque simplex meljan scribere (γράφειν) significat; unde ufmeljan subscribere, ufarmeljan inscribere (ἐπιγράφειν, vid. ibid.) cum ufarmeli vel ufarmeleins inscriptio (ἐπιγραφή, vid. ibid.).

«De materia autem in qua scripserunt primo Gothi, nihil certi novimus; quod enim arborum corticem in hunc usum converterint nomenque boka ab arboris nomine, quemadmodum liber mutuati fuerint, e mera conjectura constat. Postea vero societate cum Graecis inita, pergamenum adhibuerunt, vel saltem pro eo nomen maimbrana (Tim. II, IV, 13) acceperunt, e graeco μεμβράνα exscriptum. Jam vero omnes gothici manuscripti codices qui ad nos usque pervenerunt, in pergameno sunt conscripti; inter quos eminet codex argenteus in rubro pergameno, litterisque argenteis et aureis exaratus, vid. Prolegg. col 489 sq.; in papyro quidem conscribitur documentum neapolitanum, sed non ex integro gothicum est. Mature in librum folia coadunare debuerunt, cum jam in bibliorum versione voc. spildos (πινακίδια, πλάκες Luc. I, 63; Cor. II, III, 3) , occurrat.

«Quoad vero instrumentum quo in scribendo utebantur, penna erat nigra, svartisl vel svartisla (μέλαν, gloss. h. v.), verisimiliter calamus, raus, quemadmodum aliae calamorum species (κάλαμος), vid. gloss. h. v., utrumque gothicae linguae vocabulum. Legere et recitare, siggvan et ussiggvan, idem est vocabulum, cantionem vel declamationem popularium cantilenarum significans; unde lectio (ἀνάγνωσις Tim. I, IV, 13) saggvs exponitur.»

B. De Prolatione.

§ 19. Si quidem pene est impossibile plena securitate sermonis extincti prolationem definire, certa tamen remanent indicia, quibus pensatis, ad fugaces sonos scripturae signis circumvestitos pervenire possumus. Jam vero quae indicia gothicus sermo singulariter prae se fert, ad sequentia referuntur: 1) litterarum habitum, prout e lingua nobis non ignota ortum ducant; 2) scriptionem vocabulorum peregrinorum et nominum propriorum; 3) litteras inter se 0910 commutatas, sive hoc fiat ex regula, sive ex librariorum menda; denique 4) analogiam cognatorum sermonum.

Licet autem infra, auxiliantibus his indiciis, sonos gothicae linguae instaurare intendamus, animadvertere tamen abs re non est nos quarto indicio, cognatorum scilicet sermonum analogia, nonnisi maxima cautione usos fore, et hoc ex multiplici ratione. Etenim gothica lingua, quasi ramus germanicae stirpis emortuus, in cognatis linguis nulla sui parte jam superstitit, 0911 neque ulli ejusdem aetatis componi potest, cum Longobardorum, Vandalium, Burgundinorum et caeterorum linguae similiter extinctae sint. Vetus Germanorum superior sermo ipse, qui omnium ad gothicum proxime accedit, neque ab eo tam immediate oritur, ut ejus prognatio dici queat, neque aetate tam vicinus, ut ejus consocius nuncupari possit. Eo igitur in investigandis gothicae linguae sonis ex analogia 0912 veteris germanicae major cautela habenda est, quo proprium hujus systema confusius est et peritissimi viri nunc adhuc hodie incerti magis in contraria scinduntur. Abstractis etiam his ingratis circumstantiis, semper imprudenter agit, qui sonos linguae collatis cognatae sonis comparare velit, cum sermones etiam cognatissimi saepius sonis plurimum discrepent.