Attractio.

§ 266. Attractio in eo consistit, quod sive vocabulum e sententia subordinata in principalem efficaciter retroferatur, sive vocabulum sententiae subordinatae eodem modo ac aliud principalis sententiae construatur, sive tandem vocabulum sententiae principalis ab alio subordinatae sententiae absorbeatur, hoc absorpti constructionem tunc assumente. Jam vero his constructionibus, quas primitive forsan e Graeco mutuatus est, Gothus etiam sponte sua utitur.

1) Subjectum subordinatae sententiae fit objectum principalis: Mc. XI, 32 allai habaidedun ïohannen þatei bi sunjai praufetes vas, de Joanne credebant, quod propheta esset, pro credebant Joannem esse—;Joan. VII, 27 þana kunnum, waþro ïst; IX, 8, 29; XIV, 19; XVIII, 2; Mc. XII, 34; Cor. I, XVI, 15; II, XIII, 5; Cor. II, VII, 11 saiw þata bi guþ saurgan ïzvis, welauda gatavida ïzvis usdaudein. Coll. Joan. IX, 19 sau ïst sunus ïzvar, þanei qiþiþ þatei blinds gabaurans vaurþi; VIII, 54.

2) Relativum vocabulo, ad quod refertur, in casu convenit: Luc. II, 20 hazidedun guþ ïn allaize, þizeei (ἐπὶ πᾶσιν οἷς) gahausidedun de omnibus, quae (quibus þoei) andiebant; XIX, 37 hazidedun guþ ïn allaizo þoze sewun mahte (περὶ πασῶν ὧν εἶδον δυνάμεων), ut III, 19; Cor. II, XIII, 10 þata aljaþro melja ei andvairþs harduba ni taujau bi valdufnja, þammei (κατὰ τὴν ἐξουσίαν ἥν) frauja fragaf mis.

1202 3) Demonstrativum omnino deficit et relativum, quod ad illud refertur, ejus casum assumit et substantivum demonstrativi sibi postponi jubet: Mc. VI, 22 bidei mik þiswizuh þei (ὃ ἐάν) vileis jah giba þus, ora me quod tu vis, pro: hoc, quod vis; XV, 12 wa vileiþ ei taujau þammei (ὅν) qiþiþ þiudan ïudaie; Luc. IX, 36 mann ni gataihun ni vaiht þizei (ὧν) gasewun; Joan. VI, 29 þat-ïst vaurstv guþs ei galaubjaiþ þammei (εἰς ὅν) ïnsandida jains; Cor. II, XII, 17 ïbai þairh wann þizeei (ὧν) ïnsandida du ïzvis, bifaihoda ïzvis? Col. III, 2 þaimei ïupa sind (τὰ ἄνω) fraþjaiþ ni þaim þoei ana airþai sind (ubi attractio et regularis constructio commutantur); Mc. VII, 7 duwe þai siponjos þeinai ni gaggand bi þammei anafulhun þai sinistans (κατὰ τὴν παράδοσιν τῶν πρεσβυτέρων); Luc. III, 13 ni vaiht ufarþatei garaid sijai (παρὰ τὸ διατεταγμένον) ïzvis lausjaiþ; VI, 34 leiwid fram þaimei (παρ᾽ ὧν) veneid andniman; XVII, 27 etun jah drugkan und þanei dag (ἀχρὶ ἧς ἡμέρας) galaiþ nauel ïn arka; Joan. XI, 6 salida ïn þammei vas stada (ἐν ᾧ ἦν τόπῳ); Cor. I, IV, 6; XI, 23; II, II, 3; VIII, 11; XII, 6; Tim. II, III, 14; Philem. 21.

«Annotatio 1.—Gothus tamen attractionem quandoque non imitatur: a) Mc. XIII, 19 fram anastodeinai gaskaftais, þoei (κτίσεως ἧς) gaskop guþ; Luc. XV, 16 gairnida sad ïtan haurne, þoei (κερατίων ὧν) matidedun sveina; Joan. XV, 20 gamuneiþ þis vaurdis, þatei (τοῦ λόγου οὗ) ïk qaþ du ïzvis; XVII, 5 hauhei mik þamma vulþau, þanei (τῇ δόξῃ ᾗ) habaida at þus faurþizei sa fairwus vesi; Cor. II, I, 4 gaþrafstjam þans þairh þo gaþlaiht, þizaiei (διὰ τῇς παρακλήσεως ἧς) gaþrafstidai sijum silbans fram guþa; Eph. II, 4, 10; Col. I, 23; Thess. II, I, 4; Tim. II, I, 13; Neh. V, 14 fram þamma daga ei (ἀπὸ ἡμέρας ἧς); b) Joan. XVII, 9 bidja bi þans, þanzei (περὶ ὧν) atgaft mis; Luc. I, 20 sijais þahands jah ni magands rodjan und þana dag ei (ἄρχι ἧς ἡμέρας) vairþai þata, duþe ei (propter quod, ἀνθ᾽ ὧν) ni galaubides vaurdam meinaim; XVII, 30 þamma daga ei (ᾗ ἡμέρᾳ):

«Annotatio 2.—Nec nisi raro attractionem in versam dictam imitatur, ubi scilicet subjectum sententiae principalis in casu relativi ponitur: Mc. XII, 10 et Luc. XVII, 20 λίθον, ὃν ἀπεδοκίμασαν—οὗτος vertit per stains þammei usvaurpun þai timrjans, sah varþ du haubida vaihstins: Cor. I, X, 16 τὸν ἄρτον ὃν κλῶμεν οὐχὶ κοινωνία, per hlaifs þanei brikam, niu gamainduþs leikis? Eo etiam modo nonnulli (Winer p. 485) locum Luc. I, 72 sq. explicant, ubi Gothus μνησθῆναι διαθήκης ἁγίας αὑτοῦ, ὅρκον ὃν ὤμοσε κτλ. vertit: gamunan triggvos veihaizos seinaizos. aiþis þanei svor, attractione iterum vitata.

«Annotatio 3.—Haec species attractionis, qua impersonale principalis sententiae, ut cum subjecto subordinatae sententiae concordet, in personale commutatur, praecipue φάνερον et δῆλον εἶναι, etiam gothice usurpari potest, licet constructio cum impersonali linguae propria sit; sic Cor. II, III, 3 φανερούμενοι 1203 ὅτι ἐστὲ ἐπιστολὴ Χριστοῦ, dum evidens est, quod estis—, gothice vertitur more germanico, svikunþ þatei sijuþ aipistaule xristaus, codice tamen A svikunþai þatei sijuþ, secundum graecum legente. Haec autem attractio frequentior est pro δοκεῖν reddendo, ut Cor. I subscript. du kaurinþium frumei þugkeiþ melida visan us asiai pro videtur, quod prior ad Corinthios ex Asia scripta fuerit (prior ad Corinthios scripta fuisse videtur etc.), item Cor. II, X, 9; Gal. II, 9; Skeir. I, c; IV, c; VI, a, dum hic saepe impersonale, videtur mihi, pro videor, adhibetur (ut Mth. VI, 7; Luc. XIX, 11, Cor. II, XII, 19; Gal. II, 2) , quod tamen huc non pertinet. Sic etiam Luc. III, 23 svaei sunus munds vas ïosefis ex fonte latino (ut putatus est) redditur. Econtra haec attractionis species regulariter usurpatur ut linguae gothicae idiotismus cum skulds visan et mahts visan, ita ut pro oportet ut ego, possibile est, ut tu etc., dicatur: cogor ad—, potes etc., vid. § 176, annot. 4 d).»

2. Objectiva Sententia.

§ 267. Quatuor objectivae determinationes simplicis sententiae per sententias proprias principaliter circumscribuntur: scilicet proprium objectum, quod casibus obliquis exprimitur, causalis, modalis et temporalis.

A. Objectiva Sententia in stricto sensu seu Accusativa (etiam Dativa et Genitiva) Sententia.

§ 268. Hic tres discriminandi sunt casus pro variis respectibus actionis principalis ad objectum subordinatae sententiae. Vel enim hoc objectum nullam fere intimam connexionem (relationem) habet, ita ut sit simpliciter objectum actionis verbo principalis sententiae expressae; vel in actione ipsa verbi principalis sententiae rationem sumit, qua existat, unde est effectus; vel objectum de quo quaestio est, nondum existit, sed actione principalis sententiae producendum est, et ab agente intenditur (finis) . Jam vero ad effectum referendus est casus, ubi objectum ut consequentia cujusdam gradus, mensurae, extensionisque actionis exhibetur (consecutio), ad finem vero casus, ubi peculiariter exprimitur, quod agens intendit ( scopus). Ubi autem verba principalis sententiae in passivo construuntur, objectiva sententia evadit subjectiva

§ 269. Quod ad consecutionem temporum in illis sententiis spectat, hoc animadvertendum est:

1) Tempus subordinatae sententiae ita cum tempore principalis sententiae concordat, ut ubi praesens vel praeteritum in principali usurpatur, conjunctivus praesentis vel praeteriti in subordinata adhibeantur: Joan. XVII, 15 ni bidja þuk, ei usnimais ïns us þamma fairwau, ak ei bairgais ïm faura þamma unseljin; Luc. VII, 36 baþ ïna sums fareisaie, ei matidedi miþ ïmma; Mc. VI, 25 viljau, ei mis 1204 gibais haubid ïohannis; IX, 30 ni vilda, ei was vissedi; Joan. XI, 31 gaggiþ du hlaiva, ei greitai jainar; 19 gaqemun bi marþan jah marjan, ei gaþrafstidedeina ïzos bi broþar ïzo; Tim. I, V, 20 fravaurhtans ïn andvairþja allaize gasak, ei jah þai anþarai agis habaina; Phil. I, 22 wa þau valjau, ni kann; Luc. XVIII, 36 frah, wa vesi þata.

2) Cum passivo nullum sit praeteritum, vel in hujus locum praesens subditur, vel forma periphrastica in praeterito ponitur: Rom. VIII, 4 gavargida fravaurht ïn leika, ei garaihtei vitodis usfulljaidau ïn uns; Cor. I, I, 17 ni ïnsandida mik xristus daupjan ak vailamerjan, ni ïn suntrein vaurdis, ei ni lausjaidau galga xristaus; II, VII, 9; XI, 7 etc.; Luc. II, 3 ïddjedun allai, ei melidai veseina (ἀπογράφεσθαι) warjizuh ïn sainai baurg; Eph. III, 10 mis atgibana varþ ansts so ïn þiudom vailamerjan gabein xristaus, ei kanniþ vesi (γνωρισθῇ) reikjam jah valdufnjau handugei guþs; Thess. I, III, 1 etc.

3) Cum Gothus unicum habeat praeteritum, hoc in sententia subordinata etiam ut perfectum adhibet, ubi praesens adest in principali: Joan. IX, 19 sau ïst sa sunus ïzvar þanei qiþiþ, þatei blinds gabaurans vaurþi (natus sit)? Cor. II, XI, 21 bi unsveriþai qiþa sve þatei veis siukai veseima (fuimus); Gal. IV, 11 og, ïbai svare arbaididedjau (laboraverim) ïn ïzvis.

4) Ubi praeteritum in sententia principali perfecti significationem prae se fert, sequitur in subordinata praesens, cum rem venturam esse enuntiatur: Mc. IX, 12 gameliþ-ïst bi sunu mans, ei manag vinnai jah frakunþs vairþai; XII, 19 moses gamelido (scripsit, scriptum adhuc valet) þatei jabai wis broþar gadauþnai jah bileiþai qenai jah barne ni bileiþai, ei nimai broþar ïs þo qen ïs; Cor. I, IX, 22 allaim vas (γέγωνα) all, ei waiva sumans ganasjau; II, I, 9; XII, 7 etc.

Alias autem, in versione epistolarum praesertim, post praeteritum in principali sententia praesens in subordinata usurpatur, ubi sensus objectivus est (quando scilicet aliquid faciendum esse declaratur), praeterito eum subjectivum efficiente (cum dicitur, rem evenire posse, potuisse); in graeco autem textu, cum in N. T. non nisi rarissime occurrait optativus, hic semper conjunctivus apparet: Joan. IX, 22 gaqeþun sis ïudaieis, ei jabai was ïna andhaihaiti xristu, utana synagogais vairþai extra synagogam fiat, expellatur (γένηται); Luc. XVI, 4 andþahta mik wa taujau (ποιήσω, quod ego facturus sim); Col. I, 9 ni weilaidedum faur ïzvis bidjandans ei fullnaiþ (πληρωθῆτε) kunþjis viljins ïs; Luc. I, 4 galeikaida mis þus meljan, ei gakunnais (ἐπιγνῷς discas, docendus sis) þize vaurde astaþ; Skeir. I, d leik man andnam, ei laisareis uns vairþai þizos du guþa garaihteins; Thess. 1205 I, III, 2 ïnsandidedum teimauþaiu ei ïzvis gatulgjai jah bidjai (εἰς τὸ στηρίξαι καὶ παρακαλέσαι) bi galaubein ïzvava; Rom. IX, 11; XI, 32; Cor. II, I, 4; II, 3-5, 9; IV, 4; V, 15; Gal. II, 5, 10, 16, 19; Eph. I, 4; II, 7, 9, 10; VI, 22; Phil. II, 28; Col. IV, 8 ; Thess. I, II, 16; V, 10; Tim. I, I, 3; Philem. 15; Skeir. V, a.

Econtra Cor. II, I, 15 þizai trauainai vilda faurþis qiman at ïzvis, ei anþara anst habaidedeiþ (ἔχητε, habeatis, habere possitis); III, 13 moses lagida hulistr ana andavleizn duþe ei ni fairveitidedeina (videre possint) sunjus ïsraelis ïn andi þis gataurnandins; Thess. II, III, 8 ni arvjo hlaib matidedum at wamma ak vinnandans arbaidai naht jah dag vaurkjandans, ei ni kauridedeima (gravare possimus) wana ïzvara; Eph. IV, 10 usstaig ufar allans himinans, ei usfullidedi allata; Cor. II, IX, 3; Gal. I, 4; II, 4; IV, 3, 4; Eph. II, 15, 16; V, 26, 27; Phil. II, 30; Tim. I, I, 16; Philem. 13 etc. Hinc alterius ad Corinthios epistolae interpres dixit V, 21 xristus faur uns gatavida fravaurht, ei veis vaurþeima (fieri possent) garaihtei guþs ïn ïmma; econtra 8, 9 ïn ïzvara gaunledida sik, ei jus þamma ïs unledja gabeigai vairþaiþ (fieri deberent). Hinc Cor. I, IX, 21 varþ ïudaium sve judaius ei judaiuns gageigaidedjau—ei gageiggau vitodalausans—gageiggau incorrectum est, ut partim praeterita praecedentia et sequentia, partim glossa marginalis ( gavandidedjau) probant.

5) Graecum vero tantummodo imitatur Gothus, cum in oratione obliqua et in indirecta interrogatione post praeteritum principalis sententiae praesens subordinatae hic in conjunctivo, illic in indicativo usurpat: Mc. I, 27 sokidedun miþ sis misso qiþandans, wa sijai (ἐστί) þata; Luc. VIII, 9 frehun ïna siponjos ïs qiþandans, wo sijai (εἴη? ἦν)? so gajuko; Mc. II, 1 gafrehun, þatei ïn garda ïst (ἐστί, esset); Joan. XII, 9; Mc. XVI, 4 ïnsaiwandeins gaumidedun þammei afvalviþs ïst (ἀποκεκύλισται) sa stains; Joan. XVIII, 14 kajafa garaginoda ïudaium, þatei batizo ïst ainana mannan fraqistjan faur managein.

§ 270. l. 1) Ubi subordinata sententia intimam connexionem cum actione principalis non habet, sed cum eo non nisi exterius conjungitur, ut res ita se habet post verba sensuum, dicendi, cogitandi, eorum Relatio communiter per þatei, raro autem per ei et þei vel unte cum indicativo ostenditur: Mth. V, 21 hausideduþ þatei qiþan ïst þaim airizam· ni maurþrjais; Skeir. II, c nasjands þana anavairþan dom ïs gasaw jah þatei ïn galaubeinai þeihan habaida; Mc. XII, 35 waiva qiþand þai bokarjos, þatei xristus sunus ïst daveidis? Tim. I, I, 15 triggv þata vaurd þatei xristus qam ïn þamma fairwau, fravaurhtans nasjan; Cor. II, I, 12 woftuli unsara so ïst veitvodei miþvisseins unsaraizos, 1206 þatei ïn ainfalþein jah hlutrein guþs usmetum ïn þamma fairwau; Thess. I, III, 6 teimauþaius gataih uns galaubein ïzvara jah þatei gaminþi unsar habaiþ goþ; Luc. XX, 37 þatei urreisand dauþans jah moses bandvida ana aiwatundjai; Gal. IV, 22 gameliþ ïst þatei abraham tvans aihta sununs; Cor. I, XI, 23 andnam at fraujin þatei, ïn þizaiei naht galevïþs vas, nam hlaif jah aviliudonds gabrak; Rom. VII, 16 jabai þatei ni viljau þata tauja, gaqiss ïm vitoda, þatei goþ (scilicet ïst); Luc. XIX, 42 gafulgin ïst faura augam þeinaim, þatei qimand dagos ana þus jah bigraband fijands þeinai grabai þuk; Cor. I, XV, 27 biþe qiþiþ alla ufhnaivida sind, bairht (scilicet ïst) þatei ïnu þana ïze ufhnaivida uf ïna þo alla; II, III, 3 svikunþ (ïst) þatei sijuþ aipistaule xristaus; Tim. I, VI, 7 ni vaiht brahtedum ïn þamma fairwau, bi sunjai þatei ni usbairan wa magum; Mc. XIII, 28 þan smakkabagmis asts þlaqus vairþiþ, kunnuþ þatei newa ïst asans; V, 29 ufkunþa ana leika þatei gahailnoda; Mth. XXVI, 2 vituþ þatei afar tvans dagans paska vairþiþ; Joan. XII, 16 gamundedun þatei þata was du þamma gameliþ; VIII, 45 þatei sunja rodida, ni galaubeiþ mis. Item post gatrauan (Rom. VIII, 38) , ahjan (Mth. X, 34) , haban (habere ut, Mth. XI, 32) , domjan (Cor. II, v. 15) , etc., vid. Gloss. v. þatei a).

Joan. XIV, 28 hausideduþ ei ïk qaþ ïzvis; IX, 17 þu wa qiþis bi þana ei uslauk þus augona? XV, 18 jabai so manaseds ïzvis fijai, kunneiþ ei mik fruman ïzvis fijaida; XVII, 7 nu ufkunþa ei alla, þoei atgaft mis, at þus sind; XI, 23 vait ei þiswah þei bidjis guþ, gibiþ þus guþ; Thess. II, III, 4 gatrauam ïn fraujin ei, þatei anabudum ïzvis, jah taujiþ; Cor. II, I, 13 venja ei und andi ufkunnaiþ; X, 7 jabai was gatrauaiþ sik silban xristaus visan, þata þagkjai aftra af sis silbin ei svasve ïs xristaus (scilicet ïst), sva jah veis; Mc. XI, 23 þiswazuh ei galaubjai ((þata)) ei þatei qiþiþ gagaggiþ, vairþiþ ïmma. Hinc ellipticae formae: Cor. II, I, 18 triggs guþ, ei þata vaurd nist ja jah ne; Gal. I, 20 sai ïn andvairþja guþs, ei ni liuga.

Joan. XIII, 38 amen qiþa þus, þei hana ni hrukeiþ, unte þu mik afaikis kunnan þrim sinþam; Mth. VI, 26 ïnsaiwiþ du fuglam himinis, þei ni saiand nih sneiþand; Joan. XIII, 35 bi þamma ufkunnanda allai, þei meinai siponjos sijuþ; Cor. I, IV, 9 man þei guþ uns apaustauluns ustaiknida svasve dauþubljans; Luc. I, 58 hausidedun ganiþjos, unte gamikilida frauja armahairtein seina bi ïzai.

2) Subjectivam sententiam formant þatei et ei, intransitivis in principali existentibus: Mc. II, 16 wa ïst, þatei miþ motarjam jah fravaurhtaim 1207 matjiþ jah driggkiþ? elliptice Luc. II, 49 wa þatei sokideduþ mik? Joan. IX, 30 sildaleik ïst, þatei jus ni vituþ, waþro ïst; Mc. IX, 21 wan lagg mel ïst, ei þata varþ ïmma?

«Annotatio 1.—Quod autem in hac subjunctiva sententia Gothus non obliviscatur, þatei pronomen esse relativum, ex eo patet, quod, ubi verbum principalis sententiae dativum regit, þammei loco þatei adhibeat: Phil. II, 24 gatraua þammei (ὅτι) jah silba sprauto qima; Mc. XVI, 4 ïnsaiwandeins gaumidedun þammei afvalviþs ïst sa stains; VII, 18 ni fraþjiþ þammei all þata utaþro ïnngaggando ïn mannan ni mag ïna gamainjan? Luc. I, 32; XVII, 5; Joan. VI, 5; Tim. II, I, 12, necnon etiam post faginon þammei Luc. XV, 6 et niu kara þuk þizei Mc. IV, 38. Verumtamen, in posteriori praesertim tempore, haud raro þatei post gaumjan et fraþjan: Skeir. VII, d anþarans gamaudida gaumjan þatei ïs vas sa sama, saei ïn auþidai ·m· jere attans ïze fodida; Mc. XII, 12 froþun þatei du ïm þo gajukon qaþ; Luc. XX, 19; Joan. VIII, 27; Skeir. VIII, d.

«Annotatio 2.—Suo etiam modo Gothus supradictas particulas commiscet, ubi simul in eadem phrasi occurrunt: Joan. IX, 24, 25 veis vitum, þatei sa manna fravaurhts ïst. þanuh andhof jains· jabai fravaurhts ïst, ïk ni vait, þatain vait, ei blinds vas, ïþ nu saiwa; Cor. I, XV, 3, 4 andnam ei xristus gasvalt faur fravaurhtins unsaros jaþ-þatei ganavistroþs vas jaþ-þatei urrais þridjin daga jaþ-þatei ataugids ïst þaim ainlibim; etiam post diversa verba: Cor. II, XIII, 6 venja ei (ὅτι) kunneiþ, þatei (ὅτι) veis ni sijum ungakusanai, cujus loco cod. B venja þatei kunneiþ ei etc., vice versa legit.

«Annotatio 3.—Quod hic quandoque post þatei et ei etiam conjunctivus usurpetur, vid. § 271; quod autem etiam post haec verba, loco particularum þatei et ei infinitivus sequatur, vid. §§ 252, 253.»

§ 271. In oratione obliqua, ubi scilicet loquens verba alterius non tanquam sua, sed tanquam suae cogitationis objectum refert, þatei et ei cum conjunctivo adhibentur, quo in casu Graecus indicativum usurpat: Joan. IX, 19 sau ïst sa sunus ïzvar, þanei jus qiþiþ þatei blinds gabaurans vaurþi (ἐγεννήθη)? X, 36 qiþiþ þatei vajamerjau (βλασφημῶ), unte qaþ· sunus guþs ïm; Cor. I, I, 15 aviliudo guþa ei ainnohun ïzvara ni daupida, ei was ni qiþai, þatei ïn meinamma namin daupidedjau (ἐβάπτισα); X, 19 wa nu qiþam? þatei þo galiugaguda wa sijaina (ἐστίν) aiþþau þatei galiugan saljada wa sijai? Skeir. VIII, c liugandans bigitanda, ei ni ainshun reike aiþþau faureisaie galaubidedi ïmma.

Hinc etiam Luc. XVI, 1 manna gabeigs aihta fauragaggjan, jah sa fravrohiþs varþ du ïmma, ei distahidedi (ὡς διασκορπίζων) aigin ïs; Joan. VIII, 56 abraham sifaida, ei gasewi dag meinana; Joan. IX, 18 ni galaubidedun ïudaieis bi ïna, þatei ïs blinds vesi (ἦν) jah ussewi (ἀνέβλεψεν); Skeir. I, b kunnands þatei svaleikamma valdufnja mahtais 1208 nauþs ustaiknida vesi; Mc. VI, 55 berun þans ubil habandans, þadei hausidedun ei ïs vesi (ἐστίν); Luc. XVIII, 9 trauaidedun sis ei veseina (εἰσίν) garaihtai; Mth. VI, 7 þugkeiþ þaim þiudo ei ïn filuvaurdein seinai andhausjaindau (εἰςακουσθήσονται); V, 17 ni hugjaiþ ei ïk qemjau (ἤλθον) gatairan vitoþ; Luc. XIX, 11; Joan. XI, 13; XII, 18, 34; Cor. II, XII, 19 etc.

«Annotatio 1.—Nonnisi praeeunte Graeco, Gothus praesens indicativi etiam post praeteritum principalis sententiae usurpat, vid. § 269, 5.

«Annotatio 2.—Etiam in oratione recta þatei et ei adhibentur, sed cum indicativo, praeeunte Graeco: Mth. XXVII, 43 qaþ þatei sunus guþs ïm; Mc. I, 40 qaþ du ïmma þatei jabai vileis, magt mik gahrainjan; VI, 16 herodes qaþ þatei, þammei ïk haubïd afmaimait, sa ïst, sah urrais us dauþaim; X, 33 ïesus dugann ïm qiþan, þoei habaidedun ïna gadaban· þatei sai usgaggam ïn ïairusaulyma; Joan. IX, 9 sumaih qeþun þatei sa ïst, sumaih þatei galeiks þamma ïst, ïþ ïs qaþ þatei ïk ïm; Luc. VIII, 20 gataihan varþ ïmma þatei aiþei þeina jah broþrjus þeinai standand uta; Joan. XIII, 33 qaþ du ïudaium, ei, þadei ïk gagga, jus ni maguþ qiman; Mth. VII, 23; XXVI, 72; Mc. II, 1; XII, 7; XIV, 72; Luc. IV, 21; XV, 27; XIX, 42 etc. In Mth. V, 31 qiþan ïst þatei, wazuh saei qen afletai, gibai ïzai afstassais bokos, conjunctivus pro imperativo (δότω) ponitur.

«Annotatio 3.—Huic constructioni τοῦ þatei conferri possunt casus, ubi loca Veteris Testamenti similibus particulis mediantibus citantur: Rom. IX, 17 qiþiþ þata gamelido du faraoni, unte (ὅτι)— raisida þuk; X, 9.

«Annotatio 4.—Quandoque Gothus hic etiam constructionem immutat, þatei ante orationem priori vice adhibito, altera praetermisso: Luc. IX, 8 qeþun sumai þatei ïohannes urrais us dauþaim, sumai þan qeþun· helias ataugida sik. sumaiþ-þan þatei praufetus sums usstoþ; Joan. VII, 12 sumaih qeþun þatei sunjeins ïst, anþarai qeþun· ne, ak airzeiþ þo managein.

«Annotatio 5.—Ubi sententia incidens (parenthetica) inter particulam citationis et principalem sententiam orationis inducitur, particula respondens post parenthesim repetitur: Joan. XIII, 29 sumai mundedun ei, unte arka habaida ïudas, þatei qeþi ïmma ïesus· bugei; Cor. II, V, 1 vitum þatei, jabai airþeina unsara gards þizos hleiþros gatairada, ei gatimrjon us guþa habam gard.»

§ 272. Quemadmodum hae sententiae cum þatei, ei etc., ut objectum vel subjectum, ita etiam ut appositio in sententiis explicativis seu epexegeticis usurpari possunt: Luc. II, 10 spillo ïzvis faheid mikila, sei vairþiþ allai managein, þatei (quod scilicet) gabaurans ïst ïzvis himma daga nasjands; Joan. V, 36 þo vaurstva, þoei ïk tauja, veitvodjand bi mik, þatei atta mik sandida; Cor. II, VIII, 2 kannja ïzvis anst guþs þo gibanon ïn aikklesjon makidonais, þatei þata diupo unledi ïze 1209 usmanagnoda du gabein ainfalþeins ïze; 9; X, 11 þata þagkjai sa svaleiks, þatei wileikai sium vaurda svaleikai jah vaurstva; Luc. VII, 39 sa ïþ vesi praufetus, ufkunþedi þau, wo jah wileika so qino, sei tekiþ ïmma, þatei fravaurhta ïst; Rom. X, 9 vaurd galaubeinais, þatei merjam, þei—ganisis. Pro þatei occurrit etiam unte (coll. § 278): Cor. II, XI, 7 ïbai fravaurht tavida mik silban haunjands, ei jus ushauhjaindau, unte arvjo guþs aivaggeljon merida ïzvis; Luc. VIII, 30 wa ïst namo þein? þaruh qaþ· harjis, unte unhulþons managos galiþun ïn ïna.

Joan. XVI, 17 wa ïst þata þatei qiþiþ unsis? Mc. I, 27 sokidedun miþ sis, wa sijai þata, wo so laiseino so niujo, ei jah ahmam þaim unhrainjam anabiudiþ jah ufhausjand ïmma; VI, 2; Luc. IV, 36; Luc. I, 43 waþro mis þata, ei qemi aïþei fraujins meinis at mis, ubi ei qemi pro ei vel þatei qimiþ, ob nimiam imitationem graeci ἵνα ἐλθῃ, quod etiam nonnisi pro τὸ ἐλθεῖν vel ὅτι ἦλθε stare potest, dicitur, sicut etiam Joan. VI, 29 þat-ïst vaurstv guþs, ei galaubjaiþ þammei ïnsandida guþ; 50 sa ïst hlaifs, saei us himina atstaig, ei saei þis matjai ni gadauþnaï; XV, 13; XVII, 3.

§ 273. 1) Huc pertinent etiam indirectae interrogationes, quae verbum in conjunctivo communiter, in indicativo quoque, ubi scilicet per praeteritum interrogatur, habere possunt: Mth. VI, 25 ni maurnaiþ saivalai ïzvarai, wa matjaiþ (φάγητε) jah wa drigkaiþ (πίνητε), nih leika ïzvaramma, we vasjaiþ (ἐνδυσησθε); Luc. VIII, 9 frehun siponjos, wa sijai (εἴη) so gajuko; Mc. I, 27; Joan. XVI, 18; Luc. XV, 26 frah, wa vesi þata; XIX, 48 ni bigetun, wa gatavidedeina (ποιήσωσιν); XIX, 15; Luc. I, 29 þahta sis mariam, weleika vesi (εἴη) so goleins; IX, 46 galaiþ mitons ïn ïns, warjis þan ize maists vesi (εἴη); Col. IV, 6 vaurd ïzvar sinteino ïn anstai salta gasuqoþ siai, ei viteiþ, waiva skuleiþ (δεῖ ὑμᾶς) ainwarjammeh andhafjan; Mth. VIII, 20 sunus mans ni habaiþ, war haubiþ sein anahnaivjai (κλίνῃ); Cor. II, XIII, 5 ïzvis silbans fraisiþ, sïjaidu (ἐστέ) in galaubeinai; II, 9; Mc. X, 2; XV, 36; Luc. XIV, 28; XV, 44 peilatus hundafaþ frah, ei ïesus juþan gadauþnodedi (ἀπεθανε); Phil. III, 12 afargagga ei gafahau (καταλάβω), in þammei gafahans varþ fram xristau; Luc. VI, 7 vitaidedun, jau ïn sabbato daga leikinodedi (θεραπεύει); III, 15 þuhtedun allai ïn hairtam seinaim bi ïohannein, niu aufto sa vesi (εἴη) xristus; Phil. I, 22 wa þau (quo alias gr. ἄν vertitur) valjau, ni kann.

Joan. VIII, 14 vait, waþro qam (ἦλθον) jah waþ galeiþa (ὑπάγω), ïþ jus ni vituþ, waþro qima (ἔρχομαι) jah waþ galeiþa; Eph. I, 18 guþ gibai ïzvis ahman handugeins, ei viteiþ, wa ïst (ἐστίν) vens laþonais; Joan. VI, 64 vissa ïesus, warjai sind (εἰσίν) þai ni galaubjandans jah was ïst saei galeiveiþ ïna; IX, 15 frehun ïna, waiva ussaw (ἀνέβλεψεν); 21 waiva nu saiwiþ, ni vitum, aiþþau was uslauk 1210 ïmma þo augona, veis ni vitum; Cor. II, I, 17 mito ïbai aufto leihtis bruhta (ἐχρησάμην); Gal. III, 2; Eph. VI, 22. Indicativus et conjunctivus promiscue usurpantur apud Joan. VII, 17 ufkunnaiþ bi þo laisein, framuh guþa sijai (ἐστίν) þau ïku fram mis silbin rodja (λαλῶ).

«Annotatio.—Particula interrogativa etiam praetermitti potest: Mc. III, 2 vitaidedun, hailidedi (εἰ θεραπεύσει) sabbato daga; vel in principali sententia supplenda est: Mc. XI, 13 atïddja (scilicet quaesivit, inspexit) ei aufto bigeti (εἰ ἄρα εὑρήσει, ut forte inveniret) wa ana ïna. Econtrario Luc. XVIII, 8 sunus mans qimands biugitai galaubein directam interrogationem praebet, an forte inveniet. —Pro ei adhibetur etiam jabai; Joan, IX, 25 jabai fravaurhts ïst, ïk ni vait.»

2) Inter casus interrogationis indirectae illi gothice memorandi sunt, in quibus est vereor ne, quippe cum subordinata sententia per interrogativum ïbai vel ïbai aufto cum conjunctivo ad principalem connectatur: Cor. II, XII, 20 og ïbai aufto (μήπως) qimands ni svaleikans sve viljau bigitau ïzvis jah ïk bigitaidau ïzvis svaleiks sve ni vileiþ mik. ïbai (μή) aftra qimandan mik guþ gahaunjai at ïzvis jah qaino managans þize faura fravaurkjandane; Gal. IV, 11 og ïzvis, ïbai svare arbaididedjau ïn ïzvis; Cor. II, XI, 3 og ïbai aufto riurja vairþaina, fraþja ïzvara af ainfalþein.

Cum ogan subaudito: Mth. XXVII, 64 hait vitan hlaiva (timemus enim) ïbai aufto (μήποτε) siponjos ïs binimaina ïmma jah qiþaina· urrais; Mc. II, 21 ni manna plat fanins niujis siujiþ ana snagan fairnjana (timere debet), ïbai afnimai fullon af þamma sa niuja; 22; Luc. XIV, 29; Rom. XI, 21; Cor. II, XII, 6; Tim. I, III, 6 etc.

Hinc etiam Cor. II, VIII, 20 gateviþs miþ gasinþam uns bivandjandam þata, ïbai was uns fairinodedi; Gal. II, 2 þuhta ïm, ïbai svare rinnau aiþþau runnjau; VI, 1 atsaiw þuk silban, ïbai jah þu fraisaizau; V, 15 saiwiþ, ïbai fram ïzvis misso fraqimaindau.

§ 274. II. Effectus, qui per accusativum cum infinitivo alias redditur (§ 253, 4; coll. § 252, 6), etiam per ei exprimi potest, scilicet:

1) Cum conjunctivo post taujan, gataujan et biuhti ïst: Joan. XI, 37 niu mahta ïesus gataujan, ei jah sa ni gaþaudnodedi? Col. IV, 16 taujaiþ, ei so aipistaule ïn laudeikaion aikklesjon ussiggvaidau jah þoei ïst us laudeikaion jus ussigvaid; Joan. XVIII, 39 ïst biuhti ïzvis, ei ainana ïzvis fraletau ïn pasxa.

2) Cum indicativo post varþ; Joan. XIV, 22 wa varþ ei unsis munais gabairhtjan þuk silban, ïþ þizai manasedai ni? Luc. VI, 12 varþ ïn dagam þaim, ei usïddja ïesus ïn fairguni bidjan; VIII, 1 varþ biþe, ei jah ïs vratoda and baurgs jah haimos.

«Annotatio 1.—Post varþ loco subordinatae sententiae etiam copulativa, apud Lucam praesertim, sequitur: V, 17 varþ ïn ainamma daga jah (καί) ïs vas laisjands; VIII, 22 varþ ïn ainamma þize dage 1211 jah ïs galaiþ; II, 15 varþ biþe galiþun fairra ïm þai aggiljus, jah þai hairþjos qeþun du sis misso; V, 12, 35; IX, 51; XVII, 11, et etiam Neh. VI, 16 et Mth. IX, 10. Vel subordinata sententia sine particula connectitur principali: Mth. XXVI, 1 varþ, biþe ustauh ïesus alla þo vaurda, qaþ siponjam seinaim; Mc. I, 9; Luc. I, 59.

«Annotatio 2.—Mc. X, 38 habet magutsu driggkan stikl, þauei ïk driggka, jah daupeinai, þizaiei ïk daupjada, ei daupjaindau, sive quia Gothus constructionem aliam adhibere voluit, sive forsan quia infinitivo passivi indigebat.»

§ 275. Consecutio, ita ut exprimitur

1) Per simplex ei cum indicativo praeteriti vel conjunctivo praesentis: Joan. IX, 2 was fravaurhta? sau þau fadrein ïs, ei blinds gabaurans varþ; Rom. VII, 3 jabai gasviltiþ vair, qens frija ïst þis vitodis, ei ni sijai (τοῦ μὴ εἶναι) horinaudei vaurþana abin anþaramma: Cor. I, IX, 24 sva rinnaiþ, ei garinnaiþ,

2) Ordinario per svaei, vel sve (ὥστε), et equidem

a) Cum indicativo: Gal. II, 13 miþlitidedun ïmma ïudaieis, svaei barnabas miþgatauhans varþ þizai litai ïze; Thess. II, I, 3 managniþ friaþva ïn ïzvis misso, spaei veis silbans ïn ïzvis wopam; Mc. I, 27; II, 28; Rom. XIII, 2; Cor. II, V, 16, 17; Gal. IV, 7 etc., ubi saepius in coordinans inde, hinc significatione transit; Luc. V, 6, 7 galukun managein fiske filu sve natja dishnaupnodedun ïze. jah gafullidedun ba þo skipa sve sugqun;

«Annotatio.—In Gal. IV, 16 ὥστε per ïþ sve redditur, unde Gothum ὥς τε legisse conjicitur; iþ etiam Joan. VI, 18 pro τε usurpat.»

b) Cum conjunctivo: Cor. II, III, 7 andbahti dauþaus ïn gameleinim gafrisahtiþ ïn stainam varþ vulþag, svaei ni mahtedeina sunjus ïsraelis fairveitjan du vlita mosezis ïn vulþaus vlitis ïs; VIII, 5 sik silban atgebun uns, svaei bedeima teitaun etc.; Skeir. III, c ïohannes missadede, aflet gahaihait, ïþ fraujins (scilicet daupeins vel mereins) at afleta fravaurhte jah fragift veihis ahmins,—svaei sijai daupeins ïohannes ana midumai tvaddje ligandei;

c) Cum infinitivo, praeeunte Graeco: Cor. II, II, 6 ganah þamma svaleikamma andabeit þata fram managaim, svaei þata andaneiþo ïzvis mais fragiban jah gaþlaihan; Thess. II, II, 4 sa andstandands jah ufarhafjands sik ufar all qiþana guþ aiþþau allata blotinassu, svaei ïn guþs alh sitan; Luc. IX, 52 galiþun ïn haim samareite, sve manvjan ïmma.

§ 276. III. Finis, ut, infinitivo quidem gothice exprimitur (vid. § 252), sed etiam per ei, ubi affirmative, ubi autem negative de fine quaeritur, per ei ni cum conjunctivo:

a) Post verba volendi: Mth. XXVII, 17 wana vileiþ ei fraletau ïzvis? Cor. I, XVI, 12 aufto ni vas vilja, ei apaullo gemi; Joan. VI, 40; Thess. I, IV, 3 etc.

b) Praesertim post verba, quae aliquod voluntatis 1212 consilium significant, ut imperare, prohibere, petere, quaerere, concludere, dare etc., Mc. VIII, 7 ïesus fiskans þiuþjands qaþ (mandavit), ei atlagidedeina (παραθεῖναι) þans; Eph. IV, 17 qiþa jah veitvodja ïn fraujin, ei þanaseiþs ni gaggaiþ (μὴ περιπατεῖν) ïn usvissja hugis; Mc. III, 9; IX, 18; Luc. IV, 3; Gal. V, 16; Mc. V, 43 anabauþ ïm filu, ei manna ni funþi þata; Joan. XIII, 34 anabusn niuja giba ïsvis, ei frijoþ ïzvis misso; Mc. VII, 36; IX, 9; Joan. XV, 12, 17; Mc. VI, 8 faurbauþ ïm, ei vaiht ni nemeina ïn vig etc.; III, 12 filu andbait ïns, ei ïna ni gasvikunþidedeina; X, 47 wotidedun ïmma managai, ei gaþahaidedi; XV, 11 gudjans ïnvagidedun þo managein, ei barabban fralailoti ïm; IX, 12 gameliþ ïst bi sunu mans, ei manag vinnai jah frakunþs vairþai; XII, 19; VI, 12 usgaggandans meridedun, ei ïdreigodedeina; Luc. V, 17 bandvidedun gamanam ïn anþaramma skipa, ei atïddjedeina hilpan ïze; Mc. V, 10 baþ ïna filu, ei ni usdrebi ïm us landa; Col. IV, 12 aipafras usdaudeiþ bi ïzvis ïn bidom, ei standaiþ allavaurstvans etc.; Thess. I, V, 27 bisvara ïzvis ïn fraujin, ei ussiggvaidau so aipistaule þaim broþrum; Cor. II, II, 1 gastauïda þata silba at mis, ei aftra ïn saurgai ni qimau at ĩzvis; Rom. XIV, 13 þata stojaiþ, ei ni satjaiþ bistugq broþr; Joan. IX, 22 gaqeþun sis ïudaieis, ei jabai was ïesu andhaihaiti xristu, utana synagogais vairþai; Thess. I, III, 1 galeikaida uns, ei biliþanai veseima ïn aþeinim ainai; Mth. XXVII, 1 runa nemun gudjans bi ïesu, ei afdauþidedeina ïna; Mc. III, 6; Joan. XII, 10 munaidedun gudjans, ei jah lazarau usqemeina; Gal. II, 17 sokjandans ei garaihtai domjaindau ïn xristau bigitanai sijum jas-silbans fravaurhtai; Mth. VIII, 4 saiw (vide, id est, cura), ei mann ni qiþais; IX, 30; Mc. I, 44; VIII, 15; Cor. I, XVI, 10; Col. IV, 17; Mc. XV, 15 peilatus ïesu atgaf usbliggvands, ei ushramiþs vesi; X, 37 fragif ugkis, ei ains af taihsvon þeinai jah ains af hleidumein þeinai sitaiva; XI, 16 ni lailot ïesus, ei was þairhberi kas þairh alh;

c) Post ver baet formulas, quae indigentiam, necessitatem, obligationem quamdam indicant: Mth. III, 11 ni ïm vairþs, ei andbindau skaudaraip skohis ïs; VIII, 8 etc.; Skeir. I, c þata vesi viþra þata gadob, ei frauja qimands mahtai gudiskai þana galausidedi; Joan. XII, 23 qam weila, ei sveraidau sunus mans; Joan. XVI, 30 ni þarft, ei þuk was fraihnai; Thess. I, V, 1;

d) Post impersonalia et formulas ganah, goþ ïst, ïn minnistin ïst, etc.: Mth. X, 25 ganah siponi, ei vairþai sve laisareis; Mc. IX, 42 goþ ïst ïmma mais, ei galagjaidau asiluqairnus ana halsaggan ïs jah fravaurpans vesi ïn marein; Mth. V, 29 batizo ïst þus, ei fraqistnai ains liþive þeinaize jah ni allata leik þein gadriusai ïn gaiainnan; 30; Joan. XVI, 7; Cor. I, IV, 2 mis ïn minnistin ïst, ei fram ïzvis ussokjaidau;

«Annotatio 1.—Hic raro post ei indicativus ponitur, 1213 ut: Mc. XI, 28 was þus þata valdufni atgaf, ei þata taujis? Joan. XVI, 2 qimiþ weila, ei sawazuh saei usqimiþ ïzvis, þuggkeiþ hunsla saljan guþa; 17 leitil ei ni saiwiþ mik, in duobus ultimis casibus ei simpliciter relativum est; caeterum post leitil alias venit etiam jah: Joan. XVI, 19, ut Graeco semper fieri solet, coll. § 274, annot. 1. Coll. Luc. VII, 4 vairþs ïst þammei fragibis þata.

«Annotatio 2.—Pro ei semel occurrit þatei: Skeir. III, c frauja fragibiþ ïm, þatei sunjus þiudangardjos vairþaina.

«Annotatio 3.—De constructione formulae timere ne vid. § 273, 2.»

e) Post verba motus et totas sententias: Joan. XII, 9 qemun ni ïn ïesuis ainis, ak ei jah lazaru seweina; Mth. XXVII, 42 atsteigaidau af galgin, ei gasaiwaima, jah galaubjam ïmma; Mc. III, 2 vitaidedun ïmma, hailidedi sabbato daga, ei vrohidedeina ïna; X, 17 wa taujau, ei libainais aiveinons arbja vairþau? XVI, 1 usbauhtedun aromata, ei atgaggandeins gasalbodedeina ïesu; Joan. XII, 42 faura fareisaium ni andhaihaitun, ei us synagogein ni usvaurpanai vaurþeina; Cor. I, I, 15 aviliudo guþa, ei ainnohun ïzvara ni daupida, ei was ni qiþai, þatei ïn meinamma namin daupidedjau, etc., vid. Gloss. V. Ei 5) a). Huc pertinet etiam formula ei usfullnodedi þata gamelido Mth. VIII, 17; Mc. XIV, 49; Joan. XII, 38 etc.

«Annotatio 4.—Apud Joannem quandoque þei in locum ei subditur: VI, 12 galisiþ þos aflifnandeins drauhsnos, þei vaihtai ni fraqistnai; 7; XIII, 34; XVI, 33.

«Annotatio 5.—Semel ei cum indicativo occurrit Joan. XIV, 3 aftra qima jah andnima ïzvis du mis silbin, ei þarei ïm ïk, þaruh sijuþ jah jus; et ni, ne, pro ei ni Skeir. III, b jah leikis hraineino ïnmaidiþs vas sidus jah sa bi guþ hrainei anabudana vas, ni þanaseiþs judaiviskom ufarranneinim brukjan usdaudjaina.

«Annotatio 6.— Ei etiam þau (ἄν) post se permittit: Luc. XVI, 4 andþahta mik wa taujau, ei þau, biþe afsatjaidau, andnimaina mik; Mc. VI, 56.

«Annotatio 7.—Cum finis etiam per du et infinitivum exprimatur (§ 254 I, 2) , inde fit, ut haec et illa constructiones quandoque promiscue commisceantur: Mc. III, 14 gavaurhta ïesus tvalif du visan miþ sis jah ei ïnsandidedi ïns merjan; Luc. II, 22 —24 brahtedun ïesu ïn ïairusalem atsatjan faura fraujin jah ei gebeina fram ïmma hunsl; Skeir. IV, d þo ïnsakana vesun fram ïohanne ni ïn þis þatainei, ei fraujins mikilein gakannidedi, ak du gatarhjan jah gasakan þo afgudon haifst.

«Annotatio 8.—Ἵνα μή saepe per ïbai redditur, quod tamen ordinario significat utinam, vid. § 273, 2.»

§ 277. Grammatice loquendo Scopus a fine eodemmodo discriminatur, atque consecutio ab effectu (§ 1214 275) ; tunc enim conjunctio ( ei) subordinatae sententiae per demonstrativum in principali praeparatur. Mc. IV, 21 ïbai lukarn qimiþ duþe ei uf melan satjaidau aiþþau undar ligr, niu ei ana lukarnastaþan satjaidau? Eph. VI, 22 tykeiku ïnsandida du ïzvis duþþe ei kunneiþ wa bi ugk ïist; III, 4; Cor. II, III, 13; Joan. XVIII, 37 du þamma gabaurans ïm jah du þamma qam ïn þamma fairwau, ei weitvodjau sunjai; Rom. IX, 17 ïn þize raisida þuk ei gabairhtjau bi þus maht meina; hinc etiam þeei ideo ut: Joan. VI, 38 atstaig us himina nih þeei taujau viljan meinana ak viljan þis sandjandins mik; Cor. II, II, 4 gamelida ïzvis þairh managa tagra ni þeei saurgaiþ ak ei friaþva kunneiþ.

B. Causalis Sententia.

§ 278. Subordinatae causales sententiae per ei, þei, unte et þatei, quod, quia (ὅτι, ἐπεί) cum indicativo, indicantur. Jam vero veniunt

1) Post verba, quae rationem alicujus exhibent, ut laetari, mirari, misereri, gratias agere (coll. § 239) : Luc. X, 20 þamma ni faginoþ, ei ahmans ïzvis ufhausjand; Joan. XIV, 28 jabai frijodedeiþ mik aiþþau jus faginodedeiþ, ei ïk gagga du attin; Mc. XV, 44 peilatus sildaleikida, ei ïesus juþan gasvalt; Gal. I, 6; Cor. I, I, 14 aviliudo guþa, ei ainnohun ïzvara ni daupida; XI, 2 hazja ïzvis, þei allata mein gamunandans sijuþ.

Luc. XV, 9 faginoþ miþ mis, unte bigat drakmein; Phil. IV, 10; Luc. I, 47 svegneid ahma meins du guþa, unte ïnsaw du hnaiveinai þiujos seinaizos; Mc. VIII, 2 ïnfeinoda du managein, unte ju dagans þrins miþ mis vesun jah ni haband wa matjaina; Tim. I, I, 13 gaarmaiþs vas, unte unvitands gatavida ïn ungalaubeinai; IV, 10 ïdveitjanda, unte venidedum du guþa libandin; Joan. VII, 23 mis hatizoþ, unte allana mannan hailana gatavida ïn sabbato; Luc. XVI, 8 hazida frauja fauragaggjan ïnvindiþos, unte frodaba gatavida; XVIII, 11 aviliudo þus, unte ni ïm svasve þai anþarai mans; Joan. XI, 41; Cor. II, VIII, 17; Luc. XVII, 9 ïbai þagk þus fairhaitis skalka, unte gatavida þatei anabudan vas? Mth. V, 8 audagai þai hrainjahairtaus, unte þai guþ gasaiwand.

«Annotatio.—Non nisi rarissime hic adhibetur conjunctivus, ut: Joan XI, 15 fagino ïn ïzvara, ei galaubjaiþ; Phil. II, 2 usfulleiþ meina fahed, ei þata samo hugjaiþ, in posteriori loco ei potius significat ideo quod.»

2) Post interrogativa wileiks ïst, was ïst cum praegnanti sensu, quis est, qualis est: Mth. VIII, 27 wileiks ïst sa, ei jah vindos jah marei ufhausjand ïmma, in parallelo loco Mc. IV, 41 adest unte pro ei; Luc. I, 29 þahta sis, weleika vesi so goleins, þatei sva þiuþida ïzai; VIII, 25 was ïst sa, ei jah vindam faurbiudiþ jah vatnam. Post ei etiam hic conjunctivus usurpatur: Rom. IX, 20 was ïs, ei andvaurdjais guþa; Joan. IX, 36.

1215 3) Post integras sententias þatei et unte, necnon þande cum indicativo adhibentur: Joan. X, 33 ïn godis vaurstvis ni stainjam þuk ak ïn vajamereins jah þatei taujis þuk silban du guþa; XV, 5 saei visiþ ïn mis jah ïk ïn ïmma, sva bairiþ akran manag, þatei ïnuh mik ni maguþ taujan ni vaiht; XVI, 9; XVII, 8; Gal. IV, 6, etc.; Mth. V, 34 ïk qiþa ïzvis ni svaran allis, ni bi himina, unte stols ïst guþs, nih bi airþai, unte fotubaurd ïst fotive ïs, nih bi ïairusaulymai, unte baurgs ïst þis mikilins þiudanis; XXVII, 6 ni skuld ïst lagjan þans ïn kaurbanaun, unte (ἐπεί) andvairþi bloþis ist, etc., vid. gloss. V. Unte 2) b); Luc. II, 29 nu fraleitais skalk þeinana ïn gavairþja, þande sewun augona meina nasein þeina; XVI, 3 wa taujau, þandei frauja meins afnimiþ fauragaggi af mis; I, 34; Joan. V, 38; IX, 16; Cor. I, XV, 20; Phil. I, 18.

Hic etiam causalem sententiam demonstrativum praeparat: Luc. I, 13 ni ogs þus duþe ei (διότι) andhausida ïst bida þeina; 35 mahts hauhistins ufarskadveid þus duþe ei (διό), saei gabairada veihs, haitada sunus guþs; 20; II, 4; Cor. I, XV, 9. Apud Joannem dute unte: VIII, 47 duþe jus ni hauseiþ, unte us guþa ni sijuþ; XV, 19 unte us þamma fairwau ni sijuþ, duþþe fijaid ïzvis so manaseþs; X, 17; XV, 19; Joan. XVI, 19 bi þata sokeiþ miþ ïzvis misso, þatei qaþ. Huc etiam pertinet Luc. XV, 6 faginoþ miþ mis þammei bigat lamb mein, nam þammei pro þamma ei (de eo quod) ponitur, vid. § 270, annot. 1. Coll. Cor. II, XI, 11 ïn wis? unte ni frijo izvis?

4) Conjunctivus in causalibus sententiis usurpatur, ubi negatio causalem particulam praecedit: Joan. VII, 22 duþþe moses atgaf ïzvis bimait, ni þatei (οὐχ ὄτι) fram mose sijai ak us attam; Cor. II, III, 5 trauain svaleika habam þairh xristu du guþa, ni þatei vairþai sijaima þagkjan wa af uns silbam, ak us vairþida unsara us guþa ïst; Thess. II, III, 9 ni arvjo hlaib matidedum, ni þatei ni habaidedeima valdufni, ak ei uns silbans du frisahtai gebeima; Cor. II, I, 24; Phil. III, 12; IV, 11, 17; Skeir. IV, b; Joan. XII, 6 þata qaþ, ni þeei ïna þize þarbane kara vesi, ak unte þiubs vas. Post ni unte tamen indicativus sequitur: Cor. II, VII, 9 nu fagino, ni unte gauridai vesuþ, ak unte gauridai vesuþ du ïdreigai.

C. Modalis Sententia.

§ 279. Modali simplicis sententiae (§ 241) hic respondet,

I. Comparativa Sententia. Jam vero duo comparantur,

1) Quae ut similia proponuntur, quo in casu corelativae particulae quemadmodum (ὡς)—ita (οὕτως, οὕτως καί), svasve vel (communiter in comparandis unicis objectis) sve—sva vel svah jah et svah sic etiam usurpantur: Joan. XIII, 15 du frisahtai atgaf ïzvis, ei svasve ïk gatavida ïzvis, sva jus taujaiþ; Rom. XII, 4 svasve ïn ainamma leika liþuns managans habam, sva managai ain leik sijum; Mc. IV, 26 sva ïst þiudangardi guþs, svasve jabai manna vairpiþ fraiva ana airþai; Cor. II, I, 5 svasve ufarassu ïst bulaine xristaus 1216 ïn uns, sva jah þairh xristu ufar filu ïst jah gaþrafsteins unsara; Eph. V, 24 svasve aikklesjo ufhauseiþ xristu, svah qenes abnam seinaim; Luc. XVII, 26 svasve varþ ïn dagam nauelis, svah vairþiþ jah ïn dagam sunaus mans; Joan. XV, 4 sve sa veinatains ni mag akran bairan af sis silbin, niba ïst ana veinatriva, svah nih jus, niba ïn mis sijuþ.

Aliquando etiam particula demonstrativa deficit: Cor. II, VIII, 6 bedum teitaun, ei svasve faura dustodida, svah ustiuhai ïn ïzvis jah þo anst, akei sve raihtis ïn allamma managniþ, jah ïn þizai anstai managnaiþ; Mth. VI, 10 vairþai vilja þeins sve þai bokarjos; Mth. VII, 29; Cor. II, II, 17; Mth. VI, 12 aflet uns þatei skulans sijaima, svasve jah veis afletam skulam unsaraim; Luc. VI, 36; Luc. IX, 54 vileizu ei qiþaima, fon atgaggai us himina, sve jah heleias gatavida; Cor. II, XI, 3 og ïbai aufto, svasve vaurms aivvam uslutoda filudeisein, riurja vairþaina fraþja ïzvara af ainfalþein,

«Annotatio 1.—Pro svasve vel sve semel adest svaei Luc. III, 23 vas ïesus sve jere þrijetigive uf gakunþai svaei sunus munds vas ïosefis.

«Annotatio 2.— Idem atque dicitur samaleiko sve: Luc. XVII, 28 etun jah drugkun, samaleiko jah sve varþ ïn dagam lodis.

«Annotatio 3.—In comparativis sententiis verbum, non aliter influens, semper in indicativo ponitur, conjunctivo tantum usurpato Eph. VI, 20 faur aivaggeljon airino ïn kunavedam, ei ïn ïzai gadarsjau, sve skuljau (ὡς δεῖ με) rodjan, et Cor. I, IV, 7 wa wopis sve ni nemeis pro ὡς μὴ λαβών; eodem modo ὡς cum participio circumscribitur Luc. XVI, 1 fauragaggja fravrohiþs varþ ei distahidedi (ὡς διασκορπίζων) aigin fraujins, quamvis sve et svasve cum participio stare possint, vid. Cor. II, X, 9, 14.»

2) Vel aliud alii praestat, quo in casu comparativus cum þau sequente adhibetur: Mc. X, 25 azetizo ïst ulbandau þairh þairko neþlos galeiþan, þau gabigamma ïn þiudangardja guþs galeiþan; Luc. V, 23 waþar ïst azetizo qiþan · afletanda þus fravaurhteis, þau qiþan · urreis jah gagg; XVI, 17 azetizo ïst himin jah airþa hindarleiþan, þau vitodis ainana vrit gadriusan; Rom. XIII, 11 nu newis ïst naseins unsara, þau þan galaubidedum; Eph. III, 20 vulþus þamma mahteigin ufar all taujan maizo, þau bidjam aiþþau fraþjam. Coll. §§ 197 4) et 250 4) b).

«Annotatio 4.—Mc. IX, 47 goþ þus ïst haihamma galeiþan ïn þiudangardja guþs, þau tva augona habandin atvairpan ïn gaiainnan pro comparativo batizo ponitur goþ. Coll. Luc. XV, 7 sva (relative ad praecedentem comparationem) faheds vairþiþ ïn himina ïn ainis fravaurhtis ïdreigondins, þau ïn niuntehundis jah niune garaihtaize.»

§ 280. II. Hypothetica vel Conditionalis Sententia. In conditionalibus sententiis modus eligendus non tam ex praeeunte graeco pendet, quam potius ex ratione diversa qua res interpres considerat; vel enim de iis cogitat ut reipsa existentibus, vel eas ut mere 1217 possibiles spectat; in priori casu, ubi scilicet hypothesis ut realis observatur, indicativus, in posteriori autem, ubi nimirum hypothesis ut simpliciter possibilis habetur, conjunctivus praesentis, conjunctivus vero praeteriti, ubi hypothesis ut non realis tantum aspicitur, usurpatur. Porro in hoc ultimo casu etiam conjunctivus praeteriti occurrit sive cum þau, sive cum aiþþau, in duobus vero prioribus adest indicativus vel conjunctivus praesens, vel adeoque imperativus. Quoad conjunctiones hypotheticas seu conditionales hae sunt: jabai (εἰ, ἐάν), si, an, et jabai ni, niba (nibai, εἰ μή), nisi, quandoque etiam þande (þandei, εἰ), et ubi antecedens et consequens in conjunctivo praesentis construuntur, positiva conditio per ïþ (si), quod vocabulo postponi potest, et negativa per nih (nisi) indicatur.

1) Indicativus in stipulantibus sententiis: Rom. VII, 3 at libandin abin qens haitada horinondei, jabai vairþiþ (ἐὰν γένηται) vaira anþaramma, jabai gasviltïþ (ἐὰν ἀποθάνῃ) vair, frija ïst þis vitodis; Joan. XIII, 17 þande þata vituþ (εἰ οἴδατε), audagai sijuþ, jabai taujiþ (ἐὰν ποιῆτε) þata; Cor. II, XI, 4 jabai sa qimanda anþarana ïesu mereiþ (εἰ κηρύσσει), þanei veis ni meridedum, aiþþau jabai ahman anþarana nemuþ (λαμβάνετε), þanei ni nemuþ, vaila us þulaideduþ; VII, 14 jabai wa waiwop (εἰ κεκαύχημαι), ni gaaiviskoþs varþ; Mth. VIII, 31 jabai usvairpis (εἰ ἐκβάλλεις) uns, uslaubei uns galeiþan ïn þo hairda; Col. III, 1 jabai miþurrisuþ (εἰ συνηγέρθητε) xristau, þoei ïupa sind sokeiþ; Gal. II, 14 jabai þu ïudaius visands þiudisko libais (εἰ ζῇς), waiva þiudos baideis ïudaiviskon? Cor. I, IV, 7 wa habais þatei ni namt? aiþþau jabai andnamt (εἰ ἔλαβες), wa wopis sve ni nemeis? Mth. VI, 30 þande havi haiþjos guþ sva vasjiþ (εἰ ἀμφιέννυσιν), waiva mais ïzvis? Rom. XI, 21 þandei guþ þans us gabaurþai astans ni freidida (εἰ ἐφείσατο), ïbai aufto ni þuk freidjai (pro futuro, φείσεται).

Mc. VII, 3 ïudaieis niba ufta þvahand (ἐὰν μὴ νίψωνται) handuns, ni matjand. jah af maþla niba daupjand (ἐὰν μὴ βαπτίσωνται), ni matjand; Joan. XV, 4 sve sa veinatains ni mag akran bairan af sis silbin, niba ïst ana veinatriva. svah nih jus, niba ïn mis sijuþ; Cor. I, XV, 2 aivaggeli skuluþ gamunan, niba svare galaubideduþ (εἰ μὴ ἐπιστεύσατε); Joan. VII, 51 ïbai vitoþ unsara stojiþ mannan, nibai faurþis hauseiþ (ἐὰν μὴ ἀκούσῃ) fram ïmma?

2) Conjunctivus praesentis in stipulantibus sententiis: Joan. VIII, 52 jabai was mein vaurd fastai (ἐὰν τηρήσῃ), ni kausjai (οὐ μὴ γεύσεται) dauþau; Tim. II, II, 21 jabai was gahrainjai (ἐὰν ἐκκαθάρῃ: in interpretatione nostra mundet pro mundat legendum est) sik þizei, vairþiþ kas du sveriþai; Cor. I, XIII, 2 jabai habau (ἐὰν ἔχω) praufetjans jah vitjau allaize runos—ïþ friaþva ni habau, ni vaihts ïm (εἰμί) · jah jabai fraatjau allos aihtins meinos—ïþ friaþva ni habau, ni vaiht botos mis taujau (ὠφελοῦμαι); Gal. V, 11 jabai bimait merjau (εἰ κηρύσσω), duwe þanamais vrikada (διώκομαι: 1218 in interpretatione nostra patior pro patiar legendum est)? Mth. V, 29 jabai augo þein þata taihsvo marzjai (εἰ σκανδαλίζει) þuk, usstagg þata jah vairp af þus; Cor. I, VII, 8 goþ ïst ïm, jabai sind (ἐὰν μείνωσι) sve ïk· ïþ jabai ni gahabaina sik (εἰ δὲ οὐ ἐγκρατεύονται), liugandau (γαμησάτωσαν).

Joan. X, 37 niba taujau (εἰ οὐ ποιῶ) vaurstva attins meinis, ni galaubeiþ mis, ïþ jabai taujau, niba mis galaubjaiþ, þaim vaurstvam galaubjaiþ.

3) Conjunctivus praeteriti in stipulantibus et stipulatis sententiis: Joan. V, 46 jabai mose galaubidedeiþ (εἰ ἐπιστεύετε), ga-þau-laubidedeiþ (ἐπιστεύετε ἄν) mis; VIII, 42 jabai guþ atta ïzvar vesi, friodedeiþ þau mik; XIV, 28 jabai frijodedeiþ mik, aiþþau jus faginodedeiþ, ei ïk gagga du attin; XV, 49; Cor. I, XI, 31; Luc. VII, 39 sa ïþ vesi praufetus, ufkunþedi þau wo so qino; X, 13 vai þus kaurazein, unte ïþ in tyrai jah seidonai vaurþeina mahteis, þozei vaurþun ïn ïzvis, airis þau ïn sakkum jah azgon sitandeins gaïdreigodedeina; Skeir. V, b ïþ nu ains jah sa sama vesi bi sabailliaus ïnsahtai, waiva stojan jah ni stojan sa sama mahtedi? Joan. VIII, 19; IX, 41; XI, 21, 32; XIV, 7 · XVIII, 36; Cor. I, XII, 19.

Joan. XIV, 2 niba veseina, aiþþau qeþjau (εἰ μὴ, εἶπον ἄν) du ïzvis· gagga manvjan stad ïzvis; XVIII, 30 nih vesi (εἰ μὴ ἦν) sa ubiltojis, ni þau veis atgebeima þus ïna; Rom. IX, 29 nih frauja sabaoþ biliþi unsis fraiva, sve saudauma þau vaurþeima jah sve gaumaurra þau galeikai vaurþeima.

«Annotatio 1.—Aliquando etiam þau (ἄν) ponitur cum indicativo sententiae stipulatae, ubi stipulans, et communiter etiam stipulata, negativa est: Mth. V, 20 nibai managizo vairþiþ ïzvaraizos garaihteins þau þize fareisaie, ni þau qimiþ ïn þiudangardjai himine; Cor. I, XV, 11 jabai xristus ni urrais, svare þau jas-so mereins unsara ( ïst); Mth. VI, 15; Mc. XI, 26; necnon et cum imperativo vel conjunctivo hujus in locum subdito (§ 186) : Cor. II, XI, 16 ïbai was mik muni unfrodana, aiþþau vaila þau sve unfrodana nimaiþ mik. Econtrario praetermittitur etiam þau in casibus sub 3) laudatis: Gal. IV, 15 jabai mahteig vesi, augona ïzvara usgrabandans atgebeiþ mis; Skeir. I, b; Joan. VIII, 39 ïþ barna abrahamis veseiþ, vaurstva abrahamis tavidedeiþ; XV, 24; IX, 33 nih vesi sa fram guþa, ni mahtedi taujan ni vaiht; XV, 22; XIX, 11; Rom. VII, 7.

«Annotatio 2.—Consecutione temporum naturali invita, praeteritum in stipulanti sententia et in stipulata praesens (futurum) occurrit in sequentibus casibus: Rom. IX, 27 jabai vesi (ἐὰν ἦν) raþjo sunive ïsraelis svasve malma mareins, laibos ganisand (σωθήσεται ); Joan. VIII, 55 jabai qeþjau (ἐὰν εἴπω), þatei ni kann attan, sijau (ἔσομαι) galeiks ïzvis; IX, 22 gaqeþun sis ïudaieis, ei jabai was ïna andhaihaiti xristu, utana synagogais vairþai, de ultimo loco coll. § 269, 4; coll. etiam Mth. XI, 14.

1219 «Annotatio 3.—Ellipses in hypotheticis sententiis.

« a) Quandoque deficiunt consequentia stipulata, quae sive ex contextu supplenda sunt, sive reticenter praetermittuntur, ut in conspicuo loco Mc. VIII, 12 amen qiþa ïzvis, jabai gibaidau kunja þamma taikne; vel IX, 23 jabai mageis galaubjan, scilicet ex praecedentibus, ego te adjuvarem; Joan. VI, 62 þata ïzvis gamarzeiþ? jabai nu gasaiwiþ sunu mans ussteigan, scilicet quanto magis solliciti eritis, coll. VII, 23. Vel deficiunt tantummodo verba, ut Luc. XIX, 42 ïþ vissedeis, jah þu þo du gavairþja þeinamma, scilicet faceres; coll. Gal. III, 4; Tim. I, VI, 3. Huc referendae sunt etiam formulae parenthetice interjectae jabai mahteig sijai (Mc. XIII, 22) et jabai magi vairþan (Rom. XII, 18) .

« b) Ubi in eodem connexu particula semel usurpatur, quandoque ulterius deficit: Mc. XI, 34 jabai qiþam · us himina, qiþiþ · aþþan duwe ni galaubideduþ ïmma? ak qiþam, sed dicemus ne (recte germ. aber sagen wir), pro si diximus (((ἐὰν)) εἴπωμεν).»

« c) Ubi sententia ut antecedenti opposita exhibetur, quo in casu Graecus ἐπεί vel εἰ δὲ μήγε nisi autem, usurpat, Gothus aiþþau vel alioquin, utitur, sive cum indicativo: Mth. VI, 1 saiwiþ armaion ïzvara ni taujan ïn andvairþja manne du saiwan ïm, aiþþau laun ni habaiþ fram guþa; IX, 17 ni giutand vein niujata in balgins fairnjans, aiþþau distaurnand balgeis; Luc. V, 36, 37; Cor. I, VII, 14 (ἐπεὶ ἄρα); vel cum conjunctivo: Rom. IX, 11 nauhþanuh ni gabauranai vesun, aiþþau tavidedeina wa þiuþis aiþþau unþiuþis. Luc. XIV, 32 pro aiþþau adest eiþau, quod glossa optime explicat jabai nist mahteigs. Pro aiþþau ponitur etiam ïþ jabai ni, conditionalis sententia positive praecedit, ut Luc. X, 6 jabai sijai jainar sunus gavairþjis, gaweilaiþ sik ana ïmma gavairþi ïzvar. ïþ jabai ni, du ïzvis gavandjai. De εἰ δὲ μή male intellecto Joan. XIV, 11, vid. ad h. l. Etiam alias, salva autem significatione, εἰ δὲ μή Mc. II, 21 per ïbai vertitur. Sed Cor. I, V, 11 ni blandaiþ ïzvis horam—unte (ἐπεί) skuldedeiþ þan us þamma fairwau usgaggan interpreti, licet intelligatur, non sufficit.

«Annotatio 4.—Ubi sententia conditionalis disjungitur jaþþe—jaþþe (εἴτε—εἴτε) sive—sive ponitur: Cor. I, X, 31 jaþþe matjaiþ, jaþþe drigkaiþ, jaþþe wa taujiþ, allata du vulþau guþs taujiþ; II, I, 6 jaþþe þreihanda, ïn ïzvaraizos gaþlaihtais, jaþþe gaþrafstjanda, ïn ïzvaraizos gaþlaihtais; Skeir. IV, c vista manna vas jaþþe veihs, jaþþe praufetus etc., vid. gloss. V. Jaþþe. Ellipticum est Cor. I, XIV, 27 jaþþe razdai was rodjai bi tvans—.Semel adhibetur etiam jah—jah Tim. I, V, 10.

«Annotatio 5.— Niba (nibai) ad negationem vel 1220 interrogativum principalis sententiae relatum significat, ut latinum nisi (non—nisi), praeter, quam, quod (εἰ μή): Joan. X, 10 þiubs ni qimiþ nibai ei stilai; Mc. II, 26 hlaibans faurlageinais ni skuld ïst matjan niba ainaim gudjam; VIII, 14 niba ainana hlaif ni habaidedun miþ sis; II, 7 was mag afletan fravaurhtins niba ains guþ? Rom. XI, 15 was andanumts nibai libains us dauþaim etc., vid. gloss. V. Niba 2). Ubi autem non de simplici objecto, sed de cogitatione tota agitur, niba þatei nisi quod (εἰ μὴ ὅτι) ponitur: Cor. II, XII, 13 wa ïst, þize vanai veseiþ ufar anþaros aikklesjons, niba þatei ïk silba ni kaurida ïzvis? Eph. IV, 9 þata usstaig wa ïst, niba þatei jah atstaig ïn undaraisto airþos.

«Annotatio 6.—Composita particulae conditionalis εἴγε et εἴπερ quamvis, licet, gothice jabai sveþauh redduntur (Cor. II, V, 3; Eph. III, 2; IV, 21; Col. I, 23) et sveþauh jabai (Rom. VIII, 9) , posteriori etiam pro ἐάντε usurpato Cor. II, X, 8.»

§ 281. III. Concessiva Sententia. In hac sententiarum specie, quae in genere non nisi raro occurrit, sententia concessa þauhjabai, jah jabai, jabai, sveþauh ei, etiamsi, et si, sententia autem denegata particulas adversativas akei, aþþan, ïþ, sed, verum, verumtamen, a fronte sua recipit, vel posterior sine particula adversativa remanet, in utraque indicativo adhibito: Skeir IV, c þauhjabai ïesus us himina ana airþai qam, akei ni þe haldis airþeins vas; Cor. II, IV, 16 þauhjabai sa utana unsar manna fravardjada, aþþan sa ïnnuma ananiujada daga jah daga; Skeir. IV, c sa us himina qumana jabai ïn leika visan þuhta, akei ufaro allaim ïst; Cor. II, XI, 6; XIII, 4; Cor. I, IX, 2 jabai anþaraim ni ïm apaustaulus, aþþan ïzvis ïm; Luc. XVIII, 4 jabai jah guþ ni og jah mannan ni aista, ïþ ïn þizei usþriutiþ mis so viduvo, fraveita þo.

Cor. I, VII, 21 þauhjabai freis magt vairþan, mais brukei; Joan. XI, 25 saei galaubeiþ du mis, þauhjaba dauþniþ, libaiþ; Tim. II, II, 5 jah jabai (ἐὰν καί) haifsteiþ was, ni veipada, niba vitodeigo brikiþ; Cor. II, VII, 8; Cor. II, XI, 12 ni vaihtai mins habaida þaim ufar filu apaustaulum, jah jabai ni vaihts ïm; XII, 15 gabaurjaba fraqima jah fraqimada faur saivalos ïzvaros, sveþauh ei ufarassau ïzvis frijonds minz frijoda.

«Annotatio.—Sensus concessivus, qui etiam per participium proprie exprimitur, per jah (þan) καίπερ, in lucem peculiarius prodit, vid. Phil. III, 4.»

D. Temporalis Sententia.

§ 282. Diversis modis tempus determinandi in sententia simplici (§ 247 sqq.) respondent et huc veniunt tractandae sententiae in quaestionibus quando? et quandiu? positae. Jam vero aliae ad propositiones 1221 praesentiales (quando) et praeteritas (cum, postquam, statim ac, et pro utroque tempore designando (dum, donec, antequam) usurpantur; aliae autem in duas iterum partiuntur, prout spatium temporis (quantum) vel temporis punctum (usque dum) exprimant

1) Quando (ὅταν) þan et biþe, ambo synonyma (vid. enim Mc. VIII, 38 et Luc. IX, 26) cum indicativo, raro autem cum conjunctivo, scilicet tantummodo, ubi ad ejus principalem sententiam connectitur finalis, quae ipsa in conjunctivo procedit, construuntur: Mth. IX, 15 atgaggand dagos, þan afnimada af ïm bruþfaþs, jah þan fastand; Mc. IV, 31 kaurno sinapis þan saiada ana airþa, minnist allaize fraive ïst; VIII, 38 saei skamaiþ sik meina, jah sunus mans skamaiþ sik ïs, þan qimiþ ïn vulþau attins; Luc. VI, 22 audagai sijuþ, þan fijand ïzvis mans; Mc. IV, 29 biþe atgibada akran, suns ïnsandeiþ gilþa, unte atïst asans; Joan. VII, 27 biþe xristus qimiþ, ni manna vait, waþro ïst; Cor. I, XV, 27 biþe qiþiþ · alla uf hnaivida sind etc., vid. gloss. Vv. þan II, 1) et þe 2) a) β).

Mth. VI, 2 þan taujais armaion, ni haurnjais faura þus; 5 þan bidjaiþ, ni sijaiþ svasve þai liutans. ïþ þu þan bidjais, gagg ïu heþjon þeina; Mc. XI, 25 þan standaiþ bidjandans, afletaiþ, jabai wa habaiþ viþra wana; Luc. XIV, 12, 13; XVI, 9; XVII, 10; Cor. I, XIV. 26; Col. IV, 16; Tim. II, IV, 3; Luc. XIV, 10 þan haitaizau, atgaggands anakumbei ana þamma aftumistin stada, ei, biþe qimai saei haihait þuk, qiþai du þus · usgagg hauhis;. XVI, 4 andþahta mik, wa taujau, ei þau, biþe afsatjaidau, andnimaina mik ïn gardins seinans · Joan. XIII, 19; XIV, 29; XVI, 4; Cor. I, XVI, 2.

2) Cum (ὅτε, ἐπεί, ὡς) þan, biþe (quamvis haec synonyma sint, ex. gr. Mth. XI, 1 et XXVI, 1, posterius tamen potissimum, postquam, significat), sve cum (etiam pro ἥνικα usurpatum), sunsei (proprie statim ac, duo ultima apud Joannem et Lucam tantum, sve etiam apud Nehemiam), haec omnia cum indicativo construuntur: Mth. VIII, 27 jah varþ, þan ustauh ïesus þo vaurda, biabridedun manageins ana laiseinai ïs; Mc. III, 11 þaih þan ïna gasewun, drusun du ïmma; Rom. VII, 5 þan vesum ïn leika, vinnons fravaurhte vaurhtedun ïn liþum unsaraim; Mth. XI, 1 jah varþ, biþe usfullida ïesus anabiudands þaim tvalif, ushof sik jainþro; Mc. IV, 10 biþe varþ sundro, frehun ïna þai bi ïna þizos gajukons; Gal. IV, 4 biþe qam usfulleins melis, ïnsandida guþ sunu seinana; Luc. I, 41 jah varþ, sve hausida aileisabaiþ golein mariïns, lailaik barn ïn qiþau ïzos; Joan. VI, 16 ïþ sve seiþu varþ, atïddjedun siponjos ana marein; Neh. VI, 16 jah varþ, sve (ἥνικα) hausidedun fiands unsarai allai, jah ohtedun allos þiudos; Luc. I, 44 sai allis, sunsei varþ stibna goleinais þeinaizos ïn ausam meinaim, lailaik þata barn ïn vambai meinai; XIX, 41 sunsei newa vas, gasaiwands þo baurg gaigrot bi þo; Joan. XI, 20, 29, 32, 33. 1222 Alia exempla vid. gloss. Vv, þan II 2), þe 2) a) β), Sve 3).

«Annotatio 1.—Pro þan ad significandum nusquam, þanuh adhibetur, si ergo Joan. XVI, 25 ἔρχεται ὥρα, ὅτε λαλήσω per qimiþ weila, þanuh rodja vertitur, significat: venit hora, tunc loquar; Mth. IX, 25 þanuh þan non est: cum autem, verum: sed cum—.»

«Annotatio 2.—Hic non nisi in oratione obliqua usurpatur conjunctivus: Mc. IX, 9 ïesus anabauþ ïm, ei manuhun ni spillodedeina, þatei gasewun, niba biþe sunus mans us dauþaim usstoþi.

«Annotatio 3.—Hae conjunctiones etiam ad circumscribendum genitivum absolutum Graecorum usurpantur: Mth. XXVII, 57 ïþ þan seiþu varþ (ὀψίας γενομένης), qam ïosef af areimaþaias; IX, 32 þanuh biþe ut usïddjedun eis (αὐτῶν δὲ ἐξερχομένων), sai atberun ïmma mannan baudana; X, 33; Mc. I, 42; IV, 17; VI, 2; XV, 33; Luc. IV, 42; XIV, 29; XV, 14; XVIII, 40; XIX, 37; Joan. XIII, 30; Luc. VIII, 23 þaruh þan sve faridedun (πλεόντων δὲ αὐτῶν) anasaislep ïesus. Biþe etiam ad circumscribendum graecum ἐν τῷ cum infinitivo inservit: Mc. II, 15 jah varþ, biþe ïs anakumbida (ἐν τῷ κατακεῖσθαι αὐτόν) ïn garda ïs, jah managai motarjos miþanakumbidedun ïesua; Luc. III, 21; XIX, 15.

«;Annotatio 4.—Principalis sententia (consequens), þan vel þanuh quandoque etiam admittit, quae particula ut prioris corelativa valere potest: Cor. II, XII, 10 þan (cum) siuka, þan (tum) mahteigs ïm; I, XV, 54 þanuþ-þan (ὅταν δέ) þata divano gavasjada undivanein, þanuh vairþiþ vaurd þata gamelida. Necnon et praeeunte biþe Joan. XII, 16; Cor. I, XV, 28, coll. Luc. XVI, 23; biþe tamen pro þan etiam jah post se mavult: Luc. II, 21 jah biþe usfullnodedun dagos ahtau du bimaitan ïna, jah haitan vas namo ïs ïesus, coll. § 274, annot. 1. Apud Luc. V, 35 connectuntur jah þan.»

3) Postquam, modo per particulas sub 2) laudatas, praesertim per biþe, redditur, modo litteraliter per afar þatei: Mc. I, 14 afar þatei atgibans varþ ïohannes (μετὰ τὸ παραδοθῆναι τὸν Ἰωάννην), qam ïesus ïn galeilaia.

«Annotatio 5.—Litterale afar þatei Skeir VII, c afar þatei matjan so managei bigitan vas þize hlaibe ·ib· tainjons fullos þatei aflifnoda, incorrectum est, cum hic adesse deberet þo managein.»

4) Antequam (πρίν, πρὶν ἤ, πρὸ τοῦ cum infinitivo) faur þizei cum conjunctivo construitur, scilicet:

a) Praesentis: Mth. VI, 8 vait atta ïzvar, þizei þaurbuþ, faurþizei bidjaiþ ïna; Mc. XIV, 72 gamunda paitrus þata vaurd, sve gaþ ïmma ïesus, þatei faurþizei hana hrukjai tvaim sinþam, ïnvidis mik þrim sinþam;

b) Praeteriti: Luc. II, 26 vas ïmma gataihan, ni saiwan dauþu, faurþize sewi xristu fraujins; Joan. VIII, 58 amen amen qiþa ïzvis· faurþizei abraham 1223 vaurþi, ïk ïm; Luc. II, 21; Joan. XIII, 19; XIV, 29; XVII, 5; Gal. II, 12.

5) Usque dum, donec (ἕως, ἕως ὅτου, ἕως οὗ, ἄχρις οὗ, μέχρις οὗ) unte construitur.

a) Cum indicativo

aa) Praesentis: Mth. V, 26 ni usgaggis jainþro, unte usgibis þana minnistan kintu; Mc. XII, 36 sit af taihsvon meinai, unte ik galagja fijands þeinans fotubaurd fotive þeinaize; Mth. X, 23; Mc. IX, 1; Luc. IX, 27; XV, 4, 8; XX, 43; Joan. XIII, 38; Tim. I, IV, 13,

bb) Praeteriti: Mc. XIV, 54 paitrus fairraþro laistida afar ïesua, unte qam ïn garda þis auhumistins gudjins; Joan. IX, 18 ni galaubidedun ïudaieis bi ïna, þatei blinds vesi jah ussewi, unte atvopidedun þans fadrein ïs;

b) Cum conjunctivo praesentis: Mc. VI, 10 þiswaduh þei gaggaiþ ïn gard, þar saljaiþ, unte usgaggaiþ jainþro; Luc. XIX, 13 kaupoþ, unte qimau; Cor. I, IV, 5; XI, 26; Gal. IV, 19; Eph. IV, 13.

«Annotatio 6.— Unte et und þatei (donec) promiscue commiscentur Mth. V, 18 und þatei usleiþiþ himins jah airþa, jota ains aiþþau striks ains ni usleiþiþ af vitoda, unte allata vair þiþ. Und þatei etiam pro unte cum indicativo alias occurrit: Mth. V, 18, 25; Cor. I, XV, 25 et cum conjunctivo: Rom. XI, 23; Neh. VII, 3.»

b) Dum, miþþanei (ἥνικα, ἐν τῷ cum inf., genit. absol.) cum indicativo construitur, nempe:

a) Praesentis (ἥνικα): Cor. II, III, 15 und hina dag, miþþanei siggvada moses, hulistr ligiþ ana hairtin ïze. aþþan miþþanei gavandeiþ du fraujin, afnimada þata hulistr;

b) Praeteriti, genitivo absoluto Graecorum et imprimis τῷ ἐν τῷ cum infinitivo respondens: Mth. IX, 18 1224 miþþanei ïs rodida (αὐτοῦ λαλοῦντος) þata, þaruhreiks ains qimands ïnvait ïna; Luc. IV, 40 miþþanei þan sagq sunno (δύνοντος δὲ τοῦ ἡλίου) siukans brahtedun du ïmma; Mth. XXVII, 12 miþþanei vrohiþs vas (ἐν τῷ κατηγορεῖσθαι αὐτὸν) fram þaim gudjam, ni vaiht andhof; Mc. IV, 4; Luc. I, 8; alia exempla vid. Gloss. V. Miþþanei.

«Annotatio 7.—Necnon et ïn þammei pro ἐν τῷ usurpatur: Luc. IX, 51 varþ ïn þammei usfullnodedun dagos andanumtais ïs, dum complerentur (ἐν τῷ ἐμπληροῦσθαι).»

7) Dum, quamdiu (ὡς) unte et þande cum indicativo praesentis construitur: Luc. XVII, 8 andbahtei mis, unte matja jah drigka; Joan. IX, 4 ïk skal vaurkjan vaurstva þis sandjandins mik, unte dags ïst; Joan. XII, 35 gaggiþ þande liuhaþ þabaiþ, ei riqiz ïzvis ni gafahai; Gal. VI, 10 þannu nu þandei mel habam, vaurkjam þiuþ viþra allans.

«Annotatio 8.—Pro ni mogud sununs bruþfadis, unte sa bruþfaþs miþ ïm ïst, gataujan fastan Luc. V, 34 legitur in loco parallelo Mc. II, 19 und þatei (ἐν ᾧ) et Mth. IX, 15 und þata weilos þei (donec, ἐφ᾽ ὅσον). Coll. Mc. IX, 19 und wa (ἕως πότε); Luc. IX, 41; Joan. X, 24 et annot. 6.»