ANNOTATIONES

(a) Addit quod animal contingit moveri naturaliter. Nota, in quodlibet animato duplicem inveniri motum. Alter est secundum quod est mixtum, et sic movetur ad motum elementi praedominantis. Alter est secundum quod est animatum, ut motus progressivus. Primi motus principium est mixtum,eo modo quo dicimus de gravibus se movere, et habere principia motus.Secundi, scilicet motus animati principium est anima. Secundo differunt, quia ille motus non fit secundum cognitionem, sed secundum naturalem appetitum, sive inclinationem provenientem a dominio elementi ; et sic est determinatus ad unum, scilicet ad deorsum , quia corpora magis habent de terra ; motus autem ratione animae proveniens, sequitur apprehensionem, quae non est semper respectu unius loci, et situs, quia appetitus sequens cognitionem non est semper determinatus ad unum. Tertio differunt , quia in motu priori, scilicet naturali, non potest intrinsece se sistere, ut si animal a turri cadat, non poterit in medio sistere, si velit ; sed in motu, cujus anima est principium, potest sistere per intrinsecum.

Ex hoc sequitur primo, quod uterque istorum motuum est animali naturalis, sed naturalior est motus, cujus anima est principium. De primo motu patet: quia motus naturalis est a principio naturali ; sed in animali est hujusmodi principium tam activum, quam passivum ad hos motus ; ergo sunt illi naturales. Secundum docet Scotus in 4. distinct. 49. quaest. 14. quod in hunc modum probat : Quandocumque sunt aliquae potentiae ordinatae, naturali tas potentiae superioris est major, quam potentiae inferioris, ut patet quando grave ascendit sursum ne detur vacuum ; ergo naturalius est corpori perfici ab anima, et quod motu moveatur competenti animae, quam quod moveatur motu proprio ad centrum, inquantum grave.

Secundo sequitur, quod motus progressivus animalis, secundum quod talis motus anima est principium, est naturalis, imo motus sursum, quando in patriam sancti volabunt, et non deficient, erit motus naturalis ; est tamen modo secundum quid violentus , quia corpus est repletum humoribus grossis, qui reddunt hominem pigrum, et causant, ut defatigetur animal.

Tertio sequitur, quod corpora mortua apparent graviora, non quia plus habent materiae aut quantitatis, quam habeant in vita, sed quia spiritus vitales corrumpuntur, et inducuntur humores grossi, quanto enim corpora habent spiritus subtiliores,et humores minus grossos, agilius moventur, quia anima habet minus impedimenti : hoc intelligitur, si caetera sint paria.

(b) Quoddam est movens sive motum. Nota, quod prima distinctio sic intelligitur : Moventium quaedam movent per se, et secundum naturam ; quaedam vero per accidens, et extra naturam. Exemplum secundi, ut vectis, sagitta, vel baculus movet gravia, ut puta lapidem, se d hoc non est per suam naturam, et per se ; nam si baculus poneretur extra lapidem, et non moveretur ab alio, non moveret ipsum lapidem, sed cum eo quiesceret. Exemplum primi, ut si actu calidum, puta ignis, calefaciat potentia calidum, puta aquam, et eodem modo distinguitur de mobilibus : quaedam enim moventur secundum naturam, sicut ignis sursum, et erra deorsum : quaedam vero contra naturam, sicut e contrario.

(e) Secunda distinctio, quod aliquid dicatur im potentia. Nota, quod dupex est potentia, quaedam ad actuum primum, quae est forma, vel dispositio : alia est ad actum secundum, quae est operatio consequens formam, vel c.ispositionem,sicut scientia est actus primus, et considerare actus secundus. Prior potentia appellatur essentialis, quia est ad formam, quae est principium operandi; posterior dicitur accidentalis,quia est ad operationem. Addiscens ergo est in potentiaad actum primum,sciens autem potest esse in potentia adactum secundum. Similiter caliditas est actus primus, et calefacere actus secundus ; frigidum ergo est in potentia essentiali, seu ad actum primum , sed calidum est in potentia accidentali, quia potest esse in potentia ad actum secundum. Et similiter gravitas et levitas sunt actus primi, sed motus sursum, et motus deorsum sunt actus secundi ; aqua ergo est in potentia ad hunc actum primum, qui est levitas; aer vero, vel ignis aliquando est in potentia adactum secundum, qui est moveri sursum. Inter autem hujusmodi potentias haec est differentia , quia q uod est in actu primo, et in potentia ad actum secundum. potest statim transferri ad acum secundum, si fuerit ei applicatum objectum, et non fuerit extrinsecum impediens, nec ad hoc quod transferatur ad actum secundum, indiget motore extrinseco ; calidum enim statim calefacit, si sit ei calefactibile approximatum, et actu sciens potest statim considerare, nisi sit aliquod impediens.

Sic etiam actu grave si sit sursum, statim movetur deorsum,nisi sit extrinsecum impediens. Illud vero, quod est in potentia essentiali, seu ad actum primum, non potest exire in operationem, sive in actum secundum sine motore extrinseco, a quo generatur actus primus ; frigidum enim non potest calefacere, nisi prius efficiatur calidum ab aliquo ex trinseco generante in eo caliditatem ; nec aliquod actu grave movetur sursum naturaliter, nisi fiat levo per motorem extrinsecum generantem in eo levitatem , atque adeo ad hoc, quod leve incipiat moveri sursum, indiget motore extrinseco, scilicet generante ineo levitatem, si sit in potentia essentiali, sive in potentia ad actum primum, vel indiget removente prohibens, si sit actu leve, et in potentia accidentali, sive ad actum secundum. Et quamvis grave, vel leve sic moveatur ab extrinseco motore, ipsum tamen existens solum in potentia accidentali, movetur a sua forma, vel a sua gravitate vel levitate, per quam natum est naturaliter moveri sursum, aut deorsum effective, et per se, et immediate, si fuerit grave sursum, et non fuerit impediens; leve enim operabitur mox, nisi aliquid prohibeat.