ANNOTATIONES

(a) Positio antiquorum erat etc. Nota,quod praeter Anaxagoram dicentem vacuum esse, et praeter opinionem Pythagorae ponentem vacuum spatium separatum a corporibus ; - fuit tertia opinio Democriti, et quorumdam aliorum dicentium vacuum esse corporibus imbibitum, et hoc propter rarefactionem,et condensationem ; putabant enim quod secundum quod vacui plus, minusve esset in corpore, rarius esset, aut densius, ut spongia,aut pumex esset rarior,quia plus habet vacui; lignum vero aut lapis minus, quia minus habet vacui. Sublata autem raritate, et densitate rerum, duo inferebant absurda: Primum inferebat Xuthus Philosophus, ex motu locali, nempe, quod non contingeret aliquid moveri localiter motu recto, nisi totum universum moveretur : corpus enim, quod movetur motu recto, pellit aliud corpus sibi aequale extra suum locum, et sic deinceps, quousque caelum pellatur sursum. Nam si aer a loco, quem corpus motum intrat, non condensantur cum circumstanti, necesse est ut ille moveat alium aerem, et ille alium usque ad caelum,quod proinde motu illo fluctuabit ut terra commovetur aere intus moto. Alterum incommodum inferebant ex generatione : quia nisi fiat condensatio, non erit generatio nisi aequalis, videlicet, quod quoties ex aqua, verbi gratia, generatur aer, necessarium esset ex alio tanto aere, quantus hic gignitur, tantumdem aquae alibi generari,quantum hic corrumpitur. Quando enim ex aqua generatur aer, ille aer majorem locum occupat, quam aqua, ex qua genitus est , nam ex uno pugillo aquae fiunt decem aeris : ergo vel totum universum occupat majorem locum, quam prius ; vel oportet quod tantumdem de aere convertatur alibi in aquam,et ista vocatur generatio aequalis. Ad evitandum ergo hujusmodi incommoda necesse est ponere condensationem, et rarefactionem circumstantium locorum, atque adeo vacuum.

(b) Unde quidam posuerunt poros vacuos in corporibus, etc. Nota, quod quidam ponebant vacuum intra corpora commisceri, quemadmodum ponebat Pythagoras vacuum extra corpora ; nempe quod inter singulas particulas corporis (quas Democritus appellabat atomos) interciperentur spatia situ separata ab ipsis particulis;- puta dimensiones insensibiles vacuas corpore physico ; et hic sensus, ut ex textu Aristotelis colligitur, erat intentus a Democrito.

(c) Alii autem posuerunt corpora esse commixta, etc. Nota, quod hic modus dicendi varie explicatur. Nam Philoponus vult, quod intelligeret vacuitates istas in cumulo, verbi gratia, granorum milii orbicularium, quae sunt sibi contigua, et se tangentia in punctis, ut sphaera tangit sphaeram ; sed sunt nihilominus vacuitates in aliis partibus, quibus non se tangunt ; et hic modus dicendi differt a primo, quia secundum primum, essent talia spatia,quae possent recipere alios atomos similes, sed penes secundum non possunt hujusmodi spatia similes atomos recipere, ut si tres, aut quatuor globos se tangentes disponas, non posset in vacuitate intercepta alius globus recipi. Verum non videtur ista esse mens Aristotelis. Nam hic modus dicendi coincideret cum superiori, siquidem admittit vacuum separatum, id est, dimensiones vacuas corpore physico. Atque adeo secundus modus sic forte venit intelligendus, quod ill ae dimensiones essent simul conspersae cum atomis, et penetra tive se habentes cum illis , ita quod in corporibus nullum vacuum sit separatum secundum locum a pleno: sed quaelibet pars quidditativa corporis sit mixta ex pleno, et vacuo, dicerenturque dimensiones illae vacuae respective ; ut ubi plus esset illarum, et minus atomorum, corpus esset rarius : ubi vero minus illarum, et plures atomi, esset densius.

(d) Secundo sequeretur quod vacuum non esset causa motus localis, etc. Nota, quod Aristoteles deducit ad hoc, quod vacuum non esset causa motus tanquam locus, sed tanquam vas, nam locus in rei veritate est causa quodammodo finalis motus naturalis, tanquam quid immobile fixum in aliquo puncto, in quo conservantur res naturales : at dimensiones istae non essent locus immobilis, sed quae moverentur simul cum corpore, quasi corpus ipsum deferentes, sicuti utres sursum sublati deferunt secum vinum.

(e) Prima opinio posuit, etc. Nota, quod antiqui censebant (ut hic insinuat Aristoteles) rarefactionem fieri per hoc, quod rei, quae rarefit, aliquid ab extrinseco adveniret, quod fit major : et condensationem per hoc, quod aliquid ei adimitur, quo fit minor. Quod dupliciter exponitur; nam S. Thom. et Paulus Venelus, et alii juniores intelligunt, densitatem fieri secundum antiquos per hoc, quod aliquae partes corporis ab extrinseco advenirent ad replendum vacua, quae erant in corpore ; et raritatem per hoc, quod illa corpora expellerentur. Ita quod imaginabantur, rarefactionem fieri per adventum vacui ab extrinseco, quod commiscetur corpori, atque ita corpus fieri majus, gravius, et plenius. Densationem vero fieri per exitum talis vacui ab illo corpore. Et haec expositio est secundus modus dicendi, quem notat hic Scotus. Sed forte non intelligebant (ut ait Philoponusnisi quod) raritas fieret per hoc, quod cor pus, quod rarefit, imbiberet ab extrinseco plures vacuitates ; appellabant enim vacuum dimensiones illas Mathematicas abstractas a corpore ; et quanto plus illarum erat in corpore, minusque de corporeitate, erat rarius ; et e converso,in densitate pellebantur illae dimensines, et constringebantur partes corporis. Imaginabantur enim rarefactionem fieri per elongationem partium corporis naturalis advenientibus inter eas quibusdam vacuitatibus: et condensationem fieri per appropinquationem partium in dictas vacuitates receptarum, veluti, cum spongiat quabibiam tumescit, qua pulsa, constringitur ; et hic est primus modus dicendi hic ab Scoto assignatus.

(f) Secundum exemplum, etc. Nota, quod exemplum hoc sic est intelligendum; quod sicut cum frigidum fit calidum, nihil additur substantiae, vel materiae subjecti; sed idem subjectum, quod prius erat sub una forma, fit sub alia ad quam erat in potentia ; ita calidum fit magis calidum per solam intensionem formae in eodem subjecto, atque eodem modo rarum fit magis rarum per hoc, quod idem subjectum acquirit majorem extensionem ; non quae venit ab extrinseco, sed quae educitur de potentia sui subjecti.Cum enim ex minus calido fit ma gis calidum,nulla pars est calida in magis calido, quae non est calida in minus calido, imo ex calido fit magis calidum, nullo facto calido in materia, quod non esset calidum, quando erat minus calidum.

(g) Quia portio majoris circuli, etc. Nota, quod hoc exemplum potest bifariam intelligi : Primo modo, si sphaera solida lignea magna arte lornalili, fiat minor ; tunc tenendo quantitatem distingui a se quanta nova superficies producitur in actu, quae educitur de potentia materiae. Alio modo si virga curva faciens magnum circulum, contrahatur in minorem circulum, tunc nulla superficies producitur nova ; sed so ium fit minor figura : utrovis modo fiat, nulla pars circuli incurvatur, quae antea non erat curva, neque aliqua pars incurvatur, alia vero non, sed cum omnes essent curvae efficiuntur magis curvae.