EXPOSITIO TEXTUS

Reliquum (1) est igitur considerandum. Hoc est secundum capitulum hujus tractatus, in quo Philosophus ostendit, quod in omni motu movens et motum distinguuntur : et primo proponit intentionem in generali. Secundo ponit quamdam divisionem. Tertio prosequitur membra illius divisionis : et q urto concludit propositum suum. Sec.iada ibi: Moventium igitur. Tertium ibi : Et maxime. Quartum ibi : Si igitur omnia. Proponit igitur, quod nunc est considerandum, utrum omnia quandoque moveantur, et quandoque quiescant: vel utrum sit aliquod semper motum, et aliquod semper mobile.

Moventium igitur. Hic praemittit duas divisiones : secundo combinat membra divisionis in invicem, ibi : Quod enim. Primo dicit, quod eorum quae movent et moventur, quaedam movent et moventur per se, et quaedam per accidens ; et accipit hic per accidens, prout hic distinguitur contra per se, et primo, ita quod illud dicitur moveri per accidens, quod solum movetur secundum partem, vel quod movetur ex eo, quod est in alio.

Secunda divisio : Eorum quae moventur per se, quaedam moventur a principio intrinseco, et alia a principio extrinseco. Item, quaedam moventur naturaliter, et alia violenter.

Quod enim. Hic combinat membra divisionum ad invicem, quodlibet declarando, dicens primo, quod illud quod movetur, a se ipso movetur naturaliter, sicut animal movetur a se ipso; et universaliter omne illud, quod habet in se principium intrinsecum sui motus, movetur naturaliter.Secundo addit ( ) quod animal contingit moveri naturaliter, et violenter. Et potest exponi uno modo, quod animal potest moveri violenter, ut si projiciatur sursum. Alio modo, quod animal movetur naturaliter, quantum est ex parte animae ; movetur tamen violenter considerata natura elementi, de cujus natura est animal a dominio, nam animal est de natura terrae propter gravitatem,et ideo quantum est ex parte terrae animal movetur violenter. Tertio,decIarat aliud membrum, dicens,quod eorum, quae moventur ab alio, quaedam moventur violenter, ut ignis deorsum, et terra sursum ; alia naturaliter, ut partes animalium, si moveantur secundum dispositionum, et juncturarum membrorum exigentiam ; quia si moveantur membra secundum juncturas juxta consuetum modum naturae, tunc dicuntur moveri naturaliter, et si opposito modo, tunc dicuntur moveri violenter.

Et (2) maxime.Hic declarat principale intentum,prosequendo in membris dictae divisionis : et ostendit, quod in omni motu movens, et motum distinguuntur. Et primo, in iis quae moventur violenter. Secundo, in iis quae moventur ex se. Tertio, in iis quae moventur naturaliter, licet non ex se, cujusmodi sunt gravia, et levia simplicia. Secundum ibi: Postea autem. Tertium ibi: Maxime autem. Primo dicit, quod maxime manifestum est in his, quae moventur violenter, quod movens distinguitur a moto, quia ibi movens est extrinsecum moto, ut patet in projectu lapidis.

Postea autem. Hic declarat idem in iis, quae moventur ex se, dicens, quod post illa quae moventur violenter, manifestum est in illis, quae moventur secundum naturam ex seipsis, quod movens distinguitur a moto, quia in animalibus anima est movens, et residuum motum. Sed dubitatur an in animalibus movens, et motum distinguantur secundum situm, vel non, quemadmodum navis, et trahens navem situaliter distinguuntur? Respondetur, quod in motibus animalium primum movens est anima, sed non immediate , quia anima movet musculos, et mediantibus musculis motis movet nervos, et nervi moti movent membra, ut pedes, et tibias, quibus motis, portatur corpus animalis ; modo anima, et corpus sunt movens, et motum indistincta secundum situm, sed alia membra, quorum unum est movens, et aliud motum, situaliter distinguuntur.

Maxime autem. Hic declarat intentum in gravibus, et levibus, quando moventur naturaliter : et primo proponit esse dubium de istis. Secundo ostendit quod gravia, et levia non moventur a se ipsis. Et tertio ostendit a quibus motoribus moveantur. Secundum ibi : Et namque. Tertium ibi : Sed accidit. Primo dicit, quod maxime dubium est de elementis simplicibus, scilicet de gravibus, et levibus, de quibus manifestum est, quod moventur ab alio. quoniam moventur ad locos oppositos suis locis naturalibus ; sed immanifestum est a quibus moveantur, quando moventur ad loca. ad quae inclinantur secundum naturam.

Et (3) namque. Hic probat, quod gravia, et levia non moveantur a se ipsis, per quatuor rationes. Secunda ibi : Et sistere. Tertia ibi : Quare si in ipso. Quarta ibi : Amplius quomodo. Prima ratio : Illud non competit gravi et levi simplicibus, quod est proprium animatorum ; sed moveri a se est proprium animatorum : ergo, etc. Secundo, illa quae moventur ex se, possunt ex se quiescere sine impedimento extrinseco,priusquam attingant ad terminum motus, ad quem naturaliter inclinantur, ut patet de animalibus : sed gravia, et levia simplicia non possunt quiescere, donec ad illum terminum perveniant, ad quem naturaliter inclinantur ; ergo, etc. Tertio, illud quod movetur ex se, potest moveri naturaliter ad diversas differentias positionis ; sed grave et leve non moventur, nisi ad unam differentiam naturaliter : ergo, etc.

Quarto, omne (4) quod per se movetur dividitur in partem per se moventem, et partem per se motam ; sed grave et leve simplex non sic dividitur : ergo,etc. Major patet, quia animal dividitur in animam quae est per se movens, et in corpus quod est per se motum, quia habet in se dispositiones actuales potentes resistere, et causare successionem in motibus provenientibus ab anima : et minor patet, quia praeter formam elementi simplicis non est in elemento nisi materia prima, cum dispositionibus naturaliter consequentibus formam elementi, quorum nullum potest causare successionem in motu nato provenire a forma elementi.

Sed (5) accidit ad haec. Hic inquirit a quo moventur gravia, et levia simplicia: et primo praemittit duas distinctiones. Secundo, respondet cuidam dubitationi: et tertio ostendit a quibus moventur gravia et levia. Secunda ibi: Attamen quaeritur hoc. Tertia ibi: Potentia autem

est. Primo ponit duas distinctiones. Secundam ibi : Quoniam autem. Prima distinctio est,quod quoddam est ( ) movens, sive motum quod de sui natura non movet, ut si dicatur, quod baculus movet lapidem ; aliud est movens a natura propria, ut quando dicimus, quod calidum est calefactivum, vel etiam movet potentia calidum, scilicet frigidum. Similiter, quoddam est mobile ex natura propria in aliquem locum, ut ignis in sursum,et terra in deorsum ; sed aliud est mobile violenter in aliquem locum, ut ignis deorsum, et terra sursum.

Quoniam (6) autem. Secunda distinctio quod aliquid ( ), dicitur in potentia ad aliquid dupliciter : Uno modo in potentia essentiali ; et sic non habens scientiam dicitur in potentia essentiali ad considerandum, quia prius oportet generari scientiam, antequam consideret.Isto modo etiam ignis dicitur in potentia essentiali ad movendum deorsum, et hujusmodi potentia non reducitur ad actum nisi a generante, ut a doctore qui generat scientiam, vel a frigiditate, quae generat gravitatem. Alio modo aliquid dicitur in potentia accidentali, ut habens gravitatem potest moveri deorsum,quando impeditur sursum, et talis potentia reducitur ad actum a removente prohibens.

Attamen quaeritur. Respondet cuidam dubitationi ; quia aliquis quaeret, quae est causa, quare grave existens sursum movetur deorsum ; et eodem modo de levi a contrario. Respondet Aristoteles quod hujus non est alia causa, nisi quia ista ex naturis propriis nata sunt sic moveri, ut hoc sursum, illud deorsum.

Potentia autem est. Hic ostendit a quibus moveantur gravia et levia, dicens, quod si grave moveatur, movetur immediate a generante ; sed si non moveatur, tunc vel hoc est, quia habet gravitatem, et prohibetur ; vel quia non habet gravitatem, sed potest habere, et moveri deorsum, et tunc movetur grave a generante, vel a removente prohibens. Si igitur (7) omnia. Hic infert conclusionem principaliter intentam, scilicet quod in omni motu movens distinguitur a moto, sub istis verbis, In omni motu inveniuntur movens, et motum distincta. Probatur primo, in motu violento hoc est manifestum. Item in motu, quo animalia moventur ex se. Item, in motibus naturalibus gravium, et levium simplicium hoc est declaratum ; igitur cum non sint alii motus, sequitur quod in omni motu erunt movens, et motum ab invicem distincta.