Admonitio In Librum Contra Auxentium.

0605D I. Libro hoc, ut cum Hieronymo (de Scrip. eccl.) loquamur, elegante, Hilarius de suis cum Auxentio Mediolani gestis catholicos certiores facit. Illum Constantii tempore, ac proinde ante annum 361, editum esse repugnat; quamvis hoc sonare videantur expendenda suo loco Facundi Hermianensis verba (Facundus, t. III Spicil., p. 118) . Neque magis veritati consentanea est Baronii ac Blondelli sententia, qua eum anno 569 scriptum volunt: cum eo tempore Hilarius, Hieronymo, Sulpicio Severo et Gregorio Turonensi auctoribus, e vivis excessisse comprobetur. Deceptus uterque fuit ex mendosa 0606D priorum editionum lectione, qua Auxentius ita scribebat num. 12: non oportere 600 episcoporum unitatem post tantos labores ex contentione paucorum hominum refricari Abjectis Decretis ante annos decem, ut de contemptu Ariminensium decretorum ante annos decem editorum conqueri videretur. Verum ex ea ipsa lectione jam castigata internosci verius potest hujus operis tempus. Cum enim pro abjectis decretis ante annos decem, legendum sit ab abjectis ante annos decem; cumque Auxentius quos illos abjectos intelligat, subinde declaret his postre mis epistolae suae verbis: Sic enim cognoscet Serenitas 0607A vestra, quia qui jamdudum depositi sunt, hoc est, Hilarius et Eusebius, contendunt ubique schismata facere: hinc tantum sequitur, scriptam esse Auxentii epistolam, et perinde reliquum opus, decem annos post quam duo illi fortissimi Praesules abjecti fuere. At vero Eusebium a concilio Mediolanensi anni 355, a Biterrensi autem anni 356, Hilarium in exsilium ejectum fuisse nemo ignorat.

II. Praeterea ut operis hujus tempus certius dignoscatur, explorare juverit quando Valentinianus Mediolani versatus sit. Hilarii enim cum Auxentio congressum, illo ibi commorante, habitum fuisse manifestum est. Mediolani autem Valentinianum anno 364, identidem versatum esse, fidem faciunt rescripta inde hoc ipso anno data kalendis juniis, 13 0607B kal. Jul., 14 kal. sept., prid. non. novemb., necnon 15 et 7 kal. dec. Neque minus liquet ex variis rescriptis, eum in eadem urbe maximam anni subsequentis partem transegisse. Porro Ammiani (lib. XXVI, c. 6) testimonio ac pluribus aliis monumentis constat, Valentinianum mense novembri anni 365, venisse Parisios, neque annis subsequentibus a Galliis decessisse. Unde cum perspicuum sit, praedictum congressum ante mensem novembrem ann. 365, fuisse habitum; inquirendum dumtaxat restat, habitusne sit anno 365, an 364. Neutrum quidem certo definire licet: postremum tamen, considerata congressus hujus occasione, et rerum in eo gestarum serie explicata, longe probabilius apparebit.

III. Eusebius Vercellensis, Rufino teste, lib. I Hist. 0607C Eccl., cap. 30, post Alexandrinum concilium anni 362, in Italiam rediens, Hilarium nostrum ibi nactus est ad restaurandas hujus regionis ecclesias sedulo incumbentem, eique se in idem opus adjunxit. Sicut autem dubium non est, quin duo illi viri id tum maxime adnisi sint, ut Italiam Auxentio tamquam nequissima peste liberarent; ita non est ambigendum, quin haereticus ille, qui fidem pro tempore simulare noverat, statim atque imperatoris novi opportunitas data est, eos apud illum praevertere conatus sit, a quibus exitium sibi impendere praevidebat. Hinc factum est, ut Hilarium et Eusebium apud imperatorem infamaret (num. 14) uti schismatum auctores, et ecclesiae Mediolanensis perturbatores; dum sibi (num. 5) , qui una cum Rege Christum 0607D Deum vereque Dei filium ante tempora genitum profiteretur (num. 12) , inique apud populum inurebant haereseos notam. Tum (num. 6) rex pacis studiosus, qui forte sicut ecclesias ab Auxentio occupatas ipso adventu suo per vim ei eripere a clementia sua alienum ducebat, ita censebat regia majestate indignum, ut ipse in angulis religionis suae cultum exerceret: gratulatus est fidem, ut sibi videbatur, catholicam ab Auxentio asseri, adeoque posse se adventu suo populum hactenus ab episcopo suo abhorrentem in unam communionem reducere. Itaque sine mora edicto (Ibid.) gravi vetuit, ne deinceps a quoquam Mediolanensis ecclesia perturbaretur. Edicto huic non obsequendum ratus Hilarius, etiam importuna 0608A interpellatione suggessit, Auxentium aliter credere, quam rex ipse aut omnes alii existimarent. Hinc congressus, cujus gesta hoc libro narrantur, jussu regis habitus. Et haec quidem omnia, quae ex ipsis Hilarii verbis assequi aut certe subodorari est, in id tempus, quo Valentinianus Mediolanum primum pervenit, ac proinde in annum 364, longe magis quam in subsequentem conveniunt.

IV. Nec movere debet, quod Auxentius Eusebium et Hilarium ante annos decem abjectos seu depositos vocet. Ea enim verba haeretici sunt in aestu disputationis, qui quo meliorem causam suam faciat, hyperbolice loquitur: quomodo proxime ante Ariminensis Concilii (quo Sulpicio teste, eique consentiente Athanasio (Sulp. pag. 252, Athanas. de Syn. p. 874, et 0608B epist. ad Afr.) , non multi supra quadringentos, imo juxta Maximinum Arianum (apud Augustin. coll. cum eodem Maxim. n. 2) trecenti et triginta dumtaxat convenere) sexcentorum (num. 12) episcoporum unitatem jactitare non erubescit. Sed et hanc synodum, quae subinde ab omnibus explosa est, haud scio an fidenter adeo anno 365 laudare ausus esset homo fidei simulandae studiosus.

V. Ad hujus Tractatus complementum desideratur libellus, quem regi sese obtulisse et epistolae suae subtexuisse testatur Hilarius (num. 6) : desideratur et Ariminensis fides, quam una cum libello suo Auxen tius se Valentiniano tradidisse sub ejusdem libelli finem commemorat.

VI. Neque defuere qui ambigerent, an eam Auxentianae 0608C fidei expositionem, cujus exemplum num. 9 promittitur, germanam haberemus. Quamvis enim subjectus ad calcem hujus epistolae Auxentii libellus hoc nomine inscribatur; in eo tamen non offendere verba illa ambigua, natum Deum verum filium, quae in Auxentii expositione fraudulenter ad fallendum composita Hilarius, num. 7, retegit ac reprehendit. Deinde in eodem libello altum illis videtur de Nicaeae in Thracia gestis silentium, quae tamen, uti ex num. 7 liquet, Auxentius ab ipso sermonis sui exordio sancta esse testatur.

VII. At prima illa ac praecipua dubitandi ratio jam nulla est, ubi verborum ambiguitas apparet ex antiquissimo codice S. Petri in Vaticano restituta. Altera vero, cum ex diversa unius ejusdemque synodi appellatione 0608D nata sit, facile solvitur. Quae enim Auxentius ad extollendam fidei suae rationem sexcentorum hominum Arimini gesta mendaciter jactitat, ea Hilarius ad eamdem deprimendam Nicaeae in Thracia perpaucorum esse praedicat. Re enim vera Ariminensis Concilii non alia fides, nisi quae Nicaeae Bithyniae edita; nulla proprie gesta, nisi quibus Arii sectatores anathemate feriuntur. Quia tamen formula Nicaeae in Thracia cusa, et a paucis subscripta, Arimini tandem per vim inducta est; eam Hilarius, quam antea Nicaeae in Thracia dixerat, etiam Ariminensis synodi nuncupari permittit his verbis, Sed de Ariminensi synodo nihil dicamus, quibus cum proxime adjiciat, quae ab omnibus est religiose dissoluta: ea etiam 0609A ratione Auxentii causam nihil juvari satis ostendit.

VIII Itaque ex duplici illo capite, ex quo dubius videbatur Auxentii libellus, nunc certius ei asseritur. Caetera etiam conveniunt. In eo quippe versutus ille haereticus, num. 13, profitetur, quod Hilarius eum affirmasse notat, se Arium numquam scisse. Idem contestatur, num. 14, Hilarium olim depositum aut accusatoris aut judicis personam habere non debere: quod sibi ab eo objectum strenuus Christi confessor narrat, num. 6. Qui quidem etsi nonnulla confutat tamquam ab Auxentio asserta, quae in ipsius libello non exstant, ea haud dubie pertinent ad ipsa Nicaeae Thraciae seu Arimini gesta, quae ille toto animo amplexatus libello suo subjicienda curaverat.

IX. Totum hoc opus in antiquo codice Carnutensis 0609B ecclesiae inscribitur: Epistula ad Catholicos de 0610A Auxentium: in quinque aliis: Tractatus vel liber contra Auxentium Arianum Episcopum Mediolanensem. His favet Hieronymus, a quo elegans contra Auxentium libellus appellatur. Vulgatus titulus: Contra Arianos vel Auxentium Mediolanensem liber, ex veterrimo ms. S. Petri de Urbe est expressus. Reipsa epistola est ad catholicos contra Arianos, quos exordium spectat; sed nominatim contra Auxentium, de cujus secum gestis Hilarius catholicos admonet. In his omnibus cum erga Imperatorem, a quo iniqua passus erat, sedato ac reverenti animo se gerit; palam facit se pro sua causa nescire irasci, suoque exemplo confirmat summam principibus exhibendam esse reverentiam: tum vero maxime eis ignoscendum, cum ex imprudentia aut errore peccaverint.