XVI.—De Christi Divinitate, Ejusque Gratia.

Praefationis modum transgrederer si in aliis Cypriani sententiis accurate vestigandis immorarer. Nihil enim erroris excogitatum est his posterioribus saeculis, ut recte observat Pamelius, quod non ex Cypriani testimoniis refellatur. De Christi divinitate sanctus Martyr data opera non pertractavit, sed breves illius de Deo incarnato sententiae non minus habent roboris et momenti, quam uberior pertractatio. Christum Dominum et Deum nostrum appellare solet, velut cum ait in Ep. VIII (p. 15) . «Habemus advocatum et deprecatorem pro peccatis nostris Jesum Christum Dominum et Deum nostrum.» Elaborandum esse docet in Ep. LX (p. 99) , «ut Christum judicem et Dominum et Deum nostrum promereamur obsequiis nostris.» In Ep. LXIII, (p. 104) : «Jesus Christus Dominus et Deus noster sacrificii hujus auctor et doctor;» et p. 109: Jesus Christus Dominus et Deus noster ipse est summus sacerdos Dei Patris.» In Ep. XLVII (p. 61) , gratias agit «Deo patri omnipotenti et Christo ejus Domino et Deo nostro salvatori.» Vid. Ep. LVI, pp. 92 et 94; Ep. LXV, p. 113; Ep. LXXIV, pp. 139 et 140; Ep. LXXVII, pp. 158.

In libro de Orat. Dom. (p. 204) : «Oremus itaque, fratres dilectissimi, sicut magister Deus docuit;» et (p. 206) : «Deus pacis et concordiae magister qui docuit unitatem, sic orare unum pro omnibus voluit, quomodo in uno omnes ipse portavit.» In libro de Vanitate idolorum (p. 228) Christum similiter vocat Deum nostrum, Deum cum homine mixtum: in libro II Testim. hominem et Deum ex utroque genere concretum. Deum esse et Deum vocari probat in Scripturis veteris et novi Testam., pp. 286, 287, 288, et ad eum refert praeclarissima quaeque testimonia. In libro de Exhort. mart. (p. 267) , postquam retulit illud Isaiae, Ego Dominus Deus tuus sanctus Israel qui te salvum facio, addit: «Qui et in Evangelio promittit auxilium divinum Dei servis, in persecutionibus non defuturum dicens: Cum autem vos tradiderint, etc.» In libro de Bono patientiae docet Christum in coelis adorari, ac praecepisse Patrem ut Filius adoretur; ad eum refert haec Scripturae testimonia: Deus manifestus veniet, Deus noster et non silebit, Dominus Deus virtutum prodibit, et alia ejusmodi; tum addit: «Quis autem est qui tacuisse se prius dicit et non tacebit? Utique ille qui sicut ovis ad victimam ductus est . . . . Hic est Deus noster, id est, non omnium sed fidelium et credentium Deus, qui cum in secundo adventu manifestus venerit, non silebit.» Non omittendus insignis locus ex Epist. ad Jubaianum (p. 133) , ubi docet Cyprianus conceptis verbis tres personas Patrem et Filium et Spiritum sanctum unum esse Deum: «Nam si, inquit, baptizari quis apud haereticos potuit, utique et remissam peccatorum consequi potuit. Si peccatorum remissam consecutus est, et sanctificatus est et templum Dei factus est. Si sanctificatus est et templum dei factus est, quaero cujus dei? Si Creatoris, non potuit, quia in eum non credidit: si Christi, nec hujus fieri potuit templum, qui negat Deum Christum: si Spiritus sancti, cum tres unum sint, quomodo Spiritus sanctus placatus esse ei potest qui aut Patris aut Filii inimicus est?» Vid. librum de Unit. Eccles., ubi citat haec Scripturae testimonia: Ego et Pater unum sumus, et hi tres unum sunt. Vid. etiam Epist. LXXXVI (p. 139) , ubi perabsurde dici contendit eos qui foris baptizati sunt «Christum quidem induisse, sed Spiritum sanctum non potuisse percipere, quasi possit aut sine Spiritu Christus indui, aut a Christo Spiritus separari.»

Summa illa in Deum incarnatum pietas, quae in scriptis Cypriani mirum in modum elucet, pariter calebat in aliorum Africae episcoporum animis, ut perspicere possumus ex concilio Carthaginiensi, in quo adfuerunt 87 episcopi ex Africa, Numidia et Mauritania, cum presbyteris et diaconis, praesente etiam plebis maxima parte. Nemesianus a Thubunis in hoc concilio sic loquitur (p. 330) de Spiritu sancto: « Quod natum est de carne caro est, et quod natum est de Spiritu Spiritus est, quia Deus Spiritus est, et de Deo natus est.» Minus commode editor Oxoniensis illud, «de Deo natus est,» sic explicat: «Natus de Spiritu de Deo natus est.» At dicere debuisset Nemesianus «de Deo natum est.» Qui mediocriter attendet, hanc hujus loci videbit esse sententiam, quod ex Spiritu natum est Spiritum esse, quia Spiritus sanctus, cum Deus sit et ex Deo natus sit sive processerit (haec enim interdum idem sonant), pro summa sua potestate Spiritus eos efficit quos regenerat. Fortunatus a Tuchabori in eodem concilio sic loquitur (p. 332) : «Jesus Christus Dominus et Deus noster, Dei Patris et creatoris filius, super petram aedificavit Ecclesiam suam.» Euchratius a Thenis (p. 333) : «Fidem nostram et Baptismatis gratiam Deus et Dominus noster Jesus Christus suo ore Apostolos docens perimplevit dicens: Ite et docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti.» Ibidem Felix ab Uthina: «Nemini dubium est, sanctissimi consacerdotes, non tantum posse humanam praesumptionem, quantum Domini nostri Jesu Christi adorandam et venerabilem majestatem.» Venantius a Timisa (p. 335) : «Christus Dominus et Deus noster ad Patrem proficiscens sponsam suam nobis commendavit.»

Quemadmodum de Incarnationis mysterio, sic etiam de acceptis ab incarnato Deo beneficiis magnifice sentiebat Cyprianus. Jamdudum observarunt eruditi theologi Pelagianorum errores multo ante a S. Martyre confutatos fuisse, eumque Augustino plurima ad hujus haeresis eversionem suppeditasse. Probe sciebat Cyprianus 0073 Dominum advenientem sanasse «illa quae Adam portaverat vulnera, et venena serpentis antiqua» curasse (p. 237) . Hinc Baptismum omnibus omnino necessarium esse credebat: «Omnes quidem» inquit in libro de Habit. virg. (p. 180) , «qui ad divinum lavacrum Baptismi sanctificatione perveniunt, hominem illic veterem gratia lavacri salutaris exponunt, et innovati Spiritu sancto a sordibus contagionis antiquae iterata nativitate purgantur.» In primis autem catholicum dogma defenditur in Epistola, LIX quam non solus Cyprianus, sed et caeteri collegae qui in concilio adfuerunt numero 66 ad Fidum scripsere. Is nescio quo opinionis errore sibi finxerat infantes «intra secundum vel tertium diem quo nati sunt constitutos baptizari non oportere, et considerandam esse legem circumcisionis antiquae, ut intra octavum diem eum qui natus est baptizandum et sanctificandum non putaret.» Longe aliud in concilio omnibus visum est, ac universi judicaverunt «nulli homini nato misericordiam Dei et gratiam denegandam. Porro autem, inquiunt, si etiam gravissimis delictoribus et in Deum multum ante peccantibus remissa peccatorum datur, et a Baptismo atque a gratia nemo prohibetur, quanto magis prohiberi non debet infans, qui recens natus nihil peccavit, nisi quod, secundum Adam carnaliter natus, contagium mortis antiquae prima nativitate contraxit, qui ad remissam peccatorum accipiendam hoc ipso facilius accedit quod illi remittuntur non propria sed aliena peccata.» Contra superba Pelagianorum commenta, docet Cyprianus pluribus locis nos quotidie peccare, ut in libris de Orat. Dom. p. 211; de Opere et Eleemosynis, pp. 238 et 243, et l. III. Testim., p. 54.

Christi gratiam innumeris in locis mirifice commendat Cyprianus, qui, cum adhuc in tenebris et nocte caeca jaceret, fieri non posse credebat quod Christiani docebant, «ut quis renasci denuo posset, utque, in novam vitam lavacro aquae salutaris animatus, quod prius fuerat exponeret, et, corporis licet manente compage, hominem animo ac mente mutaret (Ep. ad Donat.).» Sed hunc errorem simul cum aliis vitiis et erroribus deposuit, et Christi gratiam eo libentius deinceps praedicavit, quo pertinacius rejecerat. Videri possunt quae in hanc sententiam disserit in Epistola ad Donatum. Probat in Exhort. mart. (p. 167) , ex pluribus Scripturae testimoniis «timendas non esse injurias et poenas persecutionum, quia major est Dominus ad protegendum quam diabolus ad impugnandum.» Vid. pp. 262, 268, 273. In Ep. IX martyres hortatur ad constantiam, «quia major est qui in nobis quam qui in hoc mundo, nec plus ad dejiciendum potest terrena poena quam ad erigendum tutela divina.» Plura vide in eadem epistola et in Ep. LV (p. 88) . Huc referri possunt plurima alia Cypriani principia; velut cum docet victoriam a Deo dari (p. 79) ; Deum victores sua dignatione facere (162, 285); Deum remunerare in nobis quidquid ipse praestitit, honorare quod ipse fecit (169); nostrum nihil esse (305); neminem sibi quidquam assumere debere (212); totum Deo dandum (Ibid.) . Evolvendus in primis liber de Orat. Dom., ubi docet orandum ut fiat in nobis voluntas Dei, ut Dei voluntas fiat in corpore et spiritu, ut facere possimus quod Deus vult; ut in illis non credentibus fiat voluntas Dei, quemadmodum in nobis per fidem nostram voluntas Dei facta est; opus enim esse Dei voluntate ut in nobis fiat voluntas Dei; ut qui in Baptismo sanctificati sumus, in eo quod esse coepimus perseveremus; ut sanctificatio et vivificatio quae de Dei gratia sumitur, ipsius perfectione servetur.