CAPUT II.

In commemorationem devoti populi ad misericordiam desiderio Patrum acclamantis cantatur Kyrie, eleison.

Diximus autem in praehabitis, quod Kyrie, eleison, populi repraesentat acclamationem, cum clerus desiderium Patrum in Introitu repraesentat. Unde etiam Petrus, beati Gregorii diaconus, in benedictione cerei dicit: " Laetetur et mater Ecclesia tanti luminis adornata fulgoribus, et magnis populorum vocibus haec aula resultet. " Quia sicut dicitur, Job, I, 14 : Boves arabant, et asinae pascebantur juxta eos : quia dum clericus, qui per bovem signatur, arat, corda vomere praedicationis et laudis praeciduntur, statim laicus populus genus onoriferum et simplex pascitur ad obediendum. Et ideo Kyrie, eleison, est introductum ad repraesentandum quomodo populus simplex clero per Reclamationem obedientiae facit consonantiam. Unde Hieronymus dicit in quadam epistola de editione Psalmorum, quia quando David Psalmos faciebat, quatuor cantores, scilicet Chore et Idithum et Asaph et Caath, hos Psalmos editos cantoribus aliis praecinebant, quibus quatuor millia cantorum succinebant, quos totus populus in voce laudis

subsequebatur. Et ideo in hoc ordine Episcopus vel sacerdos est in loco regis David. Quatuor autem cantores, duo scilicet in dextero choro, primus cantor et succentor, et duo in sinistro choro, scilicet secundus cantor et succentor, sunt in loco quatuor cantorum. Quatuor autem millia sunt sicut chorus totus clericorum, et hoc totum in Introitu repraesentatur. Populus autem repraesentatur ut acclamans Kyrie, eleison, et adhuc populus acclamat clero in Romana Ecclesia Kyrie, eleison. Et ideo in commemorationem boni et devoti populi desiderio Patrum acclamantis, Kyrie, eleison, est inductum in Missa post Introitum.

Hoc autem novies dicitur, ut quidam dicunt, propter novem choros Angelorum. Hujus autem signum dicunt esse, quod ter ternis cantibus formatur: quia primo ter dicitur Kyrie, eleison. Et secundo ter dicitur Christe, eleison. Et tertio iterum ter Kyrie, eleison. Quod quidam dicunt fieri propter tres hierarchias Angelorum, in quarum qualibet sunt tres ordines Angelorum. Hujus etiam signum esse dicunt, quia in solemnibus diebus quando non est tempus luctus, statim post acclamationem Kyrie, eleison, inducitur hymnus Angelorum qui est: Gloria in excelsis Deo. Sed hoc valde mirabile est quod dicunt, quia in veritate non est isla acclamatio ad Angelos, sed ad Dominum. Et quod novies clametur ad Dominum, quia novem sunt ordines Angelorum, non videtur aliquam habere rationem : quia secundum eamdem rationem septies cantaretur propter septem ordines beatorum, qui sunt Patriarchae et Prophetae et Domini praecursores, sicut Joannes Baptista, et Zacharias et Elizabeth, et beata Virgo, pastores et reges, et alii qui nobis Christum exhibuerunt et demonstraverunt. Iterum sunt Apostoli, Martyres, Confessores, et Virgines. Quare enim propter istas beatorum distinctiones non multo magis septies clamaretur, vel propter septem dona quibus juvamur ex Domini misericordia, vel cantarentur octies propter octo beatitudines, quae, Matth. v, 3-11, enumerantur, vel sexies propter opera sex dierum, ut sic daremus magnificentiam Domino nostro Deo : quia Dei perfecta sunt opera. Unde hujusmodi adaptationes quae non nisi in numero concqrdant, pro certo parum valent et multum sunt derisibiles.

Nos igitur dicimus beatos Dionysium et Ambrosium sequentes, quod in ista acclamatione quatuor sunt notanda, propter quae et ista acclamatio instituta esse dignoscitur. Unum quidem, quare ter Kyrie, eleison, primo cantatur? Secundum, quare fer Christe, eleison, subjungitur? Tertium, quare iterum ter Kyrie, eleison, in fine subnectitur? Quartum, quare in voce Graeca non Latina cantatur?

Ad primum horum dicimus, quod sicut dicit Dionysius, Dominus nomen est superpositionis, et ideo est in genere relativorum. Ambrosius autem dicit, quod est nomen potestatis, et secundum hoc non est in genere relationis: quia sic) correlativum ad quod dicatur, non haberet, unde secundum primum nominis intellectum est nomen superpositionis, quia a superpositione est impositum, secundum consequentem intellectum est nomen potestatis, quia hoc nomen habentibus potestatem est datum. In omni enim nomine ista duo considerantur, et ideo significat substantiam cum qualitate : qualitas autem est illud a quo nomen impositum est. Et substantia illudi cui est impositum : et quia qualitas finis substantiam, ideo primus intellectus nominis est sumendus a qualitate a qua impositum est nomen.

Et hoc egregius doctor consideravit: Dionysius, qui dicit ipsum esse nomen superpositionis. Superpositio autem perfecta, ut idem dicit, consistit ex tribus, scilicet quod superpositum excedat inferiora, a nullo depressum, et quod per-

fectam in se habeat superpositionis causam, et quod perfectam in se habeat in altis continentem se virtutem, ne ad infima possit deflecti vel inclinari. Primum horum est honoris et honestatis. Secundum, ditissimae possessionis. Tertium autem fortitudinis et virtutis, et ideo dignitatem suam et honorem advertens, superpositionis et dominationis verus Dominus, ut dicit Dionysius, incessanter est appetitivus, et indignum est ei, quod aliquid sit super ipsum sic quod sibi dominetur, et sic solus Dominus Deus est, de quo dicitur, Esther, XIII, 11 : Dominus omnium es, nec est qui resistat majestati tuae, de quo dicit Apostolus, ad Hebraeos, II, 8, quod Pater omnia subjecit sub pedibus ejus. Psal. CIX, 1 : Dixit Dominus Domino meo: Sede a dextris meis. Genes. XXVII, 37 : Dominum tuum illum constitui, et omnes fratres ejus servituti illitis subjugati. Sic dicitur Dominus Pater, Dominus Filius, Dominus Spiritus sanctus: et tamen non tres Domini, sed unus est Dominus, sicut dicitur, Exod. VI, 2 et 3: Ego Dominus qui apparui Abraham, Isaac et Jacob, in Deo omnipotente: et nomen magnum Adonai non indicavi eis : quia verum Dominum apparens Patribus non exhibuit, sed nobis Dominum dominorum exhibuit: quia sicut dicitur, ad Hebr. I, 1 et 2: Multifariam multisque modis olim loquens Deus patribus in Prophetis, novissime diebus istis locutus est nobis in Filio, quem (ut Dominum omnibus praepositum esse probaret et ostenderet) constituit haeredem universorum, per quem fecit et saecula, omnibus eum praeponens et omnia sibi subjiciens.

Hunc exaltant omnes divitiae verae pulchrorum et bonorum. Pulchra enim, ut ait Tullius, sunt quae omni notitiae accedunt cum decora laude. Bona autem vera sunt, quae, ut dicit Anselmus omnibus est esse, et Deo et Angelis, et omnibus creaturis. Quicumque igitur perfectam et omnimodam pulchrorum et bonorum ha- bet ditissimam et splendissimam possessionem ad copiam, ut ab ipso omnes ditentur, ille perfectam habet causam suae superpositionis, et hanc non habet nisi Filius de quo dicitur, Joan. M, 34 : Non enim ad mensuram dat Deus spiritum, supple, Filio. Caeteris autem dividit spiritus Patris, dans singulis prout vult, sicut dicitur, I ad Corinth. XII, 11 : Dividens singulis prout vult, et, Matth. XXV, 15: Dedit unicuique secundum propriam virtutem. Ipse autem omnes simul possedit pulchrorum et bonorum divitias, de quo dicitur, Joan. I, 14: Vidimus gloriam ejus, gloriam quasi Unigeniti a Patre, plenum gratiae et veritatis. Unde, ad Coloss. II, 3: In ipso sunt omnes thesauri sapientiae et scientiae Dei absconditi. Genes. XXIV, 36: Et peperit Sara uxor domitii mei filium domino meo in senectute sua, deditque ei omnia quae habuerat. Sara uxor domini nostri Patris est Ecclesia, quam signat beata Virgo Maria, quae casta concepit et virgo peperit Filium, non habens maculam concupiscentiae in conceptu, neque rugam poenae in partu: et huic Filio omnia data sunt in possessionem. Hic ergo est verus Dominus, sicut dicitur, ad Galat. IV, 1, quod licet humanitatis susceptione parvulus sit, et nihil differens a servo, cum sit tamen dominus omnium. Hic etiam veram virtutem habet se in altis continentem, qui ad ima et vilia numquam deflexus, et ideo numquam scabellaribus et conculcandis per appetitum vel opus appropinquavit. Unde dicitur, Eccli.

XXIV, 7: Ego in altissimis habitavi, et thronus meus in columna nubis. Sedens in nube assumptae carnis ut Dominus, quae caro et columna est non inclinabilis ad aliquid conculcandum. Propter quod dicitur, Isa. XIV, 6: Ego Dominus, et non est alter. Psal. CXII, 5 et 6 : Quis sicut Dominus Deus noster, qui in altis habitat, et humilia respicit in coelo et in terra ?

Haec autem tria in hoc nomine, Domi-nus, comprehendit beatus Dionysius his verbis: " Dominatio vero est non pejorum sive inferiorum excessus tantum, sed omnis pulchrorum et bonorum perfecta et omnimoda possessio, et vera et non cadere valens fortitudo . " Nos autem per peccatum in triplicem incidimus miseriam, scilicet subjectionem servitutis peccati: quia sicut dicitur, Joan. VIII, 34 : Qui facit peccatum, servus est peccati. Secundo, in paupertatem boni gratuiti : quia gratuitis sumus spoliati, unde dicitur, Apocal. III, 17 : Et nescis quia tu es miser, et miserabilis, et pauper, et caecus, et nudus. Tertio, in conculcationem incidimus a daemonibus vilissimis, qui potius erant conculcandi, quia ipsi servi sunt. Thren. V, 8, in oratione Jeremiae : Servi dominati sunt nostri: non fuit qui redimeret de manu eorum.

De primo horum dicitur, Isaiae, xlix, 7 : Haec dicit Dominus, redemptor Israel, Sanctus ejus, ad contemptibilem animam, ad abominatam gentem, ad servum dominorum. Genes. IX, 25: Maledictus Chanaan, servus servorum erit fratribus suis.

De secundo dicitur, Threnorum, III, 1 : Ego vir videns paupertatem meam, in virga indignationis ejus. Eccle. V, 13 : Generavit filium qui in summa egestate erit: hoc enim maxime dicitur de Adam, qui dives creatus fuit, et in extrema paupertate genuit filios. Job, I, 21: Nudus egressus sum de utero matris meae, nudus revertar illuc. Ezechiel. XVI, 7 : Eras nuda, et confusione plena.

De tertio dicitur, Isa. li, 23: Qui te humiliaverunt, et dixerunt animae tuae : Incurvare, ut transeamus : et posuisti ut terram corpus tuum, et quasi viam transeuntibus. Thren. V, 5 : Cervicibus nostris minabamur, lassis non dabatur requies. Psal. lv, 3: Conculcaverunt me inimici mei tota die: quoniam multi bellantes adversum me. Eccli. IX, 10: Omnis mulier quae est fornicaria quasistercus in via conculcabitur. Mulier emollita, anima fornicata, a Deo suo data daemonibus in conculcationem.

Quid ergo mirum si fidelis populus audiens clerum in desiderio Patrum advocantem ad nos Dominum, sentiens nihilominus triplicem suum defectum, conclamat et acclamat clero invocans verae superpositionis et ditissimae possessionis dominum, et tantae fortitudinis, ut non solum se contineat in altis, verum sicut dicitur, I Regum, II, 8 : Suscitat de pulvere egenum, et de stercore elevat pauperem, ut sedeat cum principibus, et solium gloriae teneat, dicendo : Kyrie, eleison, tribus vicibus, ut ab hoc triplici defectu per misericordiam ad se clamantes sublevet. Haec est ergo causa, quod primo dicitur ter, Kyrie, eleison, quod sonat: Domine, miserere. Unde ordo beati Ambrosii habet, quod in principio Missae dicatur ter, Kyrie, eleison.

Statim autem post istam Domini interpellationem fit ad mediatorem acclamatio, qui salvator et sanctificator est naturae, ter clamando : Christe, eleison. Christus enim unctus interpretatur: quia sicut dicitur in Psalmo xliv, 8: Unxit eum Deus oleo laetitiae prae consortibus suis. Unctio enim olei, sicut dicunt Hieronymus et Bernardus, ungit, lucet, et pascit. Ungit gratia sacramenti, lucet virtute intellectuali, pascit gratia virtutis moralis. Ungit quidem sicut dicitur, Isa. lxi, 1: Spiritus Domini super me, eo quod unxerit me: ad annuntiandum mansuetis misit me, ut mederer contritis corde. Lucet autem,sicut dicitur, Isa. lxii, 1: Propter Sion non tacebo, et propter Jerusalem non quiescam, donec egrediatur ut splendor justus ejus, et salvator ejus sicut lampas accendatur. In lampade autem oleum est luminis. Pascit autem sicut dicitur, Numer. XI, 8, quod manna saporem habuit panis oleati. Propter ista dicitur, Cantic. I, 2: Oleum effusum no-men tuum. Ungit autem contra defectum infirmitatis in quam ex peccato incidimus. Lucet contra tenebras ignorantiae in quas per peccatum incidimus. Pascit contra defectum insipiditatis boni caelestis, in quam insipiditatis malitiam ex improba libidine commutabilis boni damnati sumus.

Dicitur de primo, Eccli. xxxviii, 7 : Unguentarius faciet pigmenta suavitatis, et unctiones conficiet sanitatis.

De secundo praecipitur, Exod. xxxvii, 20, ubi praecipitur, quod oleum purissimum semper infundatur in candelabro Domini.

De tertio, Psal. LXII, 6: Sicut adipe et pinguedine repleatur anima mea.

Sic ergo populus suam simul sentiens infirmitatem, patiens tenebras, et insipiditatem abhorrens, clamat ad unctum, Christe, eleison, ut unctione sanet infirmitatem. Ac si dicat: Unctione tua sana me, Domine, et sanabor : salvum me fac, et salvus ero : quoniam laus mea tu es . Clamat iterato ad illuminatorem, ex cujus lampade oleum non defecit, dicens: Deus meus, illumina tenebras meas . Et illud Michaeae, VII, 8 : Cum sedero in tenebris, Dominus lux mea est. Clamat tertio ad omnis pinguedinis saporem : quia scit quod dicitur, Isa. lv, 2 : Audite, audientes me : et comedite bonum, et delectabitur in crassitudine anima vestra. Et sic ter clamat Christe, eleison, non autem clamat Jesu, eleison: quia Jesus unctionem non sonat, sed salvatorem ex potentia suae divinitatis. Cum enim dicit Kyrie eleison, ex dominio sublevat, sicut diximus, sed remanent sauciati quos ex chrismate sanat. Et ideo statim post Kyrie, eleison, cantabitur ter Christe, eleison.

Deinde Kyrie, eleison, iterum ter repetitur : quia sicut diximus, dominus est nomen potestatis : potestas autem, ut dicit Dionysius in libro de Coelesti hierarchia, tria facere habet. Ultrix enim est iniquitatis per justitiae vindicationem, compressiva est malae voluntatis per severitatem, defensiva est virtutis et bonitatis per legum aequitatem.

De primo horum dicitur : Deus ultionum Dominus, Deus ultionum libere egit .

De secundo dicitur in Psalmo lxvii, 31 : Dissipa gentes quae bella volunt. Psal. lvii, 7 : Molas leonum confringet Dominus.

De tertio dicitur in Psalmo xliii, 8: Salvasti nos de affligentibus nos, et odientes nos confudisti. Esther, XIII, 9: Non est qui possit resistere tuae voluntati, si decreveris salvare Israel.

Populus igitur sentiens se in iniquitate reum, clamat misericordiam Domini, ne sentiat ultorem gladium et fugit ad misericordiam, ac si dicat illud Job, XIX, 29 : Fugite a facie gladii, quoniam ultor iniquitatum gladius est.

Sentiens suam rebellem ad bonum voluntatem, clamat iterum Kyrie, eleison, ut sine ira et furore misericorditer comprimat nostrae voluntatis rebellionem. Habacuc, III, 2 : Cum iratus fueris, misericordiae recordaberis.

Sentiens quod ea quae in ipso sunt legi Dei consentientia, non sunt libera, clamat tertio, ut illa liberentur. Job, XVII, 3 : Libera me, Domine, et pone me juxta te, et cujusvis manus pugnet contra me. Haec tria propria potestatis simul dicuntur. Ad Roman, XIII, 3 et 4: Vis non timere potestatem, bonum fac, et habebis laudem ex illa. Si autem malum feceris, time: non enim sine causa gladium portat. Dei enim minister est, vindex in iram ei qui malum agit. In hoc autem quod dicit, quod bonum faciens, laudem exspectare habebit, tangit bonorum liberationem. Quod autem dicit : Time, non enim sine causa gladiumportat, tangit severitatem per quam iniqua comprimitur voluntas ne procedat in actum. In hoc autem quod dicit: Vindex in iram ei qui malum agit, tangit ultionem iniquitatis. Sublevata enim miseria, et sanata natura, adhuc indigemus ut non ulciscatur scelus valide. Adhuc indigemus, ut libera severitate, non in furore corripiat nostram rebellionem in voluntate. Adhuc egemus, ut liberos nos faciat in suae laudis confessione.

Haec est igitur vera causa quare ter primo clamatur, Kyrie, eleison. Et tunc ter subjungitur : Christe, eleison. Et tertio ter subnectitur iterum Kyrie, eleison.

Et sic tria prima quae de hoc quaerebantur, sunt soluta.

Quarto autem quaerebatur, quare in Graeco, et non in Latino clamatur?

De quo quatuor rationes a Patribus assignantur, quarum prima est : quia summa sapientia mundi in Graeco floruit, sicut dicitur, I ad Corinth. I. 22 : Judaei signa petunt, et Graeci sapientiam quaerunt. Ut ergo ostendatur quod ista invocatio summa sapientia est, et ex summa sapientia procedit, in Graeco clamatur : sicut enim Judaeus per Scripturam Deum cognovit, ita Gentilis sapiens et philosophus per naturalem sapientiae rationem Deum cognovit, et ideo clamare ad Deum decuit. Et hoc est quod dicitur ad Romanos, 1, 16 : Non enim erubesco Evangelium : virtus enim Dei est in salutem omni credenti, Judaeo primum, et Graeco. Quia Judaeus primum virtutem Dei in Evangelio cognovit per Scripturam : Graecus autem virtutem eamdem per sapientiam acquisitam ductu rationis in Evangelio cognovit: quoniam inter omnes Gentiles, Graecus tali sapientia sapiens fuit.

Secundam causam assignant observationes legum quae apud Graecos primo fuerunt, sicut ostendunt leges duodecim Tabularum et Pandectarum sciencia, quae usque hodie perseverant a Graecis in nos observatae: et hac justitia etiam justitiam legis Christi cognoverunt, et acceperunt primi inter Gentiles. Unde, ad Roman.

I, 17, dicit Apostolus, quod justitia Dei in eo, scilicet in Judaeo in Graeco, revelatur ex fide in fidem : quia sicut Judaeus ex fide justitiae legis Mosaicae justitiam Evangelii agnovit, ita Graecus ex fide justitiae naturalis cognovit justitiam Evangelii. Unde etiam David quosdam arguit hanc justitiam nolentes cognoscere, et dicit, Psal. IV, 6 et 7 : Multi dicunt : Quis ostendit nobis bona ? Ac si dicat: Haec quaestio supervacua est: quia signatum est super nos lumen vultus tui, Domine, in justitia naturali, quae est exemplum luminis vultus tui: et ex hoc dedisti laetitiam in corde meo : quia ex isto cognosco justitiam tuam, quae valde propinqua est rationi. Unde, ad Roman.

X, 8 : Prope est verbum in ore tuo, et in corde tuo: hoc est verbum fidei, quod praedicamus. Graecus autem prae omnibus Gentilibus istam studio invenit et coluit justitiam.

Tertia ratio est: quia ad litteram Graecus primo hanc ab Apostolis accepit fidei invocationem, sicut patet in epistolis Pauli, quae excepta prima et ultima, omnes Graecis scriptae sunt. Similiter etiam omnia Evangelia excepto Evangelio Matthaei, et similiter Actus Apostolorum et Apocalypsis. Septem enim primae Ecclesiae quae signant Ecclesiae universitatem, fundatae sunt in Asiae parte, quae Graecia vocatur.

Quarta et ultima est: quia nobis Latinis a Graecis derivata est fides: quia Petrus et Paulus a Graecis ad Latinos venerunt : et ita ipsi fuerunt nobis fons et origo salutis. Proverb. V, 16: Deriventur fontes tui foras, ei in plateis aquas tuas divide. Ut ergo reverentiam exhibeamus sapientiae et ut honorem demus cultui justitiae a Graecis exortis, ut cognoscamus quod Graeci salutem hanc primum a Paulo et Barnaba susceperunt , ut me-

mores simus, quoniam ista gratia a Graecis ad nos est derivata, in eisdem syllabis et vocibus quibus primo a populo invocata est misericordia, conservamus adhuc verba clamoris illius: haec enim reverentia Patribus debetur, quod traditiones eorum, sicut ipsi quondam instituerunt, observentur. I ad Corinth. XI, 2 : Laudo vos, fratres, quod per omnia mei memores estis, et sicut tradidi vobis, praecepta mea tenetis. In hujus rei signum adhuc in Ecclesiis solemnibus leguntur in Graeco prophetiae et Evangelia in qui- busdam festis. Hujus etiam signum est, quod solemnia concilia, scilicet Constantinopolitanum, Nicaenum, Antiochenum, Ephesinum, celebrata sunt in Graecia, in quibus ea quae sunt de Missa maxime primitus sunt instituta, quamvis a beato Gregorio resecatis quibusdam superfluis postea sint ordinata, et ad hunc quem modo tenet Ecclesia modum, sint reducta,.

Sic ergo bonus populus conclamat, Kyrie, eleison, et Christe, eleison.