EXPOSITIO TEXTUS

Amplius (1) autem determinandum est. Iste est tertius tractatus quinti, in quo Philosophus determinat de contrarietate motus et quietis, et dividitur in tria capitula : In primo determinat de contrarietate motuum inter se. In secundo de contrarietate motus ad quietem, et quietum inter se. In tertio determinat de solutione quorumdam dubiorum circa contrarietates motuum, et quietum. Secundum ibi : Quoniam autem motui. Tertium ibi : Dubitabit autem aliquis. Primum dividitur : quia primo praemittit quamdam divisionem. Secundo, prosequitur de contrarietate motuum, ibi : Est autem qui ex contrario. Divisio est ista, quod ex quo motus non sunt ad invicem contrarii ratione temporis, vel subjecti in quo fiunt, necesse est quod sint ad invicem contrarii ratione terminorum, et hoc multipliciter : Primo modo, quod motus ab aliquo termino sit contrarius motui ad eumdem terminum. Secundo, quod illi sint contrarii, qui sunt a contrariis terminis. Tertio, quod motus sint contrarii, qui sunt ad contrarios terminos. Quarto, quod motus ab uno contrario sit contrarius illi, qui est in aliud contrarium. Quinto, quod illi motus sunt contrarii, qui sunt a contrariis terminis ad contrariosterminos, e ista divisio est sufficiens, nec potest fieri variatio pluribus modis.

Est autem (2) qui ex contrario. Hic prosequitur ; et primo, de contrarietate motuum, qui sunt ab extremo ad extremum. Secundo, de contrarietate mutationum ; et tertio de contrarietate motuum, qui sunt de extremo in medium, aut de medio in extremum. Secunda ibi ; Quibits autem. Tertia ibi : Qui autem ad medium. Primo, ponit quinque conclusiones. Secunda ibi : Neque qui ex contrario ei. Tertia ibi: Sed magis in contrarium. Quarta ibi : Relinquitur igitur. Quinta ibi : Quoniam autem differt. Primo dicit quod motus (a)qui est ab uno contrario, non est contrarius illi, qui est in aliud contrarium. Probatur : quia idem motus est ab uno contrario in aliud contrarium ; modo idem non contrariatur sibi ipsi,tamen dicit Aristoteles quod licel sit idem motus, qui est ad sanitatem et ad aegritudinem, tamen secundum aliam et aliam rationem sic denominatur.

Neque (3) qui ex contrario. Secunda conclusio est, quod motus ( ) ab uno contrario non est contrarius motui, qui est ex alio contrario.Probatur, quia possibile est, quod sint ex terminis contrariis , et tamen non sint nisi mutationes ; modo mutationes non sunt motus, ut prius patuit, et per consequens nec motus contrarii. Verum est tamen, quod ista conclusio est falsa ; sed intelligitur sic, quod contrarietas motuum non sufficienter attenditur penes hoc, quod sunt ex terminis contrariis.

Sed magis in contrarium. Ponit tertiam conclusionem, quod magis est (O) attendenda contrarietas motuum penes terminos ad quos sunt motus, quam penes terminos a quibus sunt motus. Probatur : quia penes illos magis attenditur contrarietas, qui maxime intenduntur per motum, sed per motum intenditur terminus ad quem ; ergo, etc. Secundo, quia motus denominatur a termino ad quem, et nona termino a quo, ut patuit prius: igitur potius attenditur contrarietas penes terminos ad quos, quam penes terminos a quibus.

Relinquitur igitur. Hic ponit quartam conclusionem ; et primo ostendit, quot membra restant, dicens, quod non restant nisi duo membra, scilicet de motibus, qui sunt ad terminos contrarios ,^ et de illis, qui sunt a terminis contrariis ad terminos contrarios ; et tacet de primo membro, quod est ab eodem in idem, quia de illo faciet postea mentionem ; et subdit, quod impossibile est motus illos, qui sunt ad contrarios terminos, esse a contrariis terminis, tamen esse non idem, id est, non sic dicuntur secundum eamdem rationem. Et ex hoc sequitur quarta conclusio, scilicet, quod ex eo praecise non dicuntur motus contrarii, quod sint ad contrarios terminos. Patet, quia quantum est ex ratione terminorum, possunt esse mutationes, et per consequens non motus contrarii.

Quoniam (4) autem differt. Quinta conclusio est, quod illi motus ( ) suntl contrarii, qui sunt a contrariis terminis ad contrarios terminos. Probatur dupliciter : Primo, quia motus determinat sibi, quod sit de subjecto in subjectum, utjpatuit prius : igitur illi motus suntconl trarii,qui sunt a subjectis contrariis ad subjecta contraria. Secundo,patet (5)inductione; et inducendo dicit quod addiscere (e)etdecipisunt contraria, et hoc est verum quia addiscere per seipsum est contrarium ei,quod est decipi per seipsum : et eodem modo addiscere per alium est contrarium ei, quod est decipi per alium.

Quibus (8) autem. Hic determinat de.

contrarietate mutationum ; et ponitur ista conclusio, quod mutatio, (f) quae est ab aliquo termino, est contraria mutationi, quae est ad eumdem terminum. Et probat exemplariter de generatione et corruptione, quarum una est ab aliquo termino, et alia est ad eumdem terminum.

Qui autem (7) ad medium. Determinat (g) de contrarietate motuum, qui sunt ab extremis ad medium, aut de aliquo mediorum ad extremum, dicens, quod eodem modo illi motus sunt contrarii, quemadmodum illi qui sunt ab extremo ad extremum : nam medium comparatum ad extremum, habet vicem alterius extremi, ut dictum fuit prius : verbi gratia, fuscum comparatum albo habet vicem nigri, et comparatum nigro habet vicem albi.