EXPOSITIO TEXTUS

Ipsum autem (1) nunc est continuatio temporis. Hoc est quintum capitulum hujus tractatus, in quo Aristoteles complet determinationem quorumdam, de quibus praedixerat: et primo de nunc, et tempore. Secundo, quantum ad hoc, quod dixit tempus esse causam corruptionis : et tertio, quantum ad hoc, quod dixit omnem motum fieri in tempore. Secundum ibi : Mutatio autem omnis. Tertium ibi : His autem nobis. Primum dividitur, quia primo determinat de nunc ; secundo, de aliis dictionibus significantibus tempus, ibi : Ipsum autem tunc. Primo dicit, quod ipsum nunc (a) secundum propriam significationem est continuatio, et divisio temporis ; sed hoc diversimode, quia secundum quod intelligitur nunc esse idem praeteriti, et futuri, secundum hoc est continuatio temporis: sed secundum quod intelligitur esse finis praeteriti, et initium futuri, secundum hoc est divisio temporis ; non quod per ipsum fiat actualis separatio partis temporis a parte, sed secundum imaginationem tantum ; et in hoc est simile de nunc ad punctum, quia sicut per punctum continuatur linea, et super ipsum fit divisio lineae, ita est de nunc ad tempus ; differunt tamen, quia punctus est res permanens in linea, et nunc non est res permanens in tempore. Alio (2) modo intelligitur haec dictio nunc improprie pro parvo tempore, quod est prope nunc proprie acceptum ; et isto modo dicimus, quod Socrates nunc veniet, quia satis cito veniet : sed non dicimus, quod nunc est facta Ilion, id est, destructio Trojae, eo quod jam diu est, quod fuit facta.

Ipsum (3) autem tunc. Hic determinat de aliis (b) dictionibus significantibus tempus : et primo de ista dictione tunc. Secundo de aliis ibi : Ipsum autem ja n. Item, primo describit. Secundo, removet dubium, ibi : Sivero nullum tempus. Primo dicit, quod tunc significat tempus determinatum, cujusmodi est certa distantia ad praesens nun c. Unde ad hoc, quod dicatur tunc, oportet loqui de aliquo tempore, cujus distantia ad praesens est nota, et determinata, et tunc ista dictio tunc, est relativum identitatis illius temporis ; verbi gratia, si dicatur, jam sunt duo anni, quod Socrates fuit Parisiis, et tunc Plato fuit Romae.

Si vero (4) nullum tempus est. Removet dubium : quia si tunc describatur per certam distantiam ad praesens, tunc sequitur, quod omne tempus est finitum, cum de omni tempore dicatur tunc, quia omne illud tempus est finitum, cujus ad praesens est determinata distantia. Respondetur ibi : Si quidem semper est motus. Primo conditionaliter, quod si motus sit infinitus, ita ut semper fuerit aliquis motus, semper fuit tempus ; et si non, non ; quia vel tempus est motus, vel consequitur motum. Secundo solvit categorice ibi, Quoniam (5) autem nunc : quod tempus nunquam incepit, ita ut ante illud non fuerit aliquod tempus. Est igitur prima conclusio talis. Probatur : quia omne tempus finitum terminatur ad nunc, et de ratione ipsius nunc est, quod sit finis praeteriti, et initium futuri ; et ista ratio debet tractari in 8 hujus.

Ipsum (6) autem jam. Hic determinat de aliis dictionibus significantibus tempus : et primo de ista dictione jam, dicens, quod jam significat idem, quod nunc improprie acceptum, de quo dictum est prius. Rem, iste (7) terminus modo significat tempus propinquum praesenti, et iste terminus aliquando significat tempus praeteritum remotum a praesente : et iste terminus repente significat tempus ita parvum, quod est insensibile propter parvitatem.

Mutatio (8) autem omnis. Hic complet determinationem illius quod praedixerat, entia naturalia pati a tempore. Primo facit hoc. Secundo, removet dubium, ibi : At vero neque hanc. Pro conclusione principali supponitur, quod omnis mutatio est remotiva rei a sua natura, id est, quando res naturalis est in dispositione perfectissima sibi conveniente secundum naturam ; omnis mutatio adveniens sibi removet ipsam ab illa dispositione. Secunda suppositio, quod omnia quae fiunt, corrumpuntur et mutantur, fiunt, corrumpuntur, et mutantur in tempore. Et ideo quidam (c) antiquorum dicebant, tempus esse sapientissimum, eo quod per studium temporale acquiritur cognitio, et scientia : sed alii dicebant esse stultissimum, et indisciplinabile, eo quod in tempore fit oblivio eorum, quae prius fuerunt scita ; quasi dicerent, quod tempus potius est causa oblivionis, et ignorantiae, quam scientiae.

Tunc ponitur ista conclusio, quod tempus est magis per se causa corruptionis, quam generationis. Probatur : quia in tempore est mutatio rei naturalis a dispositione quam habet, et non potest mutari ad generationem, quia jam genita est, sed bene potest mutari ad corruptionem : igitur tempus potius debet dici causa corruptionis, quam generationis ; nisi dicatur, quod per accidens est causa generationis illius, quod sequi debet ex corrupto. Secundo, declaratur conclusio per signum, quia nunquam videmus ad aliquam rem naturalem generari sine movente manifesto distincto a tempore, sed videmus ipsas corrumpi per solam vetustatem in tempore sine extrinseco corrumpente ; ergo, etc. Unde propter hoc non attribuimus corruptiones illas tempori, in quibus apparet corrumpens manifestum aliud a tempore, cujusmodi est interfectio, combustio, et hujusmodi.

At vero neque hanc tempus facit. Removet dubium : quia dictum est, quod tempus sit causa corruptionis, crederet aliquis, quod tempus ageret hujusmodi corruptiones. Respondet quod non ; sed accidit istas corruptiones fieri in tempore per agentia naturalia, quorum aliqua habent in se principium suae corruptionis, ut heterogenea : aliqua autem alterantur a continente, ut elementa simplicia, et mixta homogenea. Tandem recapitulat, et patet littera.

His autem (9) nobis. Hic probat, quod omnis motus sit in tempore dupliciter :

Primo, omne velocius, vel tardius fit in tempore: sed omnis motus aliquo alio est velocior vel tardior : igitur omnis motus fit in tempore. Major patet per definitiones velocioris et tardioris : nam velocius (d) est, quod motu uniformi in eodem tempore pertransit majus spatium, et tardius e contra : et minor apparebit in 6 hujus, text. 12. et 13.

At vero prius in tempore est. Secunda ratio,omne prius et posterius ent in tempore, loquendo secundum successionem ; sed in omni motu est prius, et posterius : igitur omnis motus est in tempore. Major patet : quia prius et posterius definiuntur secundum distantiam ad praesens nunc, quod est terminus temporis : modo illa quae definiuntur per distantiam ad terminum temporis, sunt in tempore, vel secundum quod partes sunt in toto, vel secundum quod mensuratum per tempus est in tempore. Minor est nota per quidnominis motus et mutationis : nam mutari est aliter, et aliter se habere secundum prius et posterius.