IV.—Cyprianus Presbyterium Et Sacerdotium Statim Accipit.—Quo Anno Ordinatus Episcopus.—Res Gestae Et Scriptae In Primordiis Episcopatus.

Observat Pontius in Cypriano ob eximios in virtute progressus minime observatum fuisse quod litterae Apostoli prescripserant, ut neophyti ad sacerdotium non eveherentur: «Presbyterium et sacerdotium statim accepit, inquit: quis enim non omnes honorum gradus crederet tali mente credenti?» Addit multa illum presbyterum praeclare fecisse, sed ea memoriae nostrae non prodidit. Libenter assentior Pearsonio et Fello tres libros Testimoniorum a Cypriano presbytero scriptos esse, vel saltem in episcopatus primordiis scriptos crediderim. In his enim nullum extat eorum vestigium quae postea Cyprianus tanto animi ardore defendit, sive cum lapsos nec sine poenitentia recipiendos adversus Felicissimum, nec a spe venire excludendos adversus Novatianum contenderet; sive cum unitatem Ecclesiae adversus utrumque tueretur; 0083 sive cum Baptisma extra Ecclesiam nullum et irritum esse pugnaret. In tertio libro nonnulla depromit Scripturae testimonia adversus haereticos et schismaticos, sed multo fuisset uberior et vehementior si in ipso incendio atque inter motus ab haereticis excitatos scripsisset. Quinetiam quod ait lib. III, cap. 28, «Non posse in Ecclesia remitti ei qui in Deum deliquerit,» id, etsi non incommode explanatum fuisse spero in praefatione cap. 9, animum tamen significat minus attentum ad commotam a Novatiano controversiam. Observat Fellus nec Scripturae testimonia his in libris eodem modo citari ac in aliis, nec Scripturae libros iisdem nominibus designari; ex quo scriptos esse confirmat ante alia Cypriani opera. Inscripti sunt Quirino, quem filium appellat Cyprianus, cujusque rogatu Scripturae testimonia ad certa quaedam capita revocavit, nihil de suo apponens praeter titulos et praefationes primo et tertio libro praemissas. Hos autem libros qui Cypriano abjudicant, aut saltem tertium ab Erasmo in lucem editum, hi refelluntur in prima Baluzii ad hos libros observatione, quam operae pretium est legere.

In presbyteri gradu non diu mansit Cyprianus, sed paulo post, ut ex Pontii testimonio perspicitur, mortuo episcopo Carthaginensi sufficitur «judicio Dei et plebis favore.» Non tamen facile ab eo impetratum est ut tantum onus subiret, sed «cum in dilectionem ejus et honorem totus populus aspirante Domino prosiliret, humiliter ille secessit, antiquioribus cedens et indignum se titulo tanti honoris existimans.» Sed, cum populi studia illius necesse magis accenderentur, et fores domus copiosa fraternitas obsideret, ac per omnes aditus sollicita charitas circuiret, cedere conctus est divinae voluntati tot rebus manifestis significatae. Quamvis autem episcopatus invito et fugienti impositus fuerit, non defuerunt qui illius electioni, facta conjuratione, intercederent; inter quos quinque potissimum presbyteri nequitiam suam nobilitarunt. Exarsit plebis indignatio in obtrectatores Cypriani, ut patet ex Ep. XL; sed nihil praetermisit Cyprianus ut exulceratas mentes ad sanitatem revocaret, «amicissimos eos et inter necessarios computans, mirantibus multis,» ait Pontius. At quinque illi presbyteri conceptum venenum medullis aluerunt, quod post aliquot annos conflato schismate violenter erupit. Augustinus lib. II, de Bapt. c. 7, Agrippinum Cypriani praedecessorem vocat. Sed huic proxime non successit Cyprianus, tum quia in Ep. LXXIII ait multos jam annos esse et longam aetatem ex quo sub Agrippino decretum in concilio fuerat de rejiciendo haereticorum baptismo; tum quia in Epist. LV ut Fabianum Cornelii ita Donatum appellat antecessorem suum. Huic ergo, ut verisimillimum est, proxime successit.

Cyprianus in Epistola LV, anno 252 scripta, «plebi suae in episcopatu quadriennio jam probatum» se esse dicit. Ex quo eum ordinatum fuisse concludunt anno 248, qui de illius rebus gestis pertractarunt. Sed tamen, si rationes accuratius subducamus, non tam certa et explorata res est, quam eruditis illis viris 0084 videtur; ac fieri optime potuit ut initio anni 249 ordinatus, quatuor episcopatus annos numeraret in hac Epistola LV, quae scribi vix potuit ante julium mensem anni 252. Sic enim solet Cyprianus inchoatos annos pro integris numerare: tempus elapsum a mense januario aut februario anni 250 usque ad Pascha anni 251, biennium vocat in Ep. XL; similiter triennium interpretatur in Epist. LIII. Quare, si ordinatus fuisset circa Pascha anni 249, quadriennium numerare poterat mense julio anni 252; sed eum jam episcopum fuisse circa Pascha anni 249 perspicimus ex Epistola XXIV in secessu scripta, in qua ait se Saturo die Paschae lectionem semel atque iterum dedisse. Hoc enim Pascha cum referri non possit ad annum 250, aberat enim tunc Cyprianus, referri debet ad annum 249: sed forte, cum lectionem Saturo daret, recens erat ab Ordinatione, nec quidquam vetat cur eum ordinatum dicamus initio anni 249. Si tamen Ordinationem suscepit anno 248, quod fieri optime potuisse non inficior, certe non multo ante mensem julium suscepit. Quinquennium enim suo more, non quadriennium numerasset mense julio ineunte anni 252. si mense maio ordinatus fuisset anno 248.

Elapsum tempus ab initio episcopatus usque ad persecutionem Decii insumpsit Cyprianus in emendandis suorum moribus et disciplinae legibus tuendis. Ait enim in Epist. LV «in quiete disciplinae» serviisse. Cum maximam semper virginum curam gesserit, non incommode nonnulli ad initia episcopatus referunt librum de Habitu virginum. Alii haec verba, «has adhortamur affectione magis quam potestate,» presbyterum magis decere quam episcopum volunt; sed Pearsonius haec verba Cypriani modestiae attribuit; episcopalem auctoritatem vigere aliis in locis observat, velut cum ait Cyprianus: «Audite igitur, virgines, ut parentem; audite, quaeso, vos docentem pariter ac monentem.» Hunc librum rejicit Rigaltius post Decii persecutionem, hoc fretus argumento quod a Pontio recenseatur inter ea Cypriani opera quibus caruisset Ecclesia, nisi ethnicorum impetum Cyprianus prudenti secessu effugisset. Sed non vidit Rigaltius ipsum etiam librum ad Donatum a Pontio sic commemorari, quem tamen initio conversionis scriptum nemo negaverit. Unde patet Pontium Cypriani opera data occasione enumerare, non modo quae post secessum scripserat.

Circa idem tempus, id est ante persecutionem, scripta existimatur Epistola LXVI, quam Cyprianus scripsit «presbyteris et diaconibus et plebi Furnis consistentibus,» de quodam Geminio Victore, qui Geminium Faustinum presbyterum tutorem testamento suo nominaverat. Jubet observari Cyprianus quod ipsius antecessores episcopi jampridem statuerant, «ne quis frater excedens ad tutelam vel curam clericum nominaret, ac si quis hoc fecisset, non offerretur pro eo, nec sacrificium pro dormitione ejus celebraretur.» Deliberaverat ea de re Cyprianus cum collegis qui praesentes aderant, et compresbyteris qui assidebant. Saepe enim negotia episcopos Africanos 0085 Carthaginem trahebant, quibuscum episcopus Carthaginensis continuum veluti concilium habere poterat. Satis autem perspicitur, ut Pearsonius et Tillemontius observant, hanc epistolam in pace scriptam fuisse. Neque enim Geminius ille, saeviente persecutione, filiorum tutelam presbytero commisisset, quem dignitas et munus quo fungebatur in medium discrimen conjecisset. Verisimile est Geminium illum Faustinum, quem Victor tutorem nominaverat, postea ejusdem urbis factum esse episcopum. Adfuit enim concilio Carthaginensi, anno 256, Geminius Furnitanus.

Tres alias epistolas ante annum 250 scriptas pronuntiat Pearsonius, sexagesimam primam ad Euchratium de histrione quodam qui, etsi a theatro cessaverat, adhuc tamen artem suam docebat; sexagesimam secundam ad Pomponium de virginibus quae cum masculis, ex quibus unus erat diaconus, deprehensae in eodem lecto fuerant; sexagesimam quintam ad Rogatianum de quodam diacono qui ei contumelias et injurias fecerat, nec dignitatis nec senectutis habita ratione. Si scriptae sunt hae litterae initio episcopatus, necesse est ut jam tum summa fuerit Cypriani sapientiae existimatio, cum illius responsa episcopi undique peterent: sed fatendum nullam inesse his epistolis notam cur ad hoc tempus referantur. Crediderim potius Epistolam ad Rogatianum scriptam esse post motus a Novato ejusque gregalibus excitatos; ad hos enim videtur respicere Cyprianus cum ait: «Haec sunt enim initia haereticorum et ortus atque conatus schismaticorum male cogitantium, ut sibi placeant, ut praepositum superbo tumore contemnant. Sic de Ecclesia receditur, sic altare profanum foris collocatur, sic contra pacem Christi et ordinationem atque unitatem Dei rebellatur.»

Cypriani sapientia elucet in his litteris. In sexagesima prima declarat nec majestati divinae, nec evangelicae disciplinae congruere ut histrio communicet. Quod si enim penuria hanc artem exercere cogat, Ecclesiae sumptibus sustentari debere, modo tamen contentus sit frugalioribus cibis; aut si illic Ecclesia hos sumptus facere non possit, in suam cum invitat. In sexagesima secunda laudat Pomponium quod abstinuisset diaconum, qui cum virgine saepe manserat, sed et caeteros qui cum virginibus dormire consueverant. Auctor est ut inspiciantur virgines diligenter ab obstetricibus, et si virgines inventae fuerint, accepta communicatione in Ecclesiam admittantur, si tamen hactenus poenitentiam hujus illiciti concubitus egerint, et a se invicem recesserint. Minatur graviorem censuram si ad eosdem masculos reversae fuerint, aut si cum eisdem in una domo et sub eodem tecto simul habitaverint. Corruptis imponit poenitentiam plenam, ac eas, si obstinate perseverent, numquam in Ecclesiam admitti posse declarat. In sexagesima quinta laudat humilitatem Rogatiani quod, cum pro episcopatus vigore et cathedrae auctoritate poenas de diacono sumere posset, querelas ad se detulerit. Statuit oportere diaconum «agere audaciae suae poenitentiam, et honorem sacerdotis agnoscere,» 0086 et episcopo praeposito suo plena humilitate satisfacere. Hic facile perspicitur auctoritas Cypriani, non tam consilium dantis quam praecipientis et jubentis, tum ob sedis dignitatem, tum quia inito cum episcopis et presbyteris consilio responsa dabat. Nam Epistolae ad Pomponium et ad Rogatianum scriptae fuerunt non solum Cypriani nomine, sed etiam episcoporum quibuscum de propositis rebus deliberaverat. Nec mirum sane est si de gravioribus rebus cum episcopis consiliabatur, qui statuerat ab initio episcopatus sui nihil sine consilio cleri et consensu plebis privata sententia gerere. Ex his quae deinceps dicemus facile quisque perspiciet quanta fuerit Cypriani in hoc genere diligentia et sedulitas, sive clerici ordinandi essent, seu quid aliud majoris rei incipiendum. Laudat Pontius in illius episcopatu pietatem et vigorem, misericordiam et censuram, gravem vultum et laetum, nec severitatem tristem nec comitatem nimiam, aversum a superbia saeculari animum, sed tamen sine affectatis penuriae sordibus, summam denique in pauperes charitatem, quos catechumenus dilexerat.